ԵՂԻԱ ՏԵՄԻՐՃԻՊԱՇՅԱՆ -170

ԵղիաԼ­րա­ցավ արևմ­տա­հայ գրա­կան ինք­նա­տիպ դեմ­քե­րից մե­կի՝ Ե­ղիա Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի ծննդյան 170-ամ­յա­կը: Գ­րող, հրա­պա­րա­կա­գիր, ի­մաս­տա­սեր, ման­կա­վարժ, խմբա­գիր Ե. Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը (1851-1908) ա­ռանձ­նա­հա­տուկ տեղ է գրա­վում հայ գրա­կա­նութ­յան պատ­մութ­յան և, մաս­նա­վո­րա­պես, 19-րդ դա­րի վեր­ջին քա­ռոր­դի (80-90-ա­կան թթ.) ազ­գա­յին-հա­սա­րա­կա­կան, կրթա­կան-մշա­կու­թա­յին զար­գաց­ման մեջ:
Ս­տորև ըն­թեր­ցող­նե­րի ու­շադ­րութ­յանն ենք ներ­կա­յաց­նում գրո­ղի քերթ­ված­նե­րից, հոդ­ված­նե­րից, ե­լույթ­նե­րից ու նա­մակ­նե­րից քաղ­ված մի քա­նի բնո­րոշ ա­սույթ­ներ, ո­րոնք ի­րենց ար­դիա­կան հնչե­ղութ­յու­նը չեն կորց­րել նաև այ­սօր, ինչ­պես նաև գնա­հա­տա­կան խոս­քեր նրա մա­սին:
­
Պետ­րոս ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ

 

Ե. Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի ա­սույթ­նե­րից
Միշտ ճամ­փան փնտրող մարդ մը պի­տի ըլ­լամ:
Ա­մէն բան շուրջս զիս կը յոր­դո­րեր գրող ըլ­լալ (…) Գ­րող ե­ղայ, ա­յո՛, այ­սինքն` տա­ռա­պող:
Գ­րա­գէտն` ընդ­հա­նուր ա­նո­ւամբ այդ­պէս կը կո­չո­ւի բար­քերն ու օ­րէնք­ներն ուղ­ղե­լու կո­չումն ու­նե­ցող մարդն:
Բա­նաս­տեղ­ծը տա­րօ­րի­նակ տեն­չեր ու­նի, զորս չը հասկ­նար ռա­մի­կը, ռա­միկ միտ­քը: Իր քնա­րին սուրբ շեշ­տե­րը սուր` կը ծա­կեն պղծա­խօս լե­զուն, կը մկրտեն, կը մաք­րեն չա­րա­նա­խանձ հո­գին: Ու կը շա­րու­նա­կէ բա­նաս­տեղծն եր­գել Գե­ղե­ցիկն, ըն­դե­րեւց­նել Տես­լա­կա­նը:
Այլ… աչքն, ոչ, եր­բեք չը պի­տի հանգ­չի բա­նաս­տեղ­ծին, քա­նի որ հո­գիին հա­մար յու­զումն իր բնու­թեան պա­հանջն է:
Լ­ճին ան­դորր մա­կե­րե­ւոյ­թէն մին­չեւ ո­րո­տըն­դոստ երկ­նից ամ­պերն ու մռայլ ան­դունդ­նե­րէն մին­չեւ երկ­նա­մերձ լու­սա­պայ­ծառ կա­տար­ներն ա­նընդ­հատ եր­թե­ւեկն է բա­նաս­տեղ­ծին կեանքն:
Վա­ղա­հաս հայ­րե­նա­բաղ­ձու­թիւնս անդ­րա­գոյ­նին` ին­ծի բո­լո­րո­վին աշ­խար­հի վրայ պան­դուխ­տի կեր­պա­րանք մը տո­ւին:
Վա­զե՜նք արփ­ւոյն ե­տե­ւէն/ Որ­քա՛ն… այս կեանք մեր տե­ւեն:
Գե­ղե­ցիկն, որ ինձ հա­մար կը պա­րու­նա­կէ նաեւ Հայ­րե­նիքն, ո­րուն պար­տա­կան ենք ա­մենքս մեր կեանքն:
Իմ նա­խա­բանս և­ իմ վեր­ջա­բանս ա­հա` դպրոց:
Գի­տու­թիւնն ի­րա­կա­նին ծա­նո­թու­թիւնն է:
Գի­տու­նին գործն է ճա­նա­չել տիե­զերքն, ա­նոր ա­մէն մէկ մա­սերն ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին քննե­լով, իսկ գրա­գէ­տին գործն է նկա­րագ­րել գե­ղե­ցիկ բա­ցատ­րու­թեամբ ինչ որ կը տես­նէ գե­ղե­ցիկ կամ տգեղ` տիե­զե­րաց մէջ:
Ես ալ ու­նիմ, բա­րե­կա՛մ, տեն­դա­լիր հայ­րե­նա­սի­րու­թեան ժա­մեր:
Միշտ իմ ցաւս հայ ազ­գին յե­տա­դի­մու­թիւնն է. միշտ իմ իղձս հայ ազ­գին յա­ռա­ջա­դի­մու­թիւնն է:
Ի՜նչ չէի կրնար ը­նել դեռ այն ժո­ղո­վուր­դին հա­մար, զոր վայր­կեան մը դադ­րած չեմ սի­րե­լէ:
Ա­ւաղ, հա­յու­թիւն չկայ այ­լեւս, հայ որ­բեր կան միայն: Շա­տե­րու դա­ւա­նանքն է` ջնջել մին­չեւ վեր­ջին հայն, որ­պէս­զի փրկո­ւի հա­յու­թիւնն… Հու­սա­հատ եմ:
Մեր ազ­գը կ՛ար­տա­սո­ւէ, եւ պի­տի ար­տա­սո­ւէ, մին­չեւ բուն ար­ծիո­ւի փո­խո­ւի վերս­տին:

Ե. Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի մա­սին

Ե­ղիա Տէ­միր­ճի­պա­շեան ալ ստեղ­ծեց գրա­կա­նու­թիւն մը որ աշ­խար­հա­բա­րի ակնա­տու­փին մէջ անն­ման գո­հար պի­տի մնայ (­Մի­նաս Չե­րազ):

Ինք­նու­թիւն ու­նե­ցող ա­րո­ւես­տա­գէ­տի գե­ղա­գրու­թիւն մ՛է ի­րե­նը, այդ ինք­նու­թիւնն իսկ ար­տա­յայ­տող, ձե­ւա­կեր­տող: Այդ գի­րին տի­րա­կան յատ­կա­նիշն է՝ ներ­դաշ­նակ, դիւ­րին և վէտ ի վէտ ծա­ւա­լում մը, ա­ղո­ւոր բղխում մը կար­ծես յա­կա­նէ (source). ան­ճիգ, ա­նաշ­խատ կեր­պով յոր­դող վա­յել­չու­թիւն մը, կշռոյթ մը: Եւ բո­լոր այս բա­նե­րը գո­յու­թիւն ու­նին Տէ­միր­ճի­պա­շեա­նի ա­րո­ւես­տին մէջ. ա­սոնք են, ե­թէ չեմ սխա­լիր, իր բա­նաս­տեղ­ծու­թեան – մա­նա­ւանդ ար­ձա­կին – գլ­խա­ւոր յատ­կու­թիւն­նե­րը: Չեմ կար­ծեր որ մեր մէջ գրա­գէտ մը գրած ըլ­լայ այն­քան ներշնչ­մամբ, այն­քան միա­ցայտ ա­ւիւ­նով, ինք­նա­բուղխ յոր­դու­թեամբ որ­քան Ե­ղիան: Ա­սի­կա կը բա­ցատ­րէ իր ա­րո­ւես­տին գե­ղեց­կու­թիւն­ներն ինչ­պէս և­ ան­կա­տա­րու­թիւն­նե­րը (­Մի­քա­յէլ Կիւր­ճեան):

Ա­մէ­նուս հա­մար՝ Տէ­միր­ճի­պա­շեան, իբ­րեւ ար­ձա­կա­գիր, մէկ հա­տիկ է հի­մա­կո­ւան հայ դպրու­թեան մէջ. իր հա­տո­ւած­նե­րու ձե­ւը՝ շատ ան­գամ եր­կա­րա­ձիգ, բա­ռե­րու ընտ­րու­թիւ­նը՝ շատ ան­գամ ծայ­րա­յեղ խնամ­քով ու հո­գա­ծու­թեամբ ի յայտ ե­կած, գոյ­նե­րու խայ­տա­ճա­մուկ ե­րանգ­նե­րը, իր ե­զա­կան տա­ղան­դին յատ­կա­նիշ­նե­րը պի­տի մնան:
Իր գրո­ւա­ծոց ճո­խու­թիւ­նը՝ դե­ռա­բու­սիկ հա­րուս­տի մը աղմ­կա­լից ճո­խու­թիւ­նը չէ, այլ վաղն­ջա­կան ազ­նո­ւա­կա­նի մը գե­ղեց­կա­գի­տա­կան ոճն ու տա­րա­զը (Գ­րի­գոր Զօհ­րապ):

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։