ՄԻ՛ ՍՏԻՐ / Սաթենիկ ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Ամառանոցային փոքրիկ քաղաքից մի օր սկիզբ առած և արագ ընդարձակված ու, աչքը հեռուներին՝ դեռ ընդարձակվել ձգտող ու գիշերները մերժող մեծ քաղաքի անդուլ գվվոցը նրան՝ անկողնու փափկությունն ավելի քան մեկ ամսում իսպառ մոռացած ի ծնե արտույտին հանել էր տեղից՝ լիաթոք շնչելու վառոդի հոտով ու դղրդյուններով չապականված օդը…

Երկգլուխ… Ինչո՞ւ երկգլուխ՝ բազմագլո՜ւխ, իսկ այս դեպքում՝ եռագլո՛ւխ հիդրայի՛՝ տարիներ շարունակ որոճացած, ապա՝ ամիսներ առաջ մանրամասնորեն պլանավորած ու սանձազերծած հերթական պատերազմի և խոստացված հրադադարների՝ նույնպես հերթական, հինգ րոպե անց դրանք դրժողի անլուրջ խոստումներին էն գլխից չհավատացող, բայց չորս-հինգ օրով փոքր-ինչ հանգստի պարտադրանքով տուն ուղարկված Դավիթը՝ կարոտով (էն ե՞րբ էր. մի՞թե ընդամենը մեկ ու մի փոքր ավելի ամիս առաջ, որ հանել ու հագել էր ծալած-պահած. «Աստված ոչ անի նորի՜ց… Բայց… նորի՛ց ու նորից պետք եկո՜ղ»,- զինվորական համազգեստը) նայում էր արշալույսի լուրթ հեռուներում բազմած սարերին, երբ թիկունքից.
– Վերադարձել ես, էլի՛,- լսեց մանկության ու պատանեկության… երիտասարդությա՜ն ընկերոջ՝ խորթ ելևէջներ ձեռք բերած հեգնախառն ձայնը,- ուրեմն՝ վերադարձե՜լ ես:
– Է՛՝ չվերադառնայի՞:
– Ինչո՞ւ՝ վերադառնայի՜ր, բայց՝ հաղթանակո՜վ, հաղթանակո՛վ վերադառնայիր՝ լիարժե՛ք հաղթանակով… Այսինքն… Այսինքն՝ եթե կարողանայի՜ր:
– Կլինի՛, այդ էլ կլինի, հաստա՛տ կլինի, բայց որի մեջ դու չես տեղավորվելու:
– Ըստ քեզ՝ գուցե և չտեղավորվեմ. իմ տեսակը երկի՛ր ղեկավարելու համար ծնված տեսակ է, իմ տեսակը թնդանոթի միս դառնալու տեսակ չէ՛, բայց,- և քմծիծաղեց թունոտ,- բայց լավ իմանաս, որ վերջնահաշվում… Վերջնահաշվում՝ քո հաղթանա՛կն էլ է իմը լինելու. կռվողները՝ շա՜տ, ղեկավարնե՜րը…
Եվ նա՝ «թնդանոթի միս դառնալու տեսակը», անխոս ու խղճահարությամբ նայելով դեպի հայրերի օրոք իրենց տան շվաքում ծվարած ու այժմ շուքով իր տան դիմաց բազմած երկհարկ տուն քայլող ու ղեկավարելու համար ծնված ընկերոջ ետևից՝ ցանկացել էր տուն մտնել, երբ բակի դռնից ներս մտած ու… անսպասելիորեն. «Ի՞նչ է, չտեսան իր գալը»,- տան դուռը փակ գտած և այն կատաղի բռնցքահարող ընկե… «ղեկավարելու համար ծնված» վաղեմի՜ ընկերոջ կնոջ՝ լայն բացած պատուհանից. ոչ միայն աշխատանքի շտապող մարդկանց, այլև՝ երկինք մխրճված սարերին հասնող ձայնը.
– Դուռը մի՛ կոտրիր, ա՛յ երկիր ղեկավարո՜ղ…
Հիմա՞, թե՝ տանը նույնպես ամեն պահ «ղեկավար աշխատող» ամուսնու «ղեկավարությունից» հոգնած կինը, երևի դուռը բացելու համար շրխկոցով ծածկեց պատուհանափեղկը:
Դուռը… չբացվե՛ց:
Եվ ուրեմն.
– Դուռը բա՜ց,- բառերի հետ դարձյալ դղրդաց չբացվածը,- դուռը բա՜ց… Կսատկացնե՜մ…
Դարձյալ բացված պատուհանից.
– Չե՛ս սատկացնի, այ վախկո՜տ, քոնը՝ թիկունքի՜ց, քոնը՝ թաքո՛ւն խփելն է, և դուռն էլ մի՛ կոտրիր ու ռադդ քաշի երկու օր ջահանդամվածդ տեղը, կամ՝ ուր ուզում ես, որ երբ…- զայրույթից կտրվեց կնոջ ձայնը, ու նա խորը շունչ քաշեց,- որ երբ գողացածդ պետական գաղտնիքներով փաստաթղթերն ու համակարգիչդ առգրավելով տանողները քիչ հետո գան ետևիցդ՝ քեզ այս տանից չհանեն ու երեխաներիս տան շեմը հազարապատիկ չաղտոտվի, ա՜յ…
Եվ վաղեմի ընկերոջ վաղեմի ընկերը մտավ տուն, որպեսզի ծածկված պատուհաններն ու դուռը, քարե հաստաբեստ պատերը…
– Ա՜յ…
– Ձե՜նդ,- կնոջ՝ մոտիկից ու գոռոցով՝ իրար ձուլվող բառերի իմաստը լրիվ չըմբռնած, կամ՝ կատաղությունից ոչինչ չընկալած մարդը դարձյալ դղրդացրեց դուռը,- ձե՜նդ, շան աղջիկ…
– Շունը դու ես, դո՛ւ ու քո տեսակը, այ ստո՜ր, այ գո՜ղ… Ամեն ինչի գո՜ղ, որ նույնիսկ ամեն րոպե քեզ հասնող միակ ընկերոջդ չխնայեցիր ու ականջին փսփսացած կեղտոտ ստերովդ քանդեցիր նրա արդար տունը, այ ոչնչությո՜ւն… Եվ ի՞նչ ընկավ ձեռքդ, այ այլանդակ ու ոտքից գլուխ կեղծիք, նախանձ շո՜ւն, այ… ջեբկի՜ր, որ, վերջիվերջո, հասար պետության գաղտնիքները վաճառելուն, ա՜յ…

Եվ աշխատանքի շտապող մարդիկ սկսեցին իրենց ճանապարհը փոխելով՝ փրկվել կռվի՝ «բարի լույսը» եղծող բառերից…

Եվ վաղեմի ընկերոջ տան քարե հաստաբեստ պատերը, ծածկված պատուհաններն ու դուռը… չփրկեցի՜ն նրան, և նա փլվեց հաշտի թախտին ու մեկ վայրկյանում, ընդամենը՝ մեկ վայրկյանում, հիշեց-վերապրեց մինչև այդ պահը ճիշտ համարած սեփական կյանքը, որը, պարզվում է, իր համար անտեսանելի՝ բեկվել է հենց սկզբից, և որը…
…Եվ որը, պարզվում է՝ չնչի՜ն, պարզվում է՝ չնկատվա՜ծ ու աննշա՜ն այդ «բեկվածքը», որը դեռ պետք է… Բայց որն անմիջապես էլ մոռացվել էր հենց տեղում՝ երկու շիշ գարեջրի և մեկական գավաթ սուրճի սեղանի մոտ, երբ մանկության ու այդ ժամանակ՝ վառվռուն երիտասարդության սրտացա՜վ, մտահոգ ու մռայլ տեսքով ընկերը, իր Դավիթ՝ սասունցի պապերի իսկական Սասունցի թոռ Դավիթ ընկերոջն ասել էր.
– Բա քեզ պե՞տք էր էդ աղջկա հետ նշանվելդ:
– Ինչո՞ւ որ…- սկզբում՝ խիստ զարմացել և ապա՝ բարեհոգի ժպտացել էր Դավիթ ընկերը,- էդ ինչո՞ւ որ:
– Շա՜տ է,- ավելի էր մռայլվել ընկերը,- շա՜տ է գեղեցիկ…
– Է՛, վատ է՞ որ,- և թեթևացած. «Ես էլ մտածեցի՜…»,- շունչ քաշել ինքը,- համ էլ,- շարունակել,- համ էլ՝ կարող է՞՝ մենք…
– Չէ՜,- առավել մտահոգ՝ երկարացրել էր ընկերը և, բոլոր դեպքերում, զգուշանալով՝ կուլ տվել հաջորդ. «Նույնիսկ ե՜ս… ավելի խելո՜քս…»,- արտահայտությունը՝ հենց ընկերոջ առավելություններից. և՛ խելքից, և՛ ուժից, և՛ հնարավոր ամեն ինչից ու՝ հավելումով՝ շրջապատողների հարգանքի՜ց. ո՞վ կհամարձակվեր իր ուժը երբևէ չցուցադրող Դավթի ընկերոջ կողքից համարձակ անցնել, ավելի՜ն. ընկերոջ բերանից՝ նրա իսկ միտքը՝ իբրև իրենը խլելով՝ հենց նրան մատուցելը. «Բա որ ասում էի՜»,- և որն ընկերն ընդունում էր բարեհոգությամբ՝ «Բա ո՜նց…»,- լայնորեն օգտվող ինքնախելոք ընկերը, որ, հանկարծ՝ հասկանալով չափն անցնելը,- չէ՜, իհա՛րկե, ո՜չ…- բայց և՝ մի մեծ վերապահությամբ,- բայց դու…- ասել,- բայց դու…
– Բայց ես՝ ի՞նչ:
– Բայց դու տղամարդ ես ու քեզ համար…- և՝ հավասարեցման նշանով՝ իրեն կանգնեցնելով ընկերոջ կողքին,- բայց մեզ համար…- ասել,- բայց մե՛զ համար գեղեցկությունն ապրանք չէ՝ առուծախի մանրադրա՜մ…
– Չհասկացա՞՜…
– Չհասկանալու ի՞նչ կա,- ու, իբր՝ մտքերը ի մի բերելու համար՝ մի պահ լռելով,- սիրուն կինը,- շարունակել,- սիրուն կինը իր ամուսնունն է, իսկ գեղեցի՜կը…
– Գեղեցիկը՝ ի՛նչ…- մռայլվել էր ասացվածքին լավ ծանոթ Դավիթը,- գեղեցիկը՝ ի՞նչ:
Եվ…
Եվ, անսպասելիությունից. «Այ քեզ բա՜ն…»,- զգուշացել էր ընկերը:
Եվ երկուսով էլ. «Այ քեզ բա՜ն…»,- զարմացած նայել էին. մեկը՝ սեփական, մյուսը՝ ընկերոջ՝ Սասունցի Դավիթ ընկերոջ՝ բռունցք դարձած ձեռքին. «Այ քեզ բա՜ն…»:
Եվ.
– Քեզ համար եմ,- առաջին անգամ՝ իրեն համար էլ անսպասելի,- քեզ համար եմ ասում,- հեգել ընկերը:
– Մյուս անգամ,- բացելով բռունցքն ու վերցնելով բաժակը՝ սոսկ հատիկ-հատիկ,- մյուս անգամ չասե՛ս,- նետել:
– Էլ չեմ ասի,- այսինքն՝ նեղացած, այսինքն՝ խիստ վիրավորված, այսինքն՝ քո մեղքը՝ քո վիզը,- փնթփնթացել… ընկե՜րը, և ուռած-փքված՝ լռել,- էլ չեմ…

Եվ նշանադրությունն աշնանն ավարտվել էր հարսանիքով, որի հարսանքավորները՝ աշխարհովի, սեփական լեռների երկարակեցությունն ու անափ երջանկություն էին մաղթել իրենց շա՜տ սիրելի որդուն, իրենց Սասունցի Դավթին և բոլորի աչքի լույս դստերը՝ իրենց Հայկուհուն, ով, եթե Խանդութ էլ չէր, միևնույնն է՝ Խաթուն էր, որ կար…

Եվ խաչեղբայր ընկերը, որ պատահաբար Հայկ էր՝ Հայկո՜, ու… ավելի համահունչ Հայկուհի անվանը, մտածել էր, որ…
Քի՞չ բան ուներ մտածելու խաչեղբայր ընկերը, բայց…
Բայց խոսքը արծաթ է, լռությունը՝ ոսկի, իսկ համբերությունը՝ պլատի՜ն…

Եվ սոսկ իր սեփական խաղին հետամուտ ամենատես ու ամենիմաց՝ արծաթից, ոսկուց ու պլատինից բան չհասկացո՜ղ ու «անգետ» ժամանակն էր իր ընթացքով. երբեմն՝ վայրկյանը՝ տարի, երբեմն՝ տարին՝ ակնթարթ, և հաճախ՝ ըստ մարդկային անմիտ ու ճղճի՜մ, երբեմն-երբեմն էլ՝ թույլից՝ չափավոր խելացի, և ավելի հազվադեպ՝ իմաստուն գործերի վրա զարմացած, զայրացած, զվարթացած, կամ… զզվանքո՜վ նայելով շուրջը՝ առաջ ընթանում անկանգ, երբ…

Երբ մի օր էլ մանկության, պատանեկության և արդեն հասուն երիտասարդության տարիների ընկերն ասել էր ընկերոջը.
– Տանը մենակ ժամանակ էդ ի՞նչ է թաքուն ուտում կինդ, որ երբեմն,- ու մի պահ՝ հապաղելով «երբեմն» բառի վրա, շարունակել,- որ երբեմն՝ շատ կարևոր մի հարցով ձեր տուն մտնելուցս տհաճություն է զգում գնալ-գալուցս…
– Հա՞,- իբր՝ բառացի հասկանալով ընկերոջ ասածը, մի փոքր հեգնանքով նրան էր նայել ընկերը,- հա՞ որ. չեմ իմացել, որ մեր տանը մեկն ու մեկը կարող է թաքուն բան ուտել, և չեմ էլ իմացել, որ իմ բազմազբաղ կինը՝ տուն, հիվանդանոց, երեխանե՜ր, քո՝ որևէ կարևոր հարցով,- ու կրկնել,- կարևո՛ր, քեզ չընդառաջի,- ու վերջապես հիշել կնոջ. «Հայկոյին ասա. տանը չեղածդ ժամանակ՝ րոպեն մեկ չգա. ժամանակ չունեմ, իսկ իր «կարևոր… կարևորագո՜ւյն» հարցերին կինը՝ Սիրանն էլ կարող է հեշտությամբ պատասխանել…», ապա,- քո կարևո՛ր հարցերին,- կրկնելով՝ ցանկացել ընկերոջը հասկացնել, որ նման անմիտ բաներ լսելու ժամանակ չունի:
– Հա՜,- երկարացրել էր մանկության, պատանեկության, երիտասար… խաչեղբա՜յր Հայկոն,- հա՜, ուրեմն՝ ժամանակ չունի՜,- ու լռել, քանզի…
Քանզի. «Խոսքը՝ արծաթ է, լռությունը՝ ոսկի, իսկ համբերությունը՝ պլատի՛ն»:
Եվ սոսկ իր սեփական խաղին հետամուտ ամենատես ու ամենիմաց ժամանակն էր՝ թափահարելով ձեռքը՝ «Յա՜խկ»,- անցել առաջ…

Եվ համբերությունը կորցրած չմարդու, ԽԱՉԻ արժեքը չիմացող խաչեղբոր համբերության «արծաթը, ոսկին ու պլատինը» իբրև նախանձի, չարության ու ստորության համաձուլվածք, նրան մի օր… լիալուսնի մի գիշեր, երբ հարևանուհի Հայկուհուն շտապ կանչել էին հիվանդանոց՝ հետվիրահատական ծանր վիճակում գտնվող հիվանդի մոտ՝ հերթապահության, հուշել էր… անելի՛քը:

Եվ առավոտյան՝ իր դռանը կնոջ վերադարձին սպասող ընկերոջ «ականջին»՝ իբրև իրեն զարմանք պատճառած «գաղտնիքների գաղտնիք», իբրև մի հայտնագործություն.
– Ու քունդ էլ տարե՞լ է էս գիշեր,- «շշնջացել»:
Եվ ստացել.
– Ինչո՞ւ չպիտի տաներ. լավ էլ քնել եմ,- պատասխանը:
– Հա՞:
– Է՝ հա՛, չի՞ երևում, որ լավ եմ քնել:
– Երևում է,- քմծիծաղ էր տվել ընկերը,- երևում է, ապրե՛ս:
– Չե՛մ հասկանում,- արդեն մռայլվել էր հանգիստ քնածը,- չեմ հասկանում, թե դու ինչ նկատի ունես:
– Ե՞ս… Ե՞ս՝ ինչ… Ես որևէ բան նկատի ունեցո՞ղ եմ, որ որևէ բան նկատի ունենամ, էդ դու պիտի ի նկատի ունենաս, դո՛ւ, էշի ականջում քնածդ, և ոչ թե ես:
Եվ սկսված անհեթեթ կիսահարց ու կիսապատասխաններից ձանձրացած ու սոսկ տհաճության անորոշ մի զգացում ապրած Դավիթը՝ հանկարծ զայրացած. «Ուրեմն` էշի ականջո՜ւմ…» – ու.
– Եթե «Այբ»-ն արդեն ասել ես,- ու մի քայլ արել դեպի նա,- եթե «Այբ»-ն արդեն ասել ես, ասա նաև «Բեն»-ը…
Ու մի քայլ ետ գնացած Հայկը… Հայկո՜ն.
– Ինչո՞ւ` ես… Ես ո՞վ եմ, որ ասեմ. դու գլխավոր բժիշկ Պողոսյանին հարցրու, ու թող ի՛նքն ասի, թե գիշերը` մեքենայով, ո՜նց հասավ հիվանդանոց. իբր՝ վիրահատվածի մոտ, ու ամբողջ գիշե՜ր… Եվ, ընդամենը՝ տասը րոպե առա՜ջ…- քմծիծաղով կիսատ թողնելով խոսքը` խաչեղբայր Հայկը. մանկության, պատանեկության ու երիտասարդության ընկեր Հայկոն` Դավիթ ընկերոջը նորից, բայց այս անգամ արդեն ավելի խորը՝ քառսուն գազ խոր փորած և քառսուն ջաղացքարով ու քառսուն գոմշի կաշվով ծածկած հորի վրա նստեցրածին թողնելով աշխարհի վրա բարի բացված լույսի ու… հորի՝ հոգուն իջած խավարի մեջ` փողոցն հանգի՜ստ անցնելով` մտել էր իր տուն՝ առաջին անգա՜մ… հանգի՛ստ քնելու:

Եվ աշխարհի վրա բարի բացված լույսը բարի չէր բացվել քառսուն գազ խոր հորում հայտնված Դավթի ու նրա՝ ամբողջ գիշեր Պողոսյան բժիշկի հետ՝ հիվանդի մահճակալի մոտ կենաց-մահու կռիվ տված Հայկուհի կնոջ վրա, ում դիմաց կանգնած ու տան դուռը… տո՜ւնը նրանից պաշտպանող և այլևս ավելորդ հարցեր տալու անհրաժեշտությունը չզգացող ու արդարացնող պատասխաններ չախորժող ամուսինը` ատամների արանքից.
– Հաշվի՛ր,- նետել կնոջ երեսն ի վար,- հաշվի՛ր, որ այս տանն այլևս անելիք չունես և… Եվ երեխաների… Երեխաներիս հետ՝ նո՛ւյնպես:
Եվ կինը` հոգնա՜ծ… մահու չափ հոգնած կինը` միայն.
– Աստծո՛ւց վախեցիր,- էր շշնջացել,- Աստծո՜ւց վախեցիր,- ապա` նայելով ամուսնու` անսովոր կերպով սփրթնած դեմքին,- ու հիշիր,- ավելացրել,- ու հիշի՛ր, որ երբեք չեմ ներելու քեզ… Իսկ երեխաների հարցը` երկուսով չէ, որ լուծելու ենք:

Եվ հիշե՜լ էր…
Ամբողջ տասներկու տարի էր հիշել, բայց…
Բայց հիշել էր ոչ թե կնոջ` անմեղ կնոջ խորը վիրավորանքն ու նրա ասած միակ նախադասությունը, այլ նրա… «դավաճանությո՜ւնը»…
Ու հիմա՝ իրականության վրա պատահաբար լայն բացված «խլացած» ականջները՝ լսելով-լսել, և «կուրացած աչքերը»՝ տեսնելով-տեսել ու «թմրած» մտքին էին փոխանցել տասներկու տարի՝ իր կարծիքով, ճիշտ ու օրինավոր ապրած, բայց… Բայց «ընկերո՜ջ» կեղտոտ ստին տրված ու սեփական տունը… դրա քարե չորս պատերն անառիկ ամրոց դարձնող հոգու թափանցիկ ծածկույթը սեփական ձեռքով քանդած ու այսքա՜ն տարի մենակ… իզո՜ւր մենակ անցկացրած կյանքը, որի մթամած երկնքի լուսավոր զույգ աստղերը աչքի լույսի նման պահած, բայց մեկ ընդհանուր ու ջերմ տնից հանիրավի՜ զրկված ու երկու տների միջև «կիսկսվող» զավակներն էին. արդեն ամուսնացրած անուշիկ դուստրն ու տասնիննամյա որդին, ով երեկ հորը մի ցուցակ էր ներկայացրել՝ երեսունվեց (ներառյալ ինքը՝ որդին) հոգուց բաղկացած տարօրինակ մի ցուցակ, որի առաջին համարից մինչև վերջինը (որդին՝ ի պատասխան հոր հարցական հայացքի, ժպտացել էր)՝ բոլոր երեսունհինգ՝ տասնինը-քսան տարեկան երիտասարդներն էլ ցանկացել էին առաջին լինել, և ինքն այդպես էլ վարվել էր ու գոհացնելով բոլորին՝ ստացել. «Առաջինի՝ «Այբ», «Առաջինի՝ «Բեն», «Առաջինի՝ Գիմ», «Առաջինի…»… և այդպես՝ մինչև՝ «Առաջինի՝ Քե», այսինքն՝ մի կատարյալ հերթականություն՝ ըստ ԱՍՏՎԱԾԱՏՈՒՐ մեր «Այբուբեն»-ի:
Ու ինքը՝ «օ՜», ժպտացել էր որդու սրամտության վրա.
– Օ՜…

Եվ երեկվա ժպիտն իսպառ մոռացած ու գլուխը զույգ ձեռքերի մեջ սեղմած և, մինչև «ընկերոջ» կնոջ ուշացած բացահայտումը՝ իր ապրած կյանքը ճիշտ ու օրինավոր համարո՜ղ մարդուն… տասնհինգ րոպեում՝ տասնհինգ տարով… տասնհինգ դարո՜վ ծերացած մարդուն, կրկին էին իրականություն վերադարձրել դեռ դուռը դղրդացնող հարևանի ու նրա կնոջ կռվի ձայները.
-… դո՜ւռը… ա՜յ…
– «Այ»-ը դու ես, ա՛յ ոչնչություն, դու, որ կարծում էիր, թե Հայկուհին իր սիրելի Դավթի՜ց… Բոլորի՜ սիրելի Դավթից հետո կարող էր քեզ վրա՞ նայել, այ գո՜ղ, այ ամեն ինչի գող, որ, վերջիվերջո, հասար պետության գաղտնիքներին, այ «սպիտակեցրած պա՜տ»…
Եվ աշխատանքի շտապող, բայց ամուսինների՝ աշխարհ բռնած ու «բարի լույսը եղծող» կռվի ձայներից ճանապարհները փոխող մարդիկ, հանկարծ՝ ի լուր աշխարհի շպրտված. «…այ սպիտակեցրած պատ…» բառերից հետո՝ վազքով ետ դարձան դեպի տուն… Ականջնե՜րը… լվանալո՛ւ:

Ու երբ հնչեցին «սպիտակեցրած պատ» բառե՜րը… արտահայտությո՛ւնը. աշխարհում՝ հանկարծ դար տևած վայրկյանի մեկ հազարերորդականի մեջ՝ տեղավորվեց միաժամանակյա կատարված դեպքերի ամբողջ մի հաջորդականություն.
Նախ.
Չգիտես՝ որտեղ և չգիտես՝ ինչպե՜ս… ի՛նչ մի հնարով՝ իր ամբողջ արյունը՝ մինչև վերջին կաթիլը կորցրած մարդը, հարյուր տարվա մեռելի նման, ընկավ դիտապաստ՝ սեփական տան չբացված դռան դիմաց…
Եվ ապա. համընթաց՝ «Ապա»-ներ.
Մոլոր քայլերով դիմացի տուն մտավ գլուխը զույգ ձեռքերի մեջ պինդ սեղմած Դավթի՝ համալսարանից վերադարձած որդին, որ սեղանին գցելով երեկվա՝ հորը ժպիտ պատճառած երեսունվեց հոգու ցուցակը.
– Շուշին… – ասաց:
Եվ հայրը.
– Շուշին՝ ի՞նչ,- ո՛չ լսածը, ո՛չ ասածը հասկանալով,- Շուշին՝ ի՞նչ,- կրկնեց:
Եվ որդին չնստեց՝ որդին թրմփաց աթոռին, ու.
– Շուշի՜ն,- խեղդվողի նման խորը շունչ քաշեց,- Շուշին հանձ-նե-ցի՜ն…
Հոր շունչն էլ կտրվեց.
– Բայց Շուշի՜ն… Դա ան-հը-նա՜ր է…
Որդի՜ն… Տասնիննամյա որդին պատասխան չունե՜ր… Տասնիննամյա որդին լուռ դո՛ւրս գնաց…

…Հանձնել էին դավաճանաբար, հանձնել՝ հենց այնպես՝ որպես լրացուցիչ նվերների լրացուցիչ թագ՝ երեսուն տարի՝ իր բարձունքից Արցախն անառիկ ամրոց դարձրած ու… (թշնամու վարդագույն երազանքներում իսկ չտեղավորվող) նրա հոգու թափանցիկ ծածկույթը…
Ընկել էր… ՇՈՒՇԻ՛Ն:

Եվ մեկ օրվա մեջ՝ մեկ մարդու ուժից վեր երկո՜ւ… Երբ փլվել էին ոչ միայն իր երեկն ու այսօրը, այլև՝ փշուր-փշուր եղել վաղն ու մյուս օրը՝ 36 հրաշք երիտասարդներով օգնությա՛ն հասնելու և… այստեղից շտապ հեռանալու հույսը…
Եվ շուրջը, խեղդելու աստիճան, սեղմվել էր փակված օղակը:

Եվ, անսկիզբ ու անվախճան պահի մեջ, չգիտես՝ որտեղ և չգիտես՝ ինչպե՜ս… ի՛նչ մի հնարով՝ ամբողջ արյունը, մինչև վերջին կաթիլը կորցրած ու հարյուր տարվա մեռելի նման՝ իր չբացված դռան դիմաց դիտապաստ ընկածին անմիջապես մոտեցան մե՛րթ ծխակերպ ու օդում ցնդող և մե՛րթ որոշակի ու սև ուրվագծեր ստացող արարածներ և, ընկածից վերցնելով ինչ-որ բան, ցանկացան հեռանալ, երբ դրանցից մեկը. «Պետք է այն մեկից էլ…»,- նշեց, բայց մյուսն ընդհատեց նրան. «Նա,- ասաց,- նա մերը չէ՛»: «Բայց…- մռայլվեց առաջինը,- բայց…»: «Ուզում ես ասել՝ որպես ինքնասպանի՞…»: «Ինքնասպանի՛»: «Նրա համար պատասխան պիտի տա սա՝ նրան դրդողը, որ մահացավ… կրկնակի՛: Իսկ այն մեկին ժամանակ տրվեց՝ քավելու մեղքը»: «Որտե՞ղ»: «Որտեղ հա՛րկն է: Գնացի՛նք»: «Ափսո՜ս,- ձեռք չէր քաշում առաջինը,- ափսո՜ս»: «Առաջ անցի. շուտով մեծ հունձք է լինելու»: «Ե՞րբ,- անհամբեր դարձավ առաջինը,- ե՞րբ»: «Մի՞թե մեզ համար գոյություն ունի ժամանակ. պարզապես հիշիր՝ շուտով, երբ չենք հասցնելու հավաքել «իրենց երկիրը դավաճանաբար քանդողներին… Բոլո՛ր քանդողների ՄԵ՜Ծ ՀՈՒՆՁՔ»:

Իսկ ժամանակի այն միավորի մեջ, որ կոչվում է միաժամանակ, տուն դարձած ու դռանը մոտեցած տասնինը տարեկան երիտասարդը, սեփական ճիչը աղմկող սրտում սեղմելով, նայում էր երեսն ի վայր՝ իր իսկ՝ հաշտի բարձր շեմքին հասած՝ կարծես երկու-երեք մարդո՜ւ… և կենդանի սրտի նման դեռ տրոփող արյան մեջ ընկած իր Սասունցի. «Հայրի՜կ, ինչո՞՜ւ, հայ-րի՜կ…»,- Դավիթ հորը:

20.11.2020 թ.