«Գ.Թ.»-ի հարցերին պատասխանում են «ԿԱՆԹԵՂԻ» մրցանակակիրները

1. Այս օ­րե­րի հա­մա­տեքս­տում ինչ­պե՞ս ըն­դու­նե­ցիք
մրցա­նա­կի ար­ժա­նա­նա­լը:
2. Թարգ­մա­նա­կան գոր­ծու­նեութ­յու­նը ինչ­քա­նո՞վ եք կար­ևո­րում
ժո­ղո­վուրդ­նե­րի, երկր­նե­րի փոխ­հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում:

«Գ.Թ.»-ի հարցերին պատասխանում են «ԿԱՆԹԵՂԻ» մրցանակակիրները

Բե­թի­նա Վ­յոր­ման

1․ Շատ ու­րա­խա­լի է այս մրցա­նա­կը ստա­նա­լը՝ եր­կար տա­րի­ներ աշ­խա­տել գրքի վրա ու հան­կարծ նման գնա­հա­տա­կա­նի ար­ժա­նա­նալ, թեև իմ նպա­տակն էր մեր ազ­գին ցույց տալ, որ մար­դիկ Հա­յաս­տա­նում ապ­րում են պոե­զիա­յով ու գրա­կա­նութ­յամբ, որ այս ազ­գը հոգ­ևոր ար­ժեք­նե­րը պահ­պա­նում ու բարձր է գնա­հա­տում: Մեզ մոտ մեկ-մեկ մո­ռա­նում են գրա­կա­նութ­յան, հոգ­ևոր կյան­քի մա­սին…
Եր­կու տա­րի ա­ռաջ «­Լի­տե­րա­տուր­նա­յա Ար­մե­նիա» ամ­սագ­րի խմբա­գիր Ալ­բերտ Նալ­բանդ­յա­նի հետ ո­րո­շե­ցինք կազ­մել ժա­մա­նա­կա­կից հայ պոե­զիա­յի ան­թո­լո­գիա: Ընտր­վել են հե­ղի­նակ­ներ և՛ հին, և՛ նոր սերն­դից: Սկզ­բում գոր­ծե­րը թարգ­ման­վել են ռու­սե­րեն, այ­նու­հետև՝ գեր­մա­նե­րեն: Ես սի­րով եմ աշ­խա­տել և պետք է խոս­տո­վա­նեմ, որ հայ բա­նաս­տեղծ­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­ներն ինձ շատ հա­րա­զատ են: Թարգ­մա­նե­լիս զգա­ցել ու հաս­կա­ցել եմ յու­րա­քանչ­յուր գրո­ղի խառն­ված­քը, բնա­վո­րութ­յունն ու էութ­յու­նը: Ինձ այս­տեղ դուր է ե­կել հին մշա­կույ­թը և ներ­կա­յում ապ­րող մար­դիկ: Այս­տեղ ու­րիշ կյանք է… Գ­նա­հա­տում եմ այն քա­ջութ­յու­նը, ա­րիութ­յու­նը, որ ու­նի հայ ժո­ղո­վուր­դը:
Ղա­րա­բաղ­յան թե­ման հա­վերժ թե­մա է, ո­րը մե­զա­նում ևս մշ­տա­պես ար­ծարծ­վում է: Ինձ հա­մար ցա­վոտ թե­մա է: Գա­լուց հե­տո էլ ցավ զգա­ցի… Հա­յաս­տան գա­լու ա­ռի­թը ան­թո­լո­գիան է, բայց ցա­վը ձեզ հետ միա­սին վե­րապ­րում ենք:
2. Ս­րա­նով մեր աշ­խա­տան­քը չի ա­վարտ­վե­լու, առջ­ևում շատ գոր­ծեր կան, ինձ հա­ճույք է պատ­ճա­ռում հայ գրող­նե­րին թարգ­մա­նե­լը: Աշ­խա­տան­քը շա­րու­նա­կա­կան է լի­նե­լու, ո­րով­հետև դրա կա­րի­քը կա: Ինձ հա­մար շատ հա­ճե­լի է, որ հայ գրա­կա­նութ­յու­նը ա­վե­լի կար­ևոր տեղ է սկսում գրա­վել. ես իմ հեր­թին գեր­մա­նա­լե­զու ըն­թեր­ցող­նե­րի հա­մար բա­ցա­հայ­տե­լով դեռևս ան­հայտ գոր­ծեր ու թարգ­մա­նե­լով՝ աշ­խա­տում եմ նպաս­տել, որ հայ գրա­կա­նութ­յունն իր ար­ժա­նի և­ ի­րոք կար­ևոր տե­ղը գրա­վի, և կար­ծում եմ՝ այդ գոր­ծըն­թա­ցը հա­ջո­ղութ­յամբ ա­ռաջ եմ տա­նում, ին­չը ինձ շատ ու­րա­խաց­նում է:

***

Վա­հե ԱՐՍԵՆ

1. Ջոյսն ա­սում է. «­Լա­վա­գույն քննա­դա­տութ­յու­նը գնա­հա­տանքն է»: Միշտ այդ սկզբուն­քով եմ ա­ռաջ­նորդ­վել, աշ­խա­տել եմ ոչ թե քննա­դա­տել, այլ գնա­հա­տել, վեր­լու­ծել, հաս­կա­նալ: Սա, կար­ծում եմ, նաև գի­տա­կան մո­տե­ցում է: Պա­տե­րազ­մից հե­տո, ճիշտ ա­սած, ինձ հա­մար դժվար է խո­սել, այն, ին­չը մշտա­պես հեշ­տութ­յամբ եմ ա­րել, հի­մա ո­րո­շա­կի խնդիր է հա­րու­ցում:
Եր­կու տե­սանկ­յու­նից կա­րե­լի է նա­յել այս հար­ցին: Մի կող­մից՝ շա­տե­րին կթվա, թե մրցա­նակ­նե­րը ինչ-որ ձևա­կան, ֆոր­մալ բան են, բայց երբ զօ­րու­գի­շեր տա­ռա­պում ես, ի­րոք չար­չար­վում ես, չէ՞ որ թարգ­մա­նա­կան ար­վես­տը չար­չա­րա­նաց ար­վեստ է, բար­դա­գույն ար­վեստ­նե­րից մե­կը, ա­պա բո­լո­րո­վին էլ այդ­պես չէ: Ա­սեմ, որ այն շատ ա­վե­լի է­ներ­գիա է խլում ինձ­նից, քան ստեղ­ծա­գոր­ծե­լը, պոե­զիան: Քա­նի որ այս­տեղ եր­կու զու­գա­հեռ բան պի­տի լի­նի: Նախ՝ մու­սան, միա­ժա­մա­նակ մաս­նա­գի­տա­կան տե­սանկ­յու­նից պետք է տի­րա­պե­տես հե­ղի­նա­կի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան լա­բո­րա­տո­րիա­յի նրբութ­յուն­նե­րին, չհաշ­ված այն, որ ան­պայ­ման պի­տի գրա­կա­նա­գի­տա­կան մո­տե­ցում ցու­ցա­բե­րես, ո­րով­հետև չես կա­րող ա­ռանց մաս­նա­գի­տա­կան հմտութ­յուն­նե­րի որ­ևէ գործ, թե­կուզ մի­ջին հզո­րութ­յան հե­ղի­նա­կի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն թարգ­մա­նել: Ե­թե ու­շա­դիր լի­նենք, կտես­նենք, որ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը, Նա­րե­կա­ցին և մ­յուս­նե­րը մեր լա­վա­գույն մտա­ծող­ներն են, գիտ­նա­կան­նե­րը, Նա­րե­կա­ցուն օ­րի­նակ եմ բե­րում որ­պես բա­նաս­տեղ­ծի, որ­պես պա­րա­կա­նոն Ա­վե­տա­րա­նի հե­ղի­նա­կի, Մաշ­տո­ցին՝ որ­պես թարգ­ման­չի, նրանք ա­ռա­ջին հեր­թին նաև գիտ­նա­կան­ներ են, այ­սինքն՝ գի­տա­կան մո­տե­ցում ու­նեն, ա­ռանց դրա, միայն լե­զուն ի­մա­նա­լով և մեծ ցան­կութ­յամբ ու նաև ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տա­ղան­դով չես կա­րող թարգ­մա­նել: Ինձ հա­մար մրցա­նա­կը ձևա­կան չէ, սա իմ աշ­խա­տան­քի գնա­հա­տանքն է, և շ­նոր­հա­կալ եմ, որ իմ տա­րի­նե­րի աշ­խա­տան­քը գնա­հատ­վել է: Շ­նոր­հա­կալ եմ ա­վան­դույթ­նե­րը պահ­պա­նող­նե­րին և նաև Ար­ցա­խը շա­հած այս կազ­մա­կեր­պութ­յա­նը. հի­շենք, որ Ար­ցախ­յան գո­յա­մար­տի ա­ռա­ջա­մար­տիկ­նե­րը գրող­ներն էին, և շատ լավ է, որ այս ա­վան­դույ­թը շա­րու­նակ­վում է: Թարգ­մա­նա­կան այս մրցա­նա­կի ներ­սում գրված է՝ Օրհ­նութ­յամբ և­ ա­ջակ­ցութ­յամբ Մայր Ա­թոռ Ս. Էջ­միած­նի, և Գ­րող­նե­րի միութ­յան կնիքն է դրված, և­ ես կար­ծում եմ՝ այս ա­վան­դույթ­նե­րը պետք է շա­րու­նակ­վեն: Մենք պի­տի հա­մախմբ­վենք լեզ­վի և­ ե­կե­ղե­ցու շուր­ջը: Սա մեր գո­յատ­ևե­լու հարցն է, ցա­վոք, մենք դա­տա­պարտ­ված ենք գո­յատև­ման, բայց պի­տի գո­յատ­ևենք ար­ժա­նա­պատ­վո­րեն և պի­տի փոր­ձենք նաև գո­յատ­ևու­մից անց­նել կյանքն ապ­րե­լուն, չեմ ու­զում ա­սել՝ նույ­նիսկ վա­յե­լե­լուն, բայց պատ­մութ­յու­նը միշտ այդ­պես է դա­սա­վոր­վում. մենք գո­յատև­ման հա­մար ենք պայ­քա­րում, բայց դա էլ քիչ չէ, ե­թե նկա­տի ու­նե­նանք, որ բազ­մա­թիվ ազ­գեր, բազ­մա­թիվ լե­զու­նե­րի կրող­ներ, ազ­գութ­յուն­ներ պար­զա­պես չկան, ուղ­ղա­կի մնա­ցել են օ­դում, մնա­ցել են ո­րո­շա­կի սփյուռք­յան կա­ռույց­ներ, և պե­տա­կա­նութ­յուն չու­նեն: Մենք պի­տի կառ­չենք լեզ­վից, մեր մշա­կույ­թից, մեր կրո­նից, շատ-շատ կար­ևոր է հա­վատ­քը: Ս­րանք միա­վո­րող տար­րեր են, որ օ­դի պես անհ­րա­ժեշտ են մեզ: Ես ու­րախ եմ, որ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի գե­րեզ­մա­նի հար­ևա­նութ­յամբ ստա­նում եմ այս մրցա­նա­կը:
2. Փա­ռա­տո­նե­րից մե­կում, Ֆին­լան­դիա­յում էր, Հա­յաս­տա­նը ես էի ներ­կա­յաց­նում, ի­րենց շատ հայտ­նի ազ­գութ­յամբ ռուս գրո­ղը, իմ լավ ըն­կերն ա­սաց. «­Դուք ու­նեք Դա­վիթ Ան­հաղթ, նա թարգ­մա­նել է Պ­լա­տոն, դուք 6-րդ դա­րում թարգ­մա­նել եք, ես ապ­շա­հար եմ, իմ սե­ղա­նի գիրքն է, ես ապ­շում եմ, որ… »: Հենց ա­ռա­ջին հան­դի­պու­մից ին­քը միան­գա­մից սկսեց խո­սել Դա­վիթ Ան­հաղ­թից, Նա­հա­պետ Քու­չա­կից՝ որ­պես սյուր­ռեա­լիստ բա­նաս­տեղ­ծի: Սա հաղ­թա­թուղթ կա­րող է լի­նել, բայց սա պի­տի մաս­սա­յա­կա­նաց­վի: Հա­սա­րա­կութ­յու­նը ե­թե տգետ է, չի կա­րող հաղ­թել, դա­տա­պարտ­ված է պար­տութ­յան: Այ­սօր ինչ-որ մե­կին կամ որ­ևէ կա­ռույ­ցի մե­ղադրե­լը շատ սխալ է: Հա­սա­րա­կութ­յան լայն շեր­տե­րը լրիվ ու­րիշ բա­նի մա­սին են մտա­ծում, նրանք զուտ կեն­ցա­ղով են ապ­րում, հե­տաքրքր­ված չեն մշա­կու­թա­յին բարդ հա­մա­կար­գե­րով, ո­րը մեր գո­յութ­յան հիմքն է: Ն­րանք այ­սօր ի­ջեց­ված են զուտ քա­ղա­քա­ցու մա­կար­դա­կի: Ա­նընդ­հատ շա­հարկ­վում է՝ քա­ղա­քա­ցի-քա­ղա­քա­ցի, բայց ի՞նչ է քա­ղա­քա­ցին: Ինչ-որ մի երկ­րում, ինչ-որ փաս­տա­թուղթ ստա­ցած մեկն է: Քա­ղա­քա­ցին ի՞նչ ազ­գութ­յան է, ի՞նչ է: Ցան­կա­ցած մե­կը կա­րող է լի­նել քա­ղա­քա­ցի: Բայց, օ­րի­նակ, հայ կամ անգ­լիա­ցի, նա­յենք էութ­յու­նը, կամ ֆինն, հե­տաքր­քիր ազգ է շատ, սի­րում եմ ի­րենց մշա­կույ­թը, կա­րո՞ղ է լի­նել ցան­կա­ցած մարդ: Ի­հար­կե, ո՛չ: Պետք է ար­մա­տը խրված լի­նի, չէ՞, այդ հո­ղի մեջ, ի­րենց լեզ­վի մեջ և­ այդ­տե­ղից սնվի դա­րե­րով, հա­զա­րամ­յակ­նե­րով: Այ­սօր մա­նի­պուլ­յա­տիվ աշ­խար­հում ենք ապ­րում, որ­տեղ ա­մեն բան գնում է հա­մա­հար­թեց­ման, ձուլ­ման, կեղծ, սուտ հա­վա­սա­րութ­յան, ո­րը չկա և չի կա­րող լի­նել: Թարգ­մա­նութ­յու­նը և՛ միա­վո­րում է տար­բեր ազ­գութ­յուն­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին, և՛ նաև մշա­կու­թա­յին ա­ռու­մով տա­րան­ջա­տում է նրանց, կար­ևո­րում լե­զու­նե­րը: Մի օ­րի­նակ բե­րեմ, Վըր­ջի­նիա Վուլ­ֆի «­Մի­սիս Դե­լոո­ւեյ» և «­Դե­պի փա­րո­սը» վե­պե­րում, որ ան­չափ կար­ևոր է, նա հա­մա­դրում է ա­րա­կան և­ ի­գա­կան սկիզբ­նե­րը, և­ ա­սում է՝ այն­տեղ, որ­տեղ սրանք ան­ջատ­վում են, նույն տե­ղում էլ միա­վոր­վում են: Անդ­րո­գեն ար­վես­տի տե­սութ­յունն է զար­գաց­նում: Նույն բա­նաձ­ևը կա­րող ենք կի­րա­ռել թարգ­մա­նա­կան ար­վես­տի հան­դեպ: Սա և՛ միա­վո­րում է, և՛ ան­ջա­տում, այ­սինքն՝ թարգ­ման­վում է ոս­կե­ղե­նիկ հա­յե­րե­նով, հրա­շա­լի, խե­լա­ցի, գի­տա­կից հա­յե­րե­նով, լեզ­վա­կան բո­լոր նրբութ­յուն­նե­րին, լեզ­վա­կան ա­վան­դույթ­նե­րին հա­րիր հա­յե­րե­նով և միև­նույն ժա­մա­նակ ներ­կա­յաց­նում է, ա­սենք, անգ­լիա­ցի, ա­մե­րի­կա­ցի, ֆրան­սիա­ցի, գեր­մա­նա­ցի գրո­ղին: Ե՛վ մշա­կույ­թի հետ ես ծա­նո­թա­նում, և՛ շա­տե­րի մեջ ցան­կութ­յուն է ա­ռա­ջա­նում նաև ու­սում­նա­սի­րել լե­զուն ու տես­նել, թե բնագ­րում հե­ղի­նակն ինչ­պես է ձևա­կեր­պել, ինչ­պես է սահ­մա­նել տվյալ ի­րա­վի­ճա­կը, պա­հը կամ պատ­կե­րը: Այ­սինքն՝ թե՛ միա­վո­րող է և թե՛ ի­րա­րից բա­ժա­նող: Սա ա­մե­նա­կար­ևոր բանն է: Տե­սեք, Շեքս­պի­րից հի­մա ու­նենք ար­դեն տար­բեր թարգ­մա­նութ­յուն­ներ: Սա հարս­տաց­նում է մեր լե­զուն, մեր գի­տակ­ցութ­յու­նը, մեր մշա­կույ­թը: Թարգ­մա­նութ­յունն ի­րա­կա­նում սուրբ գործ է, և­ ես վստահ եմ, որ թարգ­մա­նիչ եր­բեք չեն դառ­նում, ծնվում են, ուղ­ղա­կի շա­տե­րը այդ շնոր­հը մո­ռա­ցութ­յան են մատ­նում, իսկ մյուս­նե­րը չար­չար­վում են, տքնում են և նաև գե­ղար­վես­տա­կան թարգ­մա­նութ­յան մեջ տա­ղան­դը բե­րում են գի­տա­կան մա­կար­դա­կի: Թարգ­մա­նի­չը պետք է նաև գրա­կա­նա­գետ լի­նի: Նա պի­տի գրա­կա­նութ­յու­նից հաս­կա­նա: Այլ կերպ հնա­րա­վոր չէ:

***
Թարգ­մա­նութ­յու­նը ես ան­վա­նում եմ մե­նա­կի ճա­նա­պարհ, նաև՝ ո­րո­շա­կիո­րեն ա­նիծ­յալ ճա­նա­պարհ, դա ներ­քին ապ­րու­մի, ան­հու­սութ­յան, պա­տեր քան­դե­լու, այդ ըն­թաց­քում նաև մո­տի­վա­ցիան կորց­նե­լու և վե­րագտ­նե­լու բարդ, չար­չա­րա­նաց ճա­նա­պարհ է, և կար­ծում եմ, որ յու­րա­քանչ­յուր թարգ­մա­նիչ լավ գի­տի. սա Գող­գո­թա­յի ճա­նա­պարհ է, և­ երբ վեր­ջին է­ջերն են ար­դեն մնում, նույ­նիսկ այն­պի­սի ապ­րում­ներ ես ու­նե­նում, որ այլևս չես ու­զում շա­րու­նա­կել, չես ու­զում վեր­ջին քայ­լերն ա­նել:
Ափ­սո­սում եմ, որ թարգ­մա­նա­կան ար­վեստն այ­սօր լայն հա­սա­րա­կա­կան շրջա­նակ­նե­րում չի գնա­հատ­վում, նույ­նիսկ հիմ­նա­կան կար­գա­խոս­նե­րը ռու­սա­կան ար­մատ ու­նեն, և տես­նում ենք, որ սրանք մեզ որ­ևէ լավ տեղ չեն տա­նում: Սա, ի­հար­կե, քչերն են գի­տակ­ցում, այ­սօր քչե­րի մշա­կույթն է թարգ­մա­նութ­յու­նը և, ա­մե­նա­կար­ևո­րը, հա­յոց լե­զուն, ո­րը հիմ­քե­րի հիմքն է: Ի­զուր չենք, չէ՞, մենք այս­տեղ նշում, և Մաշ­տո­ցը ի­զուր չի սրբաց­վել, որ տա­փաս­տա­նում Աստ­վա­ծա­յին լից­քը ստա­նա­լով, պայ­ծա­ռա­նա­լով՝ ի վեր­ջո հաս­կա­ցել է կյան­քի էութ­յու­նը, բնույ­թը և կա­րո­ղա­ցել է ճշգրիտ տա­ռե­րը դա­սա­վո­րել, բե­րել մի յու­րա­հա­տուկ գա­գաթ­նա­կե­տի, ո­րից այն կողմ այլևս անհ­նար է որ­ևէ բան ա­նել: Մեր լե­զուն այն­քան խիտ, այն­քան կա­տար­յալ է դար­ձել, որ չենք կա­րող դրա­նից դուրս գալ, ին­չը թարգ­մա­նութ­յու­նը էլ ա­վե­լի բար­դաց­նում է, ո­րով­հետև հա­յե­րե­նը թեև մե­ռած լե­զու չէ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ դի­նա­միկ շարժ­ման մեջ չի գտնվում: Ե­թե հա­մե­մա­տենք մյուս լե­զու­նե­րի՝ ֆրան­սե­րե­նի, անգ­լե­րե­նի, գեր­մա­նե­րե­նի հետ, կա­րող ենք ա­սել, որ սա մեր լեզ­վի թույլ կողմն է, բայց ի­րա­կա­նում, ել­նե­լով մեր ազ­գա­յին էութ­յու­նից, սա մեր ա­մե­նա­մեծ ուժն է և մեր գաղտ­նի­քը, ո­րը պի­տի պահ­պա­նենք՝ թույլ չտա­լով, որ մեր լե­զուն ա­ղա­վաղ­վի, այլ թող­նենք, որ այդ ձևե­րը իշ­խեն, ին­չը հա­րու­ցում է մեծ դժվա­րութ­յուն թարգ­մա­նութ­յան մեջ: Ա­նընդ­հատ ու­զում ես լե­զուն տա­նել դե­պի անգ­լե­րեն, ռու­սե­րեն, գեր­մա­նե­րեն, ա­նընդ­հատ, ո­րով­հետև այդ լե­զու­նե­րը դի­նա­միկ զար­գա­ցել են, ցան­կա­ցած ձև կա­րող ես գոր­ծա­ծել և տվ­յալ միտ­քը ստա­նալ, մինչ­դեռ հա­յե­րե­նը դա թույլ չի տա­լիս: Հին լե­զու է, կա­ռուց­վածք­նե­րը բարդ, չնա­յած նաև ա­ռատ ընտ­րութ­յան մեջ ես, իսկ ճշգրիտ բա­նաձ­ևե­րը շատ չեն ընտ­րե­լու հա­մար:

***

Կառ­լեն ՄԱՏԻՆՅԱՆ

1. Ի­հար­կե, հա­ճե­լի է մրցա­նակ ստա­նա­լը, գոր­ծըն­կեր­նե­րիդ կող­մից գնա­հատ­վե­լը: Յու­րա­քանչ­յուր գիրք մի հե­տաքր­քիր աշ­խարհ է ինձ հա­մար: Թարգ­մա­նե­լը հո­գու պա­հանջ է: Մեզ մոտ պահ­պան­վել է ձգտու­մը դե­պի հոգևո­րը, դե­պի գիր-գրա­կա­նութ­յու­նը: Ինձ՝ որ­պես թարգ­ման­չի, միշտ զար­մաց­րել է, թե ինչ­պես են մեր դա­սա­կան­նե­րը, օ­րի­նակ՝ Թու­ման­յա­նը և Չա­րեն­ցը կա­րո­ղա­ցել թարգ­մա­նել, երբ գեր­մա­նե­րեն գրե­թե բո­լո­րո­վին չգի­տեին, բայց այդ­պի­սի բարձ­րար­ժեք թարգ­մա­նութ­յուն­ներ են ա­րել: Լե­զու չի­մա­ցող մար­դը ինչ­պե՞ս կա­րող էր այդ­պի­սի վար­պե­տութ­յամբ թարգ­մա­նել և հ­րամց­նել աշ­խար­հին: Տա­րի­նե­րի փոր­ձը հան­գեց­րեց եզ­րա­կա­ցութ­յան, որ գու­ցե, ան­կախ ազ­գութ­յան, մի հան­ճա­րը հաս­կա­նում է մեկ այլ հան­ճա­րի: Ես հաս­կա­ցա, որ թարգ­մա­նի­չը, թարգ­մա­նե­լուն զու­գա­հեռ, պետք է նաև կա­մուրջ ստեղ­ծի, որ­պես­զի ազ­գի հո­գին ու ո­գին փո­խանց­վի: Երբ գեր­մա­նա­ցի­նե­րին ա­սա­ցի, որ Գ­յո­թեի «­Վայ­րի վար­դը» Թու­ման­յանն այն­պես է թարգ­մա­նել և հե­տա­գա­յում այն­պի­սի ե­րաժշ­տա­կան ձևա­վո­րում է ստա­ցել, որ հա­յե­րի մեծ մա­սը կար­ծում է, թե դա հայ­կա­կան ժո­ղովր­դա­կան երգ է, նրանք ուղ­ղա­կի ապ­շե­ցին: Այդ մե­ծութ­յուն­նե­րի ստեղ­ծած ա­վան­դույթ­նե­րը մե­րօր­յա թարգ­մա­նիչ­նե­րի հա­մար ու­ղե­նիշ են դար­ձել, ո­րի շնոր­հիվ աշ­խա­տում ենք մեր փոք­րիկ լու­ման ներդ­նել այս շնոր­հա­շատ գոր­ծի մեջ: Մոտ ե­րե­սուն գիրք ար­դեն թարգ­մա­նել եմ, ո­րից մի քա­նի­սը՝ հա­յե­րե­նից գեր­մա­նե­րեն: Վեր­ջերս թարգ­մա­նում էի «­Մայ­րա­քա­ղաք» գիր­քը, ո­րը եր­կու տա­րի ա­ռաջ Գեր­մա­նիա­յում ճա­նաչ­վել է տար­վա լա­վա­գույն գիրք, ո­րը Եվ­րա­միութ­յան ներ­քին խո­հա­նո­ցի մա­սին պատ­մութ­յուն է: Դ­րան զու­գա­հեռ, ըն­կե­րոջս՝ Ա­րա Ա­ռա­քել­յա­նի հետ թարգ­մա­նում ենք Կաֆ­կա­յի հինգ­հա­տոր­յա­կը: Ինձ ցնցում են նրա նա­մակ­նե­րը, ո­րոնք շատ զգաց­մուն­քա­յին են ու խո­րը, ա­մեն գիրք մի ա­ռան­ձին կյանք է, ա­ռան­ձին եր­ևույթ: Եվ թարգ­մա­նե­լիս ո՛չ մրցա­նա­կի մա­սին ես մտա­ծում, ո՛չ հո­նո­րա­րի, այ­սինքն՝ հա­ճույք ես ստա­նում: Հա­ճե­լի տան­ջանք է: Մինչև օ­րը մի քա­նի էջ չեմ թարգ­մա­նում, չեմ հանգս­տա­նում, օրն ա­սես կի­սատ մնա, ինչ-որ բան պա­կաս լի­նի:
2. Թարգ­մա­նութ­յու­նը ժո­ղո­վուրդ­նե­րին կա­պող ա­մե­նա­մեծ կա­մուրջն է: Միակ և­ ա­մե­նաա­մուր կա­մուր­ջը հոգ­ևոր կապն է ժո­ղո­վուրդ­նե­րի միջև․ դու բա­ցա­հայ­տում ես այդ ժո­ղովր­դին քեզ հա­մար, նաև ու­զում ես ներ­կա­յաց­նել քո ազ­գը աշ­խար­հին, աշ­խար­հը մո­տեց­նում ես քեզ, դու մո­տե­նում ես աշ­խար­հին: Այս փո­խըմբռն­ման, կա­մուր­ջի դե­րը կա­տա­րում են թարգ­մա­նիչ­նե­րը:

***

Գա­րուն ՍԱՐԳՍՅԱՆ

1. Գ­րա­կան մրցա­նակ­նե­րը միշտ ոգ­ևո­րիչ են, թե­կուզ մեր պայ­ման­նե­րը հի­մա այն­պի­սին են, որ դժվա­րութ­յան մեջ ենք՝ քա­ղա­քա­կան խնդիր­ներ, հետ­պա­տե­րազմ­յան խնդիր­ներ, բայց մենք մշա­կու­թա­յին ժո­ղո­վուրդ ենք, ապ­րել ենք մշա­կույ­թով, հզո­րա­ցել ենք մշա­կույ­թով: Ն­ման խնդիր­ներ՝ հետ­պա­տե­րազմ­յան, մենք շատ ենք տե­սել, բայց հաղ­թա­հա­րել ենք հենց մշա­կույ­թի ու­ժով: Ուս­տի չպետք է դա­դա­րեց­նենք մշա­կու­թա­յին աշ­խա­տանք­նե­րը, պետք է ա­վե­լի շատ հզո­րաց­նենք և կար­ծում եմ, որ մրցա­նակն էլ նպաս­տում է, որ ա­վե­լի հույ­սով լի­նենք, ա­վե­լի ա­րագ ա­ռաջ գնանք: Մր­ցա­նակն ինձ ու­րա­խաց­նում է, ո­րով­հետև տես­նում եմ, որ աշ­խա­տանքս գնա­հատ­վում է: Գ­նա­հա­տա­կա­նը ա­մեն ին­չի մղիչ ուժ է: Ու­րախ եմ, որ նման մրցա­նա­կի եմ ար­ժա­նա­ցել: Թարգ­մա­նում եմ մա­տե­նագ­րութ­յուն՝ սկսած Կոր­յու­նից, Ա­գա­թան­գե­ղոս եմ թարգ­մա­նել, Փավս­տոս Բու­զան­դի «­Հա­յոց պատ­մութ­յու­նը», Ղա­զար Փար­պե­ցու «­Հա­յոց պատ­մութ­յու­նը» և «­Թուղթ առ Վա­հան Մա­մի­կոն­յա­նի», 11-րդ դա­րի պատ­միչ Ա­րիս­տա­կես Լաս­տի­վերդ­ցուն, Մատ­թեոս Ուռ­հա­յե­ցուն, Թով­մա Մե­ծո­փե­ցու թարգ­մա­նութ­յու­նը հրա­տա­րակ­ման ըն­թաց­քի մեջ է: Այժմ գրա­սե­ղա­նիս է Ե­ղի­շեի «­Վասն Վար­դա­նայ և հա­յոց պա­տե­րազ­մին»:
2. Թարգ­մա­նիչ­նե­րը այն կա­մուրջն են, որ կա­րո­ղա­նում են կա­պել ժո­ղո­վուրդ­նե­րին, մո­տեց­նել ի­րար: Ն­րանց դե­րը այդ ա­ռու­մով շատ բարձր եմ գնա­հա­տում: Ես շատ ու­րախ եմ, որ Պարս­կաս­տա­նում միշտ կա, ե­ղել է մի ստվար գրա­սեր խավ, որ զբաղ­վում է գրա­կա­նութ­յամբ, պատ­մութ­յամբ, ըն­թեր­ցում է թարգ­մա­նա­կան և հատ­կա­պես հա­յե­րե­նից պարս­կե­րեն թարգ­ման­ված գրա­կա­նութ­յուն: Մենք մոտ ժո­ղո­վուրդ­ներ ենք, և ն­րանց հա­մար շատ հե­տաքր­քիր է, թե հա­յերն ինչ­պի­սի անց­յալ, ինչ պատ­մութ­յուն ու գրա­կա­նութ­յուն են ու­նե­ցել: Ես տես­նում եմ, որ տա­րեց­տա­րի իմ թարգ­մա­նութ­յուն­նե­րի ըն­թեր­ցող­նե­րի թիվն ա­վե­լա­նում է, որ ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րում, գի­տա­կան աշ­խա­տանք­նե­րում օգտ­վում են մեր այդ աղբ­յուր­նե­րից: Ն­կա­տե­լի է, որ նոր սե­րուն­դը հե­տաքրքր­ված է հա­յե­րե­նով, և­ ա­վե­լի շատ են մեր պատ­միչ­նե­րի տվյալ­նե­րը դնում գի­տա­կան շրջա­նա­ռութ­յան մեջ, ին­չը շատ գո­հա­ցու­ցիչ է ինձ հա­մար: