Արտահասարակական մենախոսություն / Նորայր ՂԱԶԱՐՅԱՆ

Նորայր-ՂազարյանՄարդու կյանքը ներսից անփոփոխ է: Ներսում հարակա խառնաշփոթ է. «դրսում» է կենսագրություն ստեղծվում: Մարդը իր բնազդի իրացման ստրուկն է: Միայն մահն է բացարձակը խառնում կյանքին:
Բնազդը հարակա շարժում է ստեղծում, որը կյանքն է, ինչը կանգառ չունի, մշտական վտանգի տակ է:
Բնազդը մշտապես դուրս է վանում վտանգի զգացողությունը` այն փոխարինելով ներքին կայունության:
Դժվար է մարգարեի ճակատագիրը, ով իբրև թե գիտի գալիք իրադարձությունները: Ավելի լավ է ապրել ներկայի մեջ: Ներկան հոսող ժամանակն է, և կյանքն այն է, ինչ այս պահին հոսում է: Աստվածաշունչը հավերժացնում է միայն հին ժամանակը, կյանքի սխեմաները:
Ինձ համար հեշտ է տեղավորվել փիլիսոփայական վեպի մի անկյունում, որտեղ հեշտ է չեզոքացնել մարդու վրա ներգործող կոդերը: Նախընտրելի է բառային ծածկույթը: Բառային ծածկույթը ծածկում է հոգու դատարկությունը: Բանաստեղծությունը մի կարճ պահ ծածկում է դատարկը:
Առաջներում մարդը և հակամարդը հակադրվել են իրար: Այժմ նոր, ժամանակակից մարդը հակամարդն է: Նա գործում է ռոբոտների համար նախատեսված կոճակներով: Առերևույթ այդպես է, սակայն բնազդների արգելակման ոչ մի կոճակ չի գործում:
Բնազդների շարժիչը հավերժականն է: Մարդը բնազդներին ապավինելով է լող տալիս գոյության կռվում: Նա փորձում է ոչ ոքի չբախվել: Իսկ եթե մի փոքր վստահ լինի՝ գրոհում է: Հակամարդը ձգտում է ծնկի բերել, ցույց տալ, որ դիմացինը ոչինչ է: Հակամարդը տանել չի կարող մտավորականին, որովհետև իր հաշիվները սա է խառնում. ցույց է տալիս, թե փողը ամեն ինչ չէ: Մտավորականը ապրում է ծափերով: Սիրում է տրտնջալ և ոգեշնչում է ինքն իրեն: Նկարիչը չիրացված բնազդները վերածում է գունապատկերների, բանաստեղծը` հոխորտանքի: Երկուսն էլ զառանցողներ են և ինչ-որ խորք են որոնում: Մի քանի գիծ, և թվում է` խորքը պատրաստ է: Մինչդեռ մակերեսային խելագարությունն ավելի տպավորիչ է, քան խորքայինը (այս ճանապարհով է ընթանում զանգվածային արվեստը): Մեր ժամանակներում ո՞վ Դոստոևսկու հերոսների հետ կիջնի երկրի խորքերը` նորից բարձրանալու համար:
Մանրանկարների ուժը խորքի մեջ է: Մանրանկարները դիմադրում են մակերեսին:
Ես հիմա հեռու եմ աչքս խորքին վարժելու սովորույթից: Հիմա հաշտ եմ այն մտքին, որ էությունը մակերեսում է, նաև՝ հոգին: Խորքը միստիցիզմ է, իսկ ժամանակակից մարդուն միստիցիզմը վանում է: Նա սիրում է ոչ թե նկարը, այլ շրջանակը:
Փարաջանովը միստիցիզմը մատուցեց սկուտեղի վրա: Միստիցիզմը սևեռունն ու բացառիկն է, իսկ Փարաջանովը կինոպատկերը հղկում էր բացառիկ աստիճանի: Նա արվեստը ներկայացրեց նշանների լեզվով, մարդուն հագցրեց երբևէ գտնված ամենասիրուն դիմակը: Փարաջանովը մոռացված նախնիների հետ էր, երբ հաջողվում էր նրանց կենցաղը բերել մանրանկարչություն: Ծիսականն ու կրոնականը Փարաջանովի պատկերում միասնական են:
Նարեկացին գնաց դեպի Աստված, բայց նա ընդառաջ չեկավ: Որքան մոտենանք, Աստված այնքան հեռանում է:
Գրողները դիմում են կերպարների, որոնք արդեն ստանդարտի տպավորություն են թողնում: Կերպարը գրողի ճարտարագիտությունն է: Նա փորձում է բնազդական իր աշխարհից դուրս բերել ու կերպավորել իր նմանակին: Եվ գրողը միշտ կեղծում է՝ թաքցնելով իր անհատական բացասական գծերը: Գրականությունը շարունակում է մի ընտանիքի պատմության տպավորություն թողնել: Գրականագետները խառնվում են հերոսների կյանքին` արդեն իրենց սարքած խաղի կանոններով:
Ազգային գրականությունների խնդիրը ազգային միֆերի երկխոսությունն է: Իսկ անզեն ընթերցողին հետաքրքրում է սյուժեն և հատկապես՝ սիրո սյուժեն: Եվ միշտ նրա սպասելիքները չեն արդարանում: Նա դառնում է մի հարցական, ինչպես մարդը` անդունդի խորքը նայելիս: Անդունդը մակերես չունի: Այն ամենախոր արվեստն է:
Հեշտ չէ մարդու վիճակը. ուզում է մի բանի մասին չմտածել, սակայն մտքերը գործում են իրենք իրենց: Յուրաքանչյուրն իր բնազդների մարմնացումն է և իր մտքերի գերին: Մտքերը ճնշում են, առաջ բերում զանազան բարդույթներ: Մարդն ինքն իր մեջ իսկապես էկզիստենցիալիզմի հերոս է: Ճակատագիրը նրան հալածում է: Ավելի ճիշտ` ինքն իրեն:
Մտքերը մարմինը փակում են անհարմարավետ գծագրի մեջ: Քամյուն և իր հերոսները նման գծագրի մեջ են: Քամյուի հերոսները նրա անձի ստվերներն են: «Սիզիփոսի առասպել»-ում «հերոսը» միտքն է, որ ամեն ինչ սկսում է նույն կերպ, և ավարտ չկա: Աբսուրդը փշրված հայելին է. նրանում դու այլևս ամբողջական չես:
Մարդու գոյության հենակետը սեռի զգացումն է, որը զուգահեռում է «ես»-ին: Ի՜նչ ամբողջական է եղել մարդը միֆական մտածողության շրջանում, երբ նա ուղիղ կապի մեջ է եղել ավելի քան երկնքի, երկրի հետ: Անհնար է ճիշտ զգալ այն, ինչ մարդը զետեղել է միֆի մեջ: Միֆը ոչինչ չի սահմանազատել. ո՛չ գոյը, ո՛չ սեռը, ինչպես դա անում է միտքը: Մարդկությունը գնաց ինքնախեղաթյուրման ճանապարհով: Միտքը նախապես արգելում է ամեն ինչ՝ կապված բնազդի հետ, և ինքն իր թարփում հայտնված կիսակենդան ձուկ է:
Մարդը բոլոր իրադրություններին հարմարվում է, ինչպես դատարկ դույլը. միայն կարող է զնգալ:
Իմ պարտությունները միշտ արդարանում են իմ ներսի անխռով դատարկու­թյամբ, քանզի սեռի հաջողությունն էլ այնտեղ ոչինչ չի ավելացնում (ավելի ճիշտ` հաջողություններ` որպես այդպիսիք, որ գրանցված են իմ մտքում, չեն եղել. անհաջողությունների բարդույթը ամեն ինչ սև է վրձնում): Ոչնչի զգացողությունը արծնապատել է իմ ներսը: Եվ երբ գեղեցիկ կինը կրկին անկռահելի դիմակ է դնում, ես ուրախանում եմ, որ բնու­թյունը ոչինչ փոխել չի կարող: Ուղղակի հետաքրքիր է նույն խաղը տարբեր մարմիններում:
Ուրեմն՝ կին-երևույթը նույնական է. նրանում բնությունը թվացիկ հանելուկ է առաջադրում և փոքր-ինչ ուշ տևողու­թյամբ նույն լուծումը տալիս: Հետաքրքիրը խաղի պահն է` հենված անգիտակցականի վրա: Խաղին հաջորդող գիտակցականը քեզ ցույց է տալիս, թե ինչ անդունդն էիր ընկել, և լավ է, որ ջախջախումի հետքեր վրադ չկան:
Ես չգիտեմ` ինչ կզգայի կնոջ հանդեպ և ինչ կարելի էր անել դրախտում, երբ չկային մեղքն ու դժոխքը, երդումն ու երդմնազանցությունը, գրականության դաստիարակչական դերն ու քրեական օրենսգիրքը, չկային Պողոսի թղթերն ու ապոկալիպսիսը:
Տղամարդու և կնոջ միֆական դրախտը ավարտվում է առաջին վախճանաբանու­թյամբ: Սիզիփոսի առասպելը հենց այդ վախճանաբանության ծնունդն է (անգիտակցականի փոխարինումը գիտակցությամբ. մարդն իր գիտակցության զոհն է):
Գիտակցությունը Պրոմեթևսին գամում է ժայռին: Յուրաքանչյուր ոք գամված է իր տառապանքի սյունին: Մինչդեռ մարդկային հոտը միֆական արշալույսին գամված է եղել սեռի հավաքական բնազդին: Այնտեղ միտքն ու դատապարտումը գոյություն չունեին: Սիզիփոսը քար չէր բարձրացնում: Չկար Սիզիփոսի առասպելը, և ջրաղացը քար չէր աղում:
Միֆի ժամանակներում տաբուն բացակայում էր, չկար մեղքի գիտակցում: Երբ առաջացավ տաբուն, սեռը և սարսափը դրվեցին միևնույն հարթության վրա: Սրանք ներկայումս փոխներթափանցված են: Սեռի հարցում սարսափը նրա միստիկան է, նրան խորություն է տալիս: Թե չէ սեռականությունը պարզունակ լուծումների խնդիր է:
Երբ հաստատվում է տաբուն, ծնվում է կուռքը. նա է որոշում կարելին ու անկարելին: Նրա ուժը բառածածկույթների մեջ է: Կուռքը խաղի կանոններից դուրս է: Նա նվաճում է տաբուից դուրս գործելու իրավունք և դա ծառայեցնում է իր բնազդների ազատ հոսքին, սեռամոլ կիսախելագարու­թյանը` հասարակությանը օգտակար լինելու կարգախոսով:
Նրա մեջ ազատ գործում է ցեղի սեռամոլ ձայնը: Նրա աչքերը հաճախ են սև ձիթապտղի փայլ ստանում: Երիցս օրհնյալ է սեռորեն հաղթանակը, որի սպասավորներն են փողը և իրավունքը:
Իսկ բանաստեղծը չափածո հաշվում է սիրո հնարավոր պահերը, որոնք, որպես կանոն, չեն կայանում: Սեռականության էներգիան վերափոխվում է բառակերտումների էներգիայի:
Կուռքը նոր մարդն է. նրա մեջ գործում է խոյահարության, ճակատ ջարդելու բնազդը: Նա միայն հարցեր է տալիս, պատասխանը իրեն տրված առանձնաշնորհումներից դուրս է: Նա շարժում է օրենքի, ուժի լծակները:
Կուռքը զգուշացնում է բանաստեղծին` «Ազատ սերը ապուշություն է, նախապես իմացիր տնտեսագիտության օրենքները»: «Բանաստեղծությունը ոտնձգություն է տնտեսագիտական օրենքների դեմ»: «Վճարիր, որպեսզի օբյեկտի հետ վարվես` ինչպես ուզում ես, և միայն այդ դեպքում կարող ես խուլ բառաչել, ինչը սեքսի վերջնակետն է»:
Կուռքի պատգամներն ուսուցանող են: Այժմ նկատելի է կուռքի պաշտամունքի աճ: Թեկուզ՝ ոչ գիտակցված: Երբ կուռք են ընտրում, բնազդով ընտրում են հորը, որից ահ ունեն: Անառակ հայր և ոչ անառակ որդի (հայր Կարամազով): Կրոնում հոր իշխանությունն է: Որդիները աղանդավորներ են, փորձում են խարխլել հոր իշխանությունը, որը կանանց բռնատերն է:
Մարդկությունը դեռ չի հանդիպել մաքուր կրոնների և մաքուր փիլիսոփայու­թյան: Դա կլիներ վերադարձ միֆական համակարգին: Կրոնն ու փիլիսոփայու­թյունը առանձին-առանձին խմբագրում են կոլեկտիվ ենթագիտակցականը` ըստ յուրում պատկերի: Կրոնը թատերայնացնում է միֆից եկող ծեսերը: Ծիսակատարը հայրն է, որ խաղում է ի ցույց որդու: Արվեստը որդու չկայացածության մասին է, քանզի արվեստի երկերը ստեղծվել են որդու տարիքում, երբ հայրը գլխավերևում կախ արած սրբապատկեր է:
Մարգարեություններն են հոր ձեռամբ գրվել, և դրանք լի են կանխասացությամբ ու սպառնալիքներով:
– Ունեցիր բանկային քարտեր,- մեր ժամանակի մարգարեությունն է:
Միայն անառակ որդին այս խրատը չի ընդունի:
Այդ դեպքում ո՞ր Աստվածաշունչը նրան վերադարձ կխոստանա:

One thought on “Արտահասարակական մենախոսություն / Նորայր ՂԱԶԱՐՅԱՆ

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։