ՍԱՇԻ «­Խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հը» Գ­յում­րիում

Օ­րերս Գ­յում­րու «­Բեռ­լին» հյու­րե­րի տա­նը տե­ղի ու­նե­ցավ բա­նաս­տեղ­ծու­հի Սա­շի 2-րդ՝ «­Խե­լա­կո­րույս աշ­խարհ» գրքի շնոր­հան­դե­սը՝ մաս­նակ­ցութ­յամբ գրքի խմբա­գիր, գրա­կա­նա­գետ, բան. գիտ. թեկ­նա­ծու Ար­մեն Ա­վա­նես­յա­նի, բա­նաս­տեղծ Խա­չիկ Մա­նուկ­յա­նի, մի խումբ գրա­սեր­նե­րի՝ Շի­րա­կի մար­զա­յին ու Գ­յում­րու քա­ղա­քա­յին գրա­դա­րան­նե­րի աշ­խա­տա­կից­նե­րի և ու­սա­նող­նե­րի:
Ու­շագ­րավ ձևա­չա­փով անց­կաց­վեց հան­դի­պու­մը, ո­րը գե­ղար­վես­տա­կան կա­տա­րում­նե­րով ծաղ­կեց­րին Եր­ևա­նի կա­մե­րա­յին թատ­րո­նի դե­րա­սա­նու­հի Քեթ­րին Մա­նաս­յա­նը և­ եր­գա­հան, կի­թա­ռա­հար լե­դի Մար­գոն: Ն­րանց կա­տա­րում­նե­րը Սա­շի բա­նաս­տեղ­ծա­կան ար­վես­տի նոր և հե­տաքր­քիր մեկ­նա­բա­նութ­յուն­ներ էին:
Գր­քի խմբա­գիրն անդ­րա­դար­ձավ Սա­շի գե­ղար­վես­տա­կան աշ­խար­հի ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րին՝ ընդգ­ծե­լով, որ մի նա­խա­դա­սութ­յամբ Սա­շի պոե­զիան կա­րե­լի է բնու­թագ­րել այս­պես՝ վեհ և ի­մաս­տուն խոս­քեր մար­դու և աշ­խար­հի մա­սին:
Բա­նաս­տեղծ Խ. Մա­նուկ­յանն ըստ էութ­յան խո­սեց Սա­շի պոե­տի­կա­յի ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի մա­սին. «Կ­յան­քը բա­նաս­տեղ­ծե­լիս Սա­շը նույն ան­կեղծ մարդն է՝ թրթռուն, ար­ևոտ: Նա չի շրջան­ցել իր ժա­մա­նա­կը, և ն­րա բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րին բնո­րոշ են խա­ղաց­կուն ոճն ու զվար­թան­քը»:
ՀԳՄ Շի­րա­կի մար­զա­յին բա­ժան­մուն­քի նա­խա­գահ, բա­նաս­տեղծ Անդ­րա­նիկ Կա­րա­պետ­յա­նը խո­սեց բա­նաս­տեղ­ծու­հու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ա­ճի, նրա բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րի ե­րաժշ­տա­կա­նութ­յան և հե­ղի­նա­կի քա­ղա­քա­ցիա­կան դիր­քո­րոշ­ման մա­սին:
Ռո­զա Հով­հան­նիս­յանն ա­սաց, որ Սա­շը բա­նար­վես­տի գե­ղար­վես­տա­կան ի­րա­գործ­մա­նը և պատ­կե­րա­վո­րութ­յա­նը զար­մա­նա­լիո­րեն հա­սել է ար­տա­հայտ­չա­կան-պատ­կե­րա­վոր­ման հնար­նե­րի նվա­զա­գույն կի­րառ­մամբ: Ն­րա հե­րո­սը հե­քիա­թի հյուս­ված­քի մեջ է, ու իր հե­քիա­թում, ինչ­պես ինքն է ա­սում, հաղ­թել են պոետն ու գի­նին:
Բա­նաս­տեղ­ծու­հի Սո­նա Ան­տոն­յա­նը նշեց. «­Սա­շի «­Խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հը» սև-ս­պի­տակ աշ­խարհ է, որ­տեղ բո­լորս ու­նենք մեր սի­րո ժա­մա­նա­կը: Ե­թե խե­լա­կո­րույս է աշ­խար­հը, ա­պա՝ սերն էլ, կա­րոտն էլ, սպա­սումն էլ, բայց այդ խե­լա­կո­րույ­սը ես կվե­րագ­րեի մեր ապ­րած ժա­մա­նա­կին»:
Սր­տի խոսք ա­սա­ցին գրող­ներ Ար­մե­նու­հի Մ­խի­թար­յա­նը և Մ­նա­ցա­կան Մու­րադ­յա­նը, իսկ ե­րի­տա­սարդ բա­նաս­տեղծ, թարգ­մա­նիչ Կոնս­տան­տին Շա­քար­յա­նը ռու­սե­րեն թարգ­մա­նութ­յամբ Սա­շից կար­դաց 2 գործ՝ ա­նակն­կալ մա­տու­ցե­լով հե­ղի­նա­կին: Հան­դիպ­ման ա­վար­տին ե­րաժշ­տա­կան կա­տար­մամբ ներ­կա­նե­րին ող­ջու­նեց ե­րի­տա­սարդ բա­նաս­տեղծ, եր­գա­հան Նա­րե­կը:
Սա­շը շնոր­հա­կա­լա­կան ջեր­միկ խոս­քով և բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րի ըն­թերց­մամբ ամ­փո­փեց օ­րը՝ վկա­յե­լով, որ ան­կախ գնա­հա­տան­քի բո­լոր չա­փում­նե­րից, իր ո­գե­խա­րիս­խը ե­ղել և մնում է կյանքն ու նրա եր­գը:

***

Կ­փոր­ձեմ ժո­ղո­վա­ծուն ներ­կա­յաց­նել երկ­չա­փու­մով…
Սա­շի «­Խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հը» ներ­հա­յաց հայտ­նա­բե­րած աշ­խարհ է, այ­սինքն՝ այս ժո­ղո­վա­ծուն ներ­հա­յաց մար­դու հայտ­նութ­յուն է՝ դուր­սը ներս տա­րած և հա­կա­ռա­կը:
Յու­րա­քանչ­յուր կնոջ հա­մար լի­նել նշա­նա­կում է լի­նել սիր­ված, բա­նաս­տեղ­ծու­հու հա­մար՝ սիր­ված ու ըն­թերց­ված լի­նել:
Սա­շը էջ առ էջ մա­նու­շա­կի պես բաց­վում է, տող առ տող մտեր­մա­նում ըն­թեր­ցո­ղին, ու բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նից բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն բարձ­րա­նում են նրա թով­չան­քի ող­կույզ­նե­րը՝ ար­ևառ ու շեն­շող, ինչ­քան էլ որ բա­ղեղ­նե­րը լի­նեն կպռշկան ու ե­րեսթ­ռան և ամ­բար­տա­վա­նա­նան, թե վեր­ևում է ի­րենց տե­ղը:
Սա­շի բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րը կար­ծես ինք­նազ­րույց­ներ լի­նեն՝ ցան­կութ­յան ու մաղ­թան­քի բա­նաձ­ևով (Ար­ևի մի շող տվեք,//Աշ­խար­հի աչ­քը բա­նամ):
Ես իմ ծուռ հե­րո­սին սի­րա­հար­ված եմ ու կգրեմ, թե­կուզ մեկ լար հու­զի:
Բա­նար­վես­տի գե­ղար­վես­տա­կան ի­րա­գործ­մա­նը Սա­շը զար­մա­նա­լիո­րեն հա­սել է պատ­կե­րա­վոր­ման հա­մա­կար­գի հնար­նե­րի նվա­զա­գույն կի­րառ­մամբ: Ա­ռա­վե­լա­գույ­նը մակ­դիր-մե­տա­ֆո­րի կի­րար­կումն է (ա­լեխ­ռով խաղ, մոխ­րա­թա­վալ իմ դար, շո­ղա­շատ երգ, ծուռ ստվեր, շի­կա­ցած երգ և­ այլն):
Ն­րա հե­րո­սը հե­քիա­թի հյուս­ված­քի մեջ է, ու իր հե­քիա­թում, ինչ­պես ինքն է ա­սում, հաղ­թել են պոետն ու գի­նին՝ որ­պես բա­րու խնդութ­յան դրսևո­րում­ներ: Ան­կեղծ է հե­ղի­նա­կը.
Տո­ղե­րիս մեջ հա­ճախ մո­րե­մերկ եմ ե­ղել//Ու չեմ կրել դի­մակ,//­Չեմ խա­ղա­ցել դե­րեր:
Ան­պա­ճույճ, ան­դի­մակ՝ բա­նաս­տեղ­ծա­կան խոս­քի զուտ ոս­կին գնա­հա­տող Սա­շի խոս­քե­րով՝ Որ­քան բարձր է թռիչ­քը եր­գի, //Այն­քան ցա­վոտ է ան­կու­մը վե­րից:
Ան­շուշտ, ի­րա­կան կյան­քը՝ վերն ու վա­րը, խինդն ու ող­բը, մեր գո­յա­բա­նութ­յան ա­մե­նա­մեծ մե­տա­ֆորն է, որ առ­կայ­ծում, եր­ևակ­վում է Սա­շի գոր­ծե­րում:
Գր­քի պայ­մա­նա­կա­նո­րեն 2-րդ բաժ­նում ար­դեն դե­պի դուրս ուղղ­ված հա­յաց­քով է չափ­վում խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հը, ա­սել է թե՝ կյան­քի հո­սա­նու­տը, ուր հայտն­վել է գրա­կան հե­րո­սը իր հա­սա­րա­կա­կան դիր­քո­րոշ­մամբ, մո­լո­րա­կի ար­ժե­կար­գին տրված գնա­հա­տա­կա­նով: Փոխ­վում են խոս­քի ու պատ­կե­րի գույ­նե­րը, լե­զուն դառ­նում է շի­կա­ցած, և Սա­շի բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը հնչում է որ­պես դի­մա­դար­ձութ­յուն քաղցր ստի, նե­ռի ու Հու­դա­յի, տա­ճա­րը ան­մա­քուր պա­հող­նե­րի ու ծախ­ված հո­գի­նե­րի դեմ:
Մե­ծար­գո՛ տե­րեր, դուք որ դա­րե­րով մա­տա­ղա­ցո­ւով ձեր փորն եք լցրել,
Ու դեռ ա­վե­լին՝ աստ­վա­ծա­հա­ճո գործ եք հա­մա­րել,
Իսկ դուք փոր­ձե՞լ եք եր­բեմն գո­նե մոր­թե­լուց ա­ռաջ
Գա­ռան վախ­վո­րած աչ­քե­րին նա­յել: (Ես մո­լոր­վել եմ, էջ 19)
Այ­նու­հան­դերձ, ան­կախ պոե­տա­կան բո­լոր չա­փում­նե­րից, բա­նաս­տեղ­ծու­հու ո­գե­խա­րիս­խը մնում է կյան­քի եր­գը:
Սա­շին ճա­կա­տագր­ված Բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը չի թող­նի նրան մեկ բար­ձի վրա մե­նակ ծե­րա­նալ:
Բա­նաս­տեղ­ծութ­յամբ ու կյան­քով ջա­հե՛լ հո­գի, ող­ջո՛ւյն խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հից խե­լա­կո­րույս աշ­խար­հիդ:

Ռո­զա ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ