ՍԻՐՈ ՇԱՂԱԽԻ ԴԱՌՆՈՒԹՅՈՒՆԸ / ՀՌԻՓՍԻՄԷ

«­Թե­կուզ ար­մատ­ներդ հա­սել են մինչև դժոխք, դու կա­րող ես ար­մատ­ներդ մխրճել եր­կինք»,- գրում է Մար­գա­րիտ Դե­րան­ցը իր «­Սեր լուս­նաեզ­րին» վե­պում,  ո­րը հենքն է այս ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան։ Ե­դե­մից մինչև   գե­հեն է հե­րո­սու­հու սի­րո ճամ­փան։
Հ­մայ­քի դար­պաս­նե­րից   ան­դին բաց­վում է կա­նա­ցի  գու­նա­գեղ մի նե­րաշ­խարհ՝ սի­րո, նվի­րու­մի հիաս­թա­փութ­յան, ցա­վի ու ա­տե­լութ­յան  նո­տա­նե­րով, և ս­տի­պում է, որ փոր­ձես ճա­կա­տագ­րով նույ­նա­նալ հե­րո­սու­հու հետ, նրա ապ­րում­նե­րը հա­մա­րես քո­նը։
Այդ­պես է լուրջ գրա­կա­նութ­յան հրա­վե­րը, որ­տեղ  վի­պա­սանն իր կեց­ված­քի ան­կեղ­ծութ­յամբ ա­սում  է՝ սա կյանք է՝ կնո­ջա­կան ձեռ­նահ­յուս մի կտավ, որ­տեղ բո­լոր գույ­նե­րը  ներ­դաշ­նա­կո­րեն  տա­լիս  են մեր  եր­ևա­կա­յութ­յան թևե­րին լայն բաց­վածք­ներ։ Մի ե­րան­գը ա­վարտ­վում է՝ սկիզբ դառ­նա­լով մյու­սին։
Մար­գա­րիտ Դե­րան­ցի «­Սեր լուս­նաեզ­րին» վեպն իր հետ բե­րում է տա­րա­տե­սակ ապ­րում­նե­րի մի ողջ  ճշմար­տութ­յուն և­ ամ­բող­ջաց­նում կա­նա­ցի այն կեր­պա­րը, ո­րը ընդ­հան­րա­կան է շա­տե­րիս հա­մար։ «­Մեր ես-ը կազ­մա­վոր­վում է ա­մե­նա­խոր ապր­ված զգաց­մունք­նե­րով։ Հա­ճախ հենց դրանք են մեր շղթա­նե­րը»,- հաս­տա­տում է նա։ Մար­գա­րի­տը այդ շղթա­նե­րի մեջ է փնտրում իր ո­գե­ղե­նիկ թռիչք­նե­րի եր­կին­քը, որ­տեղ  միշտ չէ, որ ար­ևա­լույս է…
Սե­րը նրա վե­պում դրա­մի եր­կու ե­րես ու­նի՝ մե­կը մյու­սին չճա­նա­չող, զգաց­մուն­քա­յին պատ­կեր­նե­րով։  Չհ­րա­ժար­վե­լով իր բա­րեկր­թութ­յու­նից՝ նա բարձր կուլ­տու­րա­յով ու զսպվա­ծութ­յամբ է պատ­կե­րում մարմ­նի կան­չը,  զգա­ցա­ծի տա­քութ­յու­նը, բժժան­քը, սի­րա­տեն­չը, աղջ­կա­նից կին դառ­նա­լու բնա­կան գլխապ­տույ­տը։ Է­րո­տիկ վի­ճակ­նե­րը հե­ղի­նա­կի հա­մար նուրբ, բայց  տպա­վո­րիչ ան­ցում­ներ ու­նեն, կո­կե­տութ­յան խա­ղից դուրս են մնում։ Մար­գա­րի­տի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան հա­յե­լու մեջ յու­րա­քանչ­յու­րը կա­րող է ի­րեն ո­րո­նել։ Մերթ՝ սի­րա­բոր­բոք, որ­պես նվի­րու­մի  խորհր­դա­նիշ և հա­ճախ էլ իր  հո­յա­կերտ ան­ձե­ռա­կեր­տի ա­ռաջ կանգ­նած մի քնքշու­հի է Մար­գա­րի­տը՝ ա­վե­րու­մի մուր­ճը ձեռ­քին։ Նա հա­մոզ­ված է, որ ապր­վա­ծի այդ  փլա­տակ­նե­րը նոր ե­րա­զան­քի հա­մար եր­բեք չէին կա­րող  սյու­ներ դառ­նալ կամ տա­նիք ու­նե­նալ։
Գր­քա­յին հե­րոսն ար­վես­տա­գետ է՝ նկար­չի և գ­րո­ղի ե­սա­կենտ­րոն հա­մա­ձուլ­ված­քով։ Վիկ­տո­րը՝ իր փառ­քը պրպտո­ղը, համ­տե­սած, ու­րի­շի ստեղ­ծա­ծով չապ­րող  ան­հա­տա­կա­նութ­յուն է, ով խար­դա­վանք­նե­րի ա­կունք­նե­րից է հա­ճախ սնվել և հո­գու բո­լոր բջիջ­նե­րով ցա­վեց­րել է հե­րո­սու­հուն՝ Մե­գիին, ում կու­սա­կան սե­րը խաչ­վել է տա­ռա­պան­քի մե­խե­րով՝  նրա ճա­կա­տա­գի­րը դարձ­րել վան­դա­կա­պատ,  բան­տել սե­րը և­ ան­գամ քնքշութ­յան փշրանք­նե­րով չկե­րա­կրե­լով այդ գու­նա­զարդ թռչնա­կին, ում հա­մար զգաց­մուն­քը հա­մար­վում էր Աստ­ծո պարգև։ Շր­ջա­դար­ձը սի­րո  նոր մե­տա­մոր­ֆո­զի է փոխ­վում,  ա­տե­լութ­յան մա­գիլ­նե­րում մեռ­նում է գե­ղե­ցի­կը։
Գիր­քը փի­լի­սո­փա­յա­կան, հո­գե­բա­նա­կան մի կա­ռույց է, որ­տեղ  գրո­ղա­կան բո­լոր սրահ­նե­րը կան­չում են ներս, որ մնաս այդ բազ­մաձև տա­րածք­նե­րում և հարս­տա­ցած  դուրս գաս նո­րից շքա­մուտ­քից։ Հե­տաքր­քիր են գրքի  ընդգր­կում­նե­րը, երբ սի­րո հանգր­վա­նից  հիաս­թափ­ված հե­րո­սու­հին կորց­նում է իր չծնված ե­րե­խա­յին, դառ­նում է ինք­նա­խոհ,  մե­կու­սի, ա­նօթ­ևան­նե­րի պաշտ­պա­նը։  Նա յու­րա­քանչ­յուր ե­րե­խա­յի մեջ մայ­րա­բար փնտրում է իր զա­վա­կին, ով թե­պետ սի­րո պտուղ չէր, բայց արթ­նաց­րել էր գո­րո­վան­քի քնած  բջիջ­նե­րը և նրան տա­նում էր խո­հա­կա­նութ­յան ճա­նա­պար­հով, հա­սուն կնոջ մտա­պատ­կեր­նե­րի  մե­տա­մոր­ֆո­զով՝ ա­րա­րու­մի սրբա­գույն ուխ­տը հա­մա­րե­լով դա­տավ­ճիռ և ու­ղի։
Մար­գա­րի­տի հա­մար սի­րուց մինչև ա­տե­լութ­յուն մի ողջ շրջա­դարձ է, կա նաև ինք­նա­կեր­տու­մի հաս­տա­տա­կա­մութ­յու­նը՝ ստո­րո­տից դե­պի վեր ձգվող ե­րա­զան­քի ճո­պա­նով։ Ճա­կա­տագ­րա­կան շրջա­դար­ձե­րը Մար­գա­րի­տի հա­մար կեն­սաձ­ևեր են, կա­նա­ցի ու­ժի կու­տա­կում­ներ։ Ար­տա­գաղ­թը, ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նը, մարդ­կա­յին ար­ժեք­նե­րի փո­շիա­ցու­մը, հա­վա­տի կո­րուստն ու  ցա­վի բո­լոր պտու­տակ­նե­րը ամ­րաց­նում են վե­պի կա­ռույ­ցը և  ուղ­ղոր­դում են հա­մա­մարդ­կա­յին քու­րան, որ­տեղ աշ­խար­հը սկսում է նույ­նա­նալ, կորց­նել յու­րա­տի­պութ­յու­նը, պտտվել ա­ջից դե­պի ձախ՝ փո­շիաց­ման սպառ­նա­լի­քով։ «Կգան նոր մար­դիկ, ո­րոնք  խուլ ու համր կլի­նեն։  Ար­յան կանչ չեն ու­նե­նա։  Ես  դեռ չեմ կորց­րել ինձ տար­բե­րա­կող կո­դը։ Դ­րա մեջ կա զո­րութ­յուն ու թշվա­ռութ­յուն»,- մտա­հոգ­վում է Մար­գա­րի­տը։
Վե­պի ար­ժա­նիք­նե­րից կար­ևո­րա­գույնն է ժա­մա­նա­կի ար­տա­ցո­լան­քը։  Կար­ծես մի բա­ժա­կի տա­րո­ղու­նա­կութ­յան չափ տե­սա­նե­լի են դառ­նում ան­գամ ման­րիկ ա­վա­զա­հա­տիկ­նե­րը։  Հե­ղի­նակն իր ժա­մա­նա­կի գնաց­քում է, ո­րը ա­մեն մի կա­յա­րա­նում կանգ առ­նե­լով՝ նոր հո­րի­զոն­ներ է հաղ­թա­հա­րում և բա­ցա­հայ­տում, որ  կա հա­ջորդ կա­յա­րան։ Խայ­տա­բղետ այս աշ­խար­հը շնչա­վոր­վում է վի­պա­սա­նի գրչի տակ, և քն­նա­խույ­զի ոսպն­յա­կը վա­րա­կում է նաև ըն­թեր­ցո­ղին։ Ար­տա­գաղ­թը հա­մա­րե­լով ազ­գի ող­նա­շա­րը կոտ­րող եր­ևույթ՝ Մար­գա­րի­տը  բա­ցում է փա­կագ­ծե­րը, որ­տեղ սկիզբն ու վեր­ջը հան­դի­պում են ի­րար՝ որ­պես ցա­վի հան­գույց­ներ։
«­Սեր լուս­նաեզ­րին» վե­պը մարդ­կա­յին բարդ հո­գե­բա­նութ­յան կտավ է՝ իր շար­ժա­կան դի­մա­պատ­կեր­նե­րով, ա­նա­լի­տիկ և սուր անկ­յուն­նե­րով։ Ան­գամ դա­րի հի­վան­դութ­յու­նը գա­լիս է  իր բազ­մա­կե­տե­րով՝ դառ­նում գրքի լու­սանց­քա­յին ար­ժա­նիք­նե­րից։ Այս­տեղ չկա մտքա­յին խորթ զա­վակ, բո­լո­րը հա­րա­զա­տա­ցած կեր­պար­ներ են։ Ինձ մնում է, հիա­ցում­նե­րիս ծա­փե­րը հասց­նել  սի­րե­լի Մար­գա­րի­տին, ով  կա­րո­ղա­ցավ կա­պույտ եր­կին­քը գե­ղեց­կո­րեն ցու­ցա­նել և դի­պուկ կրա­կել ա­րա­րու­մի  իր  նշա­նա­կե­տին և չվրի­պել։