Կյանքից հեռացել է արձակագիր, հրապարակախոս, թարգմանիչ և հասարակական գործիչ Լևոն Ադյանը:
Լևոն Ադյանը ծնվել է 1940 թ. օգոստոսի 3-ին, Արցախի Մարտակերտի շրջանի Չլդրան գյուղում։ Երկար տարիներ աշխատել է որպես «Գրական Ադրբեջան» հանդեսի արձակի բաժնի վարիչ, այնուհետև՝ բաժինների վարիչ, ի տեղ գլխավոր խմբագրի։ Եղել է Ադր. ԽՍՀ ԳՄ հայկական բաժանմունքի նախագահի տեղակալ և մամուլի պետական կոմիտեի խմբագրական խորհրդի անդամ, Հյուսիսային Կովկասի «Արմյանսկի վեստնիկ-Հայոց լրաբեր» տարածաշրջանային թերթի գլխավոր խմբագիր։ Հեղինակ է սեփական և թարգմանական ավելի քան քառասուն արձակ գրքերի՝ «Կյանքի ճանապարհին», «Հեռու լեռներում», «Իմ երկրի մարդիկ», «Կորսված բարդիներ», «Տունը գյուղի ծայրին», «Աշնանային ցրտեր», «Ձորում աղմկում է գետը», «Մոռացված երգ», «Դարձ ի շրջանս յուր», «Հեռացող եզերք», «Իրիկնային աղջամուղջ» և այլն։ Նրա մի շարք գրքեր թարգմանաբար լույս են տեսել նաև այլ լեզուներով։ Բաքվի հայտնի դեպքերից հետո ենթարկվել է բռնագաղթի, ապրել Լենինգրադում, Պյատիգորսկում, Սոչիում, վերջին տարիներին՝ Սանկտ Պետերբուրգում։ 1970 թ.-ից ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ էր։ Անդամ էր Հայաստանի, Արցախի և Ռուսաստանի գրողների միությունների, ԱՄՆ հայ գրողների միության։ 2020 թ. օգոստոսին ԱՀ Նախագահի հրամանագրով՝ գրականության ասպարեզում ներդրած ավանդի համար և ծննդյան 80-ամյակի կապակցությամբ, պարգևատրվել է «Վաչագան Բարեպաշտ» մեդալով։ Արժանացել է ԱՀ «Մայրություն» ՀԿ «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» հուշամեդալի։
ՀԳՄ վարչությունը խորապես ցավակցում է Լևոն Ադյանի հարազատներին և գրչընկերներին:
***
Հոկտեմբերի 6-ին Գրողների միություն այցելած պետերբուրգցի երկու գիտնական գուժեցին, որ հոկտեմբերի 5-ին, 81 տարեկան հասակում, Պետերբուրգում մահացել է արձակագիր Լևոն Ադյանը: Ցավալի էր ինձ համար, որովհետև նրան ճանաչել եմ 70-ականների վերջից, երբ հայ գրողների պատվիրակության՝ Լյուդվիգ Դուրյանի, Արամայիս Սահակյանի, Հովհաննես Գրիգորյանի հետ գնացել էինք վրացական և ադրբեջանական մի գրողական հանդիպման՝ հեռուստատեսային հաղորդման ձևաչափով: Մենք այդ օրերը օգտագործեցինք հանդիպելու Ադրբեջանի, Բաքվի մեր հայ գրողների հետ: Եվ այդ ժամանակ ճանաչեցի Լևոնին, կարդացի նրա պատմվածքներից, տեղեկացա, որ մի քանի գրքի հեղինակ է և հարգված դեմք Բաքվի, Ադրբեջանի հայության կողմից:
Հետո՝ սումգայիթյան ողբերգական, ապա նաև Բաքվի դաժան օրերը… Լևոնի ու մյուս գրողների հետագա ճակատագիրը մտահոգում էր ինձ: Նրանց մի մասը եկան Հայաստան, մի մասը այլ ուղղություններով գնացին: Ուրախացա, երբ իմացա, որ Լևոնը Պետերբուրգում է և այնտեղ է փորձում հիմնավորվել: Չեմ կարող բացատրել, թե ինչու Հայաստան չեկավ, բայց որ մազապուրծ դուրս էր եկել Բաքվից, արդեն ուրախալի էր:
Անցան տարիներ, մի օր նա զանգահարեց ու ասաց, որ վեպ է գրել Բաքվի օրհասական դեպքերի մասին և ուղարկել Հայաստան՝ տպագրելու առաջարկով: Կարդացի, և վեպը հրատարակվեց ռուսերեն: Լևոնը վեպում շատ մանրամասն, որպես ականատես, ներկայացնում էր անմարդկային արարքները, որ տեղի էին ունեցել Բաքվում, և թե ինչպես են տունը, ամեն ինչը թողած՝ մազապուրծ հեռացել: Հետագա տարիներին Լ. Ադյանը մի շարք գրքեր գրեց: Պետերբուրգի հայերի կյանքում շատ հարգի և կարևոր դեմք էր իր գործունեությամբ: Պետերբուրգի հայ համայնքից ում հանդիպել եմ, նրա մասին միշտ շատ լավ են արտահայտվել՝ որպես մարդու, գրողի:
Ցավոք, մեր հայ ընթերցողները խորագույնս չեն ճանաչել նրան, բայց կարծում եմ, գոնե այն գրքերը, որտեղ իրական պատկերն է՝ ինչ է եղել Բաքվում, պիտի անպայման մշակութային քաղաքականության միջոցով կարողանանք տարածել, քանզի հիմա խնդիրն ավելի արդիական է դարձել: Ալիևը հոխորտում է, թե ադրբեջանցիները կվերադառնան Հայաստան՝ իրենց ապրած տեղերը, իսկ Լևոնի գործերը կարդացողը չի՞ հարցնի՝ իսկ հայերը ինչպե՞ս են վերադառնալու Սումգայիթ, Կիրովաբադ, Բաքու, Հադրութ, Շուշի: Նրանց անմարդկային արարքը ծածկել չի կարելի: Ո՛չ մեր հիշողության վրա կարող են սավան քաշել, ո՛չ մարդկության: Իսկ մարդկությունը, որքան էլ անտարբեր թվա, մենք պիտի պարտադրողը լինենք, որ հիշեն, ճանաչեն, իմանան՝ ինչ օրհասական, ծանր, մղձավանջային վիճակների մեջ են եղել հայերը վերը թվարկված քաղաքներում:
Լևոն Ադյանի գրողական արարքը բարձր է ու հիշատակելի, և մեր հոգում կմնա պայծառ մի մարդ, որ ականատեսն էր մեծ արհավիրքի: Նրա գործը մեր Միության մեջ միշտ պետք է կենդանի տրոփի՝ հայ գրողի, ծանր կյանք ապրածի և ճշմարիտ պատկերները մարդկությանը հասու դարձնելու իմաստով:
Էդվարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ
***
Լևոն Ադյանն արդի հայ գրականության անվանի դեմքերից էր։ Նրա գործերը (վեպեր, վիպակներ, պատմվածքներ, մանրաքանդակներ), լինելով հայ ժամանակակից արձակի ակնառու ձեռքբերումներ, իրավամբ, սեղանի գրքեր են, և որոնց թեմատիկան բացառապես հայրենի բնաշխարհն է՝ Արցախն ու նրա ժողովուրդը։ Ադյանը վաղուց ի վեր սիրված և սպասվող հեղինակ է Արցախում, և ոչ միայն Արցախում։ Այդ ստեղծագործություններով, սկսած անցյալ դարի վաթսունականների սկզբից, սերունդներ են աճել ու դաստիարակվել։
…Հանգամանքների պարտադրանքով բնակվելով օտար ափերում ու մշտապես ապրելով հայրենի եզերքի հոգսերով ու խնդիրներով` նա ջանքեր չէր խնայում նպաստելու դրանց լուծմանը։ Ամեն տարի պարբերաբար այցելում էր Արցախ՝ փորձելով թեկուզ փոքր-ինչ մարել մանկութ արահետների, սար ու ձորերի իր անշեջ կարոտը։
Միքայել ՀԱՋԻՅԱՆ
Արցախի «Պատիվ ունեմ» թերթի գլխավոր խմբագիր
***
Ճշմարտության առաջ թզաչափ անգամ մեղանչած չեմ լինի, եթե ասեմ, որ Լևոն Ադյանը ևս մեր ժողովրդի սերմացու զավակներից մեկն էր՝ իր գրական վաստակով, մարդկային անբասիր նկարագրով: Նա անհերքելի ազգային արժեք էր՝ արժանի մեծարումների: Նա մեր ավագ ընկերն էր ու գրական ընտանիքի անդամը: Ակադեմիկոս Սերգեյ Սարինյանի գրականագիտական վերջին հոդվածներից մեկը Լ. Ադյանի «Հեռացող եզերք» վեպին էր նվիրված, որտեղ արժևորվում են վեպն ու գրողը որպես արդի հայ գրականության ինքնատիպ արտահայտություններ:
Մշտապես կենսունակ է այն աղբյուրը, որտեղից սնվել էր Լ. Ադյանը: Դա մեր ժողովրդի կյանքն է՝ իր լուսավոր և ստվերոտ կողմերով, իր բազմաշերտությամբ, հայրենի բնությունն է, որի ձայների անկրկնելի թարգմանիչն է գրողը, ծննդավայրն է և սուրբ հիշատակները, որոնք անընդհատ գրողի հիշողության մեջ են: Այդ չլռող հիշատակներն են, որ հեռուներից գրողին տուն են կանչում ու բերում են նախնիների գերեզմաններին այցի:
Ժաննա ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ
Բանաստեղծուհի, բ.գ.թ.
***
Լևոն Ադյանի հեղինակային և թարգմանչական ավելի քան 30 գրքերը մեծ ժողովրդականություն են վայելել՝ ընթերցողին գրավելով իրենց գաղափարական բովանդակությամբ, ասելիքի խորությամբ ու այժմեականությամբ: Նրա լիրիկական վիպակները, պատմվածքները, ակնարկները, էսսեները, մանրաքանդակները, վեպ-ռեքվիեմներն ուրույն գրական կոթողներ են՝ ազգային խնդիրների արծարծմամբ ու ադյանական ինքնատիպ լուծումներով: Նա հայ գրականության մեջ կերտեց իր հաստատուն դիմագիծը:
Սոֆյա ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Արձակագիր, «Ստեփանակերտ» թերթի խմբագիր
***
Իր ստեղծագործություններից հառնող հայրենի գյուղի աննման հուշերին, ցավոք, ավելացել են նաև ավերի ու բռնության, տան ու օջախի, հարազատների կորստի անանց ցավը, Բաքվում, Սումգայիթում, Ադրբեջանի հայաշատ այլ վայրերում ազերու կազմակերպած նախճիրին զոհ գնացած ընկերների հիշատակի առջև ունեցած կսկիծը, որի համար անցնող օրը մխիթարանք չունի…
Իբրև աննկուն ոգի, ի հեճուկս իրեն պատուհասած բոլոր ողբերգությունների, գրողը մի նոր ներշնչանքով է հրապարակ հանել նոր գործեր, որոնք թարգմանվել են ռուսերեն, անգլերեն, արաբերեն: Այդ ամենի առանցքը վերստին իր պաշտելի հայրենիքն էր՝ իր ապաստանն ու հոգևոր նեցուկը: Դրանով ինքը անպարտ էր, անխոցելի, և իր ծննդավայրի՝ սիրելիներով բնակեցված աշխարհից էր սկսվում ամեն օրը: Եվ հենց հավերժող հայրենիքի հավատով էր իր վերջին նամակներում փորձում մեր հոգիներում հույսի լույս վառել՝ հաղթահարելու 44-օրյա պատերազմի մղձավանջը:
Նվարդ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
Արձակագիր, լրագրող
***
Աշխարհից ամեն օր պակասում է հերթական եզակի գույնը՝ դատարկ թողնելով կյանքի ներկապնակը:
21-րդ դարի մարդն ապրում է կոլապսի ու ահարկու քաոսի մեջ՝ շատ հաճախ չհասցնելով մարսել լույսի արագությամբ իրար հաջորդող իրադարձությունները, մենանալ ցավի հետ, վերլուծել ապրումները, նույնիսկ մի կարգին սգալ իր վիշտն ու կորուստները. զարգացումները խելահեղ են, մարդկային հոգին՝ ունայնություն ունայնության…
Լևոն Ադյանի կորուստը՝ իբրև մեծ մտավորականի, բացառիկ արձակագրի, զտարյուն հայի՝ անմխիթար է, թեպետ անգնահատելի է այն գրական ժառանգությունը, որը նա թողեց մեզ՝ իբրև սպեղանի, բայց նման մարդիկ այս օրերում մեզ պետք են որպես կենդանի օրինակ, կենդանի վկայում, իբրև կենդանի մշակույթի տրոփող զարկերակ:
Մարգարետ ԱՍԼԱՆՅԱՆ
Գրող, թարգմանիչ, «Երևանյան էսքիզ» հրատարակչության հիմնադիր
Էջը պատրաստեց
Վովա ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆԸ
