Առավոտ
Մի ամռան առավոտ, երբ այն տարիքում էի, որ հիմա ստույգ չեմ հիշում, մոտավորապես վեց տարեկան, Ծաղկաձորում հորաքույր Արևհատի տանն էինք մորս հետ, այսինքն՝ մորաքույր Վարդուշի տնից ելանք ու քայլելով հասանք մյուս փողոց, և Արևհատը, մորս «Բարի լույսն» առնելով, ակնհայտ նեղացած ասաց.
– Քրոջդ տուն ես գալիս, հա՛, բայց ի՞նչ կլինի, որ իմ տուն էլ գաս, մնաս, համ էլ երեխուն (գլուխս շոյեց) կտեսնեմ, հետս ճամբար կտանեմ, կխաղա։
Որ լսեցի «խաղ» բառը, սիրտս թպրտաց, ու մտածեցի. «Հորքուրս ճիշտ է ասում»։
Մայրս, որ սովորաբար իրենից նեղացողներին ավելի էր նեղացնում, չընկրկելով, ասաց.
– Երկու օր ա եկել ենք, երեխեն օդ շնչի, Երևանում շոգ ա։
Մայրս Արևհատին մեծ քրոջ տեղ էր ընդունում, հարգում էր նրա ձիգ կեցվածքը, սպիտակ դեմքի գեղեցկությունը, որն էլ Թադևոս ամուսնուն մղել էր թողնել իր ընտանիքը, և մի օր ձիով փախցրել էր Արևհատին։ Երեխա չունեին, փոխարենը երկու տուն ունեին մի բակում, քնում էին երկհարկանի տանը, ցերեկներն անցկացնում նոր կառուցած միհարկանիում։
Մայրս, խոսքի ընթացքը փոխելու համար, ասաց.
– Արևհա՛տ, Հանքավանի տաք ջրերում ե՞րբ ես եղել։
– Աղչի՛, ժամանակ ունե՞մ, գնում եմ ճամբար, Թադևոսն էլ՝ իր գործին, բայց ուզո՞ւմ ես կեսօրին գնանք ու… վաղուց չենք եղել, ոտքերս ցավում են, անտեր մնացածները չեն դիմանում։
Ճաշելով հորքուրի տանը, Թադևոսն արդեն եկել էր, իմացավ կանանց նպատակը, ասաց.
– Վայ, շան կնիկներ, ի՜նչ ասես կմոգոնեք, հելեք, ավտո բռնեմ, տանի։
Եղավ այն, ինչ պիտի լիներ։ Փայտե չորուկ նստարանին ոստոստալով, շուրջերքը՝ բուխանկա հացի բուրգեր, հասանք Հանքավան։ Վարորդը, ձեռքը մեկնելով փորձեց կանանց օգնի, բայց հորքուրս թափքի հատակին նստեց, ոտքերը ձգեց ներքև ու թռավ գետնին, մայրս նույն հնարքով հայտնվեց ասֆալտին, իսկ ես ուղղակի տղամարդավարի համարյա թռա թափքից, ու վարորդը գովեց.
– Մալադեց տղա։
Մարմարիկ գետը հոսում էր ճանապարհի կողքով, մի քանի քայլ իջվարեցինք, ու տաք ջրերից գլաքարերը ժանգագույն, կարմրավուն, տարաշխարհիկ տեսք էին ստացել ու մեզ տեսնելով՝ գոլորշի արձակեցին, փնչացրին։
Մայրս արագ բոբկացավ, ջուրը մտավ, հորաքույրս ծանր ու մեծ հանեց բոկոտիկն ու արժանապատվորեն նախ՝ աջ, ապա ձախ ոտքը սուզեց տաք ջրի մեջ։
Նրանց դեմքերին երանության լույս երևաց, ինձ կանչեցին պղպջակները, ոտքերս պարելու շարժումներ արեցին ինձնից անկախ, իսկ սիրտս, չգիտես ինչու, գոհ չէր գետի սաղր լինելուց, ա՛յ, ուրիշ է մեր Սարի թաղի տաք ջրի լիճը, որի մեջ անցյալ տարի պիտի խեղդվեի, ընկերոջս ձեռքը փրկեց։
Հիմա նայում եմ մորս ու հորաքրոջս և զարմանում՝ սրա համա՞ր էին երազում, ախր ոտքերը հազիվ է ծածկում տաք ջուրը։ Նրանք նստեցին ափի քարերին ու ոտները հանքային ջերմուկի մեջ՝ խոսեցին հորս մասին, որ այդ պահին Սև ծովի Սուխում քաղաքում իբր աշխատում է, լավ է, մայրս չասաց իր սովորական դառը խոսքը՝ բաբուշկեքի հետևից ընկած… Մեկ էլ մայրս հիշեց.
– Արևհա՛տ, էս գյուղում մեր Հարգեն հարս է եկել, գիտես, քեռու աղջիկ է ինձ, է՜, 10 տարի ա չեմ տեսել, մարդը հույն է, Յուրղոսը։
– Պա՜հ, լավ էլ հիշեցիր անունը՝ Յուրղոս, չէ մի չէ, Պողոս։
Արևհատ հորքուրս կծու լեզու ուներ։
– Հը, չգնա՞նք իրանց տուն,– մայրս ջրերից տաքացած սրտով համոզկեր նայեց տալոջ աչքերին։
– Որ ուզում ես, գնանք։
Հարց ու փորձով տունը գտնելը հեշտ էր, փոքրիկ գյուղ, որտեղ հույները հայերեն էին խոսում, իսկ հայերը մեզ դրեցին հույնի տեղ ու հունարեն պատասխանեցին։
Մեզ տեսնելով՝ Հարգեն գետնից կտրվեց.
– Վա՜յ, վա՜յ,– ճչաց ու համբուրեց մորս, հորքուրիս, որին ճանաչում էր, ու ինձ էլ գրկեց,– տուն եկեք, տուն։
Նրա երկու տղաները ինձնից մեծ էին, ու արագ ընկերացանք, առաջարկեցին ձի քշենք։ Մայրս կտրուկ ասաց.
– Անուններդ ասեք, երեխե՛ք ջան։
Մեծը ցածրաձայն պատասխանեց.
– Յանիս։
Փոքրն էլ վրա տվեց.
– Մարիս։
– Լավ էլ անուններ են, երևի՝ հունական, ապրե՛ք, բայց ձի քշել չկա, Էդիկս փոքր է, ա՛յ, նստեք, խոսեք գյուղից, բանից։
Հարգեն ոտ ու ձեռ ընկած սեղան էր դնում՝ հաց, կարագ, պանիր…
Հորաքույրս ասում էր.
– Հարգե՛ ջան, գնալու ենք, մի՛ կոտորիր քեզ, քանի լույս ա, Ծաղկաձոր հասնենք։ Մեզ բերած վարորդի հետ պայմանավորվել ենք, հացը կիջացնի Հանքավանի ճամբար ու ետ կգա նույն տեղը, ուր իջանք, տաք ջրերի մոտ։
– Գնալ չկա,– չոր կտրեց Հարգեն,– հարյուր տարի ա չենք տեսել իրար, կխոսենք, կպատմենք, համ էլ Յուրղոսը, որ իմանա եկել ու գնացել եք, ինձ տնից կհանի։
Ժպտալով էր ասում, որի մեջ սեր ու խնդրանք կար։
Մայրս նրա կողմն անցավ։ Արևհատը համառում էր։
Տունը միհարկանի էր, կողքը՝ գոմը, ձին արածում էր, շուն հայտնվեց։
Իրիկնացավ։ Ոչխարներն ու կովը մտան բակ։
– Եկա՜ք,– երկարացնելով ասաց Հարգեն և նրանց քշեց գոմ։
Լամպը քիչ էր լուսավորում, սեղանի շուրջ նստած՝ հաց ուտելու հետ կանայք հիշում էին իրենց Մաքրավանք գյուղի մեծերին, հարազատներին։
Յուրղոսը տուն մտավ։
Նա անթրաշ էր, ինձ մռայլ թվաց, սակայն բարի ժպտաց, ձեռքով բարևեց մորս, որին հիշում էր լավ, և հորքուրիս բարևեց, ինձ էլ նայելով, ասաց.
– Հայկո՛, թո՞ռդ է։
– Չէ՛, Յուրղո՛ս ջան, տղես ա։
Յուրղոսը քիչ զարմացավ ու շարունակեց հարց ու փորձը։
– Հաց տվե՞լ ես, Հարգե՛։
– Չէ՛, հա,– իբր կատակեց։
– Չմտածեն՝ հույները հյուրասեր չեն,– Յուրղոսն էլ կատակի տվեց։
Մինչև սեղան նստելը Հարգեն տաշտը դրեց թախտի մոտ, ջուր լցրեց, ու երբ Յուրղոսը ոտքերը սուզեց ջրի մեջ, Հարգեն նստեց աթոռակին ու սկսեց լվալ ամուսնու ոտքերը։
Կիսախավարում այդ պատկերը ինձ խորթ թվաց, մեր տանը նման բան չէի տեսել, և հիշողությանս մեջ իրենց կայուն տեղը գրավեցին տաշտը, Յուրղոսի ոտքերը, Հարգեի ձեռքերի շարժումները և հույն տղամարդու խոսքերը, թե իր ազգակիցները Հայաստան են եկել հազարամյակներ առաջ և Հանքավանում պղնձաքար են պեղել, պղինձ ձուլել, բրոնզ են ձուլել, նետ, նիզակ, զենքեր…
Տարիներ անց, երբ կարդացի «Ավետարան ըստ Հովհաննու» ԺԳ գլխում սույն հատվածը. «Ընթրիքիցը վեր կացավ և հանդերձները վայր դրավ և մի զենջակ առավ իր մեջքը պատեց։ Հետո ջուր ածեց կոնքը և սկսեց աշակերտների ոտքերը լվանալ և այն զենջակովը սրբել…», հիշեցի այն իրիկունը հայ-հունական ընտանիքում, գեղջկական ոտնալվան ու Լեոնարդո դա Վինչիի «Խորհրդավոր ընթրիք» նկարը ընկալելու կամ իբրև բանալի գտնելու միամիտ հավատով, խորացա իմ կյանքի պարզ դրվագից սկսյալ մեծադղորդ նկարի ու խորախորհուրդ գրվածքի տաք ջրերի մեջ։
Իրիկուն
Ոտքերը տաք ջրերի մեջ դնելը հաճույք չէ միայն, դա բուժիչ նշանակություն ունի, նաև արյան շրջանառությունն է արագացնում, ուղեղի աշխատանքը ծույլ բջիջներին քաշում է ճեպընթաց գործողության մեջ, իսկ եթե գրող ես, ուրեմն գրիչդ (եթե դեռևս այդպես ես ստեղծում) թռչնակի պես թռչկոտում է տառից տառ, բառից բառ, մեկ-մեկ էլ կիսատ թողած ճախրում է ուզած ուղղությամբ՝ ցորենի հատ փնտրելու։ Սա այն ցորնահատն է, որ եթե հողի մեջ չընկնի և մեռնի, ինքը մենակ կմնա, բայց եթե մեռնի, շատ պտուղ կբերե։
Օն անդր առաջ…
Լեոնարդո դա Վինչին ծնվել է 1452 թվականին, այսինքն՝ նվաստիցս ուղիղ 500 տարի առաջ։ Պատանի հասակում, երբ կարդացի վերոնշյալը, անձս կարևորելու ահռելի նպատակների մղելու մանկական հիվանդություն ունեցա, սակայն եթե չհիվանդանաս, չես բուժվի, մանավանդ եթե պատանյակ ես և բանաստեղծություններ գրելու ջրծաղիկով ես վարակվել։
Ինչ-որ բան գրելուց առաջ ձեռքս սև մատիտ վերցրի և գծագրության ալբոմի սպիտակ էջին փորձեցի արտանկարել նկարչի «Մադոննա Լիտա» նկարը։ Բնականաբար, ուղեղիս բջիջները չզորեցին հուշել՝ վերջ տուր, ա՛յ տղա, գնա «բանկա փլավ» խաղալու։
Այլ, թաքնված բջիջներ ինձ մղեցին դիտելու դա Վինչիի ուրիշ նկարներ։ Եվ ահա՝ «Խորհրդավոր ընթրիքը» իր ողջ մեծությամբ (4.6 x 8.8 մ) տրվեց ինձ, դա սկզբից, իսկ հետո տեսա քիչ-քիչ հեռանում է դեպի նկարի խորքի երեք պատուհանները և կարող էր թռչել դեպի հեռվում գծագրված բլուրներն ու աղբյուրը լույսի։ Նախ ասեմ, որ անվանումը լատիներեն Ultima cena է, թարգմանաբար՝ Վերջին ընթրիք, այսինքն՝ մենք ռուսներից ենք վերցրել ու թարգմանել՝ Խորհրդավոր ընթրիք, և նրանք էլ գրում են, թե միայն ռուսներն են նկարը պատվել այդ խորհրդավոր քղանցք հագած բառով։ Առավել են շեշտել ստեղծագործության անընդգրկելի խորությունը։
Ուսումնասիրելով սույն անընդգրկելին՝ միամտորեն զարմանում ես, թե որքան նշաններ է ցանել չոր որմին և որքան ավետարանային առակներ ու դրվագներ է արտածել որպես գույն, գիծ, հեռանկար, երկրաչափական թաքնված պատկեր, ու ինչպես է լույսն իր ոսկե հատույթի գործիքով պատկերը բաժանել ու ամբողջացրել ոգեղեն արձագանք ստանալու վստահությամբ։
Նա ընտրել է չոր պատին նկարելու եղանակը, որպեսզի կարողանա նախապես գծագրել, հետո, եթե անհրաժեշտ է, ուղղել, ենթակայել յուղաներկի ու տեմպերայի գունային խաղը, ասենք, որ ձվի սպիտակուց էլ էր խառնել ներկերին, որն էլ պատճառ է, գուցե, վերջին քսվածքից 20 տարի հետո նկարի որոշ փոփոխությանը, ճաքեր տալուն։ Կարող է չար հավերի ձվեր էին, ինչպես մենք ունեինք Երևանի Սարի թաղ արվարձանում։ Ասում են՝ չոր պատն էլ է պատճառը։ Հետաքրքիր է, ինչ որմնանկար կստեղծվեր, եթե նկարեր թաց պատին։ Նա պիտի արագ նկարեր, ինքը դանդաղ էր աշխատում։
Եվ ահա գաղտնախորհուրդ 3 թիվը Բեթղեհեմ գնացող 3 մոգերի հետ նվեր է բերել դիտողին, սեղանի ետևը, մեջտեղում Հիսուս Քրիստոսի դիրքն է, եթե գծեր քաշենք նրա գլխից ներքև, իջեցնենք թևերի բացվածքի վրայով և ներքևում սեղանի ուղիղ գծով փակենք, այնպիսի կատարյալ, հավասարակողմ եռանկյունի կպատկերվի, որ կհիշես Քեոփսի բուրգը, եռանկյունիներ են և երեքական առաքյալների 4 խմբերը, Խեֆրենի և մյուս բուրգերի ձեռակերտ հավերժական լեռնաշար։ Լեոնարդոն համարյա ծածկագրել է Գիզայի բուրգերին հարազատ խմբանկար։ Նվաստս 1997 թվականի հունիսին մտել է Քեոփսի բուրգի մեջ, կուզեկուզ բարձրացել դամբարանը, որտեղից բացակայում էր սարկոֆագը, երկու անգլիախոս տղերք, գետնին նստած, շշերից գարեջուր էին խմում։
Չմոռանամ ասել՝ երեք պատուհանները՝ Հայր Աստված, Որդի Աստված, Սուրբ Հոգի։ Հիսուսի գլուխը Որդի Աստծո պատուհանի շրջանակի մեջ է։
Սիրելի դա Վինչի, 30-ից 33 տարիքում որտե՞ղ էիք։ Այդ երեք տարում կարո՞ղ է բանտարկվել եք կամ շրջագայել Կիլիկիայի հայկական գյուղերով, լեռներով։ Տաք ջուրն ինձ համոզում է ասել՝ կարծես Դանթեի տերցիններն են շարակարգվել որմնանկարի երեսին։ Պյութագորասն էլ իր քանոնով ու ծղիկով մասնակցել է տարիներ (մոտավորապես 3 տարի, 1495-98 թթ.) շարունակվող գործի արարմանը։ Չեք մոռացել երկու 3-ը՝ Հիսուսի 33 տարիքը։ Չասեմ էլ, իմացեք, ավետարանիչներն էլ այն հողն են փռել, որից նկարիչը քաղել է խոսքը պատկեր դարձնելու ծիլերը, քիստերը՝ սիրեցեք զմիմեանս այնպես, ինչպես ես եմ ձեզ սիրում… Հողի վրա մի օր մատով գրում էր Հիսուսը, նրա առաջին ու վերջին գրավորը (ինչքան գիտեմ), և ոչ ոք չկարդաց դա, արդեն մոտավորապես երկու հազար տարի անհայտ է գիրն ու նրա իմաստը, գուցե գրել էր չկարդալու համար կամ նախապես տեղյակ էր՝ չեն կարդալու։
Ոտքերիցս բարձրացող ջերմ ալիքը գուշակության գնչուիզմ է հաղորդում, երևի գրել է՝ Ես գնում եմ և ինձ կորոնեք և ձեր մեղքի մեջ կմեռնեք, որտեղ որ ես եմ գնում, դուք չեք կարող գալ։
Կամ էլ՝ Դուք մարմնի համեմատ եք դատում։
Գուցե՝ Դուք ներքևիցն եք, ես վերևիցն եմ, դուք այս աշխարհքիցն եք, ես աշխարհքիցը չեմ։
Հավատացեք, ուղեղիս մեջ հայտնված արվեստաբան ինքնավստահի բջիջն ասաց՝ կամն առել, չոլերն ես ընկել, դա Վինչին հողը չի կարդացել, սակայն ամենահավանականն է նկարել՝ ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում, ձեզանից մեկը ինձ կմատնի։
Այս հավանական՝ հողի վրայի գիրը, չէին կարդացել նաև հետևորդները, և Նա դա բարձրաձայնեց ընթրիքի ժամանակ, երբ հասել էր Ժամը։
Եվ տեսեք, թե ինչպես են առաքյալները խառնվել իրար, նա, ով պիտի մատնի, քսակը ձեռքում, աղամանից աղն է թափել սեղանին և ձեռքն էլ մեկնել է Հիսուսից թացացրած պատառը վերցնելու։ Մատնողի վերաբերյալ նախապես սա էր ակնարկել Հիսուսը, և դա է պատճառը, որ նկարիչը Հուդային այդքան մոտ է նստեցրել Նրան։ Ընթրիքի ժամանակ ուշադիր չէին սեղանակիցները, թե չէ Պետրոսը, ում ձեռքում դանակն է, կխոցեր (և ես չէի լինի Հռոմի Սուրբ Պետրոսի տաճարում) Հուդա Իսկարիովտացուն, և այս նկարն էլ չէր ծնվի, և, ամենակարևորը, չէր խաչվի Փրկիչը։ Բայց Ժամը հասել էր։ Լինելիքը պիտի լիներ։ Նայեք մատնիչի մերկափայլ պարանոցին, վիզը գիտեր կախվելու գալիքը։ Նա դատում էր մարմնի չափով։ Իսկ նա, ով պիտի մինչև աքլորականչը երեք անգամ ուրանա, բայց ձեռքում դանակն է՝ սպանելու իրենց միջի մատնիչին, թեպետ ժամեր անց կտրում է իր դեմ ելած անմեղ մեկի, կարծեմ, զինվորի ականջի ծայրը։
Զարմացած է Փիլիպոսը, Հովհաննեսն էլ այնպես է թեքված Պետրոսի կողմը, որ չեն տարբերում Մարիամ Մագթաղինացուց, թեպետ ես այստեղ պիտի շեղվեմ, հիշատակելու Միլանի հերցոգ Լյուդովիկ Սֆորցայի (նկարչին Միլան հրավիրողը) կնոջը՝ Բեատրիչե դը Էստեյին, որ ինչպես ասվում է, դա Վինչիին հուշել է նկարել այս ընթրիքը։ Ավաղ, նա չի տեսել ավարտուն պատկերը, 22 տարեկանում ծննդաբերելիս մահացել է։ Այ ես վարկած ասելու համար հիշեցի Բեատրիչեին, կարծում եմ՝ Հիսուսի սիրելի առաքյալ Հովհաննեսը գեղաշնորհ Բեատրիչեին հավերժացնելու աննշմարելի նմանությունն ունի։
Գանք առաքյալներին՝ Թովմասը ցուցամատը վեր է տնկել, այսինքն՝ կասկածելով՝ ո՞վ ասաց, Վերևի՞նը։ Նրա ցուցամատն ու դաստակը խաչի նշան են հուշում։
Հարգելի՛ ընթերցող, թույլ տուր շեղվեմ՝ ասելու, ես՝ նվաստս, 1987 թվականին եղել եմ Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում, որի շուրջերքում քրիստոնեություն էր տարածում Թովմասը, նա, ով չհավատալով Հիսուսի Հարությանը, մատով դիպավ նրա վերքին, երբ Փրկիչը Հարությունից հետո հայտնվեց ու հանդիպեց առաքյալներին։
Դա Վինչին ընդգծել է Թովմասի ցուցամատը, նրան տալով երկակի իմաստ՝ նախ որպես հարցական, կասկածանքի շարժում, ապա՝ Վերքը ստուգելով հավատալու ակնարկ։ Թովմասն սպանվեց Հնդկաստանում։
Հակոբոսը ձեռքերն է լայն բացել, իսկ Թադևոսը, նայեք, նայեք, ձեզ չի՞ ասում, որ ինքը դա Վինչիի ինքնանկարների նմանակն է։ Սիրելի՛ մաեստրո, Դուք երևի որևէ հայից լսած կլինեք, որ նա Բարդուղիմեոսի հետ քրիստոնեություն քարոզելիս քարծեծ է եղել Հայաստանում, և երբ քրիստոնեությունը 301 թվականին պետական կրոն է հռչակվել մեր երկրում, այն, ի պատիվ երկու նահատակ առաքյալների, կոչվել է Առաքելական։
Թադևոսի ձեռքերը չեն խոսում, ինչպես Հիսուսի ձախ ձեռքի բաց ափը, որ չի կարող չհամոզել անգամ քարսիրտ հանդիսատեսին ու շշկլված առաքյալներին՝ ըմբոշխնեք հացը, որ է իմ մարմինը, ըմպեցեք գինին, որ է իմ արյունը։
Ձեռք խոսքից անցնենք ոտքերի փսփսոցներին։ Նրանք սեղանի տակ, իբրև աչքից հեռու, կիսախավարում զգում են վտանգի լարված օդը, նրանք Ոտնալվայից հետո առավել զգայական են, միայն մեկի ոտքերն են, որ պարզ տեսանելի են, բութ, վախից ուզում են պոկվել հատակից, նրա ներբանները ցեխոտ են։ Անհնար է լվանալ, նույնիսկ Նա չկարողացավ։ Քրիստոսի ոտքերը չեն երևում, սեղանի դիմացը փակ է, երևի Հիսուսի պատկերն ավելի առաջ մղելու նպատակով։ Որոշ նույնասյուժե նկարներում Հիսուսի ոտնաթաթերը իրար են կպած, ասես խաչափայտին հայտնվելու նախապատրաստություն է։
Ջրի մեջ ոտքերս պաղում են, ջուրն արդեն այն տաքը չէ։ Մայրս ասում էր՝ մարդը ոտքերից է մրսում։
Գնամ Միլանի Սանտա Մարիա դե լե Գրացիե դոմինիկյան եկեղեցի, նայեմ բնօրինակը դա Վինչիի, ու տաք արցունքներ հոսեն մեր ընդերքի հանքերից։
Կորոնավիրուսը խափանեց շրջագայությունս, 2020 թվականի հունիսին պիտի ուղևորվեի։ 2020 թվականի սեպտեմբերի 20-ին նստած գրում եմ այս չգիտեմինչը։
Այ թե կգնայի Միլանի Ատելանիի ապարանքը, որտեղ եղել է նկարչի արվեստանոցը, և որի բակում մինչ այժմ ծլում-ծաղկում է այն խաղողի վազը, որ նկարչին նվիրել է հերցոգ Սֆորցան։
Վերոհիշյալ երախտավորն է Լեոնարդոյին հրավիրել Լոմբարդիայի Միլան մեծաշուք քաղաք, և ոչ թե սոդոմական մեղքի մեջ կասկածանքն է Ֆլորենցիայից հեռացման առիթ դարձել։ Հետաքննել են, ինչպես ասվում է, և ոչ մի ապացույց այս գործով։ Եվ ասենք նաև, որ Ֆլորենցիայի հռչակավոր արվեստասեր, իշխանավոր Լորենցո Մեդիչիի հովանավորյալն էր Միքելանջելոն։ Նաև Վատիկանի հետաքրքիր պատվերները նրանն էին։
Հասկացա՞ք, թե ինչ երջանիկ ենք մենք շուկայական տնտեսության բարեգութ ճիրաններում։ Ազատ մրցակցություն, երկրների բարեգործության օրենսդրություններ, աճուրդներ, զուգարանակոնքերի ու նորագույն ապշեցնող արվեստի գլուխգործոցներ, ճողփա, ընկեր, պարոն, մաեստրո դա Վինչի։
Ձերդ մեծության «Վերջին ընթրիքը» նկարում կա 3D տեսանելիության գյուտ, երևում է նաև այսօրը իր զենքերով՝ կործանիչներ, հրասայլեր, ուղղաթիռներ, «Կատյուշա» հրանոթներ, հիդրավլիկայի օգտագործման տեխնիկական հրաշքներ, տիեզերքի հետազոտման սարքեր, ատոմային ռումբեր։
Մաե՛ստրո, այս ամենի մեջ Ձեր ցուցամատը խառն է։
Եվ ահա կա կարծիք, որ Դուք այլմոլորակային եք, և Ձեր գենն են փնտրում Տիեզերքը հետազոտող տիեզերագնացներն ու գերճշգրիտ սարքերը։ Ձեր հոգին քրքրում են ուսումնասիրություններով, փորձում են գաղտնիքներ բանալ՝ իբր մասոնական օթյակի գլխավոր անդամներից եք, հարսանիքներ կազմակերպող, հա՛, խնդրում եմ ասեք, ո՞նց եղավ, որ երեք տարի աշխատելով եկեղեցում և արվեստանոցում, չէիք կարողանում գտնել Հուդայի բնորդի։ Եվ մի օր հարբած, գջլոտի մեկին տեսնելով՝ բերել եք տալիս եկեղեցի ու նկարում նրան, իսկ այդ խելակորույսը ուշքի գալով մռթմռթում է՝ ինձ երգչախմբից բերել եք Դուք և նկարել, Հիսուսը ես եմ։
Հիմա խնդա՞նք, թե՞ լանք, մաե՛ստրո, թե մոտենանք ընդարձակ սեղանին ու հացի փշրանք ծամելով ու կիսատ ըմպած գինու բաժակով խմենք Ձեր կենացը։
Ե՛վ գրող, և՛ նկարիչ, և՛ ճարտարագետ ու զվարճախոս, իսկ ինքնանկար գծանկարում՝ մռայլ իմաստուն, որի մորուքի մեջ թաքնված համաստեղություններ կան։
Մի՛ հավատացեք, թե ինչ են ասում Ձեր մասին որպես մարդ, բոլորս մարմնի չափով ենք դատում մյուսների մասին, Դուք մեզ նայեք այն հայացքով, ինչ Թադևոսն է դիտել Հիսուսին, և ներեք մեր կիսատությունը, մեզնից վեր թռչելու անկարողությունը և Ձեզ չհասնելու (անգամ տիեզերանավով) խեղճությունը։
Մի նկարում Դուք և Հիսուսը իրար հետ եք ընթրում։
Մի երկնքից Դուք և Հիսուսը տեսնում եք ներքևում ու ամպերից վեր խժվժացող մարդկանց ձեռքերի քսակները, սեղանին թափված աղը, հողի գիրը և ինձ ասեք, ո՞ւր են հիմա հույն Յուրղոսը, նրա կին հայուհի Հարգեն, նրանց կիսահայ, կիսահույն զավակներ Յանիսն ու Մարիսը, ախր նրանք տարիներ առաջ հեռացել են Հայաստանից ու չվել գուցե Հունաստան, կամ գուցե… ո՞վ իմանա։
