ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՉԱՓԱՎՈՐ ԱՆՀԱՄԱՉԱՓՈՒԹՅԱՆ ՔՆՆԱԽՈՍԸ

­Վեր­ջերս մեզ­նից հե­ռա­ցած Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը, ո­րի սոսկ ուր­վանկարն եմ տա­լիս այս­տեղ, բո­լոր հնա­րա­վո­րութ­յուն­ներն ու­ներ` հաս­նե­լու գի­տա­կան բարձ­րա­գույն տիտ­ղոս­նե­րի: Պար­զա­պես մեր դժվար ժա­մա­նակ­նե­րում իր հա­մար այդ ան­կար­ևոր բա­նե­րի ժա­մա­նա­կը չու­ներ: Ի վեր­ջո, տիտ­ղոս­նե­րի նկատ­մամբ քա­մահ­րա­կան վե­րա­բեր­մուն­քի նա­խա­տի­պերն էլ ու­ներ` ի դեմս հան­րա­հայտ փի­լի­սո­փա-լեզ­վա­բան Էդ­մոն Ա­վետ­յա­նի, որ ըն­դա­մե­նը թեկ­նա­ծո­ւի գի­տա­կան աս­տի­ճա­նով բա­վա­րար­վեց (ինչ խոսք, նաև այ­լա­խո­հի հան­գա­մանքն իր դե­րա­կա­տա­րումն ու­նե­ցավ այս­տեղ), Լ­ևոն Ներ­սիս­յա­նի, որ գի­տա­կան աս­տի­ճան էլ չու­ներ: Հի­շում եմ, տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ հրա­ժեշտ տվեց կյան­քին Լ­ևոն Ներ­սիս­յա­նը, ժա­մա­նա­կի բռնա­կա­լի հրա­հան­գով ան­թույ­լատ­րե­լի հա­մար­վեց սիր­ված դա­սա­խո­սի և մեծ մար­դու աճ­յու­նը, ի նշան հար­գան­քի, մի պահ փա­ռա­վո­րել Եր­ևա­նի պետ­հա­մալ­սա­րա­նի գլխա­վոր մաս­նա­շեն­քի ճե­մաս­րա­հում հան­գուց­յա­լի` «դոկ­տոր» չլի­նե­լու մտայ­նութ­յամբ…
Ա­հա շա­տե­րի հա­մար կյան­քի ի­մաս­տը ար­տա­քին պայ­մա­նա­կան տա­րազ­նե­րով «փա­թե­թա­վո­րե­լուն» հա­կա­ռակ` Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը հասց­րեց թող­նել իր սա­նե­րին և գա­լի­քի ըն­թեր­ցող­նե­րին այն, ին­չը լցնե­լու է նրանց նե­րաշ­խար­հը աբ­րա­համ­յա­նա­կան մտքից սե­րած դժվա­րա­մարս, բայց ա­ռող­ջա­րար պտուղ­նե­րով: Ան­կախ իր ոչ տա­րա­ծուն համ­բա­վից` Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը հա­մաշ­խար­հա­յին ընդգրկ­ման մտա­ծող էր` լե­զուն ար­տա­քին ի­րա­կա­նութ­յան հան­դի­պադ­րութ­յամբ քննող ի­մաս­տա­սեր, մե­րօր­յա ե­զա­կի նշա­նա­գետ: Լի­նե­լով Է­դո­ւարդ Ա­թա­յա­նի սի­րե­լի սանն ու հետ­ևոր­դը, նրա ուս­մուն­քը ստեղ­ծա­գոր­ծա­բար յու­րաց­նո­ղը` Ա­շո­տի մտքի ճախրն ի հայտ ե­կավ դեռ հոգ­ևոր ու­սուց­չի ներ­կա­յութ­յամբ, և­ ե­թե Էդ. Ա­թա­յա­նը նո­րա­գույն լեզ­վա­բա­նա­կան փու­լի հիմ­նա­դի­րը ե­ղավ, ա­պա Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յանն իր քննա­խո­սութ­յամբ ամ­րապն­դեց ա­թա­յա­նա­գի­տութ­յան հե­ռան­կար­նե­րի` իր հա­մար պար­զո­րոշ տե­սա­նե­լի հաս­տա­տու­նութ­յու­նը: Դա ա­րեց ու­սուց­չի ուս­մուն­քի խոր­քա­յին գնա­հա­տում­նե­րով և­ ա­մեն ան­գամ վե­րա­հաս­տա­տեց իր յու­րա­քանչ­յուր նոր հե­տա­զո­տութ­յամբ: Դա այդ­պես է, ո­րով­հետև Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նի տե­սութ­յու­նը սոս­կա­կան լեզ­վա­բա­նութ­յուն չէ նույ­նիսկ լեզ­վի կա­ռուց­ված­քա­յին մա­կար­դակ­նե­րի զննութ­յան պա­րա­գա­յում: Այն, ինչ զուտ կա­ռուց­ված­քա­բա­նութ­յուն էր ժա­մա­նա­կին, Ա­շո­տի գրչի տակ դար­ձավ լեզ­վի ստո­րա­կար­գա­յին մա­կար­դակ­նե­րի նշա­նա­գի­տա­կան փի­լի­սո­փա­յութ­յուն: Հետ­ևե­լով այ­սօր Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նի գի­տա­կան հե­տագ­ծին` վեր­ջերս մի ա­ռեղծ­վա­ծա­յին բա­ցա­հայ­տում ա­րե­ցի ինձ հա­մար: Նա բարդ քննա­խո­սա­կան հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի հե­ղի­նակ է. ո՛ր ու­սում­նա­սի­րութ­յանն էլ հա­ղոր­դա­կից ենք լի­նում, նվա­զա­գույն միա­վո­րի մեջ ան­գամ տիե­զե­րա­կան ի­րա­կա­նութ­յան բա­ցա­հայտ­մանն ենք բախ­վում: Եվ զար­մա­նա­լին այն է, որ այդ քննա­խո­սութ­յուն­նե­րի մեջ կա մե­կը` իր խորհր­դա­վոր կեր­պա­րին հա­րիր խորհր­դա­վոր վեր­նագ­րով` «­Բո­վան­դա­կութ­յան և­ ար­տա­հայ­տութ­յան հա­կադր­ման հա­րա­բե­րա­կա­նութ­յու­նը լեզ­վում», որն Ա­շո­տի հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի շար­քում ա­ռա­ջինն է ժա­մա­նա­կագ­րո­րեն, բայց մարդ­կա­յին տրա­մա­բա­նութ­յան բո­լոր կա­նոն­նե­րով դա պի­տի գրվեր վեր­ջում: Դա չի նշա­նա­կում, թե հե­տա­գա աշ­խա­տանք­ներն Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը կա­տա­րել է այդ հնա­րա­վոր վեր­ջին, բայց ի­րա­կա­նում ա­ռա­ջին հե­տա­զո­տութ­յու­նից ար­ված մա­կե­րե­սա­յին ար­տա­ծում­նե­րի ե­ղա­նա­կով: Բ­նա՛վ: Բայց սա չի էլ նշա­նա­կում, թե դրանք չեն հան­գում ընդ­հան­րա­կան ու­ժով ան­գե­րա­զան­ցե­լի ա­ռա­ջին հոդ­վա­ծին: Ա­շո­տի` լեզ­վի ող­նա­շա­րի պրպտու­մը նրա­նում ար­տա­լեզ­վա­կան և ներ­լեզ­վա­կան վե­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի` ինչ-որ կե­տում ներ­դաշ­նա­կութ­յան ո­րոշ խախտ­ման բա­ցա­հայտ­մանն է հան­գեց­րել, չա­փա­վոր ան­հա­մա­չա­փութ­յան ստու­գութ­յան վեր­հան­մա­նը: Այդ խախ­տու­մը լեզ­վի տրա­մա­բա­նա­կա­նութ­յու­նը ներ­դաշ­նա­կում է խոս­քի ո­ճա­կան ա­զա­տութ­յան սկզբուն­քին, և­ որ­քան մեծ գա­լա­րով է կա­տար­վում տրա­մա­բա­նութ­յան և հո­գե­բա­նութ­յան խախտ­ված բևեռ­նե­րի միահ­յու­սու­մը, այն­քան մեծ է մարդ­կա­յին հո­գու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կա­նութ­յան թա­փը: Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յանն ինք­նա­տիպ է ա­մեն ին­չով` նաև հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րի վեր­նագ­րե­րով: Ն­րա բազ­մա­բարդ ու տա­րո­ղու­նակ լրջութ­յամբ ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րը մի զար­մա­նա­լի թեթևութ­յամբ էին շա­ղախ­ված` շնոր­հիվ անս­պա­սե­լի կա­տա­կա­բա­նութ­յան: Ա­մե­նից ծան­րա­մարս ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րը հա­ճախ ա­մե­նա­թեթև ու անս­պա­սե­լի խո­րագ­րե­րով էին ար­ևե­րես­վում: Դ­րան­ցից է «­Գովք ստա­խո­սութ­յան» քննա­խո­սութ­յու­նը, ո­րում բա­ցա­ռիկ ճշմար­տա­խոս Ա­շո­տը փա­ռա­բա­նում է ա­մեն մի բարձր ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան հիմ­քում ըն­կած սրբա­զան սու­տը…
Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը որ­քան լեզ­վա­բան, նույն­քան էլ փի­լի­սո­փա, նշա­նա­գետ, մա­թե­մա­տի­կոս և բ­նա­գետ էր: Նա հա­մա­հե­ղի­նակ էր մա­թե­մա­տի­կա­յի դպրո­ցա­կան դա­սագր­քե­րի, մա­թե­մա­տի­կոս­նե­րը հրա­վի­րում էին նրան` ի­րենց հա­մար դա­սա­խո­սութ­յուն կար­դա­լու մա­թե­մա­տի­կա­յից, ո­րոնք, հմուտ մա­թե­մա­տի­կոս լի­նե­լով, կա­րոտ էին նաև դրսից մա­թե­մա­տի­կա­կան աշ­խար­հին նա­յող և մա­թե­մա­տի­կա­յի գո­յութ­յու­նը լեզ­վի մեջ տես­նող-գնա­հա­տո­ղի ի­մաս­տա­վոր­ման:
Ա­ռան­ձին խո­սակ­ցութ­յան նյութ է դա­սա­խոս Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նի կեր­պա­րը: Այս­տեղ էլ ա­ռեղծ­վա­ծա­յին մի բան կար: Լեզ­վա­բա­նա­կան ա­մե­նա­բարդ գի­տա­կար­գեր դա­սա­վան­դո­ղը, ո­րի քննութ­յուն­նե­րից դո­ղում էին ու­սա­նող­նե­րը,  ա­կա­մա մի ան­մեկ­նե­լի ջեր­մութ­յամբ էր հա­մա­կում նրանց դե­պի իր ան­ձը: Մեղմ ա­սած` շատ չեն դեպ­քե­րը, երբ մի­ջանց­քում դա­սա­խո­սին տես­նե­լով` ու­սա­նո­ղու­հի­ներն ան­կա­ռա­վա­րե­լի մղու­մով էին ձգվում նրան` հո­գում լեռ­նա­ցած ե­րախ­տա­գի­տութ­յու­նը ող­ջա­գու­րան­քով հա­տու­ցե­լու ու­սուց­չին: Այս­պի­սի՛ն էր Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նը: Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նով լե­ցուն մթնո­լոր­տի ներ­կա դա­տար­կութ­յու­նը, ի՛նչ խոսք, ցավ է նրան մո­տի­կից ճա­նա­չող ըն­կե­րոջ հա­մար:
Չ­գի­տեմ` ինչ ըն­թացք կու­նե­նար իմ մաս­նա­գի­տա­կան ու­ղին, ե­թե, պա­տա­հա­կա­նո­րե՞ն ա­սեմ, թե՞ ճա­կա­տագ­րի բա­րե­պա­տեհ պար­տադ­րան­քով, ինձ բախտ չվի­ճակ­վեր սա­նը լի­նե­լու Է­դո­ւարդ Ա­թա­յա­նի: Նույն բա­րե­պա­տե­հութ­յամբ է շա­ղախ­վել Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նի կյան­քը Էդ. Ա­թա­յա­նի աշ­խար­հին: Ջեր­մո­րեն էր ըն­դու­նում Ա­թա­յա­նը հո­գե­հա­րա­զատ սա­նե­րին: Կրկ­նա­պատկ­վում էր ջեր­մութ­յու­նը, երբ եր­կու­սիս միա­սին էր տես­նում իր տա­նը: Եր­կու­սիս հա­մար թանկ հի­շո­ղութ­յուն էր, ի թիվս այ­լոց, նաև Ա­թա­յա­նի կա­րո­տա­գին բա­ցա­կան­չութ­յու­նը մեզ տես­նե­լուն պես. «Իա՛, դուք կա՞ք»… Եվ ե­թե Էդ. Ա­թա­յա­նի հե­ռա­ցու­մով մաս­նա­գի­տա­կան «որ­բութ­յան» զգա­ցո­ղութ­յունս ո­րոշ ժա­մա­նակ անց փա­րատ­վեց Ա­շոտ Աբ­րա­համ­յա­նի գո­յութ­յամբ, ա­պա հի­մա սփոփ­վե­լիք էլ չու­նեմ: Չ­կա այն մե­կը, ում հետ ան­մի­ջա­կա­նո­րեն կամ հե­ռա­խո­սով տևա­կան զրույց­ներ ու­նե­նամ, ո­րով­հետև ե­թե լեզ­վա­կան ի­րո­ղութ­յուն­նե­րի մեկ­նութ­յան հա­մար նրան էի դի­մում, պար­զա­պես վստահ էի` սպա­ռիչ պա­տաս­խան էլ չու­նե­նար, գոր­ծի կդներ իր ուղ­ղոր­դող զո­րութ­յու­նը: Ա­շո­տի հե­ռա­ցու­մը լեզ­վա­բա­նա­կան վա­յել­քիս մեջ­քը կոտ­րեց…

Դավիթ ԳՅՈՒՐԶԱԴՅԱՆ