ՌՈՒՍԼԱՆ ՍԱՂԱԲԱԼՅԱՆ / ՀԻՆ ԱԼԲՈՄԻ ԼՌՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ի ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԱԳՌԱՎԻ Ռուսլան ՍԱՂԱԲԱԼՅԱՆՀԳՄ վար­չու­թյու­նը
շնոր­հա­վո­րում է արձակագիր, դրամատուրգ, հրապարակախոս
ՌՈՒՍԼԱՆ ՍԱՂԱԲԱԼՅԱՆԻՆ
ծննդյան 70-ամյակի առթիվ
«Գրա­կան թեր­թը» միա­նում է շնորհավորանքին

 

ՀԻՆ ԱԼԲՈՄԻ ԼՌՈՒԹՅՈՒՆԸ
(Էս­սե)

 

Դժ­վա­րութ­յամբ դուրս հա­նե­ցի հնա­մե­նի գրա­սե­ղա­նի՝ խղճա­լի ճռին­չով բաց­ված դա­րա­կից: ­Լու­սան­կար­նե­րի հաստ ալ­բո­մը՝ սահմռ­կե­լի վար­դե­րով զար­դար­ված կազ­մով, հե­ռա­վոր անց­յա­լից ծա­նոթ բույ­րով՝ ոնց որ «­Կար­միր ­Մոսկ­վա» օ­ծա­նե­լիքն է: ­Կա­րո՞ղ է բույ­րը այդ­քան եր­կար պահ­պան­վել: Դժ­վա՜ր… Դ­րա հի­շո­ղութ­յու­նը մտքում է, գլխում: ­Մայրս մեկ ան­գամ չէ, որ ցու­ցադ­րում էր այդ հաստ­լիկ ալ­բո­մը, խնամ­քով թեր­թե­լով փա­փուկ է­ջերն ու ծխա­խո­տի բա­րակ թղթե­րը, ո­րոնք պաշտ­պա­նում էին լու­սան­կար­նե­րի փայ­լը ճար­պոտ մատ­նե­րից, ու հըն­թացս պատ­մում էր լու­սան­կար­նե­րում պատ­կեր­ված մարդ­կանց մա­սին: ­Ցա­վոք, շատ բան մո­ռա­ցել եմ: Ե­րի­տա­սար­դութ­յու­նը չի կա­րող խնամ­քով վե­րա­բեր­վել հի­շո­ղութ­յա­նը: Թ­վա­յին աշ­խար­հը կա­րող է, բայց այս­տեղ էլ պրոբ­լեմն այլ է՝ մենք տե­ղի ենք տա­լիս՝ հի­շո­ղութ­յու­նը ան­վա­նա­կո­չե­լով տե­ղե­կատ­վութ­յուն, այն փա­կե­լով լա­րե­րով ու էկ­րա­նով տու­փի մեջ ու մտա­ծե­լով, որ կվե­րա­դառ­նանք ցան­կա­ցած պա­հի, բայց պա­րա­դոքսն այն է, որ չենք վե­րա­դառ­նում. տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը շատ է, ժա­մա­նա­կը՝ սուղ:
­Միայն թվում է, թե ալ­բո­մը մե­ռած է, նա կխո­սի, հենց որ շրջես ա­ռա­ջին է­ջը: ­Բայց սա­կա­վա­խոս է, միայն ակն­թարթն է եր­ևա­կում, պա­հը, երբ շրխկա­ցել է ֆո­տոա­պա­րա­տի փա­կա­նա­կը: Ինչ է ե­ղել դրա­նից ա­ռաջ ու հե­տո՝ քո մտա­ծե­լիքն է: Ա­սեմ, որ ալ­բո­մի վեր­ջին է­ջե­րը լրաց­ված են ին­ձա­նով. դա մի ժա­մա­նակ էր, երբ իմ սի­րե­լի ժա­պա­վե­նա­յին ա­պա­րատն ապ­րում էր իր վեր­ջին օ­րե­րը: Մ­յուս դա­րա­կում հայտ­նա­բե­րե­ցի քու­ղով կապ­ված նա­մակ­նե­րի ու բա­ցիկ­նե­րի կա­պուկ­ներ: ­Հի­շո՞ւմ եք հին, բա­րի, միա­միտ բա­ցիկ­նե­րը: «­Սի­րիր ինձ, ինչ­պես ես՝ քեզ», «­Հաշտ­վիր, հաշտ­վիր ու այլևս մի՛ կռվիր»: Այդ բա­ցիկ­նե­րը այ­սօր էլ հաս­ցեա­տե­րեր կու­նե­նա­յին՝ աշ­խար­հը ագ­րե­սիվ է դար­ձել…
ԵՐԵՎԱՆԻՑ ԳՐՈԶՆԻ ԵՎ ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԲՈԼՈՐ ԿԱՆԳԱՌՆԵՐՈՎ
…Այս լու­սան­կա­րում չորս տա­րե­կան եմ: Գ­րոզ­նի քա­ղաքն է: ­Հի­շում եմ մեր փո­ղո­ցի տա­րօ­րի­նակ ան­վա­նու­մը՝ ­Պա­րա­վոզ­նա­յա: ­Տա­րօ­րի­նակ, ո­րով­հետև փո­ղո­ցում շո­գե­քար­շի հետք չկար: ­Նաև հի­շում եմ, ինչ­պես հար­ևան­նե­րը՝ ռուս կա­նայք (այն օ­րե­րին չե­չեն­ներ քա­ղա­քում չկա­յին), գլուխս շո­յե­լով հե­տաքրքր­վում էին. «­Լավ ման­չուկ է: ­Դու ո՞ւմ տղան ես»: Այ­սօր էլ են հարց­նում, թեև ման­չուկն ար­դեն յո­թա­նա­սուն է ու վա­ղուց ոչ մե­կի­նը չէ: ­Դե, իսկ հի­սուն­հին­գին չորս տա­րե­կան էի ու պա­տաս­խա­նում էի. «­Մա­մա­յի»: Ին­չո՞ւ պա­պա­յի չէ որ… Են­թադ­րում եմ, այն պատ­ճա­ռով, որ ես ար­դե՛ն քնած էի լի­նում, երբ հայրս տուն էր գա­լիս ու դե՛ռ քնած էի, երբ գնում էր: ­Տա­րի­ներ անց ի­մա­ցա, որ ժա­մա­նա­կին մինչև ա­կանջ­նե­րի ծայ­րը սի­րա­հար­վել է մորս ու հա­մա­ռո­րեն նվա­ճել նրան (մայրս ի­րոք գե­ղեց­կու­հի է ե­ղել քսան-քա­նի տա­րե­կա­նում, թեև ա­մեն ժա­մա­նակ ու­նի կա­նա­ցի գե­ղեց­կութ­յան իր չա­փա­նիշ­նե­րը), ու­րեմն, սի­րա­հար­վել ու ցան­կա­ցել է ա­մուս­նա­նալ: Իսկ պապս՝ մորս հայ­րը, որ սար­սա­փե­լի հպար­տա­նում էր իր հին գեր­դաս­տա­նով, եր­կու քա­րե ա­ռանձ­նատ­նե­րով, մեծ այ­գով ու բա­կի ալ կար­միր գեոր­գին­նե­րով, ին­չից հետ­ևում է, որ ար­հա­մար­հում էր գեոր­գին­ներ չա­ճեց­նող ան­տոհմ պլե­բեյ­նե­րին, ինչ­պի­սին, իր կար­ծի­քով, հորս ըն­տա­նիքն էր, տե­ղե­կա­նա­լով ջա­հել­նե­րի ծրագ­րե­րի մա­սին, սար­սա­փե­լի կա­տա­ղել է, բայց ո­չինչ չի կա­րո­ղա­ցել ա­նել, քա­նի որ ի­րեն նոր էին ժամ­կե­տից շուտ ա­զատ ար­ձա­կել զո­նա­յից, իսկ զո­նան գտնվում էր հե­ռա­վոր հե­ռու­նե­րում՝ ­Կո­լի­մա­յում…
­Տա­րի­ներ անց (ար­դեն տաս­նե­րեք տա­րե­կան էի) պապս պատ­մում էր, ինչ­պես էին տա­նում ­Կո­լի­մա: ­Ծո­վով, շո­գե­նա­վով: ­Բան­տա­յին մահ­ճակ­նե­րը ե­րեք հար­կա­նի էին և­ ու­ժեղ ճոճ­քից սո­վից ու­ժաս­պառ բան­տարկ­յալ­նե­րը ընկ­նում, գլուխ­նե­րը խփում էին փայ­տե ե­լուստ­նե­րին… Ու ո­մանք այլևս տե­ղից չէին բարձ­րա­նում: ­Ներս էին մտնում ու­ղեկ­ցող պա­հակ­ներն ու բո­լո­րին՝ ով մե­ռած, ով ու­շա­թափ­ված, բռնում էին ոտ­քե­րից ու ձեռ­քե­րից, հա­նում տախ­տա­կա­մած ու՝ մե՛կ-եր­կո՛ւ, գցում ծո­վը: Իսկ շո­գե­նա­վին ու­ղեկ­ցում էին մարդ­կա­յին դե­լի­կա­տե­սից շփա­ցած շնաձկ­նե­րը, ո­րոնք տեղ­նու­տե­ղը պա­տա­ռո­տում էին հեր­թա­կան զէ­կին ու շա­րու­նա­կում լո­ղալ՝ հա­սա­րա­կութ­յան կող­մից մերժ­ված­նե­րի հեր­թա­կան չա­փա­բաժ­նի սպա­սու­մով:
­Նաև պատ­մում էր, թե ինչ­պես է տուն վե­րա­դար­ձել հի­սուն թվա­կա­նին: ­Չեմ հի­շում աշ­խար­հի ծայ­րին գտնվող եր­կա­թու­ղա­յին կա­յա­րա­նի ա­նու­նը: ­Պապս, աք­սոր­յալ­նե­րի տի­պա­յին ճամպ­րու­կը ձեռ­քին, մո­տե­ցել է տոմ­սարկ­ղին ու հարց­րել՝ ինչ­պես հաս­նել Եր­ևան, իսկ տոմ­սա­վա­ճառ աղ­ջիկն էլ զար­մա­ցած հարց­րել է՝ իսկ դա որ­տե՞ղ է: Եր­ևա­նը ­Հա­յաս­տա­նի մայ­րա­քա­ղա՛քն է, գրո՛­ղը տա­նի: Աղ­ջի­կը թոթ­վել է ու­սե­րը՝ չգի­տեմ: Ու պապս հարց­րել է՝ իսկ ինչ­պե՞ս հաս­նեմ Թ­բի­լի­սի: Թ­բի­լի­սի՞… ա՛յ, դա ու­րի՜շ բան: Եվ նա հա­ճույ­քով բա­ցատ­րել է՝ մինչև ուր գնել տոմսն ու որ­տեղ փո­խել կա­յա­րա­նը: Ինչ­պե՞ս կա­րող է նա չի­մա­նալ Թ­բի­լի­սիի տե­ղը, նա նույ­նիսկ ­Գո­րիի մա­սին գի­տե: Ու պապս մեկ­նել է ա­ռաջ­նոր­դի հայ­րե­նի­քը՝ այն­տե­ղից հա­րա­զատ տու­նը հաս­նե­լու հա­մար: ­Ճամ­փոր­դութ­յու­նը տևել է եր­կու շա­բաթ:
Ի­մա­նա­լով, որ վե­րա­դառ­նում է մինչև գոտ­կա­տե­ղը հաս­նող մո­րու­քով ու բար­կա­ցած պա­հին սար­սա­փազ­դու պապս, ջա­հել­նե­րը այն­պես են փախ­չում, որ հաս­նում են Գ­րոզ­նի՝ պա­պիս ա­վագ եղ­բոր մոտ, ով գեոր­գին­նե­րով քա­րե տներ ու­նե­ցող կրտսե­րին տա­նե՛լ չէր կա­րո­ղա­նում: Չ­գի­տեմ նրանց վե­ճի պատ­ճա­ռը, կաս­կա­ծում եմ, որ ժա­ռան­գութ­յան հարց է ե­ղել, բայց հենց կրտսեր եղ­բո­րը չսի­րե­լու հետ­ևան­քով նա գրկա­բաց ըն­դու­նեց փախս­տա­կան­նե­րին, բնա­կեց­րեց ­Պա­րա­վոզ­նա­յա փո­ղո­ցում ու ե­րի­տա­սար­դին ան­գամ աշ­խա­տան­քի տե­ղա­վո­րեց: Այդ­պի­սին էր իմ ա­ռա­ջին մեծ ճամ­փոր­դութ­յու­նը մորս ար­գան­դում, երբ նրանք դեռ պաշ­տո­նա­պես ա­մուս­նա­ցած չէին: Ա­յո՛-ա­յո, ես բեղմ­նա­վոր­վել եմ ­Հա­յաս­տա­նում, ծնվել՝ ­Ռու­սաս­տա­նում: Ն­րանք զագս գնա­ցին ա­վե­լի ուշ, իսկ հար­սա­նիք այդ­պես էլ չե­ղավ: ­Գու­ցե հենց այն օ­րե­րից, պա­պիս պես, տա­նե՛լ չեմ կա­րող պլե­բեյ­նե­րին: ­Թեև եր­կու­սիս պատ­ճառ­նե­րը տար­բեր են՝ ինձ հա­մար մեկ է՝ ռա­միկ­նե­րը ա­ճեց­նո՞ւմ են գեոր­գին­ներ պա­տու­հան­նե­րի տակ, ես չեմ սի­րում նրանց չու­գու­նե նա­հա­պե­տա­կան կար­գե­րը, հո­տա­յին ա­սիա­կա­նութ­յու­նը, ա­նընդ­մեջ մի հաս­կա­ցո­ղութ­յու­նը մյու­սով փո­խե­լը, մարտն­չող տգի­տութ­յու­նը: ­Ցան­կա­ցած ե­րես­պաշ­տութ­յուն, կեղծ բա­րե­պաշ­տութ­յուն, ա­մե­նայն չա­րիք սկսվում է զանգ­վա­ծա­յին, եր­կա­րատև տգի­տութ­յու­նից, հա­վա­տա­ցեք ինձ:
ՊԱՊԵՐ ՈՒ ՏԱՏԵՐ
Որ­քա՜ն մտե­րիմ, հա­րա­զատ ու միա­ժա­մա­նակ ան­ծա­նոթ, մի քիչ օ­տա­րո­տի են դպրո­ցա­կան խմբա­կա­յին լու­սան­կար­նե­րը: Եր­կու տասն­յակ գլուխ­նե­րի մեջ գտնում ես իբր քո օ­րի­նա­կե­լի ու հնա­զանդ գլուխն ու մտա­ծում. «­Մի՞­թե էս ան­հե­թեթ մար­դու­կը ես եմ»: ­Թիվ 58 դպրո­ցը Ա­միր­յան փո­ղո­ցում, ­Լե­նի­նի հրա­պա­րա­կի կող­քին, մայ­րա­քա­ղա­քի երկ­րա­չա­փա­կան կենտ­րո­նում, ուր վե­րա­դար­ձանք Գ­րոզ­նիից 56-ին, հենց որ մո­լե­գին պապս հան­դարտ­վեց ու հա­մա­կերպ­վեց սի­րե­լի դստեր ա­րար­քին:
­Հար­մա­րա­վետ բա­կեր, գետ­նա­մած տնակ­ներ, նեղ փո­ղոց­ներ տրամ­վայ­նե­րով, գա­վա­ռա­կան ֆո­նին՝ հե­ղա­փո­խա­կան­նե­րի մե­ծա­շուք ար­ձան­ներ, ֆո­տոս­րահ­նե­րի գու­նեղ ցու­ցա­փեղ­կեր՝ բաց­ված հիմ­նա­կա­նում տար­բեր երկր­նե­րից հայ­րե­նիք ներ­գաղ­թած հայ­րե­նա­կից­նե­րով (աղ­բար­նե­րով), ո­րոնք չէին զլա­ցել ի­րենց հետ բե­րել ար­տա­սահ­ման­յան լու­սան­կար­չա­կան ա­պա­րատ­նե­րը: Ամ­ռան ե­րե­կո­նե­րը տաք քա­մին ըն­կե­րու­հի փնտրող ա­մու­րու պես կա­տա­ղի պտտվում էր քա­ղա­քում, ու քա­նի որ բարձ­րա­հար­կեր չկա­յին, ա­նար­գել տա­րա­ծում էր քա­ղա­քով մեկ խորհր­դա­յին լրագ­րե­րի կտոր­տան­քը բարձ­րա­գոչ ա­ռաջ­նոր­դող­նե­րով ու քաղբ­յու­րո­յի ան­դամ­նե­րի դի­ման­կար­նե­րով:
Այն օ­րե­րի ըն­տա­նե­կան լու­սան­կար­նե­րը ժպիտ են հա­րու­ցում՝ ան­պայ­ման պի­տի լի­նեիր հրա­պա­րա­կում` շատր­վան­նե­րի և ­մարք­սիզմ-լե­նի­նիզ­մի դա­սա­կան­նե­րի ֆո­նին: ­Լե­նի­նը ­Մարք­սի հետ կախ­ված էր ա­մե­նուր, ան­գամ կեն­դա­նա­բա­նա­կան այ­գու մուտ­քին: ­Հե­տո հաս­կա­ցան հա­վա­տա­մո­լութ­յան այդ ակ­ցիա­յի եր­կի­մաս­տութ­յունն ու հա­նե­ցին սրբա­զան դի­ման­կար­նե­րը: Ան­հե­թեթ են թվում ծնող­ներս նոր հա­գուստ­նե­րով. ախր օբ­յեկ­տի­վի ա­ռաջ կեց­վածք ըն­դու­նե­լը տո­նա­կան ի­րա­դար­ձութ­յուն էր:
…Ա­հա պա­պիս եղ­բայ­րը՝ ­Տիգ­րան ­Շահ­նա­զա­րո­վը (Գ­րոզ­նիում ապ­րո­ղը չէ), նա զոհ­վել է ­Սար­դա­րա­պա­տի ճա­կա­տա­մար­տում: ­Նա­խա­հե­ղա­փո­խա­կան լու­սան­կար է, ի­հար­կե նրան չեմ տե­սել, բայց ինձ չի լքում զգա­ցու­մը, որ ես գի­տեմ նրան, մենք ըն­կեր­ներ ենք ե­ղել, կիս­վել ենք մտքե­րով: ­Նա ան­ցած դա­րի սկզբում ­Պե­տեր­բուր­գից ստա­նում էր ե­զա­կի հրա­տա­րա­կութ­յուն­ներ, ո­րոն­ցից մի քա­նի­սը ինձ հա­սան 60-ա­կան­նե­րին: Ն­րանց վրա տի­րոջ ֆաք­սի­մի­լեն է՝ «­Տիգ­րան ­Շահ­նա­զա­րո­վի գրքե­րից»: Ի դեպ, երբ պա­պիս հայ­րը ­Հա­յաս­տա­նում անձ­նա­գիր ստա­ցավ, ­Շահ­նա­զա­րո­վը փո­խե­ցին ­Շահ­նա­զար­յա­նի: ­Նա մի թեթև հա­կա­ռակ­վել է ու ձեռ­քը թափ տվել: Իսկ պա­պիս անձ­նա­գի­րը ես տե­սել եմ, անդր­կով­կաս­յան ե­րեք լե­զու­նե­րով գրված է «անձ­նա­գիր», քա­նի որ դա Անդր­կով­կաս­յան ֆե­դե­րա­ցիա­յի ժա­մա­նակն էր:
Ըն­տա­նի­քում բո­լորն էին ուս­յալ, ա­զատ տի­րա­պե­տում էին ե­րեք լե­զու­նե­րի, բայց ­Տիգ­րա­նը ա­մե­նաա­ռա­ջա­դեմն էր: ­Միայն տես­նեք նրա վա­յել­չա­գեղ ձե­ռա­գի­րը: ­Վա­յել­չագ­րութ­յուն այն օ­րե­րին լրջո­րեն էին ու­սա­նում: ­Նա զոհ­վեց ծաղ­կուն տա­րի­քում, իսկ եր­կու տաս­նամ­յակ անց, մեկ ու­րիշ պա­տե­րազ­մում զոհ­վեց նրա միակ զա­վա­կը. նա տա­ղան­դա­վոր ֆի­զի­կոս էր: ­Թող որ զայ­րաց­նեմ հայ­րե­նա­սեր­նե­րին (ա­ռա­ջին ան­գա­մը չէ), բայց մեկ ան­գամ չէ, որ ինձ հարց եմ տվել՝ պե՞տք է արդ­յոք խե­լա­ցի, տա­ղան­դա­վոր, բա­ցա­ռիկ մար­դիկ մեռ­նեն պա­տե­րազ­մում, ար­ժե՞ նրանց մա­հե­րով վճա­րել քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րի խա­ղե­րի, պա­թո­սի, գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան հա­մար: Եվ, ընդ­հան­րա­պես, հա­մար­ժե՞ք է չհո­րին­ված մարդ­կա­յին կյան­քը այն ա­մե­նին, ինչ հո­րին­ված է, կաս­կա­ծե­լի է և ան­ցո­ղիկ…
…­Թեր­թում եմ ալ­բոմն ու՝ Ա­նուշ տատն է, ա­յո՛, կո­լիմ­յան խստա­սիրտ զէ­կի կի­նը: ­Լու­սան­կա­րի կի­նը քա­նի՞ տա­րե­կան է՝ չգի­տեմ, բայց ա­սում էին, որ չա­փա­զանց լա­վիկն է հայ տա­տի հա­մար: Իսկ ինչ­պի­սի՞ն պի­տի լի­նի հայ տա­տը: ­Բե­րա­նը՝ փակ ու ոս­կե դրամ­նե­րով գլխա­դի­րո՞վ… Իմ Ա­նուշ տա­տը ծա­նոթ էր ­Շիր­վան­զա­դեի ու ­Թու­ման­յա­նի հետ: ­Շիր­վան­զա­դեն մեր տուն էր գա­լիս թե­յախ­մութ­յան, իսկ կա­նանց նկատ­մամբ ոչ ան­տար­բեր ­Մեծն բա­նաս­տեղ­ծը (բա­նաս­տեղ­ծը այդ­պի­սին պի­տի լի­նի) մի բա­ժակ թեյ խմե­լու էր հրա­վի­րել սի­րո­ղա­կան «Ա­նուշ» ներ­կա­յաց­ման մեջ խա­ղա­ցող տասն­հին­գամ­յա օ­րիոր­դին, հա­ճո­յա­խո­սութ­յուն­ներ շռայ­լել, շո­յել ձեռ­քը… ­Կար­ծում եմ, ոչ ա­վե­լին: ­Տատս վա­ճա­ռա­կա­նի աղ­ջիկ էր, ու նրան, ա­վա՜ղ, վաղ ա­մուս­նաց­րին, եր­ևի մեղ­քից հե­ռու պա­հե­լու հա­մար: Ափ­սոս, օ­րիոր­դին չթո­ղե­ցին շա­րու­նա­կել ու­սու­մը, ու նրա բա­ժին ճա­կա­տա­գիրն էր տա­րի­ներ անց թոռ­նե­րին՝ ինձ ու զար­մու­հուս, պատ­մել ­Չի­չի­կո­վի, ­Բոլ­կոնս­կու, Պ­յոտր Գ­րին­յո­վի ու Եվ­գե­նի Օ­նե­գի­նի մա­սին. այն ա­մե­նը, ինչ հի­շում էր պա­տա­նե­կան տա­րի­նե­րից: ­Ռու­սա­կան ռո­մանս­ներ էր եր­գում ու ֆրան­սե­րեն ֆրազ­նե­րով ընդ­մի­ջար­կում հա­յե­րե­նը. հին օ­րե­րին հիմ­նա­վոր էին սո­վո­րեց­նում: ­Հե­տո՝ վատ, հե­տո՝ ա­վե­լի վատ, իսկ հի­մա՝ շատ վատ:
Ին­չո՞ւ եմ մայ­րա­կան կող­մի պապ ու տա­տիս մա­սին ա­վե­լի շատ պատ­մում, քան հայ­րա­կան կող­մի: ­Քիչ եմ հետ­նե­րը շփվել, նրանք ­Դի­լի­ջա­նում էին ապ­րում: ­Տատս մաու­զե­րիս­տի աղ­ջիկ էր, հայ­րը ժա­մա­նա­կին կռվել էր բոլշ­ևիկ­նե­րի դեմ, և­ այդ մա­սին ըն­տա­նի­քում ըն­դուն­ված չէր հի­շել: ­Պա­պիս ա­նու­նը ­Մա­նուկ էր, նա հասց­րեց որ­պես խորհր­դա­յին թո­շա­կա­ռու վեց ամ­սա­կան թո­ռա­նը, ի­մա՝ ինձ, գիրկն առ­նել, ին­չից ես, փա՛ռք ­Տի­րո­ջը, դաշ­նակ չդար­ձա, ա­սենք, բոլշ­ևիկ՝ նույն­պես: Ծպտ­յալ այ­լա­խոհ մեծ պապս ապ­րեց մինչև խոր ծե­րութ­յուն ու մա­հա­ցավ Հ­յու­սի­սա­յին ­Կով­կա­սում:
Ն­րա դուստ­րը՝ Գ­յուլ­նազ տատս, հա­սա­րակ, բա­րի, ծի­ծաղ­կոտ, բայց խստա­սիրտ կին էր, ո­րը կա­րող էր ար­ևել­յան պատ­կա­ռե­լի տիկ­նոջ հան­գույն իր խոս­քը ա­ռաջ տա­նել, բայց, ան­շուշտ, ոչ հրա­պա­րա­կայ­նո­րեն: ­Հի­շում եմ, պապս կա­տա­կում էր. «­Գի­շե­րը կինս ու­զե­նա, ա­ռա­վոտ­յան ե­րեք հար­յուր կի­լո­մետր հե­ռու կլի­նեմ, թիֆ­լիս­յան շու­կա­յի ա­մե­նա­կենտ­րո­նում»: ­Պապս հսկա էր՝ փա­փուկ բնա­վո­րութ­յամբ, կա­տա­կում էր հա­ճախ ու ա­մեն ա­ռի­թով, ի տար­բե­րութ­յուն այ­լա­խոհ խնա­մու՝ դար­ձավ կո­մու­նիստ, ին­չին մեծ նշա­նա­կութ­յուն չէր տա­լիս: ­Մի ան­գամ վրաեր­թի են­թարկ­վեց «­Զա­պո­րո­ժե­ցի» կող­մից, և ­մե­քե­նայր տե­րը փոխ­հա­տու­ցում պա­հան­ջեց ջար­դուփ­շուր ե­ղած ջար­դո­նի հա­մար, քա­նի որ այդ հսկան շրջե՞լ, թե՞ բռունց­քով ծռել էր շար­ժի­չի կա­պո­տը: ­Բայց հսկան ապ­րեց ըն­դա­մե­նը յո­թա­նա­սուն տա­րի, այն­պես որ, չափ­սը նշա­նա­կութ­յուն չու­նի, ու դա ինձ դառ­նաց­նում է, քա­նի որ ա­սում են, որ ես նրան եմ քա­շել: ­Մեկ էլ հի­շում եմ, որ ա­մեն ա­մառ ­Դի­լի­ջան գնա­լիս տա­տիցս գիրք էի նվեր ստա­նում:
ԻՆՔՆԱՀԻԱՑՈՒՄԻ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆ
­Վայ­ներ եղ­բայր­նե­րը մի գործ ու­նեն՝ «Գ­թասր­տութ­յան դա­րաշր­ջա­նը» («­Հան­դիպ­ման վայ­րը փո­խել չի կա­րե­լի» հե­ռուս­տա­սե­րիա­լը): ­Հա­մընդ­հա­նուր գթա­սր­տութ­յու­նը գրքի կեր­պար­նե­րից մե­կի ա­նի­րա­կա­նա­նա­լի ե­րա­զանքն է: Ար­ժե՞ ա­սել, որ նման բան չի ե­ղել ու չի լի­նի եր­բեք՝ այդ­պի­սին է մար­դու էութ­յու­նը: Ն­ման մի ե­րա­զանք էլ կո­մու­նիզմն է: Իսկ մեր ժա­մա­նակ­նե­րը ես կան­վա­նեի հա­մընդ­հա­նուր ինք­նա­հիա­ցու­մի, ինք­նա­գո­հութ­յան ու ինք­նա­գո­վութ­յան ժա­մա­նա­կաշր­ջան: Ինչ խոսք, հա­վա­տալ սե­փա­կան ան­ձին՝ պետ­քա­կան ու լավ բան է, բայց, ախր, այ­սօր բո­լո­րը հան­ճար­ներ են, մաս­նա­գետ­ներ, պրո­ֆե­սիո­նալ­ներ, բո­լո­րը պատ­րաստ են ղե­կա­վա­րել եր­կի­րը, պա­տե­րազմ վա­րել, զար­գաց­նել մշա­կույ­թը, տնտե­սութ­յու­նը, գի­տութ­յու­նը, բժշկութ­յու­նը…
­Յու­ղոտ խա­լա­թա­վոր ­Վար­դուշ մո­րա­քույ­րը մի ձեռ­քով դոլ­մա է փա­թա­թում, մյու­սով կտցա­հա­րում է նոթ­բու­քի ստեղ­նա­շա­րը՝ սո­վո­րեց­նե­լով վերև­նե­րին՝ ինչ­պես կա­ռա­վա­րել եր­կիրն ու մի­ջազ­գա­յին բա­նակ­ցութ­յուն­ներ վա­րել: ­Կանգ­նեց­րու փո­ղո­ցում պա­տա­հա­կան մե­կին ու հարց­րու. «Ա­պե՛ր (քույ­րի՛կ), ու­զո՞ւմ ես լի­նել երկ­րի նա­խա­գահ, վար­չա­պետ, դե, գո­նե նա­խա­րար»: Ի­հար­կե, ու­զում է, հենց վաղն էլ պատ­րաստ է գոր­ծի անց­նել ու ա­վե­րել: Էլ չեմ ա­սում, որ ա­մեն երկ­րոր­դը գրող է, տպագր­ված գրքե­րով հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րին տված-ան­ցած: Սկզ­բում այս ա­մե­նը ինձ ջղայ­նաց­նում էր, հի­մա քա­ղա­քա­վա­րի մի կողմ եմ քաշ­վում՝ գրեք, տպագր­վեք, զվար­ճա­ցեք, բայց ինձ հան­գիստ թո­ղեք, ինձ­նից՝ հե­ռո՛ւ:
Ա­ռակս զի՞նչ ցու­ցա­նէ: ­Նախ­կի­նում լու­սան­կար­վում էին դեպ­քից դեպք, ըստ տրա­մադ­րութ­յան: Աչ­քե­րը հա­մես­տո­րեն խո­նար­հած և ­տան­ջա­հար ժպի­տը դեմք­նե­րին: Խմ­բա­կա­յին լու­սան­կար­վե­լու հա­մար ֆո­տոա­պա­րա­տը դնում էին ե­ռո­տա­նու վրա, փա­կա­նա­կը դնում ավ­տո­մա­տի վրա ու գլխա­պա­տառ միա­նում դիր­քա­վոր­ված­նե­րին, հըն­թացս մտա­ծե­լով՝ ինչ­պե՞ս դեմ­քին նկա­րել եր­ջա­նիկ ժպիտ: Բ­նա­կա­նա­բար, ալ­բո­մի հա­մար: ­Սոց­ցան­ցե­րի ու թվա­յին ֆո­տոա­պա­րատ­նե­րի հայտ­նութ­յամբ մար­դիկ սկսե­ցին աջ ու ձախ նկա­րել ի­րենց ու շրջա­պա­տող աշ­խար­հը ոչ այն­քան հի­շո­ղութ­յան (ոչ էլ ալ­բո­մի), այլ՝ զվար­ճան­քի հա­մար: ­Կամ էլ պատ­կա­ռե­լիութ­յուն ա­պա­հո­վե­լու հա­մար:
­Լու­սան­կար­նե­րը հա­մար­ժեք են դար­ձել այ­ցե­քար­տե­րին: Իմ ար­վես­տա­գետ բա­րե­կամ­նե­րի տնե­րում հա­ճախ եմ տես­նում շրջա­նակ­նե­րի մեջ առն­ված ու ա­մե­նա­տե­սա­նե­լի տե­ղում կախ­ված լու­սան­կար­ներ, որ­տեղ ի­րենք են՝ գիր­կընդ­խառն հայտ­նի դե­րա­սան­նե­րի, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րի, պոպ-աստ­ղե­րի հետ, ու նա­խան­ձով մտա­ծում եմ՝ ե­թե ի­մա­նա­յի, որ գա­լու են այս­պի­սի ժա­մա­նակ­ներ, ան­պայ­ման կլու­սան­կար­վեի, ում հետ շփվել եմ: Իսկ նրանք շատ են՝ հայտ­նի ու հան­րա­ճա­նաչ ա­նուն­ներ, բո­լո­րին չես հի­շի, ու պե՞տք է արդ­յոք: Իսկ ե­ղած լու­սան­կար­նե­րը ար­ված են հա­ճույ­քի, հի­շո­ղութ­յան, բա­րե­կա­մութ­յան ու ջեր­մութ­յան հա­մար: Դ­րանք գրա­վել են մորս ալ­բո­մի վեր­ջին եր­կու-ե­րեք է­ջե­րը, ին­քը դրան­ցով հպար­տա­նում էր:
Աղ­մու­կով փա­կում եմ ալ­բո­մը, նո­րից բա­ցում եմ ա­ռա­ջին էջն ու տես­նում ինձ՝ չորս տա­րե­կան ման­չու­կին:
­Մահ­վա­նից ա­ռաջ մայրս, սե­ղա­նի մոտ նստած ու կաթ­վա­ծից հե­տո դժվա­րութ­յամբ ար­տա­բե­րե­լով բա­ռե­րը, հարց­րեց. «Իսկ ո՞ւր է ­Ռուս­լա­նը»: Որ­պես պա­տաս­խան ինձ մատ­նա­ցույց ա­րե­ցին: «Ո՛չ,- օ­րո­րեց գլու­խը:- Որ­տե՞ղ է մյուս ­Ռուս­լա­նը»: «Ո՞ր մյու­սը»: «­Փոք­րը»,- հա­մա­ռում էր մայրս:
­Նա­յում եմ այդ ման­չու­կին եր­կար, ակն­դետ ու փոր­ձում ընդ­հա­նուր բան գտնել մեր միջև: ­Չեմ գտնում: «­Լավ ման­չուկ է: ­Դու ո՞ւմ տղան ես»,- հարց­նում եմ:
­Չի պա­տաս­խա­նում: Կտր­վել է կա­պը: ­Բայց դա­տե­լով նրա վստահ, ան­կաշ­կանդ ու նույ­նիսկ մի քիչ ինք­նա­գոհ դեմ­քից՝ ա­մեն ինչ լավ է լի­նե­լու, ա­մեն ինչ նույ­նիսկ շատ հրա­շա­լի կլի­նի…
­Դեկ­տեմ­բեր, 2020
­Ռու­սե­րե­նից թարգ­մա­նեց
Կա­րի­նե ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։