ԴԱՏԱՊԱՇՏՊԱՆԸ / ­Նո­րայր ԱԴԱԼՅԱՆ

Նորայր ԱԴԱԼՅԱՆ
­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը, ծնված Եր­ևա­նում, 1981 թվա­կա­նին, ու­սա­նել էր Օքս­ֆոր­դի հա­մալ­սա­րա­նում՝ ի­րա­վա­բա­նութ­յուն մաս­նա­գի­տութ­յամբ։ ­Տի­րա­պե­տում էր նաև փի­լի­սո­փա­յութ­յան և ­բա­րո­յա­գի­տութ­յան ժա­մա­նա­կա­կից ու դա­սա­կան հիմ­նա­րար գա­ղա­փար­նե­րին։ Անգ­լե­րեն գի­տեր գրե­թե անգ­լիա­ցու պես, բայց ոչ իր մայ­րե­նիի չափ։ Ն­րա ա­վար­տա­կան թե­զը, ո­րը բա­ցա­ռիկ հա­ջո­ղութ­յուն ու­նե­ցավ, վե­րա­բե­րում էր մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի և­ ա­զա­տութ­յուն­նե­րի հար­ցե­րին, օ­րեն­քի գե­րա­կա­յութ­յա­նը, մի ամ­բողջ բա­ժին էլ մտքի ու զգաց­մունք­նե­րի երկ­փեղկ­վա­ծութ­յանն էր նվիր­ված, Ես-ի գո­յա­բա­նութ­յու­նը՝ ի­րեն հա­նուն և­ ընդ­դեմ միա­ժա­մա­նակ։ ­Հա­մալ­սա­րա­նի ղե­կա­վա­րութ­յու­նը նրան ա­ռա­ջար­կեց ու­սա­նող­նե­րին դա­սըն­թաց խո­սել «­Հան­ցանք և ­պա­տիժ» թե­մա­յով, բայց նա հրա­ժար­վեց այդ պատ­վա­վոր ու բարձր վար­ձատր­վող աշ­խա­տան­քից և ­վե­րա­դար­ձավ ծննդա­վայր, ո­րով­հետև կա­րո­տել էր իր քա­ղա­քի փո­ղոց­նե­րին, մարդ­կանց ու ցայ­տաղբ­յուր­նե­րին, երբ շոգ ամ­ռա­նը կռա­նում-խմում էր հայ­րե­նի լեռ­նե­րից ե­կող սառ­նո­րակ ջու­րը, և ­սիրտն ու հո­գին քաղց­րութ­յու­նից եր­ջան­կա­նում էին։ ­Նա ա­մուս­նա­ցավ իր դպրո­ցա­կան ըն­կե­րու­հու հետ՝ նրբա­կերտ ու գե­ղե­ցիկ ­Մա­նեի, ո­րին սի­րա­հար­ված էր ծննդյան օ­րից։ Այդ ժա­մա­նակ ­Մա­նեն նոր էր ա­վար­տել բժշկա­կա­նը և­ աշ­խա­տում էր հի­վան­դա­նոց­նե­րից մե­կում իբրև հո­գե­բույժ։ Ն­րանց տղան ծնվեց, ո­րը պի­տի ժա­ռան­գեր կա՛մ մոր մաս­նա­գի­տութ­յու­նը և ­կա՛մ հոր պես ի­րա­վա­գետ դառ­նար։ ­Սա­կայն կանց­նեն շատ տա­րի­ներ, ­Շա­վարշ տղան կա­մա­վոր կմեկ­նի ռազ­մա­ճա­կատ և ­հե­րո­սա­բար կզոհ­վի՝ ծնող­նե­րին պատ­ճա­ռե­լով հա­վեր­ժա­կան տխրութ­յուն։
­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը մի կարճ ժա­մա­նակ ե­ղավ ­Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նի գրա­սեն­յա­կի թարգ­մա­նիչ, այ­նու­հետև՝ «­Կենտ­րոն» թա­ղա­պե­տա­րա­նի գլխա­վոր դա­տա­խա­զի խորհր­դա­կան։ ­Դա­տա­խա­զը տա­րեց, բա­րի ու փոր­ձա­ռու պաշ­տոն­յա էր, իս­կույն տե­սավ Ն­շան­յա­նի մարդ­կա­յին ու մաս­նա­գի­տա­կան ար­ժա­նիք­նե­րը և ն­րան նշա­նա­կեց քա­ղա­քա­ցիա­կան գոր­ծե­րով դա­տա­պաշտ­պան։ Ժպ­տա­լով ա­սաց. «Ին­ձա­նից հե­տո դա­տա­խա­զը դու ես»։
­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը հա­մեստ էութ­յուն էր, նրա մտքում էլ չկար դա­տա­խազ դառ­նալ, որ­ևէ պաշ­տոն զբա­ղեց­նել, շատ էր սի­րում կնո­ջը, դրա­նով իսկ՝ եր­ջա­նիկ։ ­Նաև՝ ա­զատ, ան­կախ ու ա­զա­տա­միտ հո­գի, ոչ մե­կին չէր քծնում, նրա հա­մար բարձ­րա­գույն ար­ժեք­ներ էին սե­րը, մարդն ու ճշմար­տութ­յու­նը։ ­Միայն մի թե­րութ­յուն ու­ներ, որ կա­րե­լի էր և­ ա­ռա­վե­լութ­յուն հա­մա­րել՝ ա­մեն ինչ ա­նում էր չպարտ­վե­լու հա­մար, երբ կյան­քը յու­րա­քանչ­յուր քայ­լա­փո­խի մար­դուս կանգ­նեց­նում է պար­տութ­յան առջև։ ­Նա, կի­րա­ռե­լով իր բո­լոր գի­տե­լիք­ներն ու եր­ևա­կա­յութ­յու­նը, միշտ բարձր տրա­մադ­րութ­յամբ էր տուն վե­րա­դառ­նում դա­տա­րա­նից, ժպտում-համ­բու­րում էր կնո­ջը, կար­ծես ոչ թե ինքն էր հաղ­թել, այլ ­Մա­նեն։ «Ես ի՞նչ…»,– ­զար­մա­նում էր կի­նը։ «Ե­թե դու չլի­նեիր, ես չէի կա­րո­ղա­նա ա­պա­ցու­ցել՝ ով է մե­ղա­վոր կամ ան­մեղ»։ Ի­հար­կե ե­ղան ան­հա­ջո­ղութ­յան մի քա­նի դեպ­քեր ևս, բայց այդ ժա­մա­նակ նա ոչ թե կնոջն էր մե­ղադ­րում, այլ ի­րեն։ «­Չէ՛, սի­րե­լի՛ս, դա­տա­պաշտ­պա­նութ­յունն իմ գոր­ծը չի, ես պի­տի դաշ­նա­կա­հար լի­նեի ու ­Շո­պեն նվա­գեի քեզ հա­մար»։ ­Մա­նեն մո­տե­նում էր դաշ­նա­մու­րին և­ ան­վարժ հնչեց­նում ­Շո­պե­նի ման­րան­վագ­նե­րից մե­կը, որ տատն էր սո­վո­րեց­րել շատ տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ նա եր­րորդ դա­սա­րա­նի կա­պույտ ծա­ղիկ էր։ ­Նա չէր գի­տակ­ցում, բայց զգում էր՝ ինչ­պես է ­Կա­րե­նի սիր­տը հուզ­վում ի­րեն նա­յե­լիս։ Այդ հուզ­մունքն ար­տա­հայտ­վում էր տղա­յի աչ­քե­րում։ Ե­ղավ՝ մի ան­գամ տղան շո­յեց նրա մա­զերն ու դեմ­քը և­ այն­քան շփոթ­վեց, որ լուռ-լուռ մնաց, գո­նե մեկ, ըն­դա­մե­նը մեկ բառ ա­սեր, օ­րի­նակ՝ եր­կինք, որ­տեղ աստ­ղե­րի տունն է։ ­Դա այն­քան վա­ղուց էր, կար­ծես չէր պա­տա­հել, ե­րազ, հե­քիաթ։

(­Մինչ այժմ, այս­տեղ ու հե­տա­գա­յում ա­մեն ինչ այն­քան պարզ է ու բարդ։ Ար­ևը ծա­գում է արև­մուտ­քից և ­մայր է մտնում ար­ևել­քում։ ­Բարև, դի­նո­զավր։ ­Մարդն էլ օձ է և ­գայլ։ ­Կա մի ի­մաս­տուն տղա­մարդ, ո­րը հա­վա­տա­ցած է, թե ին­քը կին է և ­կա­րող է ծննդա­բե­րել։ Թռ­չու­նը նա չէ, ով թռչում է, թռչու­նը նա է, ով թևեր չու­նի։ Ծ­խե­լը վնա­սա­կար է ա­ղավ­նի­նե­րին։ Ե­թե ա­նունդ ­Մուկ չէ, չի նշա­նա­կում, թե դու մուկ չես։ ­Գի­շե­րը ցե­րեկ է, ցե­րե­կը՝ գի­շեր։ ­Ծուռ հա­յե­լին քեզ ա­վե­լի ճիշտ է ցույց տա­լիս)։

­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը ձեռք բե­րեց ան­վա­նի դա­տա­պաշտ­պա­նի համ­բավ։ ­Նա ե­թե ցան­կա­նար, ի վի­ճա­կի էր գու­նա­փո­խել ի­րա­կան սուտն ու բա­ցար­ձակ ճշմար­տութ­յու­նը, սևը ներ­կա­յաց­նել իբրև ճեր­մակ գե­տա­ձուկ, ղե­կա­վար­վե­լով աշ­խար­հում հայտ­նի հա­րա­բե­րա­կա­նութ­յան տե­սութ­յամբ, որ ֆի­զի­կա­յի տիե­զե­րա­կան օ­րենք է և ­չի աշ­խա­տում բա­րո­յա­կա­նութ­յան տի­րույ­թում, այս­տեղ հիմ­նա­կա­նում գոր­ծում են մարդ­կա­յին պարզ օ­րենք­նե­րը։ «Ան­մե­ղութ­յան կան­խա­վար­կա­ծը», որ մի կեղծ ու ա­մո­թա­լի բա­նաձև է ի­րա­վա­գի­տութ­յան մեջ, դա­տա­րա­նում սրի նման ճոճ­վում-փայ­լա­տա­կում էր նրա ձեռ­քում, երդվ­յալ ա­տե­նա­կալ­նե­րին հա­ճախ հա­մո­զե­լով ան­հա­մո­զե­լին։ Ա­յո՛, նա ի­րար շաղ­կապ­ված մի գլխա­վոր թե­րութ­յուն-ա­ռա­վե­լութ­յուն ու­ներ՝ նույ­նիսկ պար­տութ­յան դաշ­տից հաղ­թա­նա­կած դուրս գալ։ ­Շա­տերն էին ի­րենց ճա­կա­տա­գի­րը վստա­հում նրան՝ թե՛ մե­ղա­վոր­նե­րը և ­թե՛ ան­մեղ­նե­րը։ Ե­ղավ՝ կա­շա­ռա­կե­րին ան­կա­շառ ճա­նա­չեց, ե­թե բռնված չէ, հետ­ևա­բար գող չէ տրա­մա­բա­նութ­յամբ։ ­Մար­դաս­պա­նի փրկութ­յան վեր­ջին հույսն էլ նա էր, բայց նրա տի­րույ­թում ան­պա­տիժ չմնաց և­ ոչ մի մար­դաս­պան, ո­րով­հետև գոր­ծո­ղութ­յուն էր կա­տա­րել մար­դու դեմ, նրա­նից խլե­լով աստ­վա­ծա­յին ա­մե­նա­մեծ պարգ­ևը՝ ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քը։ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը գոհ-դժգոհ էր ի­րե­նից, գի­տակ­ցե­լով իր երկ­փեղկ­վա­ծութ­յու­նը, եր­բեմն տխրում էր հու­սա­հա­տութ­յան չափ, այդ­պի­սի ժա­մա­նակ նա ­Մա­նեին խնդրում էր ­Շո­պեն նվա­գել։ Երբ կի­նը հրա­ժար­վում էր, նա միաց­նում էր ձայ­նաս­կա­վա­ռա­կը ­Շո­պե­նի «Ս­գո քայ­լեր­գով», մի քա­նի վայր­կյա­նից կինն ան­ջա­տում էր՝ «­Հի­մա ես քո սի­րած եր­գը կնվա­գեմ», և նս­տում էր դաշ­նա­մու­րի առջև ու տնկտնկաց­նում իր ի­մա­ցած միակ ման­րան­վա­գը, ո­րից ճա­շա­սեն­յա­կը լցվում էր ար­ևի շո­ղե­րով։
­Շու­տով նա հիաս­թափ­վեց դա­տա­խա­զութ­յան տի­րույ­թից, որ­տեղ ո­րոշ վե­րա­դաս­ներ նրան հա­ճախ պաշ­տո­նա­կան թե­լադ­րանք­ներ էին ա­նում ոչ միշտ տե­ղին ու ար­դա­րա­ցի՝ հա­կա­ռակ նրա ան­կա­խութ­յանն ու սկզբունք­նե­րին։ Եվ Ն­շան­յա­նը, ի զար­մանս շա­տե­րի, դա­տա­խա­զութ­յու­նից լուռ ու բա­րե­կիրթ, ա­սես անգ­լիա­կան ո­ճով և­ ոչ հա­յա­վա­րի, հե­ռա­ցավ և ս­տեղ­ծեց «­Կա­րեն» ա­նու­նով իր մաս­նա­վոր դա­տա­պաշտ­պա­նա­կան գոր­ծա­նո­ցը, որ ըն­դար­ձակ, լավ կա­հա­վոր­ված, լու­սա­վոր սեն­յակ էր քա­ղա­քի բազ­մա­հարկ շեն­քե­րից մե­կի ա­ռա­ջին հար­կում։ ­Հա­մա­ցան­ցում մշտա­պես ներ­կա գո­վազդ էլ կար՝ գրա­վիչ բնա­բա­նով. «Պ­լա­տո­նը բա­րե­կամս է, բայց ա­վե­լի մեծ բա­րե­կամս է ճշմար­տութ­յու­նը»։ Ճշ­մար­տութ­յան սովն այն­քան մեծ էր, որ նա շու­տով ձեռք բե­րեց բա­զում այ­ցե­լու­ներ հա­սա­րա­կութ­յան տար­բեր խա­վե­րից, մե­ղա­վոր թե ան­մեղ­ներ գա­լիս էին հույս ու հա­վա­տով, կար­ծե­լով Պ­լա­տո­նը հենց ­Կա­րեն Ն­շան­յանն է, ու­րիշ ոչ ոք, միայն նա կա­րող է ի­րենց կյանք ու ճշմար­տութ­յուն պարգ­ևել։
­Դա­տա­պաշտ­պա­նութ­յունն ու հո­գե­բու­ժութ­յու­նը որ­քան էլ տար­բեր մաս­նա­գի­տութ­յուն­ներ, մի ընդ­հան­րութ­յուն ու­նեն, եր­կու­սի հիմ­քում էլ հո­գե­բա­նա­կան ի­մաստ կա՝ կար­դա­լու մարդ­կա­յին հո­գե­բա­նութ­յու­նը։ Եվ պա­տա­հա­կան չէր, որ ա­մու­սին­նե­րը եր­բեմն զրու­ցում էին միմ­յանց գոր­ծե­րից և ն­կա­տա­ռում­ներ հայտ­նում, ո­րոնք, բնա­կան է, ոչ միշտ էին գտնվում նույն հար­թութ­յան վրա։ Այդ­պի­սի խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րից մե­կի ժա­մա­նակ ­Մա­նեն բա­ցար­ձա­կա­պես ան­տե­ղի հարց տվեց, որն իր մութ խոր­քում բնավ հո­գե­բա­նա­զուրկ չէր.
– ­Սի­րե­լի՛ս, ին­չո՞ւ ես քո գրա­սե­ղա­նի ներք­ևի դա­րա­կում սրբի­չով փա­թաթ­ված ատր­ճա­նակ պա­հում, խնդրում եմ՝ դեն գցիր։
– Գն­դա­պետ պա­պիս ան­վա­նա­կան զենքն է,–­ ա­սաց ­Կա­րե­նը։– ­Նա շատ ազ­նիվ ու խի­զախ մարդ էր։
– Ես վա­խե­նում եմ, բա որ մի օր կրա­կի։
– ­Պա՞պս։
– Ատր­ճա­նա­կը։
– ­Մի՛ վա­խե­ցիր, ես էլ եմ վա­խե­նում։
Այս կարճ երկ­խո­սութ­յու­նը հա­ջորդ րո­պեին մո­ռաց­վեց, կար­ծես տե­ղի չէր ու­նե­ցել։ ­Գի­շե­րը նրանք սի­րե­ցին միմ­յանց, ինչ­պես միշտ ոչ սո­վո­րա­կան սի­րով. այդ­պես սպի­տակ ա­ռա­գաստն է ծփում կա­պույտ ծո­վի ե­րազ հե­ռու­նե­րում, աստ­ղա­լից երկն­քի տակ։ Եր­ևի գի­տեք, վաղ թե ուշ սի­րող ա­մու­սին­նե­րը երկն­քից իջ­նում են եր­կիր՝ հո­ղի վրա, և ­դառ­նում գրե­թե քույր ու եղ­բայր։ ­Դա նրանց չպա­տա­հեց, ա­վե­լի քան տաս­նամ­յա հա­մա­տեղ կյան­քից հե­տո էլ նրանք միմ­յանց հա­րա­բե­րում էին իբրև կին և տ­ղա­մարդ, որ սի­րո գու­ցե բարձ­րա­գույն մա­կար­դակն է, շա­տե­րին ան­հա­սա­նե­լի։
­Մի սառն ու թխպա­մած աշ­նա­նա­յին ա­ռա­վոր էր, բայց անձրև չէր գա­լիս։ ­Ծա­ռե­րից մեղմ շրշյու­նով թափ­վում էին դեղ­նա­կար­միր տերև­նե­րը։ ­Կա­րեն Ն­շան­յանն ամ­բողջ գի­շեր չէր քնել՝ խոր­հե­լով այդ օ­րը դա­տա­րա­նում իր պաշտ­պա­նա­կան ճա­ռի մա­սին, թեև գոր­ծի բո­լոր նրբութ­յուն­նե­րին լա­վա­տեղ­յակ էր, և­ ար­դեն եզ­րա­կա­ցութ­յուն էլ կար, սա­կայն, մեկ էլ կաս­կա­ծեց՝ ով է ան­մեղ ու մե­ղա­վոր, ա­մեն ինչ ա­ռավ կաս­կա­ծի տակ, ի­րեն ու նույ­նիսկ կնո­ջը. արդ­յոք նա ինձ երբ­ևի­ցե չի՞ դա­վա­ճա­նել։ ­Չէ՛, ես եմ մեկ ան­գամ նրան դա­վա­ճա­նել ­Լոն­դո­նի «­Հիլ­տոն» հյու­րա­նո­ցում, տրվե­լով լե­հու­հի ­Բիան­կա­յի գայ­թակ­ղութ­յա­նը, ո­րը գե­ղե­ցիկ էր, բայց շատ գե­ղե­ցիկ չէր։ ­Նա ու­զեց արթ­նաց­նել կնո­ջը՝ նրան իր դա­վա­ճա­նութ­յու­նը խոս­տո­վա­նե­լու, բայց հա­ջորդ պա­հին ետ կանգ­նեց այդ վճռից, մտա­ծե­լով, որ ա­մեն ճշմար­տութ­յուն պետք չէ բարձ­րա­ձայ­նել, դա կա­րող է լի­նել ոչ թե մե­ղա­վո­րի դեմ, այլ՝ ան­մե­ղի, ին­չո՞ւ նրան ցավ պատ­ճա­ռել, ա­ռանց այդ էլ աշ­խար­հում ցավն ու տա­ռա­պան­քը օվ­կիա­նոս են։
­Կի­նը դեռ քնած էր, երբ ­Կա­րեն Ն­շան­յանն ան­ձայն ե­լավ տնից՝ չարթ­նաց­նե­լով նրան։ Եր­րորդ հար­կի կի­սա­մութ աս­տի­ճա­նա­վան­դա­կում խո­շոր առ­նե­տը խփվեց նրա ոտ­քին, իսկ շքա­մուտ­քի առջև չա­րա­կամ մլա­վեց մի տա­րօ­րի­նակ կեն­դա­նի՝ եր­կու ոտք ու­նե­ցող կա­տուն, որ կար­ծես կա­տու չէր, այլ նման էր ան­սեռ մար­դու։ ­Նա աչք գցեց բա­կում կա­յան­ված իր «­Ֆոլկս­վա­գե­նին», որ անց­յալ ա­միս էր գնել, և ­քայ­լեց դե­պի փո­ղոց։ ­Դեղ­նած բար­դու կա­տա­րից հար­յուր տա­րե­կան մոխ­րա­գույն ագ­ռա­վը խորհր­դա­վոր կռինչ կռնչաց։ ­Խաչ­մե­րու­կում նրա վրա հա­չեց ճա­կա­տագ­րի սև ­շու­նը։
­Դա­տա­կան նիստն սկսվե­լու էր տա­սին։ ­Դեռ շատ ժա­մա­նակ կար, և ­նա դան­դա­ղեց­րեց քայ­լե­րը, հա­ճախ կանգ էր առ­նում, մե՛կ ու­շա­դիր, մե՛կ էլ ցրված հա­յաց­քով նա­յում փո­ղոց­նե­րի ու հրա­պա­րակ­նե­րի ան­ցու­դար­ձին, որ դեռևս գտնվում էր վա­ղորդ­յան մշու­շի մեջ։ Ա­մեն ինչ հին ու ծա­նոթ, բայց կար­ծես տես­նում էր ա­ռա­ջին ան­գամ։ ­Պա­տի տակ քնած էր կի­սա­մերկ շրջմո­լի­կը։ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը հա­նեց թիկ­նո­ցը և ­ծած­կեց նրան։ Երբ բա­վա­կա­նին հե­ռա­ցավ, կար­ծեց մե­ռած է։ Ետ դար­ձավ։ Ողջ էր։ Ժպ­տաց ող­ջին։ ­Ցան­կա­ցավ նա ապ­րի ի­րե­նից եր­կար։
­Դեկ­տեմ­բե­րի վեր­ջին շա­բաթն էր, այդ ժա­մա­նա­կի հա­մար ան­կա­նոն մի ե­ղա­նակ, օ­դեր­ևու­թա­բա­նի դի­տարկ­մամբ՝ այդ­քան տաք ձմեռ մեկ էլ ե­ղել է հի­սու­նե­րեք տա­րի ա­ռաջ։
­Նա հի­շեց դա­տա­պաշտ­պա­նա­կան մի գործ, որ վա­ղուց էր ե­ղել, երբ դեռ աշ­խա­տում էր «­Կենտ­րո­նի» դա­տա­խա­զի հսկո­ղութ­յան տակ։ Ա­մու­սի­նը դա­տա­կան հայց էր ներ­կա­յաց­րել՝ ի­րե­նից բա­ժան­ված կնո­ջը զրկե­լու ի­րենց ան­չա­փա­հաս աղջ­կա վե­րա­բեր­յալ մայ­րա­կան ի­րա­վուն­քից, դա պատ­ճա­ռա­բա­նե­լով նրա ան­բա­րո­յա­կա­նութ­յամբ։ Ես պաշտ­պա­նում էի կնոջ շա­հե­րը, նա ոչ թե ան­բա­րո­յա­կան է, այլ, ա­մուս­նուց խո­րա­պես հիաս­թափ­ված, սի­րա­հար­վել է ու­րիշ տղա­մար­դու, ա­սա­ցի՝ մենք չենք կա­րող սե­րը պատ­ժել, նա շա­րու­նա­կում է մայր մնալ շատ մայ­րե­րից ա­վե­լի, մենք ի­րա­վունք չու­նենք քսան­մե­կե­րորդ դա­րում բռնա­նալ նրա կա­նա­ցի զգաց­մունք­նե­րին, դա հա­կա­մարդ­կա­յին է, ես ի վի­ճա­կի չեմ, կար­ծում եմ, հար­գե­լի՛ դա­տա­վոր և­ ա­տե­նա­կալ­նե՛ր, դուք էլ չեք կա­րող։ ­Հայ­ցը մերժ­վեց։ ­Կինն ու­րա­խութ­յու­նից լաց ե­ղավ, և ­գե­ղե­ցիկ էլ չէր։ Ես մտա­ծե­ցի՝ ոչ բո­լոր գե­ղեց­կու­հի­ներն են կին։
­Փո­ղո­ցում՝ լու­սան­կա­րա­յին խո­շոր պաս­տառ, ո­րի նման­նե­րը տա­րած­ված էին ամ­բողջ քա­ղա­քում. «­Հայ մե­ծեր»։ Այդ մե­կին ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը չի­մա­ցավ. ո՞վ ես, դու ես չեմ, ոչ ոք դու չես։ ­Մի՞­թե ե­կել է փոք­րե­րի մեծ լի­նե­լու ժա­մա­նա­կը։ Ն­րա մեջ արթ­նա­ցավ ի­րա­վա­պաշտ­պա­նը, և դժ­գո­հութ­յունն աշ­խար­հից այն­քան մեծ էր, որ մե­ղադ­րեց ոչ թե ծա­նոթ թե ան­ծա­նոթ որ­ևէ մար­դու, այլ ի­րեն։ ­Կար­միր գլխա­շո­րով և ­կարճ ու հնա­մաշ վե­րար­կո­ւով ե­րի­տա­սարդ կինն ավ­լում էր փո­ղո­ցի տերև­նե­րը։ ­Նա նրա­նից վերց­րեց եր­կար կո­թով ա­վելն ու սկսեց տերև­նե­րը կու­տա­կել պա­տի տակ։ ­Մեկ էլ հա­յաց­քը տե­սավ գետ­նին ըն­կած ա­մուս­նա­կան ոս­կե մա­տա­նուն։
– ­Տուր ձեռքդ,– ­փոր­ձեց մա­տա­նին հագց­նել կնոջ մա­տին։
– Ի­մը չի,– ­կի­նը ետ քա­շեց ձեռ­քը։
– ­Բա ո՞ւմն է։
– Սև շա­նը։
– Ազ­նիվ ես ա­վե­լի, քան ես։
­Նա տե­սավ, թե կի­նը որ­քան գե­ղե­ցիկ աչ­քեր ու համ­բու­րե­լի շուր­թեր ու­նի, և ­մա­տա­նին դրեց փայ­տե նստա­րա­նին։ Ե­թե շանն է, ու­րեմն իմն էլ չէ, ե­թե շա­նը չի պատ­կա­նում, հետ­ևա­բար ոս­կին կեղծ է, ե­թե կեղծ չի, ան­կաս­կած ե­ղել է այն պա­ռա­վի սե­փա­կա­նութ­յու­նը, ո­րին թոռն սպա­նեց, միջ­նա­մա­տից ա­ռավ մա­տա­նին ու նվի­րեց իր սի­րու­հուն, ո­րը հայտ­նի պոռ­նիկ էր, բայց մի կույ­սի չափ սրբու­հի էր ձևա­նում, ա­նու­նը՝ ­Մագ­դա, որ ի­րա­վա­գի­տութ­յան մեջ նշա­նա­կում է կեղծ սուրբ, կեղծ բա­րո­յա­պաշտ։ Այդ դեպ­քը մտա­բե­րե­լով՝ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը բա­ցա­հայ­տում ա­րեց. իր բո­լոր դա­տա­պաշտ­պա­նա­կան վա­րույթ­նե­րում ներ­կա է ե­ղել կի­նը, և­ եզ­րա­կաց­րեց, որ աշ­խար­հում տե­ղի չի ու­նե­նում և­ ոչ մի մեղք ու հան­ցանք ա­ռանց կնոջ մաս­նակ­ցութ­յան։ ­Մի մութ և ­ցուրտ հարց շո­շա­փեց նրա սիր­տը՝ արդ­յո՞ք ­Մա­նեն չի դա­վա­ճա­նում ինձ, ին­չո՞ւ չի դա­վա­ճա­նում, մի՞­թե կին չէ։ ­Նա չգի­տակ­ցեց, որ այդ ա­ռա­վոտ նույն փո­ղոցն անց­նում է եր­րորդ ան­գամ։
­Ճեղք­ված ամ­պե­րից ար­ևի շողն ըն­կավ քա­ղա­քի վրա։ Փ­չեց քա­մին։ ­Նա ու­զեց թիկ­նո­ցը կոճ­կել և ­տե­սավ՝ հա­գին չէ։ ­Նա ա­մուր ձգեց փող­կա­պի հան­գույ­ցը, ցան­կա­նա­լով խեղ­դել ի­րեն։ ­Խաչ­մե­րուկն ան­ցավ կար­միր լույ­սով և ­քիչ մնաց ընկ­ներ ավ­տո­մե­քե­նա­յի տակ։ ­Նա­յեց սու­րա­ցող մե­քե­նա­յի ետ­ևից, կար­ծեց իր «­Ֆոլկս­վա­գենն» է, միայն գույնն ու հա­մար­ներն են ու­րիշ։
Ես պաշտ­պա­նում էի պա­ռա­վի ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քը՝ ընդ­դեմ ­Մագ­դա­յի, ո­րը, հան­գուց­յա­լի մա­տա­նին ձեռ­քին, նրա թո­ռան հետ նստած էր կի­սա­մութ դա­տա­դահ­լի­ճի մե­ղադր­յալ­նե­րի նստա­րա­նին։ Ոս­կե մա­տա­նին մթութ­յան մեջ փայլ էր ար­ձա­կում։ Ես ­Մագ­դա­յի միջ­նա­մա­տից բա­վա­կա­նին կոպ­տո­րեն քա­շե­ցի ոս­կին և, ի ցույց բո­լո­րի, պար­զե­ցի օ­դում՝ իբրև հան­ցան­քի ի­րե­ղեն ա­պա­ցույց։ Ո­րով­հետև դահ­լի­ճը շատ մութ էր, դա­տա­րա­նը թո­ռա­նը դա­տա­պար­տեց ըն­դա­մե­նը վեց տար­վա բան­տար­կութ­յան, նկա­տի առ­նե­լով ոչ թե սպա­նութ­յան, այլ մա­տա­նու գո­ղութ­յան փաս­տը, մա­նա­վանդ, պատ­ճա­ռա­բան­վեց, որ պա­ռա­վը մի ոտ­քով, գու­ցե եր­կու, ար­դեն գե­րեզ­մա­նում էր գտնվում։ ­Մագ­դան ա­վե­լի խիստ պատ­ժի ար­ժա­նա­ցավ՝ մեկ ու կես տար­վա պայ­մա­նա­կա­նի, ո­րի ըն­թաց­քում նրան ար­գել­վում էր պոռն­կութ­յամբ զբաղ­վել։ Ոս­կե մա­տա­նին պե­տա­կա­նաց­վեց։ ­Կա­րեն Ն­շան­յանն այժմ մտքում ա­սաց՝ օ՜, բար­քեր, օ՜, ժա­մա­նակ։ Եվ հիաս­թափ­վեց իր կյան­քի ժա­մա­նա­կից ու ի­րե­նից, որ պատ­կա­նում է այդ ժա­մա­նա­կին, ին­չո՞ւ չծնվեց մի այն­պի­սի աշ­խար­հում, որ­տեղ չկա «­Սուտ» բա­ռը, ար­ևը ծա­գում է և ­մայր չի մտնում, մշտա­պես քայ­լում է քեզ հետ։
­Նա կանգ ա­ռավ։ Ար­ևը մութ ամ­պե­րի տակ էր։ Անձրև կա­թեց։ ­Նա ար­ձա­կեց փող­կա­պի հան­գույ­ցը, որ չխեղդ­վի։ ­Գի­տակ­ցեց՝ քա­ռա­սուն տա­րե­կան է և ­դա­տա­պարտ­ված է եր­կար ապ­րե­լու սի­րե­լի կնոջ հետ, որն ի­րեն դա­վա­ճա­նում է բա­րի, գե­ղե­ցիկ, ա­ռա­քի­նի սի­րով, ինչ­պես աշ­խար­հում ու­րիշ և­ ոչ մի կին։
– ­Դուք հի­վա՞նդ եք,– ­հարց­րեց զբո­սայ­գում մարզ­վող տղա­մար­դը։
– ­Մի՛ ան­հանգս­տա­ցեք, լավ եմ,– ­պա­տաս­խա­նեց նա։
– ­Տա­րօ­րի­նակ օր է։
– ­Շատ սո­վո­րա­կան։
– ­Վա­զե՞նք։
– Ես վա­զում եմ։
Տ­ղա­մար­դը վա­զե­լով հե­ռա­ցավ։ ­Նա կաղ էր։
­Տեր­ևա­թափ ծա­ռու­ղու նստա­րան­նե­րից մե­կին քնած էր շրջմո­լիկ կի­նը։ Իմ թիկ­նոցն է վրան։ Շրջմո­լիկ տղա­մարդն է իմ թիկ­նո­ցով նրան ծած­կել։ Շրջմո­լիկ­ներն աշ­խար­հը կմաք­րեն կեղ­ծիք­նե­րից։ ­Բայց շու­տով ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը պի­տի հիաս­թափ­վեր և ­նույ­նիսկ վա­խե­նար, երբ արդ­յու­նա­բե­րա­կան խա­նու­թի շքեղ ցու­ցա­փեղ­կում տե­սավ իր թիկ­նո­ցը, կար­ծեց ոչ թե թիկ­նո­ցը, այլ ի­րեն են վա­ճառ­քի հա­նել։ Եվ ի՞նչ ար­ժեմ։ ­Նա մո­տե­ցավ խա­նու­թի դռա­նը, որ ներս մտնի ա­սե­լու՝ տվեք թիկ­նոցս, ես չեմ վա­ճառ­վում։ ­Դու­ռը փակ էր։ Երբ դարձ­յալ հայտն­վեց ցու­ցա­փեղ­կի առջև, թիկ­նո­ցը չկար, իր տե­ղում կանգ­նած էր ամ­բող­ջո­վին մերկ կնոջ մա­նե­կե­նը, որ նման էր ­Մա­նեին։
­Մի քա­նի քայլ հե­տո նա շեն­քե­րից մե­կի ճա­կա­տին թա­տե­րա­կան խո­շո­րա­տառ ազ­դա­գիր կար­դաց. «­Խա­ղում ենք դի­մա­կա­հան­դես, դի­մա­կի տակ դի­մակ է։ ­Գոր­ծո­ղութ­յան վայ­րը՝ Եր­կիր մո­լո­րակ։ ­Ժա­մա­նա­կը՝ անս­կիզբ-ան­վեր­ջա­նա­լի։ ­Լույսն ու ե­րաժշ­տութ­յու­նը՝ տիե­զե­րա­կան։ ­Գոր­ծող ան­ձինք. դի­մա­կա­վոր գայլ, աղ­վես, կա­շա­ռա­կեր, ստա­խոս, մար­դաս­պան, պոռ­նիկ և­ այլն։ ­Բե­մադ­րութ­յան հե­ղի­նակ՝ ժո­ղովր­դա­կան ար­տիստ, պե­տա­կան մրցա­նա­կի դափ­նե­կիր ­Նոյ ­Նա­հա­պետ»։ Այս խա­ղի մեջ ես կա՞մ, թե՞ չկամ, լի­նել-չլի­նե­լու կաս­կա­ծան­քով ի­րեն հարց­րեց նա և ­պա­տաս­խան չստա­ցավ։
­Դեռ ոչ մի դա­տա­պաշտ­պա­նութ­յուն ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նից այն­քան ջանք ու ե­ռանդ չէր խլել՝ ճշմար­տութ­յունն ա­պա­ցու­ցե­լու, որ­քան այդ գոր­ծը։ ­Չի կա­րե­լի ա­սել, թե դա նրան հան­դի­պած ա­մե­նա­բարդ խնդիրն էր, գու­ցե՝ ա­մե­նա­պարզ, բայց բար­դութ­յու­նը կա­յա­նում էր հենց պար­զութ­յան մեջ։ Ար­դեն եր­կու հաս­տա­փոր թղթա­պա­նակ գրա­ռում­ներ էր ա­րել, պա­տաս­խա­նատ­վութ­յունն այն­քան մեծ էր, որ ան­վերջ ի­րեն հարց էր տա­լիս՝ ո՞վ, ի՞նչ, որ­տե՞ղ, ո՞ւմ միջ­նոր­դութ­յամբ, ինչ­պե՞ս, ե՞րբ, կաս­կա­ծում էր ա­մեն բա­ռին, հաս­տա­տում ու մեր­ժում, չկա օ­րենք ա­ռանց բա­ցա­ռութ­յան, գտնում ու կորց­նում էր, օ­րեն­քի տա­ռա­ցի կի­րա­ռու­մը դե­պի ա­նար­դա­րութ­յուն է տա­նում, մտա­ծում էր՝ որ­տեղ օ­րենք կա, այն­տեղ էլ կա հան­ցա­գոր­ծի պաշտ­պա­նութ­յու­նը, կաս­կա­ծի դեպ­քում գոր­ծը վճռվում է հօ­գուտ մե­ղադր­յա­լի կամ պա­տաս­խա­նո­ղի։ ­Մեկ էլ մտա­ծեց՝ թող ար­դա­րութ­յու­նը կա­տար­վի, թե­կուզ աշ­խար­հը շուռ գա, պատ­ճա­ռը պետք է փնտրել կնոջ մեջ, ա­պա­ցույց­նե­րի ու­ժը ո­րոշ­վում է դրանց նշա­նա­կութ­յամբ և­ ոչ քա­նա­կով։ Ար­դեն տետ ա տետ զրու­ցել էր կաս­կած­յալ­նե­րի հետ և ս­տա­ցել ի­րեն հե­տաքրք­րող ոչ բո­լոր հար­ցե­րի պա­տաս­խան­նե­րը։ Այ­դո­ւա­մե­նայ­նիվ ձևա­վոր­վել էր մի եզ­րա­կա­ցութ­յուն, ո­րը նրան թվում էր հա­մո­զիչ, սա­կայն ոչ բա­ցար­ձա­կա­պես ճշմա­րիտ։ Այդ ա­ռա­վոտ նրա հո­գում կռիվ կար, մտա­ծե՞ց, թե՞ զգաց՝ պա­տը այն չէ, ո­րին ճա­կա­տով խփվում ես, պա­տը այն է, երբ խփվում ես ինքդ քեզ։
Հր­շեջ ավ­տո­մե­քե­նան սուր ազ­դան­շա­նով շտա­պում էր ինչ-որ տեղ։ Օ­դի մեջ մե­կը մե­կին հա­կա­սող գո­յա­բա­նա­կան հար­ցեր կա­յին։ ­Գի­շե­րա­յին ա­կումբ։ ­Քա­նի՞ տա­րե­կան է եր­կու հա­զար ութ հար­յուր տա­րե­կան այս քա­ղա­քը։

(«­Կար ժա­մա­նակ, երբ Աստ­ված խաղ էր ա­նում ծի­րա­նի կո­րիզ­նե­րով, և ն­րա գուլ­պա­յի վրա­յով սո­ղում էր փոք­րիկ մի կեն­դա­նի։ Երբ ա­ռա­վոտ կա­նուխ ինք­նա­թիռ­ներն անց­նում են իմ մի­ջով, ես արթ­նա­նում եմ և լ­վաց­վե­լով՝ դուրս նետ­վում ա­ռաջ, միշտ ա­ռաջ։ ­Բայց եր­բեք ինձ չի հա­ջող­վել հաս­նել վեր­ջին, ո­րով­հետև կան շատ կար­միր մե­քե­նա­ներ, մար­դիկ, կար­միր օդ և ­հե­ռա­վոր տա­փաս­տան­ներ։ Եվ թող մեր հո­գու քա­մի­նե­րը լի­նեն մեզ պա­հա­պան և ­տա­նեն մեզ ա­զա­տութ­յան»,- այս­պես խո­սեց ­Ռաֆ­ֆի Ա­դալ­յա­նը «­Հա­կա­սութ­յուն­նե­րի միաս­նութ­յուն» գրքի մեջ)։

Ա­մու­սի­նը՝ մի­ջա­կից էլ մի­ջակ դե­րա­սան, բայց չա­փա­զանց հրա­պու­րիչ ու բա­րե­կազմ տղա­մարդ ­Բե­նոն, կար­ծես մի ­Դոն ­Ժո­ւան, ա­ռա­վոտ լու­սո կնո­ջը՝ Ա­նու­շին, տե­սել էր ան­կող­նում մա­հա­ցած, այդ պա­հին նա ա­վե­լի գե­ղե­ցիկ էր, քան ողջ ժա­մա­նակ, գրե­թե մերկ։ ­Բե­նոն, ինչ­պես խոս­տո­վա­նեց, վեր­մա­կը քա­շել էր կնոջ վրա, որ չա­մա­չի նրա մեր­կութ­յու­նից, միայն դեմ­քը բաց մնաց։ Ա­նու­շը փակ աչ­քե­րով նա­յեց ինձ ու ա­սաց՝ ա՜խ, ­Բե­նո՛։ Այդ ժա­մա­նակ տանն էին նաև Ա­նու­շի երկ­վոր­յակ քույ­րը՝ Սր­բու­հին, և­ եր­կո­տա­նի մար­դա­կերպ կա­տուն ­Վա­սակ դե ­Փի­րուզ ա­նու­նով, ո­րը մրա­փում էր Ա­նու­շի ան­կող­նում, ող­բեր­գութ­յու­նից տեղ­յակ-ան­տեղ­յակ։ ­Դա­տաբժշկա­կան փոր­ձի արդ­յուն­քում՝ մա­հա­ցա­ծի մարմ­նին բռնութ­յան և­ ոչ մի հետք։ ­Մահ­ճա­կա­լի մոտ կոտր­ված բա­ժակ կար, քի­միա­կան ման­րակր­կիտ հե­տա­զո­տութ­յամբ պարզ­վեց՝ այն­տեղ կա­թին խառն­ված բա­վա­կա­նին շատ ցիա­նա­կա­լիում է ե­ղել, ո­րի օգ­տա­գոր­ծումն ա­ռա­ջաց­նում է ար­յան մա­կար­դում, սրտի կան­գառ ու րո­պեա­կան մահ։ ­Հան­գուց­յա­լի մե­տաքս ե­րե­սով բար­ձի տակ գտնվեց նաև թույ­նի դա­տարկ սրվա­կը։ Ինք­նաս­պա­նութ­յո՞ւն, թե՞ սպա­նութ­յուն։ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նի հո­գում ծա­գած ա­ռա­ջին միտքն էր. այս մահն ո՞ւմ է ձեռն­տու ե­ղել։ Այդ­քան ե­րի­տա­սարդ, գե­ղե­ցիկ ու բա­րե­կե­ցիկ ապ­րող կի­նը հա­զիվ թե ցան­կա­նար իր կյան­քին վերջ տալ։ Ի­րա­կա­նում որ­տե՞ղ է թաղ­ված սև ­շան գլու­խը։ Ն­շան­յա­նը հի­շեց ­Լոն­դո­նի «Գ­լո­բուս» թատ­րո­նում իր դի­տած «­Համ­լետ» ներ­կա­յա­ցու­մից մի շատ կար­ևոր են­թա­տեքստ։ Իշ­խան ­Համ­լե­տի ­Թա­գա­վոր հոր ա­կան­ջում, երբ նա քնած էր, հո­րեղ­բայ­րը, ա­վե­լի շուտ թա­գու­հի մայ­րը մա­հա­ցու թույն է կա­թեց­նում։ Շրջ­վում է պատ­մութ­յան ա­նի­վը, հո­րեղ­բայ­րը նստում է թա­գա­վո­րա­կան գա­հին, մայ­րը, որ սի­րա­հար­ված էր նրան, շա­րու­նա­կում է մնալ թա­գու­հի, և ­Համ­լե­տը սուզ­վում է հա­մաշ­խար­հա­յին վշտի մեջ՝ «­Լի­նել թե չլի­նել»։ Այն ժա­մա­նակ, հինգ հար­յուր տա­րի ա­ռաջ ցիա­նա­կա­լիում գո­յութ­յուն ու­նե՞ր, ան­շուշտ կար, աշ­խար­հում ո­չինչ չի փոխ­վել, ա­մեն բան ծուռ ու սխալ, ար­ևը ծա­գում է արև­մուտ­քից և ­մայր է մտնում ար­ևել­քում։
Երբ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նին պարզ դար­ձավ, որ այս գոր­ծում դեռևս ան­հայտ մե­ղադր­յա­լին դա­տա­պաշտ­պան է կանգ­նե­լու, նրան, բա­ցի Ա­նու­շից, դի­մե­ցին ­Բե­նոն, նրա քե­նի Սր­բու­հին և ­կա­տուն։ Ե­րեքն էլ կաս­կած­յալ էին՝ ան­մեղ մե­ղա­վոր, գրե­թե բա­ցառ­վեց եռ­յա­կի հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յամբ սպա­նութ­յան ան­ցո­ղիկ վար­կա­ծը, մա­նա­վանդ սրվա­կի ու կոտր­ված բա­ժա­կի վրա նրան­ցից և­ ոչ մե­կի մատ­նա­հետ­քե­րը չգտնվե­ցին, միայն հան­գուց­յա­լի ձախ ու աջ ձեռ­քե­րի մատ­ներն էին այն­տեղ ո­րո­շա­կի դրոշմ­ված։
Որ­պես­զի դա­տա­պաշտ­պա­նը հա­ջո­ղութ­յուն ու­նե­նա, մե­ղադր­յա­լը պետք է նրան ա­մեն ինչ ան­կեղ­ծո­րեն խոս­տո­վա­նի, հնա­րա­վո­րութ­յուն տա­լով ի­րեն ար­դա­րաց­նել, թե չէ նա կհայտն­վի մութ ան­տա­ռում, որ­տեղ կմո­լոր­վի ու չի կա­րո­ղա­նա լույս աշ­խարհ դուրս գալ։ Ն­շան­յա­նին ան­սո­վոր կա­տուն, որ հղի էր, ա­սաց. «Ոչ մի բան չեմ տե­սել, չգի­տեմ, ո­չինչ չեմ լսել, մի մուկ ու ձուկ ու­տե­լուց հե­տո պառ­կե­ցի Ա­նու­շի մահ­ճա­կա­լի տակ և ­խոր քուն մտա»։ Ու­շագ­րավ էր Սր­բու­հու խոս­տո­վա­նան­քը, ո­րը դա­տա­պաշտ­պա­նը ձայ­նագ­րեց ու գրի ա­ռավ ա­մե­նայն ման­րա­մաս­նութ­յամբ։ Ես սի­րում եմ քրոջս ա­մուս­նուն, շատ եմ սի­րում,- ա­սաց նա ա­ռանց շփոթ­վա­ծութ­յան ու հպար­տո­րեն։ ­Քույրդ տեղ­յա՞կ էր քո զգաց­մուն­քից,- հարց­րեց Ն­շան­յա­նը։ ­Լավ գի­տեր և­ ու­զում էր ես եր­ջա­նիկ լի­նեմ։ Այս վեր­ջին բա­ռե­րը Ն­շան­յա­նը հա­մա­րեց չա­փա­զանց կար­ևոր ու ճա­կա­տագ­րա­կան և­ ընդգծեց կար­միր մա­տի­տով։ Եր­կար ժա­մա­նակ ­Բե­նոն ջա­նում էր ան­մեղ ձևա­նալ ան­տա­ղանդ դե­րա­սա­նի պես, հա­վա­սար­վել կատ­վին, Ա­նու­շի մահ­վան ամ­բողջ գի­շե­րը ես բա­ցա­կա­յում էի տնից, թատ­րո­նում էի, «­Համ­լե­տի» փոր­ձին։ Դժ­վար չե­ղավ բա­ցա­հայ­տել այս ստա­խո­սութ­յու­նը, այդ գի­շեր թատ­րո­նում ոչ ոք չէր ե­ղել, պա­հա­կից բա­ցի։ ­Միայն Ն­շան­յա­նի հա­մառ և ­հետ­ևո­ղա­կան հար­ցապն­դում­նե­րից հե­տո ­Բե­նոն վեր­ջա­պես խոս­տո­վա­նեց, որ ան­տար­բեր չէ քե­նու նկատ­մամբ, բայց նա, ա­սաց, ինձ ա­վե­լի է սի­րում, քան ես նրան։ Ի վեր­ջո ձևա­վոր­վեց մե­ղա­վոր­նե­րի բուն ե­ռանկ­յու­նին՝ Սր­բու­հի, Ա­նուշ և ­Բե­նո, կող­քից էլ մա­սամբ կա­տուն, իբրև հան­ցա­գոր­ծութ­յան ա­կա­նա­տես վկա։ Այս ա­մե­նից հե­տո ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը ո­րո­շեց նե­ղաց­նել հան­ցա­գործ­նե­րի շրջա­նա­կը, ար­դեն թաղ­ված Ա­նու­շին զանց ա­ռավ, կատ­վին հան­գիստ թո­ղեց, որ­քան էլ մար­դան­ման կա­տու էր, և մ­տասևեռ­վեց ­Բե­նո­յի ու Սր­բու­հու վրա՝ որ­պես ա­մե­նա­հա­վա­նա­կան մե­ղա­վոր­նե­րի, ա­պա նրանց կան­չեց իր մաս­նա­վոր գրա­սեն­յակ՝ հար­ցաքն­նե­լու դեմ առ դեմ։
– Ես չեմ կա­րող միա­ժա­մա­նակ լի­նել եր­կու­սիդ դա­տա­պաշտ­պա­նը,– ­պար­զա­բա­նեց նա,–­ այլ միայն մե­կիդ։ ­Խոս­տո­վա­նեք, ձե­զա­նից ո՞վ է Ա­նու­շին թու­նա­վո­րել, դո՞ւ, թե՞ դու։
­Տի­րեց լար­ված ու եր­կար լռութ­յուն, ո­րի ըն­թաց­քում նրանք ան­թա­քույց սի­րով, համ­բուր­վե­լու պես, կար­ծես մի մար­մին ու հո­գի, նա­յում էին միմ­յանց։ Ն­շան­յա­նը հաս­կա­ցավ, որ նրանք կա­րող էին սպա­նել Ա­նու­շին՝ աշ­խար­հում մնա­լու եր­կու­սով։
– Ես եմ թու­նա­վո­րել քրոջս,– վեր­ջա­պես ա­սաց Սր­բու­հին՝ հա­յաց­քը չկտրե­լով ­Բե­նո­յից։
– ­Մի՛ հա­վա­տա­ցեք նրան,- ան­մի­ջա­պես մեջ ըն­կավ ­Բե­նոն,- սուտ է խո­սում, չհա­վա­տաք, ես սպա­նե­ցի։
– ­Խա­բում ես։
– Ես։
– Ինձ այն­քան ես սի­րում, որ իմ հան­ցան­քը վերց­նում ես քո վրա։
– Ես, դու չէ, ես,– ­Բե­նոն շա­րու­նա­կեց հա­մա­ռել։
– ­Մի՛ սի­րիր ինձ։
– ­Դու էլ ինձ մի՛ սի­րիր, խնդրում եմ։
­Նույ­նիսկ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նի նման փոր­ձա­ռու և ­խո­րա­թա­փանց դա­տա­վոր-դա­տա­պաշտ­պա­նին այս րո­պեա­կան երկ­խո­սութ­յու­նը ծայ­րա­հեղ շփոթ­մունք պատ­ճա­ռեց. նրան­ցից ո՞վ է մար­դաս­պա­նը… Մտ­քին աբ­սուրդ վար­կած ե­կավ՝ գու­ցե ե՞ս եմ Ա­նու­շին թու­նա­վո­րել։ ­Նա ո­րո­շեց դա­տա­րա­նում պաշտ­պա­նել ոչ թե Ա­նու­շի, ոչ թե Սր­բու­հու, ոչ թե կատ­վա­յին մար­դու, ոչ թե իր, այլ ­Բե­նո­յի շա­հե­րը և ­ջանք չխնա­յել նրան ար­դա­րաց­նե­լու, բայց այդ կողմ­նո­րո­շու­մը հան­կարծ պայ­մա­նա­վոր­վեց ոչ թե ­Բե­նո­յի հան­դեպ զգա­յուն վե­րա­բեր­մուն­քով, այլ իր թա­տե­րա­սի­րութ­յամբ. նա ցան­կա­նում էր դա­տա­պաշտ­պա­նի փո­խա­րեն դե­րա­սան կամ ռե­ժի­սոր լի­նել, որ ան­կա­տար ե­րա­զանք դար­ձավ շեքս­պիր­յան «Գ­լո­բուս» թատ­րո­նի ներ­կա­յա­ցում­նե­րը դի­տե­լիս։

(Այս­տեղ և ­հե­տա­գա­յում ա­մեն ինչ շատ պարզ է ու բարդ։ Այն տղա­մար­դը, որ ի­րեն կին էր կար­ծում, մի խո­շոր ձու ա­ծեց և ­թուխս նստեց վրան։ ­Քա­ռա­սուն օ­րից ձուն կիս­վեց ու լույս տե­սավ աշ­խար­հում ա­ռա­ջին դի­նո­զավ­րը։ ­Կանց­նեն ան­հա­շիվ դա­րեր, դի­նո­զավ­րե­րի ցե­ղը կշա­տա­նա, նրանք կձևա­վո­րեն զա­նա­զան ու զար­մա­նա­զան կու­սակ­ցութ­յուն­ներ, ա­րու­նե­րը կդառ­նան ստա­խոս, կա­շա­ռա­կեր, թա­լան­չի, իշ­խան ու իշ­խա­նա­սեր, նրանց է­գե­րը՝ պոռ­նիկ ու ամ­բար­տա­վան, և ն­րանք ի­րենց եր­կար պո­չե­րով կհա­լա­ծեն սեր ու ճշմար­տութ­յուն, կսպա­նեն, կու­տեն ու կու­տեն մարդ­կանց, ո­րոնք պաշտ­պա­նութ­յուն կխնդրեն Աստ­ծուց և ­չեն գտնի։ Եվ կկան­չեն-կգո­ռան՝ Աստ­ված չի ե­ղել, չկա ու չի լի­նե­լու, սուտ է և ց­նորք։ Ու­ղիղ գի­ծը ծուռ գիծն է)։

­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը վերջ­նա­կա­նա­պես հա­մոզ­վեց՝ հան­ցա­գոր­ծը ­Բե­նոն է, բայց երբ մո­տե­նում էր դա­տա­րա­նին, աչ­քին պատ­կե­րա­ցավ՝ ինչ­պես է Սր­բու­հին քնած քրո­ջը կա­թով ցիա­նա­կա­լիում խմեց­նում։ ­Նա դա­տա­րա­նի շենք մուտք գոր­ծեց տա­սից հինգ թե վեց րո­պե պա­կաս։ ­Մար­մա­րե աս­տի­ճան­նե­րով երկ­րորդ հարկ բարձ­րա­նա­լիս նրա ոտ­քե­րին քսվե­լով ա­րագ վեր վա­զեց կա­տուն։ ­Նա նիս­տե­րի դահ­լիճ մտավ ճիշտ ժա­մը տա­սին և­ երբ նստեց դա­տա­պաշտ­պա­նի սե­ղա­նի առջև, սպի­տակ կաշ­վե թիկ­նա­կով ա­թո­ռին, մտքով ան­ցավ, որ Ա­նու­շին ոչ թե սպա­նել են, այլ նա ինք­նաս­պա­նութ­յուն է գոր­ծել։
­Դահ­լի­ճում ար­դեն ներ­կա էին հան­ցա­գոր­ծութ­յան բո­լոր մաս­նա­կից­նե­րը, հե­տաքրք­րա­սեր ու բամ­բա­սող ամ­բոխ, մի քա­նի աղ­ջիկ լրագ­րող­ներ ի­րենց լու­սան­կար­չա­կան ու ձայ­նագ­րիչ սար­քե­րով, եր­կու ոս­տի­կան։ ­Քար­տու­ղա­րու­հի ­Բեատ­րի­չեն, որ շատ նման էր կատ­վին, կա­տուն էլ նրան, ձայն տվեց. «Ոտ­քի, դա­տա­րանն է գա­լիս»։ ­Դա­տա­վոր Բզ­նու­նին, բիզ հի­շեց­նող մի տղա­մարդ, լայնթևք սև­-եր­կար թիկ­նո­ցով, ներս մտավ զվարթ տրա­մադ­րութ­յամբ, կար­ծես կրկե­սի հան­դի­սա­վար լի­ներ, և ­տե­ղա­վոր­վեց իր բարձր գա­հին։ Ն­րա աջ ու ձախ կող­մե­րում՝ ի­նը երդվ­յալ ա­տե­նա­կալ­նե­րը՝ հա­սա­րա­կա­կան տար­բեր խա­վե­րից, մեկ բժիշկ, մեկ բռնցքա­մար­տիկ, մեկ վար­սա­հար­դար, մեկ հաց­թուխ, բա­նաս­տեղծ, դե­րա­սան, բախ­տա­գու­շակ, եր­գիչ, մեկ ստա­խա­նո­վա­կան կթվո­րու­հի, բո­լորն էլ՝ սո­ված թո­շա­կա­ռու։
Բզ­նու­նին նա­խա­բան խո­սեց.
– ­Հար­գե­լի­նե՛րս, գի­տեք՝ Ք­րիս­տոս հար­յավ ի մե­ռե­լոց։ Ո՞վ է մե­ղա­վոր, ե­թե բո­լորն էլ մե­ղա­վոր են ա­ռանց բա­ցա­ռութ­յան։ Եր­կու օ­րից ե­րա­նե­լի Ա­մա­նոր կլի­նի, կգա Ձ­մեռ պա­պը, թեև ձյուն չու­նենք, հա­զար ու մի գործ կա՝ հա­մեղ և­ ա­ռատ սե­ղան գցե­լու, հան­կարծ չմո­ռա­նանք Ար­փա գե­տի կարմ­րա­խայ­տը, Ք­յա­վա­ռի քյուֆ­թան և ­մա­նա­վանդ գա­զօ­ջա­խի ջե­ռո­ցում եփ ու եփ ե­կող խո­զի բու­դը՝ հա­մեմ­ված սև պղ­պե­ղով, դափ­նե­տեր­ևով, սխտո­րով ու մա­յո­նե­զով։ Ա­նո՜ւշ։ Տվ­յալ դեպ­քում ես տու­ժող տի­կին Ա­նու­շին նկա­տի չու­նեմ, այլ, դե ֆակ­տո, մե­զա­նից յու­րա­քանչ­յու­րի ա­խոր­ժա­կը։ Ա­զա­տութ­յուն, հա­վա­սա­րութ­յուն, եղ­բայ­րութ­յուն։ Ակն­հայ­տը ա­պա­ցուց­ման կա­րիք չու­նի, Ա­նու­շը ան­մեղ մե­ղա­վոր է, ինչ­պես ա­մեն բա­նա­կան շնչա­վոր։ ­Ձայն բազ­մաց՝ ձայն Աստ­ծո։ Ու­րեմն, հոր­դո­րում եմ, ա­րագ ու ո­րա­կով դատ ա­նենք և գ­նանք մեր բուն գոր­ծին։ ­Թող ար­դա­րութ­յու­նը կա­տար­վի, թե­կուզ աշ­խար­հը կոր­ծան­վի։ Օրհն­յալ է Հա­րութ­յու­նը Ք­րիս­տո­սի։ Ա­մեն։
­Դահ­լի­ճը բուռն ու եր­կա­րատև ծա­փա­հա­րեց, նույ­նիսկ՝ կա­տուն, միայն ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը լուռ ու մունջ մնաց։
Ըստ կար­գի՝ ա­ռա­ջի­նը ձայն ա­ռավ պե­տա­կան մե­ղադ­րո­ղը և­ ա­ռանց այս ու այն կողմ ընկ­նե­լու, մեկ ու միակ մար­դաս­պան հռչա­կեց կատ­վին՝ նույն ին­քը ­Վա­սակ դե ­Փի­րու­զին, իբրև մլա­վող մարդ, խիստ մտա­հոգ­ված, որ նրա ան­տար­բե­րութ­յու­նը հա­սա­րա­կա­կան չա­րիք է և ­կա­րող է նոր սպա­նութ­յուն­ներ ա­ռա­ջաց­նել ան­դառ­նա­լի հետ­ևանք­նե­րով։
­Կա­տուն բո­ղո­քի մլա­վոց ճչաց, իր ա­թո­ռից ցատ­կեց մե­ղադ­րո­ղի կրծքին և ­ճանկ­ռեց-ար­յու­նո­տեց դեմ­քը, քիչ մնաց աչ­քերն էլ հա­ներ։ Ոս­տի­կան­նե­րին մեծ դժվա­րութ­յամբ հա­ջող­վեց զսպել նրան և ­թա­թե­րին ձեռ­նաշղ­թա հագց­նել։ ­Հայ­տա­րար­վեց քսան րո­պե ստի­պո­ղա­կան ընդ­մի­ջում, որ նա­խա­տես­ված չէր դա­տա­վոր Բզ­նու­նու կող­մից։ Երբ դահ­լի­ճը վեր­ջա­պես խա­ղաղ­վեց, ոտ­քի ե­լավ ­Կա­րեն Ն­շան­յա­նը՝ պաշտ­պա­նա­կան ճառ ա­սե­լու։ ­Նա փոր­ձեց ման­րա­մաս­նո­րեն ներ­կա­յաց­նել քրեա­կան գոր­ծի եր­ևա­ցող և ­թաքն­ված հան­գա­մանք­նե­րը, բա­վա­կա­նին ա­ռաջ գնաց, ընդ­հուպ մո­տե­նա­լով Ա­նու­շի թու­նա­վոր­մա­նը ցիա­նա­կա­լիու­մով, երբ Ա­մա­նո­րի հոգ­սե­րով տար­ված դա­տա­վո­րը կոպ­տո­րեն լռեց­րեց նրան.
– ­Նի­հիլ պրո­բատ, քվի նի­միում պրո­բատ, հաս­կա­ցա՞ր, ո­չինչ չի ա­պա­ցու­ցում նա, ով չա­փից ա­վե­լի է ա­պա­ցու­ցում։
­Հա­ջորդ իսկ րո­պեին հրա­պա­րակ­վեց դա­տավճի­ռը, ո­րը ներ­կա­ներն ու բա­ցա­կա­նե­րը, ող­ջերն ու մե­ռած­նե­րը լսե­ցին քար լռութ­յամբ։ Ն­կա­տի առ­նե­լով նա­խաքն­նութ­յան բո­լոր ի­րե­ղեն ա­պա­ցույց­նե­րը և ­հատ­կա­պես պե­տա­կան մե­ղադ­րո­ղի հստակ ա­ռա­ջար­կութ­յու­նը՝ չորս տա­րի յոթ ա­միս բան­տար­կութ­յան դա­տա­պար­տել կատ­վին, ո­րը կա­տա­ղած ա­րու է և ­չի կա­րող հղիա­նալ, այլ միայն հղիաց­նել։ Են­թա­կա է բո­ղո­քարկ­ման մեկ ամս­վա ըն­թաց­քում։ ­Բայց բո­ղո­քե­լու կա­րիք չե­ղավ, ո­րով­հետև այդ վճիռն ան­մի­ջա­պես փոխ­վեց նույն­քան ժամ­կե­տով պայ­մա­նա­կա­նի՝ մեկ մի­լիոն դրամ գրա­վի դի­մաց, որ դահ­լի­ճում ներ­կա մե­ծա­հա­րուստ կատ­վա­սերն ու մար­դա­սե­րը, մի նշա­նա­վոր ազ­գա­յին բա­րե­րար, ի ցույց բո­լո­րի, փո­ղի կա­պոց­նե­րը կա­շառ­քի պես մեկ­նեց դա­տա­վոր Բզ­նու­նուն։ Ոս­տի­կան­նե­րը շղթա­յա­զեր­ծե­ցին կատ­վի ձեռ­քե­րը և ն­րան փշտաց­րին դահ­լի­ճից։
­Կա­րեն Ն­շան­յանն ամ­բողջ օրն ու ե­րե­կոն թա­փա­ռեց քա­ղա­քում, հոր­դա­ռատ անձր­ևի տակ։ Չ­հան­դի­պեց ծա­նոթ որ­ևէ մե­կին՝ ո՛չ տերև­ներ ժող­վող կար­միր գլխա­շո­րով, հնա­մաշ-կարճ վե­րար­կո­ւով, գե­ղե­ցիկ աչք-ուն­քով աղջ­կան, ո՛չ կաղ սպորտս­մե­նին, ո՛չ շրջմո­լիկ կնոջն ու տղա­մար­դուն և­ ո՛չ իսկ ճա­կա­տագ­րի սև ­շա­նը, ո­րոնց հետ ծա­նո­թա­ցել էր ա­ռա­վոտ­յան, կար­ծես չէին ե­ղել։ «­Հայ մե­ծե­րին» էլ չպա­տա­հեց։ ­Միայն կար­դաց՝ «­Խա­ղում ենք դի­մա­կա­հան­դես», որ լու­սա­վոր­ված էր այդ ժա­մի հա­մար ան­սո­վոր պայ­ծառ լույ­սով։ Մ­տա­ծեց՝ արդ­յոք ես քա­րա­կոփ մայթ եմ, ո­րի վրա­յով քայ­լում է կա­տուն։
­Նա տուն վե­րա­դար­ձավ կես­գի­շերն անց։ ­Մի­ջանց­քի հան­դեր­ձա­րա­նում կախ­ված էր իր թիկ­նո­ցը։ ­Կինն ար­դեն քնել էր։ ­Կանգ­նած եմ ճշմար­տութ­յան ու ստի միջև, չգի­տեմ որ կող­մը գնամ։ ­Նա նստեց գրա­սե­ղա­նի առջև, վերց­րեց սպի­տակ թուղ­թը և վ­րան մա­տի­տով մի քա­նի տող գրեց։ ­Նա ցա­ծի դա­րա­կից հա­նեց սրբի­չով փա­թաթ­ված պա­պե­նա­կան ատր­ճա­նա­կը, ո­րի պա­հու­նա­կում ըն­դա­մե­նը մեկ փամ­փուշտ կար։ Ե­թե ես չկրա­կեմ, կկրա­կի կա­տուն,- մտա­ծեց նա։ ­Մա­նեն այն­քան խորն էր քնած, որ ատր­ճա­նա­կի ձայ­նը չլսեց։ ­Գի­շեր­վա մի ժա­մի նա շրջվեց, որ գրկի ա­մուս­նուն, բայց նրան ան­կող­նում չգտավ։ ­Միայն ա­ռա­վոտ­յան նա տե­սավ ող­բեր­գութ­յու­նը։ Ա­մուս­նու քուն­քից ար­յուն էր հո­սում։ ­Կինն այն­քան ցնցված էր, որ գրութ­յու­նը նկա­տեց ա­վե­լի ուշ և ­կար­դաց. «Ա­մեն մարդ իր կյան­քում ու­նի սահ­մա­նա­յին վի­ճակ, ո­րը ի­րա­կա­նա­նում է կամ չի ի­րա­կա­նա­նում։ Այս գի­շեր ես այդ սահ­մա­նա­յի­նում եմ… Ես իմ դա­տա­պաշտ­պանն եմ և­ ես եմ ո­րո­շում մեռ­նել թե ապ­րել։ Մ­նաս բա­րով, սի­րե­լի՛ս։ Այն աշ­խար­հում ես կկա­րո­տեմ քեզ»։
­Վեր­ջինս միակ բնա­կան և ճշ­մա­րիտ նա­խա­դա­սութ­յունն է սույն պատմ­ված­քի տա­րա­ծութ­յան ու ժա­մա­նա­կի մեջ։
2020 թ. նո­յեմ­բեր

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։