Արդեն երկու տասնամյակ է, ՀՀ ԳԱԱ-ի նախագահության որոշմամբ, Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի անվանի գրականագետների մի խումբ աշխատում է Ավետիք Իսահակյանի Երկերի լիակատար ակադեմիական հրատարակության ուղղությամբ, որի նպատակը հայ մեծ գրողի գրական ժառանգությունը լիարժեք և ամբողջական ժողովրդին ներկայացնելն է: Վարպետի երկերի ակադեմիական հրատարակության անհրաժեշտությունը վաղուց էր հասունացել, կարելի է ասել՝ ժամանակի պահանջն էր, քանի որ խորապես ազգային բանաստեղծը թե՛ իր գրական ժառանգությամբ, թե´ իր ազգանվեր հասարակական-քաղաքական գործունեությամբ հաստատապես ապացուցել է, որ միշտ իր ժողովրդի կողքին է և արդարացիորեն համարվում է ամենաարդիական գրողներից մեկը: Բայց չնայած Իսահակյանի մեծ ժողովրդականությանը՝ նրա գրական ժառանգության մի ստվար հատված, ցավոք, մինչ օրս հայտնի չէ ընթերցողին: Հարկ է նշել նաև, որ Վարպետի երկերն իրենց բազմաթիվ տարբերակների, բնագրերի տարբերությունների, հեղինակային վերջին խմբագրումների համախմբումով, պատշաճ գիտական ծանոթագրություններով երբեք չեն հրատարակվել, ուստի և ակադեմիական հրատարակությունը կարևորագույն արժեք է ստանում:
Իսահակյանի գրական ժառանգության մեջ շատ են նաև անտիպ երկերը, որոնց բնագրերի գերակշռող մասը պահվում է ԳԱԹ-ի Իսահակյանի ֆոնդում, մի մասը` նրա երևանյան տուն-թանգարանում, բանաստեղծի ընտանեկան արխիվում, ինչպես նաև Սփյուռքի հայագիտական կենտրոններում: Եվ ահա, Երկերի ակադեմիական հրատարակության առաջնային աշխատանքն է դրանք մեկտեղել, ի մի բերել և գիտական պատշաճ մակարդակով հրատարակել: Ակադեմիականի եզրափակիչ` XIII և XIV հատորները ընդգրկում են Իսահակյանի նամակագրական ժառանգությունը` 1889-1957 թթ. գրած շուրջ 869 նամակ: Մինչ այժմ Իսահակյանի երկերի ամենածավալուն ժողովածուն կազմել է 6 հատոր, որտեղ տպագրվել է ընդամենը 333 նամակ: Դժվար չէ նկատել ինչ քանակության նոր, նախկինում չհրատարակված նամակներ են ընդգրկում շնորհանդեսին ներկայացված` Իսահակյանի Ակադեմիականի XIII և XIV հատորները: Հիշյալ գրքերի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ հուլիսի 16-ին Ավետիք Իսահակյանի տուն-թանգարանում:
Ներկաներին ողջունեց և բացման խոսքով հանդես եկավ թանգարանի տնօրեն Անժելա Խորենյանը։
ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար Յուրի Սուվարյանը իր խոսքում շեշտեց, որ նամակներն ամփոփող հատորները շատ արժեքավոր են, քանի որ ներկայացնում են Իսահակյանի կյանքի կարևորագույն իրադարձությունների մանրամասները՝ բացահայտելով նրա հասարակական-քաղաքական դիրքորոշումները, իր ժողովրդին ու հայրենիքին վերաբերող մտահոգություններն ու ապրումները:
Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի տնօրեն, բան. գիտ. դոկտոր Վարդան Դևրիկյանը, ով նաև հիշյալ հատորների խմբագիրն է, տեղեկացրեց, որ աշխատանքները երկար են տևում, քանի որ կատարվում է հսկայածավալ գործ և սիրով ներկայացրեց նաև աշխատանքային խմբին՝ նշելով, որ բնագրերը հավաքագրել և վերջաբանը գրել է Ավիկ Իսահակյանը: Բնագրերը հրատարակության է պատրաստել, ծանոթագրել և ցանկերը կազմել է Լաուրա Վիրաբյանը։ Հատորի խմբագիրներն են Վարդան Դևրիկյանը և Ավիկ Իսահակյանը: Համակարգչային էջադրումը կատարել է Գուրգեն Գասպարյանը: Նա տեղեկացրեց, որ ընթացքում են նաև մյուս եզրափակիչ հատորների հրատարակչական աշխատանքները, և հուսով են, որ առաջիկա երկու տարում ավարտին կհասցվեն, և մեր ընթերցողն իր սեղանին կունենա իրոք բարձրարժեք ակադեմիական հրատարակություն:
Իր ելույթում ՀԳՄ նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանն շեշտեց, որ Իսահակյանի նամակները բացահայտում են գրողի կյանքն ու ներաշխարհն ամբողջությամբ` անձնականից մինչև հասարակական-քաղաքական, գրական գործունեությունը: Ինչպես ստեղծագործությունները, այնպես էլ նամակները կարող են հայրենասիրության փայլուն դասեր հանդիսանալ և ոչ միայն հայ ժողովրրդի համար:
Եկույթ ունեցան նաև անվանի բժիշկ, Իսահակյանի գրական ժառանգության մեծ երկրպագու, ակադեմիկոս Վիլեն Պարույրի Հակոբյանը, Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի տնօրեն, բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Վիկտոր Կատվալյանը, Հայկական հանրագիտարանի գլխավոր խմբագիր Հովհաննես Այվազյանը, ՀՀ Պետական և ՀՀ Նախագահի մրցանակների դափնեկիր, բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Հենրիկ Էդոյանը, լեզվաբան, բան. գիտ. դոկտոր Վազգեն Համբարձումյանը փորձել էր բացահայտել Իսահակյանի լեզվական աշխարհը` բառաշխարհի պատկերայնությունը, բառի առանձնահատկությունները` ոճի տեսանկյունից: Հանդիպման վերջում ելույթ ունեցավ իսահակյանագետ, բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ավիկ Իսահակյանը, որի վաստակը այս ազգանվեր գործում անգնահատելի է: Ավիկ Իսահակյանն իր ելույթում համառոտ անդրադարձավ ակադեմիական հրատարակության պատմությանը` շեշտելով նրա դերն ու նշանակությունը: Նա նշեց, որ մեծ ջանք և աշխատանք է տարվել հատկապես հայագիտական տարբեր գաղթօջախներում եղած նամակները հավաքելու, մեկտեղելու համար, թեև համոզված չէ, որ դրանք ամբողջովին հավաքված են, քանի որ հայրենիքից հեռու, օտար ափերում երկար տարիների կյանքը և բնակության վայրի հարկադրական փոփոխությունները հնարավորություն չեն տվել բանաստեղծին ունենալ ամբողջական արխիվ, և այսօր էլ պետք է շարունակել որոնողական աշխատանքներն այս ուղղությամբ: Ա. Իսահակյանն առանձնացրեց մի կարևոր հանգամանք` ազգային զարթոնքի այս փուլում կարողանում ենք տպագրել գրողի ստեղծագործությունների, ծոցատետրերի, հիշատակարանների, աֆորիզմների և նամակների ամեն մի տողը` անկախ գաղափարական և քաղաքական իրավիճակներից: Մինչդեռ ժամանակին Իսահակյանի բազմաթիվ երկեր և հասարակական-քաղաքական գործունեության շատ կարևոր դրվագներ երկար ժամանակ լռության են մատնվել: Իր ելույթը Ավիկ Իսահակյանն ավարտեց շնորհակալություն հայտնելով գիտական մեծ խմբի անդամներից յուրաքանչյուրին, ովքեր տքնաջան աշխատել են այս հատորների ստեղծման համար, այս ազգանվեր գործը իրողություն դարձնելու համար: Միաժամանակ անդրադարձավ հատորների գեղարվեստական հետաքրքիր ձևավորմանը` նկարազարդված մեծ նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի աշխատանքներով և բանաստեղծի նամակների մի շարք հասցեատերերի լուսանկարներով: Հրատարակչական այս կարևոր գործը մեծ նվիրումով և տպագրական բարձր որակով կատարել է «Էդիթ Պրինտ» հրատարակչությունը (տնօրեն՝ Մկրտիչ Կարապետյան): Ազգանվեր այս գործը իրականություն են դարձնում ազգային բարերարներ Միքայել և Կարեն Վարդանյանները: Ելույթներն ընդմիջվեցին Երևանի կամերային թատրոնի երիտասարդ դերասաններ Դավիթ Աբրահամյանի և Սարգիս Շողունցի ընթերցումներով: Նրանք կարդացին Վարպետի նամակները` ուղղված Վավա Խաչատրյանին, Արշալույս Գրիգորյանին, Սեդա Թումանյանին, Քրիստափոր Միքայելյանին, Արշակ Չոպանյանին և Վահան Նավասարդյանին: Իսահակյանական հոգեթով երգերի կատարումով հանդես եկան երգչուհիներ Դիանա Հարությունյանը և Նարինե Անանիկյանը: Նվագակցում էր Երևանի պետական կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր Մարգարիտա Սարգսյանը:
Հանդիպումն ավարտվել էր, սակայն ներկաները չէին շտապում հեռանալ, որովհետև Իսահակյանի հետաքրքիր, հուզիչ և իմաստուն նամակները պարուրել էին բոլորին: Նամակներ, որ գրված էին անցյալում, բայց իրենց իմաստուն պատգամներով ուղղված էին ապագային:
Ռուզաննա ՄԵՍՐՈՊՅԱՆ
Ավ. Իսահակյանի տուն-թանգարանի
հանրահռչակման բաժնի վարիչ