ՓՆՏՐՈՒՄ ԵՆՔ ԱՅՆ, ԻՆՉ ԻՆՔՆԵՐՍ ԵՆՔ ՈՉՆՉԱՑՆՈՒՄ / ՆԱՆԵ

Ազ­գը չի կա­րող
մա­հա­նալ այլ կերպ, քան ինք­նաս­պա­նութ­յամբ…
ԷՄԵՐՍՈՆ

­Հեր­թա­կան փոր­ձութ­յու­նը պետք է ան­շուշտ հաղ­թա­հար­վի, ա­մեն գնով անհ­րա­ժեշտ է դուրս գալ այս ան­կու­մից… և դուրս կգանք, ինչ-որ կերպ դուրս կգանք:
­Բայց փոր­ձութ­յուն­նե­րը գա­լիս են, ո­րով­հետև ինչ-ինչ սխալ­նե­րի, բաց­թո­ղում­նե­րի պատ­ճա­ռով թշնա­մու գոր­ծե­լուն նպաս­տող սո­ղանցք­ներ, ճա­քեր են բաց­վում և ­ճա­նա­պարհ դառ­նում դե­պի ան­կու­մը: Եվ ա­մե­նա­կար­ևո­րը սխալ­նե­րի վեր­լու­ծութ­յունն է, քննու­մը, եզ­րա­հան­գում­ներ ա­նե­լը, որ­պես­զի հա­ջորդ փոր­ձութ­յու­նից ա­ռաջ փակ­վեն և ­բա­ցառ­վեն այդ ճաք ու ճեղ­քե­րը:
Դ­րանք շատ են նույ­նիսկ թվար­կե­լու հա­մար, ո­րով­հետև հենց այդ քննել-դա­տե­լուն միշտ թե­րա­ցել ենք. մինչ­դեռ ազ­գը ևս­ իր ճա­նա­պար­հին ազ­դում-հա­կազ­դում­նե­րի, լավ ու վա­տի արդ­յուն­քում փոխ­վում է՝ ա­վե­լի լա­վը դառ­նում, հղկվում, ե­թե դաս է կա­րո­ղա­նում վերց­նել, և ­կամ հա­կա­ռա­կը՝ կորց­նում իր ու­նե­ցա­ծը, ե­թե ե­ղա­ծից հե­տո՝ ձեռ­քը թափ տա­լով, ման­կամ­տո­րեն շա­րու­նա­կում է ա­ռաջ գնալ մինչև հա­ջորդ պա­տու­հա­սի պայ­թե­լը: Ազ­գը նույն­պես դաս­տիա­րակ­վե­լու, ո­րո­մա­զերծ­վե­լու կա­րիք ու­նի: Այլ կերպ պար­զա­պես ծուն­կի կգա ա­վե­լի կազ­մա­կերպ­ված­նե­րի ա­ռաջ և ­հե­տո կփոր­ձի մե­ղա­վոր­ներ, նաև փրկիչ­ներ ո­րո­նել, ինչ­պես մենք՝ հի­մա, որ ա­մեն բան փնտրում ենք, բայց ոչ եր­բեք՝ պատ­ճառ­ներ, ո­րոնք ծնում են, վեր են բարձ­րաց­նում հան­ցա­վոր­նե­րին:
«­Մեզ Նժ­դեհ է պետք», «Ին­չո՞ւ Նժ­դեհ չու­նենք», «­Բա լավ, էս ազ­գի մեջ մե՞կն էլ չկա»… Լ­սում ենք պա­տե­րազ­մա­յին ան­կում-ներ­կա­յա­ցու­մից այս կողմ ա­մեն օր, հարց­նում ենք ինք­ներս մեզ ու հա­յացք­ներս հա­ծում այս ու այն կողմ՝ մեր հար­ցի պա­տաս­խա­նը գտնե­լու հույ­սով. «­Հը՛, ին­չո՞ւ չկա»…
Իսկ պա­տաս­խա­նը շատ պարզ է, ցան­կա­ցած մա­նուկ էլ այն եր­ևի թե գի­տի՝ իր ու­նե­ցած գի­տե­լիք­նե­րի թե­կուզ նվազ պա­շա­րով. չկա, ո­րով­հետև… սպա­նե­ցինք:
­Մենք սպա­նում ենք Նժ­դեհ­նե­րին…
Ա­յո՛, մենք այդ­պի­սին ենք, մենք ի­րա­կա­նում չենք սի­րում մեր եր­ևե­լի­նե­րին, չենք սի­րում ու պաշտ­պա­նում ար­դա­րութ­յու­նը ու հե­տո զար­մա­նում ենք, որ այն հի­վանդ է, հու­սադր­վում ենք, որ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, «հի­վան­դա­նում, բայց չի մեռ­նում», ու­րեմն՝ նո­րից կհան­դի­պենք նրան դեմ առ դեմ… բայց կրկին չենք պաշտ­պա­նի: Ու­րա­խա­նում ենք, որ նոր ար­դար­ներ կու­նե­նանք և…­ ան­պայ­մա՛ն կլի­նի ա­ռա­ջին քար գցո­ղը, և մ­յուս­նե­րը, ինչ-որ բնազ­դա­յին մղու­մով քա­րե­րը վերց­րած, կմիա­նան նրան: Բ­նազ­դով ապ­րե՞լ, այն էլ միայն մութ ա­կունք­նե­րից բխող…
«Ին­չո՞ւ Նժ­դեհ չու­նենք»…
Բ­նա­կան ընտ­րութ­յան կար­գին հնա­զանդ, սո­վո­րա­բար ընտր­վում են կեն­սու­նակ­նե­րը և ­շա­րու­նակ­վում: ­Մեր ազ­գում (ի­հար­կե, ոչ միայն մեր, բայց մեզ մոտ այն ա­վե­լի աչք ծա­կող է) ար­դար­նե­րը կեն­սու­նակ չեն, չենք թող­նում՝ լի­նեն, նրանց բան­տեր ենք գցում, ոչն­չաց­նում, իսկ, ա՛յ, սո­ղուն­նե­րը, «աչ­քից մազ փախց­նող­նե­րը», դա­վա­ճան­նե­րը ա­ճում են, բար­գա­վա­ճում, շա­տա­նում, ի­րենց թու­նա­վոր ար­յու­նը թոռ ու ծո­ռի բազ­մութ­յամբ սփռում են մեր այ­սօր­վա, մեր ա­պա­գա­յի մեջ: Եվ երբ ընտ­րութ­յան կա­րիք է լի­նում, նրանք են դուրս հա­նում գլուխ­ներն ու սո­ղում վեր ու վեր…
Ար­դար­նե­րը ան­հան­գիստ են ա­նում մեզ. մատ­նութ­յուն, խա­չե՞լ է պետք՝ ա­ռա­ջի­նը ազ­գի եր­ևե­լի­նե­րին ենք հի­շում, ա­զատ­վում ենք, շունչ քա­շում ու դեռ, ինչ­պես ­Հի­սու­սին աս­վեց, բար­բա­ջում. «­Դե, ե­թե այդ­քան մեծ ու հու­նա­րով ես, ի՛նքդ քեզ փրկիր, կա­րո­ղա­ցիր ար­դա­րա­նալ, ան­սա­սան մնալ մեր քա­րե­րի դեմ… Ե­ղածդ այս չէ՞՝ հե­տին մի ստա­հակն էլ քեզ կա­րող է տա­պա­լել»: Եվ… ստա­հակ­նե­րին ենք սկսում պաշ­տել, «զոռ­բա­նե­րին», թա­լան­չի­նե­րին, բան­սար­կու­նե­րին, հայրե­նիք ծա­խող­նե­րին, էլ ո՛ւմ ա­սես՝ ում վրա այն պոզա­վո­րի կնի­քը կա:
Ու միայն օր­հա­սի, սե­փա­կան մաշ­կը դաղ­վե­լու վտան­գի ժա­մին, երբ հո ստա­հակն ու դա­վա­ճա­նը չե՞ն վերք դար­մա­նե­լու, նրանք են հե­ղի­նա­կող­ներն ա­մեն պա­տու­հա­սի, սկսում է նվնվո­ցը. «­Բա ո՞ւր եք… բա ո՞ւր է ազ­գի Նժ­դե­հը»…
­Մենք լավ ազգ ենք, չնա­յած սրան ու է­լի շատ բա­նե­րի՝ մենք լավ ազգ ենք: ­Մեր ար­յան մեջ տիե­զեր­քի ա­վի­շը, տրո­փը կա, ու թե չլռեց­նենք… ­Բայց լռեց­նում ենք, և հա­ճախ:
­Լավն ենք… Աստ­ծուց մեզ շատ է տրվել ու դրա հա­մար՝ շատ էլ պա­հանջ­վում է: ­Մինչ­դեռ այն քիչն էլ ենք զլա­նում տալ: ­Մենք՝ ա­րար­ված­ներս, հատ-հատ, ­Վեր­նա­յի­նի կնի­քը ա­մեն մե­կիս հո­գուն՝ մի «փոր հա­ցի» հա­մար կա­րող ենք վազ տալ հո­գի­ներս ծա­խե­լու: ­Կա­րող ենք ամ­բոխ դառ­նալ ու «խո­տի պես թեք­վել քա­մու քշած ուղ­ղութ­յամբ»: ­Հատ­կա­պես՝ մութ տե­ղե­րից փչող քա­մու…
­Մենք լավ ժո­ղո­վուրդ ենք, Աստ­ված մեզ շատ է տվել, բայց լա­վե­րին չենք սի­րում կամ սի­րում ենք միայն… մե­ռած, հանգս­տա­նում ենք միայն նրանց ոչն­չաց­նե­լուց հե­տո: Ախր, հե­տո նրանք այն­քան ա­վե­լի լավն են՝ հո­ղաթմ­բի տակ կամ ա­ռանց հո­ղաթմ­բի ան­գամ, ար­ձան­ներ դար­ձած՝ քա­րի պես լուռ, ան­ձայն, չեն հո­խոր­տում, հա­նուն ազգ ու հայ­րե­նի­քի ան­հան­գիստ չեն ա­նում թվաց­յալ խա­ղաղ օ­րը, ցու­ցա­մատ չեն եր­կա­րում այս ու այն կողմ, ի­րենց ան­հան­գիստ հո­գով չեն խախ­տում մեր թմբի­րը, քու­նը, թմբուկ­ներ չեն խփում, զան­գեր չեն հնչեց­նում… ­Գի­տե՞ք, ինչ հա­ճույք է մե­ծա­րե­լը, ան­գամ խո­նար­հու­մը… քա­րե­րի՜ն, երբ ի­րա­կա­նում քեզ կռա­ցած չես զգում, բարձ­րաց­նե­լը այն, ինչն իր ո­գե­ղեն հա­սա­կով այլևս ստվեր չի գցի ապ­րող­նե­րիս վրա:
Ո­չի՜նչ, հե­տո է­լի՛ կլի­նեն՝ հայ ազ­գի ի՞նչն է շատ՝ ստեղ­ծա­գոր­ծող­նե­րը, մտքի կրող­նե­րը, ո­րոնց մեջ է­լի՛ կլի­նեն ինք­նա­զոհ մաք­րա­մա­քուր­նե­րը. ու հե­տո է­լի՛ շի­րի­մով կամ ան­շի­րիմ, վա­ղա­ժամ ու ազ­գից խռով հե­ռա­ցած ան­մեղ­ներ կու­նե­նանք, ար­ձան­ներ վեր կխո­յաց­նենք ու տա­րին մեկ-եր­կու ան­գամ կգնանք հար­գան­քի տուրք մա­տու­ցե­լու, ճա­ռե­լու, թե՝ տե­սե՛ք, ի՜նչ մե­ծեր ու­նենք, ի՜նչ մե­ծեր, ո­րոնց… Ս­պա­նե­ցի՛նք:
Ն­րանց՝ մեր ձեռ­քե­րով ա­րա­րած, գե­րեզ­ման­նե­րը Մ­հե­րի այն քա­րայրն են, որ­տեղ մեզ­նից թաքն­վում են հա­լած­յալ ար­դար­ներն ու փրկիչ­նե­րը:
Մ­հե­րի վե­րա­դարձ ենք ու­զում, Նժ­դեհ­ներ ե­րա­զում ու քա­րեր վերց­րած շտա­պում հեր­թա­կան՝ իր բարձ­րութ­յամբ հեռ­վից հե­ռու եր­ևա­ցո­ղի վրա քար նե­տե­լու, ո­րով­հետև մեկն ար­դեն նե­տել է ա­ռա­ջին քա­րը (իսկ նե­տող­ներ մի՛շտ են գտնվում), հե­տո բարձ­րութ­յուն ենք փնտրում՝ մեր թի­կուն­քին խփող քա­մի­նե­րից պաշտ­պան­վե­լու հա­մար ու ապ­շում, որ չկա… «­Բա մի հա՞տ էլ չկա էս ազ­գի մեջ»: Ու ե­րա­զում ենք… ­Սի­րում ենք ե­րա­զել, լա՜վն են մեր ե­րազ­նե­րը: Եվ, սա­կայն, մեր ե­րա­զի ետ­ևից չենք գնում. գնում ենք այդ պա­հին ա­մե­նա­մոտ տաք տե­ղը դե­պի, գնում ենք դե­պի դրա­մի զրնգո­ցը (մինչ­դեռ ­Հի­սուսն ա­սաց, որ նեղ ճա­նա­պարհն է միայն փրկութ­յան ճա­նա­պար­հը): ­Մեզ հա­մար այս պահն է կար­ևո­րը, այ­սօ՛­րը… ­Վա­ղը հե­ռու է… Ու ե­րա­զը մնում է միայն ե­րա­զե­լու հա­մար՝ որ­պես «պա­րապ վախ­տի խա­ղա­լիք»:
Նժ­դեհ ենք ու­զում, իսկ որ­քա­նո՞վ յու­րաց­րե­ցինք նրա «սե­փա­կան բա­րօ­րութ­յան կրոն» կոչ­վա­ծը. «­Թող ա­նիծ­յալ լի­նի սե­փա­կան բա­րօ­րութ­յան կրո­նը՝ մեր ժո­ղովր­դի անց­յալ և­ այժմ­յան բո­լոր ար­հա­վիրք­նե­րի աղբ­յու­րը»,- ­Գա­րե­գին Նժ­դեհ:
Ն­յու­թա­պաշ­տութ­յու­նը… Աշ­խար­հը կոր­ծա­նե­լու ե­լած­նե­րը շատ բա­նի հա­սան հենց ա՛յդ կրո­նա­պաշտ­նե­րով, ա­ղան­դա­վոր­նե­րով: Ա­մեն ոք մտա­ծում է. «­Հո ե՞ս չեմ աշ­խար­հը փրկողն ու կոր­ծա­նո­ղը», «Ին­ձա­նով բա՜ն չի փոխ­վե­լու»… Ու հեր­թով՝ հատ առ հատ, հա­նուն պաշ­տե­լի նյու­թի, միա­նում են չա­րի եր­թին՝ ծախ­վում նյու­թա­պես, ծախ­վում հո­գի­նե­րով: Եվ աշ­խար­հը դե­պի կոր­ծա­նում է գլոր­վում օ­րը օ­րի… ծախ­վող հո­գի առ հո­գի…
Ու հենց այդ­պի­սի­ներն էլ հե­տո ա­մե­նա­շատն են բո­ղո­քում ար­դա­րութ­յան ու ար­դար­նե­րի պա­կա­սից:
Ա­յո՛, մենք ար­դա­րութ­յուն չսի­րե­ցինք ու զար­մա­ցանք, երբ այն պա­կա­սեց: ­Մենք կա­մե­ցանք մե­ծե­րին, որ­պես խան­գա­րող­նե­րի, ի­րենց տե­ղը դնել (ար­ձան­նե­րի տակ), բայց փնտրե­ցինք ու փնտրում ենք…
Եվ այս կո­րուս­յալ ժա­մին, երբ ո՛ւմ կրունկն ա­սես չի դո­փում մեր գլուխ­նե­րից վեր ու վրա, դարձ­յալ հրա­ժար­վում ենք դա­սեր քա­ղել ու դարձ­յալ նույնն ենք՝ թշնա­մուն թո­ղած՝ չա­րա­ցած մեկ­մե­կու դեմ: Ի­հար­կե, պարզ է՝ ան­զո­րութ­յու­նից, ու ե­թե չա­րութ­յան պա­շա՞ր կա ու թշնա­մու վրա հնա­րա­վոր չէ՞ այդ պա­հին թա­փել, ու­րեմն մնում է ա­մե­նա­մո­տի­կը, իսկ ե­թե նա ա­վե­լի ար­դարն է ու ներ­քին գրգիռ­ներ արթ­նաց­նո­ղը՝ ա­վե­լի՛ լավ… Ու մո­ռա­նում ենք «բռունցք­վել», «միաս­նութ­յուն», մե­ծե­րի խրատ ու կյան­քի փորձ…
Ու դա­վա­ճա՛նն է խրախ­ճա­նում: Ո­րին եր­բե՛ք չփոր­ձե­ցինք իր տե­ղը դնել, մեր ար­դա­րութ­յու­նը միշտ միայն մանր-մուն­րի հա­մար գոր­ծեց՝ գրպա­նա­հատ­ներ, մի պա­տառ հա­ցի հա­մար ձեռքն իր դա­տարկ տա­րած­քից դուրս մեկ­նող­ներ…
­Ժո­ղո­վուր­դը կար­գին չգի­տի ան­գամ իր նախ­կին դա­վա­ճան­նե­րին, ի­րե՛ն դա­վա­ճա­նող­նե­րին. նրանք ար­խիվ­նե­րում կան, գի­տա­կան աշ­խա­տութ­յուն­նե­րում, նեղ շրջա­նակ­նե­րում թերևս, որ­տեղ եր­բեմն պար­տա­վոր են նաև ազ­գի նա­հա­տակ­նե­րի կեն­սա­գրութ­յուն­նե­րը հի­շել: Եվ դեռ այն հա­տու­կենտ բարձր հնչեց­ված ա­նուն­ներն էլ, ո­րոնց պատ­մութ­յու­նը որ­պես դաս հասց­րել է մեզ, մենք մեր նոր խել­քով՝ 21-րդ ­դար­յա խել­քով, փոր­ձում ենք ար­դա­րաց­նել: Իսկ այ­սօր­վան­նե­րին էլ՝ սո­վո­րութ­յան հա­մա­ձայն, կփոր­ձենք մո­ռա­նալ ու գնալ ա­ռաջ:
­Մենք լա՛վ ազգ ենք, մեզ շա՛տ է տրվել…
­Բայց մինչև չա­զատ­վենք ազ­գա­կոր­ծան թե­րութ­յուն­նե­րից, մեր ըն­թաց­քը չի հեշ­տա­նա, մեր հաղ­թա­նակ­նե­րը հաղ­թա­նակ չեն մնա…
«­Մո­ռա­նա՛լ ­Հե­րոստ­րա­տին», որ բա­նաձ­ևում դար­ձավ, մարդ­կութ­յան գլխով ան­ցած փոքր ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րից մե­կին մեծ սխա­լով ար­ձա­գանքն է: Այն գու­ցե ճիշտ էր հենց այդ դեպ­քի հա­մար՝ չկա­տա­րել հան­ցա­գոր­ծի ե­րա­զան­քը, բայց վերց­նել ու կա­նո՞ն դարձ­նել, ո­րի շու­քի տակ հե­տո որ­քա՜ն հան­ցա­գործ­ներ էին ա­պա­հով թաքն­վե­լու, և դ­րա արդ­յուն­քում որ­քա՛ն նոր ո­ճիր­ներ ու ոճ­րա­գործ­ներ էին աշ­խարհ գա­լու:
Ո՛չ, հար­գե­լի­նե՛րս, հե­րոստ­րատ­նե­րին եր­բե՛ք չպետք է մո­ռա­նալ. նրանց պետք է նախ դա­տել և­ ա­պա հի­շել՝ ի­րենց սև ­գոր­ծե­րով ու սև­ ա­նուն­նե­րով, նրանց սե­րունդ­նե­րը պետք է ա­մո­թա­հար ու սևն­ ի­րենց ճա­կատ­նե­րից մաք­րե­լու ար­դար մղու­մով ապ­րեն: Այդ­պես գու­ցե թե՝ մեր խառ­նի­խուռն ե­րամն ա­ռաջ­նոր­դող Նժ­դեհ­ներ միշտ գտնվեն, ու նաև քիչ առ քիչ սևը մաքր­վի ազ­գա­յին գի­տակ­ցութ­յու­նից ու հո­գուց: