Դու չես չորանա, ասացի պատուհանիս տակ անօգնական երկնքին նայող բալենուն։ Դու ապրելու ես, քանի որ չգիտես ինչ է խորհրդանշում քո անունը, որքան կյանք կա քո խորհրդի մեջ և ինչպես ես դարեդար շարունակվում՝ հաստատելով գոյը քո գեղեցկության, ինչպես մյուս ծառերը, թփերը, ծաղիկներն ու հոսող ջրերը, քամիները, մշակույթներն ու ժողովուրդները, սակայն ո՛չ մարդը, ում անմահությունը սահմանափակվում է նրա մարմնով և, սակայն, անմահանում է իր նման մարդկանց հիշողության մեջ, քանի դեռ հիշողության լույսի վրա չի նստել ձմեռը, ինչպես ագռավը մենավոր ճյուղին աշնան կամ ամայի մի հիվանդանոցում, ուր միայն հիվանդներ են սպիտակ լույսի տակ ու ո՛չ մի բժիշկ, ուր տենդը հասնում է արևի մեծության։
Այսպիսի ներխոսությամբ էի դիմում պատուհանիս տակ տոթ գիշերվա մեջ տոչորվող բալենուն, որ ես չէի տնկել, տնկել էր ինձնից մի հարկ ներքևում ապրող սեթևեթող կինը, ով տիրուհին էր ծառի, բայցև մոռացել էր նրա ծաղկելու մասին։ Մի քանի տարի,- երևի անձնական դրամա ուներ և դա թաքցնում էր հարևաններից՝ մանրամասն ու հյութեղ իր շպարի տակ։
Հենց նույն րոպեին, դույլի մեջ լիքը ջուր լցնելով, այն կործեցի ծառի գլխին, կարծես վառվող մարդու էի փրկում կամ կրակը հանգցնում հրկիզվող տան։ (Ինչպե՞ս են վառարանի օջախի վրա ջուր տաքացնում. սկզբից թշթշում է դույլի թաց տակը)։
Այդպես էլ ծառը թշշաց։ Եվ թշշոցն հասավ ականջիս, երբ հովը դիպավ նրա ճյուղերին։ Քիչ անց զգացի մութի մեջ մի թարթիչի չափով շտկվող բնի շարժումն ի վեր։ Ահա, և՛ս մեկ թարթիչ դեպի վեր, և հովի ու ծառի հպումից թաց համբույրի համ առա։ Եվ բալի շուրթերով ինչ գեղեցիկ աղջիկներ անցան աչքերիս առջևով, դեռատի, անշպար… Մութի մեջ նրանց շրթունքները շրթունք էին փնտրում, բացվում մայրամուտների անուրջների առջև՝ ջերմացնելով սառչող մոլորակը։ Ու երբ ջուրը գնաց-գնաց ու հասավ արմատներին, մանկան բերանի չպպոց լսեցի. ով էր ծծում կաթը մոր ստինքից։
Գիշերվա պատին հենված, մինչև գոտկատեղս մերկ, պեծպեծող ծխախոտը բերանիս, ականջներս սրած շշուկ ու շրշյունի հանդեպ, ես լսում էի մաքրագույն ձայներ, որոնք ելնում էին գոյության ակունքից, ինչպես արտասուքի ձայները մահուկյանքի կոկորդից, լսում էի ձայնալարերի տրեմոլոն ջրերի, քամիների, անտառների ու տների ոգիների…
Հաջորդ օրերին նույնպես շարունակում էի ջուր լցնել ծառի գլխին։ Առատության եղջյուրն իմ ձեռքին էր, և ես ինձ կիսաստված էի զգում, ով անձրևների երկարատև ուշացումից թամիլյան մրմունջներ աստվածներին չէր առաքում, ով կարող էր բաքոսային խնջույք սարքել ծառերի համար՝ հարբեցնելով նրանց, ասես Ռուբենսի կտավներում, ով ասես հասուն արտերից ժողոված ցորենի շիթն է պահում ժողովուրդների ամբարների մեջ։ Իմ բաց լուսամուտից ջրվեժում էր առատությունը, և ինձ իրենց լուսամուտներից տեսնում էին քնհարամ ծերերը, ջահելները, մանուկները – հայ, ռուս, ասորի, եզդի, քուրդ, հրեա… և ո՛չ մի ճապոնացի։
Ծառի տիրուհին, օրեր անց, բողբոջներ տեսնելով, ափսոսեց իր օտարմունքը, չզղջաց, իհարկե,– իր կաս-կարմիր բերանը չէր մրցում բալագույնի հետ. նա կյանքից պատառներ էր պոկում՝ այլևս ոչ մի վայրկյան չվատնելով։
Ասացի՝ պտուղները քոնն են լինելու։
Իսկ բալենու անմահակա՜ն հատիկները ես ըմբոշխնել էի դեռևս տարիներ առաջ՝ հոքուներ՝ եռատողեր ընթերցելով ուխտավոր Բասյոյից, որին իբրև երախտիքի նշան, նվիրել էի թանկաների այս պսակը՝ արցախյան առաջին պատերազմի օրերին։
ԹԱՆԿԱՆԵՐԻ ՊՍԱԿ` ԲԱՍՅՈՅԻՆ
1.
Մելանի մութն է գիշերը կախել,
Իսկ աղբյուրները գիշերալույս են։
Բա՛սյո ուխտագնաց,
Քո ձայնը Ձենի մեջ այնքան օր մնաց,
Մինչև որ Ոչինչը բացվեց դեմ դիմաց։
2.
Ե՛վ ընկեր, և՛ տաճար՝
Առաքինի, տիպար,-
Անքեն ժպտում են մշուշացոլքից,
Ուրկից երևում ես իբրև ուրվանկար…
Լույսը դռների դեմ բալենիի՜ն դիպավ։
3.
Քայլերդ հնչում անհունում
Ու դառնում են… Ոչինչ։
Ագռավն է գլխիդ կանգ առել
Հերակալի նման.
Մա՞րդ, թե՞ տաճար, տաճա՞ր, թե՞ տիեզերք։
4.
Մի հնչյուն էլ ես եմ
Ուղարկում քեզ,-
Գրիչս է խզզում թղթի կտորին,–
Անէության մեջ ինչպես լսեցիր
Ջրերի վրա մաղվող իմ հրին։
5.
Ազդրերի մկրատով
Կտրվել է ժապավենը ժամանակի.
Սմբակ ու բառեր ցեխի մեջ են նույն,
Շնաբերանները հենց մի շողշողուն են տեսնում,
Կարծում են՝ լուսի՜նն է։
6.
Գիշերը քաշում է վարագույրը թավշե,–
Արար աշխարհը ցողաթաթախ է…
Սակայն ո՞ւր ես դու, ո՞ւր է սարկոֆագդ.
Ասես ծղրիդ մի՝
Տիեզերքն է հակվել ունկիս։
7.
Շո՜ւտ լուսանար օրը,
Ինչպես եռատող քո հոքուները…
Եվ ծեր լճակից
Ճողփյունը ջրի
Դիպչեր ականջիս։
Այսպես։ Մութ, բաց լուսամուտ, ջրվեժող կիսամերկ մարմնի այլևս աղեղնային շարժում՝ նման ծիածանի, կայծակի, մանկանը լողացնող մոր թևերի… Բալենին վեր է պարզում իր ճյուղերը, ծաղկած ճյուղերը հասել են իմ լուսամուտագոգին և ձեռքի նման մեկնվում են ինձ, բարևում… Ես Ճապոնիա էի հասել՝ Բասյոյի ծննդավայրը, իմ բնակարանը տեղաշարժվել էր Հեռավոր Արևելյան կղզիներ, Ճապոնական վերածննդից բալենու խորհուրդը համեցել էր իմ տուն։ Թվում էր, հոտ եմ քաշում ծաղկեփնջից։ Քիթս իջեցնում էի ծաղկած ճյուղերի վրա… Ո՛չ մի աղմուկ, երբ բողբոջում է բալենին։ Ո՛չ մի վայրենություն, երբ բողբոջներն է բացում բալենին։
Տիեզերքը հակվում է ունկիս արդեն ասելով ամենասրբազանը. շարժումը մերձեցնում է անիմանալի տարածություններ, ջերմության բարձրացում է գրանցում ազգ ու ցեղերի միջև, փչում ցրում է պատերազմական արնահոտը, բուրմունք է տարածում, ինչպես թրաշված դեմքը՝ լվացված սառը հեղհեղներով, սոսափում է գոյության մեջ, ասես բարդիները մայթեզրի, կյանք է մղում միլիոնավոր արևներ, աստղեր, լուսիններ, և բռնկվում են մարող աչքերը, հոգեդարձվում են լավ մարդիկ ու վատ մարդիկ, թռչուններն ու գազանները ընտելանում են իրար ու մարդուն, մուրացիկների բռերի մեջ մոմեր են վառվում, չարախտավորները թռչում են մարզաձողերով, ամուլ արգանդների մեջ է հոսում սերմնահեղուկը տիեզերքի, կաթում ասուպների պես…
Խոստումս կատարեցի։ Պտուղներդ թո՛ղ ծառի տիրուհուն, իսկ անմահակա՜ն պտուղներն ինձ են հասել, իսկ Բասյոյի բալենին բռնկվո՛ւմ է, հենց աշխարհի հետ մի վատ բան է կատարվում, երբ մի պահ անջատվում են երկնքի լույսերը, սրվում կաթնատամներն անգամ, չորանում են արգանդներն, ու ականջներդ է խուժում որոտմունքը պայթյունների։
