ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է արձակագիր, հրապարակախոս
ԲԱԿՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ
ծննդյան 80-ամյակի առթիվ
«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին
***
Կան մարդկային ճակատագրեր, որոնք ի վերուստ են կանխորոշված: Բակուրը ասվածի լավագույն վկայությունն է՝ Արցախը նրա ապրելու բանաձևն է, նրա գրական հավատամքը, հրապարակախոսի առաքելությունը: Նրա կենսառիթմը արցախյան հողի և արցախցու կենսառիթմն է և հակառակը: Ստեղծած գրական հարուստ բերքով, վավերագրողի հավաքած անգին իրեղեն ապացույց-փաստագրումներով նա իրավամբ դարձել է Արցախի մերօրյա պատմագիրը: Այդ առաքելությունը նրան ոգու արիություն տվեց Սումգայիթ գնալ ազերիների իրականացրած նախճիրից հետո և հավատարիմ հրապարակախոս-գրողի կոչմանը՝ պատմության փաստ դարձնել կատարվածը:
Բակուրն իր ապրած կյանքով է ապացուցել, որ իսկական արցախցի է, և ինձ մնում է միայն ջերմորեն շնորհավորել նրան 80-ամյակի առթիվ՝ մաղթելով ապրելու և ստեղծագործելու արցախյան երկարակեցություն:
Զորի ԲԱԼԱՅԱՆ
ՄԵՐ ԲԱԿՈՒՐԸ
Բակուր Կարապետյանի մասին խոսք ասելը և՛ հեշտ է, և՛ դժվար։ Հեշտ է այն առումով, որ և՛ մենք` գրչընկերներս, և՛ մեր ժողովուրդը ամեն մի պահի զգացել ենք նրա ներկայությունը մերօրյա բոլոր իրադարձությունների խաչմերուկներում։ Դժվար է, որովհետև Բակուրն իր աշխարհասփյուռ ժողովրդի բազմաշնորհ, խիզախ որդիներից է, վկան` նրա դրսևորած մասնագիտական կարողություններն իր գիտակցական կյանքի բոլոր տարիներին։
Տասը տարի առաջ, Բակուրի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ Լևոն Անանյանը` մեր երջանկահիշատակ Լևոնը նկատել է, որ Բակուր Կարապետյանը «Յոթ կյանքի» ասպետ է` ներկայացնելով նրա տաղանդի 7 դրսևորումները` որպես գեղանկարիչ, մանկավարժ, հեռուստալրագրող, հրապարակախոս, արցախյան թեժ կետերի վավերագրող, մատենաշար կազմող և արձակագիր։
Ականավոր գրողները սովորաբար իրենց գեղարվեստական խոսքի կուտակումների կապակցությամբ կտակում են. «Գիրս մնա հիշատակող»։ Բակուրի բազմաբնույթ գործունեությունն այնքա՜ն շոշափելի և ազգաշահ է, որ նա կարող է ձեռքը հանգիստ խղճով դնել կրծքին և ասել . «Կյանքս մնա հիշատակող»։
Բակուր Կարապետյանը սովորական խիզախներից չէ. նա հեքիաթային քաջակորովներից է` անվախ, ժողովրդանվեր, անձնուրաց։ Բավական է հիշել 1988 թվականի սումգայիթյան հակահայկական իրադարձությունները և այդ դաժան օրերին Բակուրի այցը Սումգայիթ` մայր ժողովրդի պաշտպանության միտումով, ու նրա նկարահանումները` ազերի-թուրք ամբոխի վայրագությունները աշխարհին ներկայացնելու համար, ու կրկին համոզվել, որ իրոք, Բակուրը ոչ միայն բազմաշնորհ մտավորական է, այլև ազգապաշտպան զինվորյալ։
Բակուրն Աստծո համարձակ քարտուղարներից է։ Նրա ժողովածուները, որոնց թիվը հասնում է երկու տասնյակի, կարելի է համարել բուրումնավետ մի ծաղկեփունջ` բակուրյան հոգու ջերմությամբ և սրտի թրթիռներով, համահայկական երազանքի ծիածանված երանգներով։ Բավական է կարդալ նրա «Շուշի բերդաքաղաքը», «Շուշեցու հիշատակարանը», «Գյուլիստաննամե», Րաֆֆուն նվիրած «Հարյուր տարվա երկխոսություն» երկհատոր երկերը և ապա ամբողջական մերօրյա կյանքը պատկերող վիպակներն ու պատմվածքները, անպայմանորեն քո առջև կհառնի Բակուրն իր ամբողջ հասակով` մեր ժողովրդի պատմական անցյալի ծիրանին ուսերին ու ներկա օրերի ջրդեղված Սասնա թուրը ձեռքին։
Ե՛վ հիանում, և՛ զարմանում ես, թե բազմազբաղ մի անհատը ինչպես է հասցնում հայրենի մշակույթին ընծայել այդքան բարձրարժեք երկեր։
Բակուր Կարապետյան ասելով՝ մենք` Արցախի գրողների միության ներկայացուցիչներս, հոգու աչքերով տեսնում ենք ջրաբերդյան նրա ծննդավայրը, որտեղից նա քայլելով դեպի աշխարհասփյուռ հայության սիրտը` Երևան, եղավ երկրագնդի չորս ծայրերում` լուսանկարչական ապարատը ուսին, արարող գրիչը ձեռքին, շուրթերին սրտաբուխ խոսքը. «Իմ հա՛յ ժողովուրդ, Քո որդին եմ ես… Իմ կյանքի ութսուն տարիները Դու ես պարգևել… Ես միշտ ձգտել եմ Քո նվիրած գարուններն ավելի ծաղկուն ու բուրավետ դարձնել։ Ու թե ինչ-որ բան չեմ հասցրել, ներիր ինձ ծնողական սիրով»։
Իսկ մենք` Բակուրի գրչընկերներս, աստվածահաճո զգացումներով ասում ենք. «Բակո՛ւր ախպեր, հպարտ և ուրախ ենք, որ դու կաս, ու վստահ ենք, որ առաջիկա քո երկարակյաց կյանքով հարստացնելու ես ոչ միայն մեր գրականությունը, այլև համամարդկային արժեք ունեցող ընդհանուր մշակույթը։
Ընդունիր Արցախի գրողների միության ողջույնը ու սպասիր մեր կարոտալից հրավերին Հայկյան Առան նահապետի կողմից մեզ կտակած Արցախում` Գանձասարի հայապատկեր հովանու ներքո։
Սոկրատ ԽԱՆՅԱՆ
Բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր
ԱՐՅՈՒՆՈՏ ՀՐԱՊԱՐԱԿ*
Բակուր ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Ամբոխը հավաքվել է Տիզբոնի Սպիտակ պալատի հրապարակում՝ Կրակի տաճարի դիմաց: Աստիճաններով մի քանի քայլ առաջ եկավ կարմիր հագած լայնաճակատ մոգը, սկսեց խոսել քաոսի, լույս ու ստվերի միախառնման, չարի ու բարու բախման մասին, ավարտեց խոսքը, մի պահ լռեց: Ամբոխը ևս լռեց, ասես միասին սկսեցին խորհել: Այդ պահին ամբոխն ու մոգը մի մարմին էին, անտեսանելի թելերով կապված էին իրար: Ամբոխը առանձին մարմին էր, որի ուղեղը կարմիր հագած քուրմն էր: Ամբոխի հայացքում նա աստվածային ունակություններով օժտված գերմարդ էր, որը ճեղքելով բազմությունը, գնաց դեպի Սպիտակ պալատ, բարձրացավ աստիճաններով, կորավ շքեղազարդ դռների ետևում:
Արքայական խորհրդի են հավաքվել Արթեշթարանի անդամները: Հսկայական մուգ կարմիր գորգին շարված են տարբեր գույնի բարձեր: Արքայական խորհրդի յուրաքանչյուր անդամ գիտե նստելու համար իրեն հատկացված բարձը:
Հնչեցին փողերը: Կարմիր հագած քուրմը եկավ, նստեց արքայական գահի քողին ամենամոտ բարձին: Նրան հետևեցին պարսից հինգ ամենագլխավոր մոբեդները՝ կրակի քուրմերը:
Նորից հնչեցին փողերը, որոնց ականջ ծակող ձայնը նախանշում էր կայսրության կառավարիչների և պատերազմողների դասի գալուստը: Առաջինը նստեց արթեշթարանսալարը՝ զորահրամանատարը: Նրա մոտ տեղավորվեց վազիրգ Շապուհը և էրանսպահպետ Զարմիհրը: Ապա տեղավորվեցին սատրապները, քաղաքների և մարզերի շահրդարները, մարզպանները:
Երրորդ անգամ հնչեցին փողերը: Անշտապ քայլերով եկավ, բարձին տեղավորվեց թագավորական հողագործների, արհեստավորների և առևտրականների գլխավոր վասթրիօշանսալարը: Նրան հետևեցին գեղջկական սպիտակ հագուստով հինգ ծերունիներ:
Նորից հնչեցին փողերը: Այս անգամ՝ ավելի երկար:
Վարագույրը շարժվեց: Բոլորը իջեցրին գլուխները, ասես քողի ետևում արևն է ու կայրի աչքերը: Ձեռքերը թաքցրին թևքերի մեջ: Արքայից արքա Կավատի գահի հարևանությամբ՝ բազկաթոռին, նստել էր պատանի արքայազնը՝ 16-ամյա Ջամասպը:
Ձեռքի ափերը դնելով կռնատակերին՝ խոսեց երկրի կառավարիչ Զարմիհրը:
– Կապկոհում Վախթանգն ու Վաչականը ապստամբել են: Պայմանավորվել են հոն-սավիրների հետ միացնել զորքերն ու արշավել Իրանի վրա: Խոսել եմ Վաչականի հետ: Ուզում են միանալ Հայքի հետ, վերականգնել Հայոց թագավորությունը: Ասում է, որ դա ձեռնտու է Իրանին:
Տեղից բարձրացավ Ջամասպը: Բոլորը լռեցին:
– Պետք է հաշվի նստել հայերի հետ,- ասաց նա,- եթե դա չանենք, ապա անընդհատ պատերազմների մեջ ենք լինելու: Փոխանակ օգուտ քաղենք, պատերազմելով, հպատակ պահելով՝ քանդվում ենք: Աղվանքի երեք նահանգները ու Մեծ Հայքը նույն երկիրն է: Բաժանեցինք, որ հեշտ տիրենք: Ռոմեյները իրենց հերթին տիրացան Հայքի մյուս կեսին ու միացրին իրենց կայսրությանը: Եկեք հայերին միացնենք, թագադրենք, պայման կապենք: Խնդիրը մեզ համար ձեռնտու այլ լուծում չունի:
Տեղից վեր ցատկեց Զարմիհրը:
– Ես դեմ եմ նման առաջարկին,- զայրացկոտ ձայնով ասաց նա,- եթե զիջենք, ապա կկորցնենք Կապկոհի ելքերի նկատմամբ հսկողությունը:
– Դա կանեն հայերը,- գոչեց արքայազնը,- չէ՞ որ հնում իրենք էին այդ անցքերը պահում: Ու մեր մեծ նախնիները այդ հարցում հոգսեր չունեին:
Զարմիհրը շրջվեց, դիմեց կարմիր գորգին բազմած մարդկանց.
– Արքայազնը խոսում է իր հայուհի մոր անունից, եկեք ներողամիտ լինենք նրա նկատմամբ:
Սա անսպասելի հարված էր, որին պատրաստ չէր Ջամասպը:
Արքայից արքան բարձրացրեց ձեռքը:
Լռություն տիրեց:
– Վիրավորական են Զարմիհրի խոսքերը: Ինչ որ ասեմ, ուրեմն մա՞յրս է ինձ հուշել:- Զարմիհրը փորձեց հակաճառել, սակայն արքայից արքան նորից բարձրացրեց ձեռքը,- վեզիր, արքայից արքան է խոսում,- Կավատի խոսքերում արքայական խորհրդի անդամները սպառնալիք կարդացին: Նման բան մինչ այդ չէր եղել:- Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա նման հարցերը լուրջ քննարկում են պահանջում: Եղբայրս դեռ պատանի է, ներենք նրա անփորձությանը: Ես եղբորս հետ առանձին կքննարկեմ, կորոշեմ ինչ անել: Կարևորը կայսրության շահն է:
– Էրանի և Անէրանի արև, քո կամքն օրենք է,- զիջող տոնով ասաց վեզիրը,- ճիշտ կլինի, որ ես հանգամանալից քննեմ և տամ իմ նկատառումները պետական այդ կարևոր խնդրին:
– Այո՛, վեզիր Զարմիհր, երկու օրից սպասում եմ քո նկատառումներին,- ասաց Կավատը:
Սակայն այս անգամ Զարմիհրը ուղղակի արհամարհանքի երանգներ որսաց արքայից արքայի խոսքերում: Իսկ դա նշանակում է, որ պատանի արքայից արքան դուրս է գալիս իր ազդեցությունից: Անշուշտ, արքայից արքայի հենարանը Մազդակն է: Խոսեց գլխավոր քուրմը:
– Ողջ Ատրավանը՝ մոբեդներն ու հերբպատները գնան Պարս՝ իրենց Գլխավոր կրակի մոտ: Արտեշտարանի գլխավորները՝ թագավորները, ռազմիկները գնան դիմեն Շիրազի Կրակին, Վասթրիօշանի ավագները գնան Խորասան, իրենց Կրակին աղոթելու: Սուրբ կրակը կմաքրի և կլուսավորի ձեր մտքերը:
Կապույտ բարձերին բազմած շահրադարները հերթով պատմեցին սովահար ամբոխի հարձակումների մասին:
– Նրանք թալանում են հարուստների ունեցվածքը, սպանում իրենց տերերին, իրար մեջ բաժանում նրանց կանանց, դուստրերին: Արդեն այրվում են Տիզբոնի արվարձանների դաստակերտները: Հազարավոր սովյալներ են կուտակվել Տիզբոնի, Գունդիշապուհի, Իսթահարի, Նիհավենդի փողոցներում:
– Փղերը, միայն փղերը կարող են փրկել Իրանը,- գոչեց վեզիր Զարմիհրը,- երեք շարքերով մեր ռազմական փղերը կքշեն անօրեններին, իսկ փղերին կհետևեն հազարավոր նիզակավորները:
Մազդակը վեր թռավ տեղից ու գոչեց.
– Ախուրա Մազդան տվել է ամենի երեք սկիզբը՝ Հողը, Ջուրը, Կրակը: Այն հավասար է բաժանվել բոլորին, Մազդայի երեք միասնությունները՝ Բարի Միտքը, Բարի Խոսքը, Բարի Գործը, դեպի լույսը՝ մեր միտքն է, հնգյակի հիմնը՝ խոսքը: Իսկ ո՞ւր է գործը: Մարդիկ մեռնում են սովից, երբ ամբարները լցված են ցորենով: Հարեմները լցված են ծույլ ու անբան կանանցով: Միայն մի հավատացյալի ենք կերակրում, այդ գերհագեցածին էլ գիշերվա համար կին ենք մատակարարում: Ու արյունը խունանում է շատ կշտանալիս, ինչպես և սովածությունից: Ինչի՞ են պետք կրակները տաճարներում, երբ մութ է հոգիներում,- ապա Մազդակը դարձավ դեպի արքայից արքան,- ամբարներից ոչ թե հինգերորդ մասը պետք է բաժանել աղքատներին, որովհետև մաս տալը ողորմություն է, որովհետև ողորմությունից ամենազզվելին տվողի և վերցնողի կեղծիքի մեջ թաղվելն է: Թողեք, որ բացվեն բոլոր դարպասներն ու փակերը, այդ ժամանակ էլ կճառագի Մազդայի նախաստեղծ լույսը:
Երեկոյան Կարմիր տաճարի շուրջը հսկայական ամբոխ էր հավաքվել: Երբ տաճարից դուրս եկավ Մազդակը, նույնիսկ սովից թուլացած մարդիկ վեր կացան, գնացին դեպի առաջնորդը:
– Ահա չորս ուժերը,- երկար ձեռքերը վեր տարածելով գոչեց Մազդակը:- Հակասությունների տարբերակման Ունակությունը, ժամանակը հնազանդեցնող Հիշողությունը, հավասարակշռությունը պահող Իմաստությունը և վերջապես, բավականության Ուրախությունը, որին ձգտում է ամեն կենդանի արարած: Այս չորս հասկացությունները իրենց յոթ էություններով կառավարում են աշխարհը։ Ահա դրանք. Իշխանություն, Կառավարում, Պահեստավորում, Կատարում, Ըմբռնում, Դատողություն, Ծառայություն: Իսկ այս յոթը հավերժորեն պտտվում են տասներկու գործողություններով. Արտահայտել, Տալ, Վերցնել, Տանել, Սնվել, Շարժվել, Արածեցնել, Ցանել, Հարվածել, Գալ, Գնալ, Ամուր լինել: Չորս ուժերի միասնությունը Յոթի, ու նրանց միջոցով Տասներկուսի հետ հենց ճշմարտության լույսն է: Այն մեր աշխարհ է թափանցում նեղ ճեղքով, իհարկե, խեղված, խեղաթյուրված վիճակում: Սակայն լույսի օրենքները ամուր են ու հավերժ, այն դեպքում, երբ մութի ժամանակը պատահական է և անպայման պարտվելու է: Այդ մասին չգիտեր հույն Պլատոնը: Մեզ տրված է՝ լուսավորել քարանձավի բոլոր անկյունները: Սա է մեր ճշմարտությունը. «Չորս», «Յոթ» և «Տասներկու»:
Կավատի թագավորության երրորդ տարում արքայական պալատի ճոխության, հանդիսավոր ընդունելությունների ու ազնվականների պաճուճագեղության ետևում թաքնված է իրանյան խորը ճգնաժամը: Արդեն մի քանի տարի է, ինչ Իրանում տիրություն է անում սովը: Տիզբոնի փողոցներում ամենուր ընկած են դիակներն ու մահացողները: Էֆթալիտները Կարակումի անապատում Պերոզի նկատմամբ ջախջախիչ հաղթանակից հետո ռազմատուրքի տակ էին դրել կայսրությանը: Կապկոհում բույն դրած հոներն իրենց հերթին Ճորա Պահի ու Դարյալի անցքերով մտնում են Այսրկովկաս ու թալանում, գերեվարում մարդկանց: Օրեցօր բոլորի աչքի առաջ ընկնում է երիտասարդ արքայից արքա Կավատի հեղինակությունը: Հենց նրա ամենաթողությամբ մոգ Մազդակը հրապարակային իր ելույթներում մերկացնում է իշխանավորների ագահությունն ու երեսպաշտությունը և կոչ անում ունևորների ողջ հարստությունը հավասար բաժանել ժողովրդին:
Մազդակը դուրս է գալիս հրապարակ, որտեղ սովյալ ամբոխն է կուտակվել, հայտարարում է.
– Արքայից արքան թույլ է տալիս. բացեք ամբարները, պահեստները, ամենը բաժանեք կարիքավոր մարդկանց:
Ողջ Իրանով մեկ սկսվում են ջարդերն ու թալանը: Արքայից արքային զեկուցում են անօրինությունների մասին: Կավատը կատաղում է, կանչում Մազդակին.
– Այս ի՞նչ ես անում, ի՞նչ իրավունքով:
Մազդակը հանգիստ պատասխանում է.
– Արքայից արքա, Իրանը դատարկ ստամոքսների և լիքը ամբարների երկիր է, երկրորդը առաջինի պատճառն է:
Երեկոյան բոլոր կողմերից, ասես ինչ-որ մեկի հրահանգով, ջահերով Տիզբոն են հորդում սովահարները: Մազդակը տաճարի Սուրբ կրակից կպցնում է իր ջահը, կրակը փոխանցում ջահակիրներին: Նրանք հոսում են դեպի պալատական հրապարակը, որտեղ նրանց ողջունում է արքայից արքա Կավատը: Զարմիհրն այլևս չի զսպում իրեն և նախապես մոտեցրած փղերով զորաջոկատը բաց է թողնում ամբոխի վրա: Սակայն հաղթող են դուրս գալիս մազդակյանները: Փղերը հեռանում են: Սև բաճկոններով մարդիկ, հանցագործներ, գողեր, գնում են փողոցներով, մտնում են տները, սրախողխող են անում մարդկանց, թալանում, բռնանում:
Ջահակիրներից շատերի ուժը մինչև Տիզբոնի Հյուսիսային դարպասներն էր հերիքում, ու մեռնում էին: Տիզբոնի երկաթյա դարպասները փակ էին: Դիակները թափված էին ճանապարհին: Հատուկ մարդիկ կեռմաններով քաշում էին դիակները, դուրս տանում քաղաքի սահմաններից: Իսկ օդում շարունակում էին հարյուրավոր անգղներ պտտվել: Հազարավոր տարիներ այդպես է եղել: Հարյուր տարին մեկ աղետ է պատահում. համաճարակ, երաշտ, երկրաշարժ, փոթորիկ, ու ասես իրար ձայնելով հավաքվում են աշխարհի գիշակեր անգղները, ամենաթեթև հոտը (թե դա նրանց համար բուրմունք է), որը քամին տանում է հայուրավոր փարսախ հեռու երկրներ, հասցնում նրանց: Անգղը պետություն, սահման չի ճանաչում, արդեն գուշակում է, թե ինչ է պատահել մարդկանց և ինչ խրախճանք է սպասում իր ցեղակիցներին: Նրանք ճանաչում են մարդկանց պատերազմները կամ համաճարակները, մյուս աղետալի դեպքերը: Հենց զինված մարդկանց բանակների շարժ են նկատում, արդեն գիտեն, որ առատ կեր է լինելու: Ահա հոտ-բուրմունքը հասավ նրանց ռունգերին, հավաքվում են, սակայն այս անգամ ստիպված չեն լինի պայքարել բորենիների կամ առյուծների դեմ կամ սպասել, թե ինչ է մնում նրանցից հետո, քանի որ կերն անհամար շատ է, ու չեն էլ հասցնում ամբողջն ըմբոշխնել: Ու նրանց համար միևնույն է, թե որտեղ պետք է մարդկային մարմին կտցահարեն, լռության աշտարակներո՞ւմ, թե՞ Տիզբոնի պարիսպների տակ:
Հսկա կայսրության ուղեղը ասես եռում է: Մի մասում սով է, արյուն չի մտնում, մյուսը պայթում է ճոխությունից: Անընդհատ սովահարների, հեծյալ ազատների խմբեր էին մտնում Տիզբոն: Կրակի անհամար տաճարները, փողոցները, տները կարմիրով են պատվել:
Կարմիր տաճարի մոտ շիկացած զնդան էր ընկած: Դարբինը զգուշացնում է. չմոտենալ: Վաղ առավոտյան, երբ մոգերը դեռ չէին հասցրել դիմավորել ճրագալույսն ու Միհրին գովք-աղոթք երգել, բյուրավոր ջահերը, ասես երկինքն է անհամար աստղերով ցած իջել ու հոսում է դեպի Տիզբոն: Անհամար կրակները հոսում են գետերի պես դեպի մայրաքաղաք: Աստղ-ջահերը լցվում են Կրակի գլխավոր տաճարի հրապարակը, որը ստանձնել էր կրակների ծովի դերը:
Տաճարի մուտքից դուրս եկավ կարմիր հագած լայնաճակատ քուրմը: Նրա վեր պարզած ձեռքում տաճարի ջահն է, որը պոկել է տաճարի պատից: Ամբոխը մի պահ պապանձվեց, ասես քարացավ: Մոգը ցած նետեց Սուրբ Կրակը, այրվող յուղը տարածվեց քարերին:
Հրապարակով մեկ թնդաց քուրմ Մազդակի ձայնը.
– Հացն ու կինը՝ ահա աշխարհի միակ ճշմարտությունը:
Խլեց մոտ կանգնած մարդու ջահը, մոտեցրեց սալահատակին այրվող կրակին: Ջահը բոցկլտաց: Ու մարդիկ նետվեցին դեպի գետնի այրվող յուղը, տաճարի Սուրբ Կրակից կպցրին իրենց ջահերը: Մի պահ Սպիտակ տաճարի հարթակը կենդանացավ: Այնտեղ հայտնվեց արքայից արքայի գահը: Մազդակը գահին ընդառաջ գնաց: Քողը ետ շարժվեց: Մարդկանց առջև շողշողում էր Էրանի և Անէրանի արքայից արքայի հրաշափայլ և ոսկեզօծ գահը: Մարդիկ առաջին անգամ են իրենց աչքերով տեսնում Իրանի արքայական գահը: Արքայից արքա Կավատը դուրս էր եկել ողջունելու սովյալներին: Մազդակը ջահը վեր պարզած քայլեց դեպի Կավատը: Կարմիր հագած մոգերի ջահակիր խումբը Մազդակին ընդառաջ շարժվեց: Մազդակը կանգ առավ գահի մոտ: Արքայից արքան՝ աստվածների ու Իրանի տերերի ժառանգորդը, ցած իջավ գահից, ձեռքի շարժումով ողջունեց ջահակիր ցուցարարներին: Հրապարակը թնդաց խելահեղ ամբոխի աղաղակից:
Այդ պահին էլ երկաթե դարպասները ետ սահեցին, ու հսկայական աշտարակ-փղերը երկրորդ անգամ շարք կազմած շարժվեցին դեպի ամբոխը: Ջահակիրները ընկրկեցին, ետ գնացին՝ ասպարեզը զիջելով ռազմական փղերին: Միայն Մազդակը ջահը վեր պարզած կանգնել էր փղերին դեմ հանդիման: Իսկ արքայից արքան շփոթահար ու գլուխը կորցրած կանգնել էր իր գահի մոտ:
Մազդակը կարմիր փղի աշտարակից ղեկավարում է մարդկային հոսքերը, որոնք ուղղվում են դեպի դաստակերտների բաց ամբարները: Սովյալները պառկում էին ցորենի կույտի վրա, հենց հում վիճակում ցորեն ուտում: Շատերը չեն դիմանում ու մնում են ցորենի մեջ թաղված: Մազդակը բացատրեց, որ կշտանալուց հետո պետք է բոլորին բաժանել ամբարների ցորենը: Իսկ մարդիկ մեռնում էին միանգամից անչափ կուշտ ուտելուց: Ամբարներից սայլերով տանում էին ցորենն ու մթերքը՝ բաժանելու կարիքավորներին:
Բյուզանդական Հայաստանից եկել էին կարմիր թասակով մարդիկ, գոտկին փաթաթած փոկերով, գոտկատեղից կախել էին կարճ դանակն ու սրելու սև քարը, խառնվել էին ամբոխին: Մարդկանց յուղի մեջ տապակած սպիտակ ալյուր էին բաժանում: Պանրի կտորները կտրտում էին ու բաժանում առանց կշռելու: Մի քանի ցուլ կտրտեցին քսանական մասերի ու բաժանեցին մարդկանց: Չորեղեն մթերքը լցնում էին առաջ պարզած գլխարկները:
«Արյունոտ գիշերից» հետո արքայական պալատի աստիճանավորներին ուղարկում են բացելու ունևորների ամբարները, միևնույն ժամանակ բաժանում հարեմների կանանց: Արքայից արքա Կավատը բացել տվեց արքայական հարեմը, որը մնացել էր Պերոզի ու Վաղարշի ժամանակներից, ազատ արձակեց անօգնական, աշխարհից կտրված կանանց: Կավատը տեսավ, թե ինչպես էր ամբոխը խլխլում գեղեցկուհիներին: Ավելի անօգնական էին դեռատի հարճերը, արքունիքում որպես նվեր պահվող, աշխարհի ամենատարբեր անկյուններից գերեվարված, փախցրած ու արքայից արքային նվեր բերած գեղեցկուհի աղջնակները: Արքայից արքան այդ աղջնակներին ընծայում էր իրեն նվիրվածությամբ աչքի ընկած զինվորականներին ու Արքայական խորհրդի անդամներին:
Կրակի տաճարից դուրս եկավ քուրմ Մազդակն ու հայտարարեց.
– Ժողովո՛ւրդ, այն, ինչ որ տեղի է ունեցել՝ ամբարների, հարուստների ունեցվածքի բաժանումը աղքատներին, կատարվել է արքայից արքա Կավատի թույլտվությամբ:- Լռեց, սպասեց, թե ամբոխը ինչպես կդիմավորի այս խոսքերը: Իսկ մարդիկ գոչում էին. «Կեցցե՛ Կավատը»: Ապա քուրմը շարունակեց:- Սակայն եթե այսպես շարունակվի, ապա կքանդվեն պետության հիմքերը: Մեզ անհրաժեշտ է գալ համընդհանուր համաձայնության: Այլևս պետք է դադարեցնել ազնվականների ունեցվածքի թալանը:
Այս-այն կողմից բղավում էին.
– Ո՜չ, ոչ մի դեպքո՜ւմ, պետք է թալանենք հարուստներին…
– Թող կորչի Մազդակը…
– Դավաճա՜ն, Կավատի շո՜ւն…
Մազդակը նման պատասխան չէր սպասում: Ինքը ամբոխի անբաժանելի մասն է, եթե իր խոսքերը ամբոխի մտքերին չեն համապատասխանում, ապա ինքը դուրս է մնում ամբոխից: Եթե մինչ այդ իրենից բողոքում էին ազնվականները, Արքայական խորհրդի ազդեցիկ այրերը, ապա իր դեմ են արտահայտվում աղքատ ու սովահար մարդիկ, որոնց համար հնարավորություն է ստեղծել ոչ միայն փրկվել սովից, այլև ունեցվածքի, կնոջ տեր դառնալ: Սակայն այս կամ այն տեղից լսվում է.
– Կորչի Մազդակը, կորչի Կավատը, մեզ նման արքա պետք չէ…
*Հատված «Ջամասպ և Կավատ
Սասանյաններ» պատմավեպից
