ՄԻՏՔ / ­Բա­կուր ­ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

­Տիե­զեր­քը, ողջ աշ­խար­հը կա­ռա­վար­վում է հզոր մտքի մի­ջո­ցով: ­Գա­լակ­տի­կա­նե­րի ծնունդն ու մա­հը, աստ­ղե­րի վար­քը, ա­մե­նը մտքի մի­ջո­ցով է ղե­կա­վար­վում: ­Կու­զեք Աստ­ված ան­վա­նեք կամ ­Հա­մա­գոյ: Դ­րա­նից ո­չինչ չի փոխ­վում: ­Մենք նա­խաս­տեղ­ծի, աշ­խար­հի կար­գի մա­սին ո­չինչ չգի­տենք: Աստղա­գետ­ներն ա­սում են, թե Անդ­րո­մե­դա և ­մեր ­Ծիր կա­թին գա­լակ­տի­կա­նե­րը ի­րենց մի­լիար­դա­վոր աստ­ղե­րով, սև ­խո­ռոչ­նե­րով ի­րար ըն­դա­ռաջ են սլա­նում, և ­մեծ բա­խում, ա­ղետ կլի­նի: ­Բայց ես ա­սում եմ՝ ո՛չ, նրանք ի­րար ըն­դա­ռաջ են գա­լիս միա­նա­լու: ­Դա տիե­զե­րա­կան ­Մեծ Պ­սակ է: ­Ման­րա­դի­տա­կի տակ տե­սե՞լ եք, թե ինչ­պես են միա­նում բջիջ­նե­րը: Ոչ մի ա­ղետ էլ տե­ղի չի ու­նե­նում: ­Պատ­կե­րաց­նենք, որ բջիջ­նե­րի ներ­սում էակ­նե­րը ան­հանգս­տա­նան այդ միա­ցու­մից, քննեն միաց­ման արդ­յուն­քը: Ի­հար­կե, կան նյու­թեր, ո­րոնք ի­րար «չեն հան­դուր­ժում», ուս­տի և ռեակ­ցիա­յի արդ­յուն­քում նոր նյութ է ա­ռա­ջա­նում: ­Տիե­զեր­քում էլ նույնն է տե­ղի ու­նե­նում:
­Մարդ­կա­յին քա­ղա­քակր­թութ­յան զար­գաց­ման հիմ­քը ևս ­միտքն է, այն մարդ­կութ­յան ա­մե­նա­թանկ ռե­սուրսն է: Ուս­տի ա­ռաջ­նա­յի­նը ոչ թե ըն­դեր­քի ոս­կին է, նավ­թը, մե­տաղ­նե­րը, այլ մար­դու մտա­ծե­լու, մտքով հայտ­նութ­յուն­ներ ա­նե­լու ու­նա­կութ­յու­նը: ­Մարդ­կա­յին քա­ղա­քակր­թութ­յան զար­գաց­ման հիմ­քը հան­րութ­յու­նը կա­ռա­վա­րե­լու կա­րո­ղութ­յունն է: Այն եր­կիրն է ա­ռա­ջըն­թաց ապ­րում, որ­տեղ ստեղծ­վել է մարդ­կա­յին ու­ղեղ­նե­րի ու­նա­կութ­յան ճիշտ գնա­հատ­ման և ­հա­մա­պա­տաս­խան տե­ղում այն աշ­խա­տեց­նե­լու հա­մա­կարգ: Ա­մե­նա­վառ օ­րի­նա­կը ­Կո­րեա­կան թե­րակղ­զին է: Եր­կու ­Կո­րեա­նե­րում նույն էթ­նիկ կազմն է, նույն ինք­նութ­յու­նը, լե­զուն, մշա­կույ­թը, պատ­մա­կան անց­յա­լը, բնա­կան պայ­ման­նե­րը: Ե­թե ­Հա­րա­վա­յի­նում ճիշտ է կազ­մա­կերպ­ված մարդ­կա­յին ու­ղեղ­նե­րի գնա­հա­տու­մը և­ օգ­տա­գոր­ծու­մը, ա­պա Հ­յու­սի­սա­յի­նում քա­րա­ցած բռնա­պե­տա­կան ռե­ժի­մը ար­գե­լում է ցան­կա­ցած ա­ռա­ջըն­թաց: Եվ առ­կա են այդ երկր­նե­րի տար­բեր մա­կար­դակ­նե­րը: Ե­թե Հ­յու­սի­սա­յի­նը աշ­խար­հի ա­մե­նա­հե­տամ­նաց երկր­նե­րի թվում է, ա­պա ­Հա­րա­վա­յի­նը աշ­խար­հի ա­ռա­ջա­տար­նե­րից է:
­Հայ ժո­ղո­վուր­դը քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հում ա­ռանձ­նա­նում է իր ան­հատ­նե­րով: ­Մենք ու­նե­ցել ենք հրա­շա­լի պատ­միչ ռազ­մա­վար­ներ: ­Պա­կե­րաց­րեք, ե­թե չլի­նեին ­Մես­րոպ ­Մաշ­տո­ցը, Ե­ղի­շեն, ­Կոր­յու­նը, ­Մով­սես ­Խո­րե­նա­ցին, ­Մով­սես ­Կա­ղան­կատ­վա­ցին, ­Փավս­տոս ­Բու­զան­դը, ­Փար­պե­ցին, Մ­խի­թար ­Գո­շը, ­Կի­րա­կոս ­Գան­ձա­կե­ցին, ­Նա­րե­կա­ցին, ուշ միջ­նա­դա­րի մեր մտա­վո­րա­կան­նե­րը, վեր­ջա­պես՝ ­Րաֆ­ֆին, ­Խա­չա­տուր Ա­բով­յա­նը, ­Հով­հան­նես ­Թու­ման­յա­նը, հա­յութ­յու­նը կա­րո՞ղ էր գո­յութ­յուն ու­նե­նալ: ­Դա մեր մշա­կու­թա­յին հարս­տութ­յունն է: ­Բո­լորն էլ միաս­նութ­յան մեջ են տե­սել փրկութ­յու­նը: ­Սա­կայն նրանց մոտ բա­ցա­կա­յում էր պե­տութ­յուն ստեղ­ծե­լու, այն պահ­պա­նե­լու մշա­կույ­թը:
­Հա­յութ­յու­նը մարդ­կութ­յա­նը տվել է աշ­խար­հահռ­չակ գիտ­նա­կան­ներ, մշա­կույ­թի, ռազ­մա­կան, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ: ­Սա­կայն պե­տա­կա­նո­րեն այս ռե­սուր­սը չգնա­հա­տե­լու և­ այն իր զար­գաց­ման հա­մար չօգ­տա­գոր­ծե­լու հետ­ևան­քով հե­տամ­նաց երկր­նե­րի շար­քում ենք հայտն­վել: Ու­նակ ու­ղեղ­նե­րը հե­ռա­նում են զար­գա­ցող երկր­ներ, որ­տեղ գնա­հատ­վում և ­վար­ձատր­վում են նրանց կա­րո­ղութ­յուն­նե­րը, աշ­խա­տան­քը: Ու­նե­նա­լով պայ­ծառ ու­ղեղ­նե­րի գե­նո­ֆոնդ՝ մեր եր­կի­րը ոչ մի կերպ չի կա­րո­ղա­նում դուրս գալ հե­տամ­նա­ցութ­յան ճի­րան­նե­րից: Տն­տե­սա­կան, կրթա­կան, պաշտ­պա­նա­կան, դի­վա­նա­գի­տա­կան ո­լորտ­նե­րում ա­ռա­ջըն­թա­ցի փո­խա­րեն հե­տըն­թաց ենք ապ­րում: Այս հե­տըն­թա­ցի, ար­գե­լա­փա­կում­նե­րի հիմ­քում հա­մընդ­հա­նուր մտա­ծե­լա­կերպն է: ­Մի քա­նի պայ­ծառ ու­ղեղ­նե­րի ճի­գե­րը՝ եր­կի­րը դուրս բե­րել ճգնա­ժա­մից, փո­խել հան­րութ­յան ընդ­հա­նուր մտա­ծե­լա­կեր­պը, արդ­յունք չեն տա­լիս: Ան­շուշտ, խիստ կա­ևոր է ճիշտ գնա­հա­տել հան­րութ­յան մտա­ծե­լա­կեր­պը, ու­ղի­ներ գտնել այն վե­րա­փո­խե­լու հա­մար: Այս գոր­ծում բա­վա­րար չէ հա­մա­պա­տաս­խան օ­րենք­ներ մշա­կելն ու գոր­ծար­կե­լը: ­Պա­հանջ­վում է նախ մտա­վո­րա­կա­նութ­յան մտա­ծե­լա­կեր­պի վե­րա­փո­խու­մը: Ան­ցած ե­րե­սուն տա­րի­նե­րին երկ­րի ա­ռաջ­նորդ­նե­րից, քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վից ոչ ոք ազ­գի, պե­տութ­յան ամ­րապնդ­ման, ա­ռա­ջըն­թացն ա­պա­հո­վող մշա­կույ­թի մա­սին մի խոսք չի ա­սել: Մ­շա­կույ­թը, գրա­կա­նութ­յու­նը ե­տին պլան են մղվել: Գ­րող­նե­րը ար­հա­մարհ­վել են ոչ միայն երկ­րի ա­ռաջ­նորդ­նե­րի, այլև քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վի կող­մից: ­Հան­րութ­յու­նը կտրվել է սե­փա­կան մշա­կույ­թից, գրա­կա­նութ­յու­նից: Գ­րող­նե­րի, մշա­կույ­թի գոր­ծիչ­նե­րի ջան­քե­րը փո­շիա­նում են: Ա­մեն ին­չի հիմ­քը հան­դի­սա­ցող միտ­քը մերժ­ված է: Ա­նար­գել զար­գա­նում է կո­ռուպ­ցիան, հա­մա­տա­րած թա­լա­նը, բա­րո­յա­հոգ­ևոր ան­կու­մը, կրթութ­յան, տնտե­սութ­յան ո­լորտ­նե­րում ա­ռա­ջա­նում է խո­րը ճգնա­ժամ:
­Գո­նե ռուս­նե­րից սո­վո­րենք ի­րենց մշա­կույ­թի, գրա­կա­նութ­յան գոր­ծիչ­նե­րին, մշա­կույ­թը գնա­հա­տե­լու մշա­կույ­թը: ­Մե­զա­նում հա­ճախ եմ լսում. «­Մենք գրող, գրա­կա­նութ­յուն չու­նենք»: ­Հարց­նում եմ. «Երբ­ևէ ըն­թեր­ցե՞լ եք որ­ևէ գրո­ղի»: ­Չեն ըն­թեր­ցել, իսկ ի­րա­կա­նում այ­սօր հրա­շա­լի ար­ձակ ու­նենք: ­Հար­ևան վրա­ցի­նե­րից ևս եր­ևի սո­վո­րե­լու բան ու­նենք: Ն­րանք ի­րենց եր­կի­րը աշ­խար­հում ճա­նա­չել են տա­լիս գրող­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րով: Իսկ ի՞նչն է խան­գա­րում մեզ նույնն ա­նել: ­Չա­րութ­յո՞ւ­նը, նա­խա՞ն­ձը, չկա­մութ­յո՞ւ­նը: Ս­տեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կը հնա­րա­վոր է շտկել, ե­թե, ա­սենք, հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յուն­նե­րում ղե­կա­վար­ներ, պա­տաս­խա­նա­տու­ներ ընտր­վեն, ել­նե­լով ոչ թե տե­րե­րի սե­փա­կան կամ խմբա­կա­յին, այլ հա­մընդ­հա­նուր, պե­տութ­յան շա­հե­րից:
­Վեր­ջա­պես, մենք պետք է ի մի գանք մի գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան շուր­ջը, ո­րը հաշ­վի է առ­նում մեր ժո­ղովր­դի յու­րա­հատ­կութ­յուն­նե­րը, պատ­մա­կա­նո­րեն ակն­հայտ հա­կում­ներն ու ու­նա­կութ­յուն­նե­րը: ­Հա­յե­րը աշ­խար­հում ա­մե­նասփռ­ված ժո­ղո­վուրդ­նե­րից են: ­Հա­յութ­յա­նը յու­րա­հա­տուկ է սե­փա­կան շա­հի թե­լադ­րան­քով փոքր իսկ ա­ռի­թով հե­ռա­նալ հայ­րե­նի­քից: ­Տի­րա­պե­տող է դար­ձել «Որ­տեղ հաց՝ այն­տեղ կաց» գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յու­նը: ­Հայ վա­ճա­ռա­կան­նե­րը, հին ժա­մա­նակ­նե­րից սկսած, առևտ­րի մի­ջո­ցով կա­պել են աշ­խար­հի չորս ծայ­րե­րը: ­Դա ևս ­բա­ցատր­վում է դե­պի սե­փա­կան շա­հը ու­նե­ցած հա­կու­մով: ­Սա­կայն կու­տա­կած հարս­տութ­յուն­նե­րը, երբ քեզ պաշտ­պա­նող ու­ժեղ պե­տութ­յուն չես ու­նե­նում, թշնա­մուն են բա­ժին հաս­նում: Ու­րեմն, մեր ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան մի­ջու­կը պետք է հան­դի­սա­նա շա­հը, ո­րը կապ­ված լի­նի պե­տա­կա­նութ­յան, նրա կա­յու­նութ­յան, յու­րա­քանչ­յու­րի անվ­տան­գութ­յան հետ: Ա­հա այն. ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐԻՍ ՇԱՀԸ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՇԱՀԻ ՄԵՋ Է: ­Մի օ­րի­նակ բե­րեմ. հ­րեա­նե­րի ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան հիմ­քում եր­կու բառ է. «Ա­վետ­յաց եր­կիր»: Այն հա­վա­քեց հրեա­նե­րին մի պե­տութ­յան մեջ: Օ­տար­նե­րը, ինչ­պի­սիք են հո­նե­րը, խա­զար­նե­րը, ըն­դու­նե­ցին այս գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յու­նը և հ­րեա մկրտվե­ցին: Իսկ հա­յութ­յան հա­մար այ­սօր ա­մե­նա­լուրջ խնդի­րը պե­տութ­յան ամ­րապն­դումն է, ո­րը բխում է յու­րա­քանչ­յու­րիս շա­հից:
­Հա­յե­րը հա­ճախ են հպար­տա­նում Սփ­յուռ­քով: Իսկ այ­սօր Սփ­յուռ­քը ա­սես ոչ մի կապ չու­նի ­Հա­յաս­տա­նի ­Հան­րա­պե­տութ­յան, Ար­ցա­խի հետ: ՀՀ-ն, մա­նա­վանդ վեր­ջին ե­րեք տա­րի­նե­րին, ան­տե­սում է հայ­կա­կան սփյուռ­քի հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րը, ար­գե­լա­կում նրա հզո­րաց­մա­նը, յու­րա­քանչ­յու­րի հայ զգա­լու եր­ջան­կութ­յու­նը: ­Տասն­յակ տա­րի­ներ պայ­քա­րում եմ «Ա­մեն հա­յի տուն՝ փոք­րիկ ­Հա­յաս­տան» ծրա­գի­րը գոր­ծո­ղութ­յան մեջ դնե­լու հա­մար, սա­կայն ա­մե­նուր քար լռութ­յուն է տի­րում: Իսկ ա­ռանց հա­յա­պահ­պան­ման, հայ մշա­կույ­թը Սփ­յուռ­քում նե­րարկ­ման դա­տա­պարտ­ված ենք այդ հզոր ու­ժի կո­րուս­տին:
Ա­հա այս պայ­ման­նե­րում է, որ օգտ­վում են պո­պու­լիստ­նե­րը, խա­վա­րա­միտ մար­դիկ մա­նի­պուլ­յա­ցիա­նե­րի մի­ջո­ցով խա­բում են ժո­ղովր­դին: ­Հան­րութ­յան մտա­ծե­լա­կեր­պում ա­ռա­ջա­նում են «սև ­խո­ռոչ­ներ»: Ու­նակ մար­դիկ դուրս են մնում աս­պա­րե­զից, ա­ռաջ են գա­լիս կեղ­ծա­րար­նե­րը, խա­բե­բա­նե­րը: Ն­րանք էլ ստա­նում են մտա­ծե­լա­կեր­պը խեղ­ված ժո­ղովր­դի քվեն: Եվ արդ­յուն­քը մեր ան­դեմ խորհր­դա­րանն է: ­Հենց Ազ­գա­յին ժո­ղովն է հա­մար­վում մեր ժո­ղովր­դի դեմ­քը, նրա զար­գաց­ման ցու­ցի­չը: Իսկ ան­ցած 30 տա­րի­նե­րին մենք նոր­մալ, մեր ժո­ղովր­դին, մեր մշա­կույ­թին ու պատ­մութ­յա­նը ար­ժա­նի խորհր­դա­րան ու կա­ռա­վա­րութ­յուն չու­նե­ցանք:
90-ա­կան­նե­րի պա­տե­րազ­մում ձեռք բե­րած հա­ջո­ղութ­յուն­նե­րը ոչ միայն չկա­րո­ղա­ցանք պահ­պա­նել, այլև քա­ղա­քա­կան վեր­նա­խա­վի նկատ­մամբ հան­րութ­յան խե­լա­հեղ ա­տե­լութ­յան արդ­յուն­քում իշ­խա­նութ­յան ե­կան պո­պու­լիստ «լա­րա­խա­ղաց­ներ», ո­րոնք քան­դե­լով երկ­րի հիմ­քե­րը, այն հասց­րին լիա­կա­տար պար­տութ­յան: Ա­ռանց ցա­վի հանձ­նե­ցին Ար­ցա­խը՝ ձեռք բե­րե­լով դա­վա­ճա­նի, կա­պի­տուլ­յան­տի պի­տա­կը: ­Պար­տութ­յուն­նե­րը շա­րու­նակ­վում են:
­Հեր­թա­կան ան­գամ հա­յութ­յու­նը գնում է ընտ­րութ­յան: Ո՞ւմ է ընտ­րե­լու: ­Կա­րո՞ղ ենք ցույց տալ, թե որն է ճշմա­րիտ ու­ղին: Ինչ­պե՞ս պետք է նա գտնի ճշմար­տութ­յու­նը: