Մեկ տարի ու ավելի՝ ո՛չ տղամարդն էր աշխարհինը և ո՛չ էլ աշխարհը՝ իրենը:
Մեկ տարի ու ավելի՝ սեփական տունը՝ հյուրանոց, հայրն ու մայրը՝ սահող ստվերներ, չորս դստրիկները՝ անձայն-անծպտուն տիկնիկներ…
Եվ ինքը՝ կատակաբանն ու հումորաշատը, այժմ՝ կարկտաբեր (սարսռաց ու նայեց լուրթ երկնքին)՝ չէ՜՝ ի՞նչ կարկուտ, որ ինքն էլ՝ կարկտաբեր…
Բայց աշխարհը՝ իր հետ տեղը փոխած մռայլ աշխարհն այժմ՝ կատակաբան ու հումորաշատ և, երևի իր ետևից իր՝ անցյալ կատարյալի (անցյալ անկատարի՞) վրա ոչ թե հումոր, այլ՝ քմծիծաղ տվող աշխարհը լավ գիտեր, որ ինքը հիմա կատակելու ցանկություն չունի և չունի հումոր անելու ոչ մի ցանկություն, քանզի ինքնավստահ ու ինքնամեծարի կուրությամբ ապրած ու մի օր էլ սեփական տան մեջ՝ մերկ իրականության դեմ հանդիման հայտնված՝ իսպառ կորցրել էր աշխարհը, և աշխարհն էլ՝ իրեն, ու…
Ու կաթիլ-կաթիլ… Ո՛չ, կաթիլի մեկ հազարերորդականի չափով, բայց զօր ու գիշեր կուտակված մաղձը՝ տեղ չանելով ներսում, հանկարծ ելք էր փնտրել՝ «շաղ գալու» մեկն ու մեկի գլխին ու հենց փողոցում էլ գտել այդ մեկն ու մեկին՝ դիմացից եկող, ամեն Աստծո օր իր ճանապարհին հանդիպող, ինքն իրեն պաշտպանել չկարողացող հենց այդ մեկին ու… թունոտ քմծիծաղից ծռված բերանի անկյունով.
– Ասի՛,- ասել,- Ասի՛, ինձ կառնե՞ս:
– Ո՛չ:
«Ոչ»-ը ժխտական պատասխան չէ՛ր՝ ապտակ էր «ոչ»-ը:
– Էդ ինչո՞ւ որ,- փորձել էր դուրս գալ շշմածությունից ու ժպտացել՝ զարմացած. Ասի՜ն, Աստծո գե՜շ, սև ու անդո՜ւր, ոտքերը՝ ծռտի՜կ, ձեռքերը՝ ծնկներին հասնո՜ղ, մի խոսքով…
Եվ.
– Էդ ինչո՞ւ որ,- կրկնել:
– Դու սիրո՛ւն ես:
– Որ սիրուն եմ՝ ի՞նչ…
– Ոչի՛նչ:
– Ոչի՞նչ…
Ու կանգնել էսպես՝ առանց նայելու, թե մեկն ու մեկը պատահաբար չի՞ անցնի ու իրեն չի՞ տեսնի սրա հետ կանգնած՝ զրուցելիս… Կանգնել ու…
– Ոչի՞նչ… Ոչինչ՝ ի՞նչ:
– Ընդամենը՝ ոչինչ: Ընդամենը, որ դու կարող ես կնոջիցդ էլ սիրունին առնել…
Իր հասակակիցն ու, իր կարծիքով, աշխարհից անտեղյակ էս մեկը, պարզվում է՝ հեչ էլ անտեղյակ չէ, ու հիմա ինքը, նույնիսկ սրա բերանին մի մատ մե՜ղր… Ներսը տակն ու վրա էր եղել, ու մինչև կկարողանար հավաքել ինքն իրեն՝ ինքը թքած ունի բոլորի՝ և՛ սիրունների, և՛ ավելի սիրունների, և՛ տգեղների, և ավելի… նայել էր դիմացինին՝ ամենատգեղների՛… բոլորի՛ վրա,- երևի դար էր անցել, ու ինքը՝ վերստացած «կատակելու» (ծաղրելո՞ւ) ցանկությունը.
– Բա դու ո՞ւմ ես առնելու,- դարձյալ էր ժպտացել թունոտ,- բա որ ինձ չես առնելու՝ ո՞ւմ ես առնելու:
– Ոչ մեկին,- ասել ու շրջանցել էր ճանապարհը փակողին,- ոչ մեկին:
– Ինչո՞ւ:
– Պարզապես,- առանց ետ նայելու,- պարզապես,- նետել,- դեռ չեմ հանդիպել ինձանից գեշին:
Այ քեզ պատասխա՜ն, ու մտքում. «Կերա՞ր,- էր հարցրել ինքն իրեն,- կերա՞ր…»:
***
Եվ ամբողջ օրը Սուրենը… ըստ Ասիի՝ «Սիրո՜ւն Սուրենը» բոլոր կողմերից ինքն իրեն քննելով՝ Ասիի աչքերով. «Այ քեզ բա՜ն… Այ քեզ… Էս ի՞նչ կախարդանք էր»,- թափառել էր մարդկանցից հեռու, չգիտես թե որտեղերո՜ւմ և ուշ երեկոյան տուն մտնելով, իբր հեռուստացույց նայող մոր բազկաթոռի մոտ մի աթոռ քաշելով՝ առանց նախաբանի.
– Պսակվում եմ,- էր ասել:
– Վա՜յ, ցա՛վդ տանե՜մ,- երեք բառանոց նախադասության երեք բառերն էլ՝ ըստ պապերի հարուստ լեզվի հարուստ կետադրության եղանակավորելով՝ «Վա՜յ, ցա՛վդ տանե՜մ»,- ժպտացել էր մայրը (էն ե՞րբ էր, որ ժպտացել էր վերջին անգամ՝ մեկ տարի՞, թե մեկ դար առաջ…) ու սպասել բարի լուրի շարունակությանը, բայց որդին.
– Պսակվում եմ,- կրկնելով՝ բարձրացել էր իր ննջասենյակ:
Հաջորդ օրն էլ էր Սուրենն իրեն «տվել քամուն», և մայրը սրբելով աչքերը՝ «Աստված ջա՜ն»,- էր կանչել…
Եվ երեկոյան, երբ հյուրասենյակում դարձյալ երկուսով էին մնացել, որդին առանց հայացքը բարձրացնելու.
– Ինձ թվում է,- ասել,- ինձ թվում է՝ պիտի գնաս Ասիին ուզելու…
Կատա՞կ է անում որդին՝ քննող հայացքով նրան էր նայել մայրը,- կատա՞կ է անում կատակելը մոռացած որդին, ու հասկացել, որ… Եվ. «Քոռանա՜մ ես,- հոգու խորքում մղկտացել էր մայրը,- քոռանա՜մ…- ու, հայացքը փախցնելով որդուց,- թե ի՞նչդ էր պակաս, այ սևերե՜ս, որ թագավոր ամուսնուդ… Ի՞նչդ… Երեխիս սիրույն՝ բոլորս քեզ ծառա… կոտրեցիր երեխիս սիրտը ու չորս երեխի տեր՝ չասիր, թե չորս աղջկա անուն ես կոտրո՜ւմ… Ոտքս կոտրվեր՝ չբացեի հորդ տան սև քարով շարվելիք դուռը, որ հիմա, ի՛մ հավանած հարս, «սևս՝ ներս արած, ու սպիտակս՝ դուրս»՝ ամեն րոպե մեռնելս չուզեի՜…- ու ափերով դեմքը ծածկելով,- քոռանա՜մ ես»,- կրկնել:
Ուշ երեկոյան տուն մտած որդին նայել էր շուրջն ու՝ դառնալով մորը.
– Չգնացիր, էլի, մա՛, չգնացի՛ր Ասիի ետևից:
Խեղճ-խեղճ նայել էր որդուն՝ խելքի՛ արի, ու.
– Բայց,- ցանկացել ասել,- բայց…
– Բայց չկա,- կտրել էր որդին,- կգնա՛ս, վաղը կգնա՛ս,- ու գնացել քնելու, և չէր լսել մոր՝ ոչ միայ իր, այլև ուրիշ մեկին ցավ պատճառել չցանկացող հայ մոր. «Բա մեղք չի՞ էդ աղջիկը, ա՛յ բալա, որ ուզում ես բոլորի ձեռքին տառապած էդ որբի ջանից հանես կնոջդ մուռը… Մեղք չի՞…»:
***
Եվ երկու օր ո՛չ որդին էր այլևս հարցրել ու ո՛չ էլ մայրն էր բերան բաց արել, մինչև ինքն իրեն «խոսք հասկացնելով» ու «ինքն իր վրայով անցնելով»՝ մայրը վերջապես… Բայց ինքն իրեն խոսք հասկացնելով ու «ինքն իր վրայով անցնելով»՝ մայրը քանի՜ օր, քանի՜ ժամով դուրս գալով տանից՝ մենակ էր վերադարձել…
Ու երբ, վերջապես, մի օր աշխատանքից տուն դարձած որդին տեսել էր տուն բերվածին («էս ինչ արեցի՜ր, այ…»), ով ոչ մի ձևով («իսկ ի՞նչ պիտի աներ՝ պարե՞ր») չէր արձագանքել ներս մտածին. ո՛չ թաքցված ուրախությամբ, ո՛չ զարմանքով, ո՛չ իսկ տխրությա՜մբ, և… շարունակել իր չընդհատված գործը, այլ… կարծես ինչ-որ տեղ, ինչ-որ բան անելու կանչվածի նման՝ հանկարծ գործը ետ չընկնի, և ում ոչ ոք երբեք չի ասել. «Ասի՛ ջան, մի էս հացը հասցրու մեր հալևորին…», կամ. «Ասի՛ ջան, էս արդուկելու լվացքը…», ու նաև. «Ասի՛ ջան, էս էրեխի խնդիրը…», այլ. «Ասի՛, էս հացը…», «Ասի՛, էս արդուկելու…», «Ասի՛…»: Ինչու՝ Ասին «ջան» լսելու բա՞ն էր. «ջանը»՝ իրենց անականջ թոռների ու թոռնուհիների, իրենց թագավոր ու թագուհի մեծացող թոռների ու թոռնուհիների համար է և ոչ թե քաղցր խոսքի անսովոր Ասիի… ու թե կուզեք իմանալ՝ դեռ Ասին պիտի իրենց «ջան» ասի, որ իրեն մարդատեղ են դնում, բա ո՜՞նց…
Եվ ուրեմն. «Էս ինչ արեցի՜ր…»,- Սուրենն անխոս բարձրացել էր ննջասենյակ…
Առավոտ վաղ, անցած երեկոն իսպառ մոռացած տղամարդը, ոտքերն իջեցնելով երկտեղ մահճակալից ու ճմլկոտվելով, զարմացած նայել էր պատուհանի մոտ դրված բազմոցին, դրա վրա՝ դեպի պատը կուչ եկած աղջկան ու… հիշել և արագ հագնվելով իջել ներքև…
Ու երբ պարտեզի դռան ծլնգոցով նշանավորվել էր նրա գնալը, կարգի բերելով ննջասենյակը, ներքև էր իջել նաև աղջիկը՝ «սկեսրոջն» օգնելու…
Եվ այդպես օրեր… ո՛չ՝ գիշերներ, քունը փախել էր այդ սենյակից… երբ տղամարդը չէր հրավիրում, կամ… ակնարկում նրան զբաղեցնել իր համար նախատեսված տեղը, իսկ «չհրավիրվածն» էլ ոնց որ բացարձակ միտք չուներ…
Եվ երբ, վերջապես, հավաքելով իր նախկին սրամտության փշրանքները, տղամարդը գտել էր առանց «կոտըրն ընկնելու»-ի ճանապարհը.
– Այդ բազմոցը,- ասել գուցե քնա՞ծ, գուցե հոգնած աչքերը փակածի՞ն,- այդ բազմոցը իմ ցերեկային հանգստի համար է, իսկ քո տեղը,- ու խորը շունչ քաշել,- իսկ քո տեղը՝ այս մահճակալի աջ կողմում…
Եվ, առանց շրջվելու, մթության միջից՝ լուսաբանելով շատ հարցեր, լսվել էր.
– Ես այդ մահ-ճա-կա-լի վրա չե՛մ քը-նի,- պատասխանը:
Եվ տղամարդը սարսռացել էր… Ոչ թե «մահ» վանկի պատճառով. «այդ» մահճակալի վրա ոչ մեկը, Փառք Աստծո, չէր մա-հա-ցել… առավել ևս չէ՛ր մա-հաց-վե՜լ, այլ… Այլ բաց էր թողնվել՝ փողոցներում «շափաղ տալով» ման գալու… Գլուխը քարը՝ թող… Բայց որ… Բայց որ ի՛նքը… Ի՜նքը մեկ տարի ու ավելի ժամանակ գլխի չէր ընկել ու դուրս չէր նետել հին հիշողություններից ազատվել չթողնող «այդ»… մահ-ճա-կա՜-լը. «Ապրի՛ Ասին»,- ամեն ինչի խորքը… խորքե՜րը, էությո՛ւնը տեսնող Ասին…
Մյուս օրը՝ ճիշտ կեսօրին, կահույքի խանութից բերել ու տեղադրել էին նորաոճ ու շքեղ, լայնշի մի մահճակալ՝ իր զգեստապահարանով, կոմոդով ու աթոռակով՝ տանելով այն ամենը, ինչին կպել էին…
«Ապրի՜ Ասին…»:
Եվ առավոտյան ներքև իջնել պատրաստվող «Սիրուն Սուրենն» ասել էր.
– Հագնվի՛ր ու ներքև իջի:
– Անկողինը…
«Անկողին» բառը դիմացինի բերանում «կողպելով»՝ տղամարդն ասել էր.
– Անկողինը քո գործը չի, արագացրու և իջի՛ր ներքև:
Ու սիրտը սառել էր կրծքավանդակում. քեզ համար ապրում էիր, էլի… Արժե՞ր էսպես սխալվել, էն էլ քառասուն տարեկանո՜ւմ… Ամոթից մեռնես՝ լավ չի՞… Ահա և դիմացինին՝ էն էլ ո՜ւմ ձեռք առնող քո խոսքի պատասխանը…
Դողացող ձեռքերով՝ միայն ծածկոցն էր կարողացել քաշել անկողնու վրա՝ թե ինչո՞ւ ծածուկ եկար, որ հիմա էլ ի ցույց աշխարհի ե՛տ տարվես…
Երբ ներքև իջավ, որդին մորն ասում էր.
– Անկողինս կհավաքես, մա՛,- և ավելորդ ոչ մի այլ բառ, միայն,- անկողի՛նս կհավաքես:
Առաջին անգամ… Ամբողջ իր կյանքում՝ առաջին անգա՜մ, ցանկանում էր լաց լինել… «ոռնա՜լ», ու չէին թողնում, թույլ չէին տալիս այդ մեծ տան մի անկյունում լաց լինի՝ հանգստանա, ու նոր միայն՝ գլուխը քարը, թե…
Դուրս եկան, ու նա՝ գիլյոտինի տարվողի նմա՜ն, հազիվ քարշ տալով ծա՜նր ոտքերը, քայլեց դիմացից գնացող «անծանոթի» ետևից…
Բայց իրենց տան կողմ չէին գնում, այլ… դեպի գյուղաքաղաքի կենտրոն… Իհա՛րկե, սա Սուրենը չէ՛ր լինի, եթե բոլորին չցուցադրեր իր «բերվելն ու… ետ տարվե՛լը»:
Չնկատեց էլ դիմացը հայտնված դռները, որ «նա» բաց արել ու սպասում էր.
– Մտի՛ր:
Մտավ. ինչո՞ւ… Ինչո՞ւ ետ չդարձավ ու… չփախավ: Ինչո՜ւ…
Գլուխը պտտվում էր, ականջները դժժում էին, ու վախենում էր (սարսափո՜ւմ էր) վերև նայել, որ հանկարծ չընկնի, երբ…
Երբ կողքի «անծանոթը» մեկ այլ անծանոթի ոչինչ չասող բառեր էր ասել.
– Ամենաթանկը` նշանի…
– Իհա՛րկե:
Ու կողքի «անծանոթը» դիմացի անծանոթին.
– Դա չէ,- էր ասել,- դա չէ, նաև ամենագեղեցիկը:
Ինչո՞ւ չէր նստում հատակին, ումի՞ց էր ամաչում, որ իր ներկա վիճակից ավելի ամոթալի չէր լինելու, ինչո՜ւ…
– Ասի՛, քույրի՛կ ջան, վա՞տ ես զգում…
«Ջան»-ը իր համար չէր, «քույրիկ»-ը՝ նույնպես, և հազիվ հենվեց…
Բերանին մոտեցված բաժակի սառը ջուրը փակ բերանի կողքերով հոսեց վզին ու խառնվեց առատ հոսող արցունքներին, ու նա կարծես արթնացավ. հարևանուհին՝ այդտեղ աշխատող «անծանո՜թը» բռնել էր իրեն, իսկ բարի՜-բարի ժպտացող «Սիրուն Սուրենը» ամենաթանկ ու ամենագեղեցիկ մատանին էր հագցնում… իր՝ Ասիի մատնեմատին:
Պարտեզի դռնակից ներս՝ Սուրենի՝ կարծես իրենց սպասող մայրն առաջ գալով պաչեց Ասիի ճակատը և մտքում. «Ասի,- ասելով,- Ասի ջա՜ն, էրեխեքիս, որ շուտով կգան ճամբարից, մայրություն… հարազատ մայրություն կանես, Ասի՜…»,- ու իբր խոհանոցում մի մոռացած գործ հիշելով, որից պիտի որ կախված լիներ աշխարհի լինել-չլինելու հարցը՝ վազել էր… աչքերը սրբելու:
Եվ Սուրենի մոր պաչով Ասիի աչքերի դիմացից ասես քաշել, ներքև էին սահեցրել ամեն ինչ ծածկած մի փառ, ու նա տեսել էր լվացքի պարանից հատիկ-հատիկ կախված ու չորացող՝ Սուրենի ու իր անկողնային սպիտակեղենը և… գետինը մտել…
Եվ գյուղաքաղաքը… Երեկվա գյո՜ւղը իրար էր անցել. քաղցր խոսքի անսովոր Ասի՜ն…
Եվ Ասիին մեկ «ջանն» ափսոսացողներն ասես արթնացել էին լեթարգիական քնից. իրենց Ասի՜ն… Իրենց բոլորի՛ Ասի՜ն. բոլորին հասնող, բոլոր գործերից գլուխ հանող, նույնիսկ երեխաների՛ն, խաղի նման մաթեմատիկան հասկացնո՜ղ Ասին…
Խաբեցի՜ն, ո՜նց խաբեցին խեղճ որբին… բռիլիանտո՜վ խաբեցին իրենց բոլորի Ասիին ու… Ու դարձրեցին մի տան սեփականությո՜ւն… Բա ափսոս չէ՞՜ր Ասին…
Եվ գյուղաքաղաքը… Երեկվա գյո՜ւղը, որ հույս ուներ, թե Ասին «մի օր կտեսնի ճշմարտությունը, խելքի կգա ու… ետ կդառնա իր բռնած ճանապարհի՜ց»,- նորից էր իրար անցել. Ասի՜ն, տասն ամիս դիմացած, տասն ամսվա յուրաքանչյուր օրը նոր մի հայտնագործություն դարձրած Ասին մի օր էլ այլևս չէր դիմացել ու նրան…
Ու հիմա Սուրենի բազմամարդ հարազատությունը՝ առաջին շարքում, նա ինքը՝ Սուրենը, նրա հայրն ու մայրը, քույրերը, գրեթե մեկ տարով մեծացած չորս դստրիկները, մյուսնե՜րը՝ ուղիղ չորս շարք, սրտատրոփ սպասում էին շրջանային հիվանդանոցի պատուհանների ներքևում, որոնց մեջ ահա-ահա պիտի հայտնվեր…
Եվ բուժքույրերից մեկի ուղեկցությամբ հայտնվել էր Ասին. ոսկեհե՜ր, սպիտակամա՜շկ, սիրո՜ւն զույգ տղաների բարուրները զույգ թևերով գրկած, լուսե երեխաների շողքը ժպտացող դեմքին… սիրո՜ւն Ասին. հուզված ու արտասվո՜ղ սկեսրոջ «բռիլյանտ» հարսը, չորս դստրիկների մամա՜ն ու նրանց հոր՝ «ԿՈՐԲՈՒՆԿՈ՜ՒԼՍ»… Որն սկեսրոջը հիշեցրել էր որդու պատանեկության ու իր երիտասարդության տարիներին կարդացած ու արկածային գրքերից մեկում քնած, բայց չմոռացված, շատ թա՜նկ, իսկ որդու համար ադամանդից էլ թանկ հազվագյուտ երկնագույն նռնաքարը՝ «ԿՈՐԲՈՒՆԿՈ՜ՒԼԸ», ով ժպտաց իր հազիվ գտած «Իրենից ավելի գեշ» տղամարդուն, որ չէր նկատում իր բազմամարդ՝ ուղիղ չորս շարք հարազատությունից հետո… պակասը լրացնող գյուղաքաղաքի գրեթե ամբողջ ժողովրդին, որին թվում էր, թե Ասին՝ իրե՛նց Ասին, ժպտում է նաև… իրե՛նց:
19. 07. 2020 թ.
