ԵՐԲԵՄՆ ԿԱՐԴԱՑԵՔ ԳՐՈՂՆԵՐԻՆ, ԱՇԽԱՐՀԻ ՂԵԿԱՎԱՐՆԵՐ / Էդ­վարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ

Ինձ չի ո­գեշն­չում, որ քա­ղա­քա­կա­նութ­յու­նը, տնտե­սա­կան հար­ցե­րը, սո­ցիա­լա­կան բազ­մաբ­նույթ խնդիր­նե­րը փոր­ձում են գրա­վել գրո­ղա­կան ա­զատ տա­րած­քը և դառ­նալ տեր-տի­րա­կան, ան­գամ հրա­պա­րա­խո­սա­կան սուր բոր­բո­քու­մով գրո­ղին դարձ­նել որ­ևէ կու­սակ­ցա­կան, պե­տա­կան և հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի ու խմբե­րի սպա­սար­կու։
Գ­րա­կա­նութ­յունն այս ա­մե­նի եր­կինքն է։
Իսկ գրո՞­ղը։
Հատ­կա­պես հայ գրո­ղը չի կա­րող մի կողմ քաշ­վել աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան, տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին, Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կի ու Հա­յաս­տա­նի շուրջ բա­ցա­հայտ և­ աննշ­մա­րե­լի ան­ցու­դար­ձե­րից, խոսք ու հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րից։ Մա­նա­վանդ, երբ խո­սում է Էր­դո­ղա­նը՝ միշտ բաց, ա­սե­լիքն ու ա­նե­լի­քը ծրագր­ված և դ­րա­նով սպառ­նա­լիք ու երկ­խո­սութ­յան «ան­մեղ» հրա­վեր հնչեց­նե­լով։ Ոչ միայն հար­ևան­նե­րի նկատ­մամբ է կտրուկ, այլև ի­րե­նից հզոր­նե­րի՝ ԱՄՆ-ի, Ռու­սաս­տա­նի, Ֆ­րան­սիա­յի, Գեր­մա­նիա­յի…
Այս­պի­սի հար­ևանն ու նրա փոքր եղ­բայ­րը, ինչ­պես մեկ տա­րի ա­ռաջ հա­մոզ­վե­ցինք՝ խոս­քը քա­մուն չեն տա­լիս, հատ­կա­պես այս հա­րա­փո­փոխ տա­րա­ծաշր­ջա­նում, երբ ար­դեն Ա­մե­րի­կան էլ զահ­լա չի դնում ո՛չ Աֆ­ղանս­տա­նի, ո՛չ… ՄԱԿ-ի վեր­ջին հա­մա­ժո­ղովն էլ ա­պա­ցու­ցեց, որ աշ­խար­հը գտնվում է ա­նո­րո­շութ­յան և­ ան­տե­րութ­յան վե­րու­վա­րում­նե­րում։ Այդ կազ­մա­կեր­պութ­յունն էլ վաս­տա­կած հանգս­տի է ան­ցել։
Թուր­քիան 44-օր­յա պա­տե­րազ­մում շեշ­տեց, որ ձգտում է գլխա­վոր խա­ղա­ցող դառ­նալ ու եր­բեմն տրո­րել հզոր­նե­րի ոտ­քե­րը՝ հա­ճախ նրանց ի­րար դեմ հա­նե­լով և­ եր­կա­կի խա­ղի հին ու փորձ­ված ո­ճը թար­մաց­նե­լով։
Դա նշա­նա­կում է աշ­խար­հի այս շու­կա­յա­կան թո­հու­բո­հում առև­տուր ա­ռա­ջար­կել, ի­րեն օգ­տա­գոր­ծե­լու ծրագ­րեր է հրամց­նում՝ մե՛րթ ազ­գա­յին թու­րա­նա­կան ընդ­լայն­ման հիմ­քով, մե՛րթ կրո­նա­կան՝ իս­լա­մա­կան։ Եվ այս մի­ջո­ցում մենք հայտն­վել ենք մեծ ծրագ­րի դի­մաց, և նա՝ Էր­դո­ղա­նը, ի հա­կա­ռակ ռուս և հայ պաշ­տո­նա­կան հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րի, բարձ­րա­ձայ­նում է «կա­րի­դոր» պա­հան­ջը, այ­սինքն՝ Հա­յաս­տա­նից Նա­խիջ­ևան և­ ա­պա Ս­յու­նի­քով Ադր­բե­ջան ու ար­ևելք ու հյու­սիս։ Չ­ման­րա­մաս­նեմ, բո­լո­րին հայտ­նի է։ Սա հնչել է որ­պես նա­խա­պայ­ման, իսկ թե ինչ հետ­ևանք­ներ է ու­նե­նա­լու այդ կա­րի­դո­րը, նա չքմե­ղո­րեն լռում է, բայց դրա փո­խա­րեն, վտան­գի կան­խազ­գաց­մամբ, պաշ­տո­նա­կան դեմ­քե­րը և՛ Հա­յաս­տա­նից, և՛ Ի­րա­նից, մա­սամբ Ռու­սաս­տա­նից ճշգրտում են՝ ա­պաշր­ջա­փա­կում, ու­ղի­նե­րի ա­պաշր­ջա­փա­կում, նոր ու­ղի­նե­րի մշա­կում՝ վկա­յա­կո­չե­լով նո­յեմ­բե­րի 9-ի հայ­տա­րա­րությունը։
Բայց Էր­դո­ղանն ու նրա փոք­րը ի­րենց նման չէին լի­նի, ե­թե ան­վերջ կա­րի­դոր չա­սեին, և­ ան­գամ փոք­րը ժա­մա­նա­կին սպառ­նում էր, թե ե­թե հա­յե­րը չհա­մա­ձայն­վեն կա­րի­դո­րի բաց­մա­նը, ի­րենք կստի­պեն։ Ինձ­նից լավ գի­տես, սի­րե­լի՛ ըն­թեր­ցող, հի­մա ես որ­պես միա­միտ գրող ո՞նց չըմբռնեմ այն հե­ռագ­նա նպա­տակ­ներն ու խար­դա­վանք­նե­րը, որ փոր­ձում են որ­պես բա­րի կա­մե­ցո­ղութ­յուն փա­թա­թել մեր երկ­րի հա­րա­վա­յին սահ­ման­նե­րի շուրջ։ Գո­րիս-­Կա­պան ճա­նա­պար­հի թատ­րո­նը մեզ բան չա­սե՞ց։
Պա­րո՛ն Էր­դո­ղան, այդ «կա­րի­դոր» բա­ռը մո­ռա­ցեք, զրույ­ցի հրա­վի­րե­լով՝ ա­ռա­վել բա­րիդ­րա­ցիա­կան բա­ռեր գտեք։
Մեզ, որ­պես ևս մի նա­խա­պայ­ման, մի՛ հոր­դո­րեք մո­ռա­նալ Ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նը, մենք էլ Ձեզ հոր­դո­րում ենք ա­ռե­րես­վել ձեր պատ­մութ­յան հետ։ Ի՞նչ ա­մոթ է ճա­նա­չել սե­փա­կան անց­յա­լը։
Մենք էլ կա­րիք ու­նենք ճշմա­րիտ ինք­նա­ճա­նաչ­ման, մենք էլ եր­բեմն չենք գի­տակ­ցել բա­րե­կա­մի և թշնա­մու, բա­րե­կա­մութ­յան ու թշնա­մութ­յան սահ­ման­նե­րը։
Եվ այլ բա­ներ ևս։
Մեզ հետ մի՛ խո­սեք հաղ­թո­ղի, ու­ժի դիր­քե­րից, վեր­ջա­պես ևս մի ոչ պատ­վա­բեր ա­րարք Թուր­քիա­յի կող­մից՝ բա­ցա­հայտ օգ­նել փոքր եղ­բո­րը և միաց­յալ հար­ձակ­վել Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տութ­յան վրա։ Ֆոս­ֆո­րա­յին ռում­բե­րով, բայ­րաք­թար­նե­րով, ո­րոնց հա­մար մի­ջազ­գա­յին դա­տա­րան­նե­րի ուշք ու վճիռ­նե­րը պի­տի սպա­սենք։ Ք­րիս­տոն­յա Եվ­րո­պա­յի և­ այլ երկր­նե­րի հա­յաց­քը չենք ակն­կա­լում, քան­զի նրանք զբաղ­ված են քրիս­տո­նեա­կան ար­ժե­հա­մա­կար­գը վտա­րե­լով, վա­խե­նում են ան­գամ Նոր տար­վա տո­նա­ծառ դնեն ի­րենց հրա­պա­րակ­նե­րում։ Ձեր քա­շա­յին կա­տե­գո­րիա­յի հա­մա­պա­տաս­խան այլ եր­կիր փնտրեք, թե­պետ հիմ­նա­կան հար­ևան­նե­րին թշնա­մի եք դարձ­նում։
Դժ­գո­հում եք, որ չեք կա­րո­ղա­ցել լե­զու գտնել ԱՄՆ-ի նա­խա­գահ Բայ­դե­նի հետ, լավ չէ, չէ՞, որ նա ու­ժի դիր­քե­րից է խո­սում Ձեզ հետ։ Ե­թե զրու­ցե­լու եք դի­վա­նա­գի­տա­կան ժպի­տի հետ, մի քիչ էլ ան­կեղծ ժպտա­ցեք ու մի՛ պնդեք չեղ­նե­լիք նա­խա­պայ­ման­ներ, ո­րոնք հո­գե­բա­նա­կան, տա­րած­քա­յին ու տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին հսկա հար­ված­ներ են պա­րու­նա­կում մեր և հար­ևան երկր­նե­րի հա­մար։
Տա­րի­ներ ա­ռաջ, Մայ­նի Ֆ­րանկ­ֆուր­տում գրքի մի­ջազ­գա­յին ցու­ցա­հան­դե­սի ժա­մա­նակ հայ­կա­կան տա­ղա­վա­րի առջև կանգ­նեց Օր­համ Փա­մու­կը, ես նրան հրա­վի­րե­ցի ծա­նո­թա­նալ մեր գրքե­րի հետ, նրան սի­րով նվի­րե­ցի հայ­կա­կան ալ­բոմ և հայ ժա­մա­նա­կա­կից բա­նաս­տեղծ­նե­րի անգ­լե­րեն ան­թո­լո­գիան, ո­րի մեջ հայ ո­գու բա­րութ­յան ու գե­ղար­վես­տի շա­ռա­վիղ­նե­րը կան։ Ա­պա նա հա­մա­ձայն­վեց Կար­սի մա­սին պատ­մող «Ձ­յու­նը» գիր­քը հրա­տա­րա­կել Հա­յաս­տա­նում։ Հ­րա­տա­րակ­վեց։ Ե­րա­նի այս­պես՝ նրա բաց կա­նա­չա­կա­պույտ ու մեր սևա­դարչ­նա­գույն աչ­քե­րի ջերմ հաս­կա­ցո­ղութ­յամբ հաս­կա­նանք մեկ­մե­կու, փո­խա­նա­կենք Աստ­ծո և մար­դու ստեղ­ծած լա­վա­գույ­նը այս արև տակ։
Մեկ-մեկ լսեք և կար­դա­ցեք գրող­նե­րին, պա­րո­նա՛յք։