Ինչի՞ց սկսել… Գիտեմ, իհարկե, բայց այնքան շատ են այդ խորհրդանշական սկիզբները… Սկսեմ պատերազմից, ավելի ճիշտ, այդ բառի իմ ընկալումից։ Մանուկ հասակում պատուհանից թաց աչքերով ավտոմեքենաներին հետևող տատիս դնդնոցն էր իր կորցրած հայրենիքի՝ իր Կարսի կարոտով լի։ Մեզնից մեկնումեկն էլ միշտ պատուհանի գոգին նստած՝ լուռ հետևում էր։ Մի անգամ հարցրի՝ մամի ընչի՞ գուլաս: Պատասխանեց՝ չե՛մ լա՝ կերգեմ… Հետո երբեմն հեռուստացույցի ալիքը պտտելիս՝ «Սպասե, բալե՛ս»… Էկրանի ներդիրին նայելով՝ ասում էինք՝ ի՞նչ է, մամի՛… Մոտենում էր հեռուստացույցին, կապույտ աչքերի թացը շատանում էր. «Սուրբ Առաքելոցն է,- հպում էր մատը եկեղեցու պատկերին,- մեր տունը եկեղեցու հետևի թաղն էր»… Լենինականում, այժմյան Գյումրիում, ո՛չ թվային ժամանակներում «այդ» հեռուստաալիքը հասանելի էր։ Մենք էլ, թոռներին հատուկ, ա՛յլ տեսակ սիրով երբեմն պտտում էինք ու կանչում՝ «Մամի՜, արի՛ քո տունը տես»…
Ի՜նչ շքեղ բան է պապ ունենալը. մանկուց այդպես եմ մտածել։ Հիմա էլ։
Պապերս՝ Եղեռնից մազապուրծ, Մեծ հայրենականի զոհեր դարձան. ինձ համար ՊԱՊ-ի կերպարը իմաստության, ուժի, առաքինության խորհրդով ամրացավ ու անսաստ մնաց, իսկ պապ ունենալու երազանքս՝ նվիրական: Հորական պապս` Գարեգինը և մորական պապս՝ Խաչատուրը անհետ կորա՞ն, թե՞ զոհվեցին Հայրենական մեծ պատերազմում (1939-1945), անհայտ մնաց… Հիշում եմ, թե ի՜նչ բաղձանքով էր հայրս ենթադրում. գուցե հայրը ողջ է և ապրում է աշխարհում ինչ-որ տեղ։ Միշտ առանձնակի տխրությամբ էին հիշում. «Եթե Սիրունը նամակը չկորցներ, կիմանայինք՝ ինչ լուր է»։ Պատմում են, որ փոստատարը ռուսերեն տեքստով նամակ է բերել, Սիրուն հորաքույրս, առանց համբերելու, թռցրել է նամակն ու դաշտերի միջով վազել դեպի Սառնաղբյուրին հարևան Լեռնակերտ գյուղը (այնտեղ ռուսերեն իմացող կար): Քամի է բարձրացել ու ձեռքից թռցրել, տարել է ճերմակ հույսի կտորը: Տեսնես ի՞նչ էր գրված այնտեղ… Չիմացան։ Գարեգին պապս բարձրագույն կրթություն է ունեցել, լեզուներ է իմացել, պատասխանատու աշխատանք է կատարել: Անահիտ հորաքույրս, և ոչ միայն նա, այնքա՜ն ափսոսումով էին ամեն անգամ վերապատմում այդ դրվագը։ Գոնե կարդայինք՝ ի՞նչ էր գրված։ Պատանեկան հախուռն տարիներիս ասում էի՝ «Սիրուն հորքուր, ձիգ բռնեիր նամակը, կամաց վազեիր կամ էլ գոնե քիչըմ սպասեիր»: Հորաքույրս լռում էր. կապույտ աչքերի թախանձանքը մի բացատրություն ուներ՝ ես էլ չէի ուզում։ Ահա թե ինչու իմ լսողությանը միշտ խորթ է հնչում այդ «եթե»-ն: Եթե քամի չբարձրանար, եթե նամակը չկորչեր, բայց մինչ այդ էլ ավելի ցավալի ու անվերադարձ են «եթե»-ները: Կարոտներ, կորուստներ ու հայրենիքներ. կարսեցի տատս, ալաշկերտցի պապս, ծնողներիս անհայրությունը, և ո՛չ միայն նրանց… Ահա թե ինչու է իմ դատողությունը մերժում թեականությունը:
Իմ սերնդակիցներից շատերը Եղեռնից հրաշքով փրկվածների թոռներն են:
Իմ սերունդը պատերազմ մերժող, հայրենիք երգող, հրապարակներում շքերթների մասնակցող սերունդն է եղել: Դա արդեն երեկ չէ, դա վաղուց էր, երբ մենք շարադրություններ էինք գրում դպրոցական օլիմպիադաների համար «Իմ հայրենիքը» թեմայով: Պատանության տարիներին այնքան շատ հայրենիքներ շռայլվեցին: Պարտավոր էի, որովհետև «Քեզ համար գրելն ի՞նչ է որ…»:
«Դե լա՛վ, էլ խոզություն մի՛ էրա, Անո տոտայի Վարդուհու համար գրեցիր՝ քրոջդ համար չես գրե…»: Եվ ես գրում էի, գրում էի պաթոսով կամ անտարբեր, տասնյակ հայրենիքներ գովերգելով:
«Դուք երբեք պատերազմ ու սով չտեսնեք»,- ասում էին մեզնից մեծերը: Ձեր ուզելով չէր, սիրելինե՛ր, ձեր սրտով չէր, մեր ուզելով էլ չէ:
Բնության աղետ, անհաց ու անլույս ժամանակներ, անլուր ժամանակներ նոր կազմավորված հայկական բանակում ծառայող մեր զինվորից, Արցախում պայքարող մեր՝ դարձյալ զինվորից ու կամավորից: Եվ «Լրաբեր»-ով թե «Հայլուր»-ով հնչող առաջին լուրը. «Հակառակորդը կրակ է արձակել Վահան գյուղի պաշտպանական դիրքերի ուղղությամբ: Մեր զինվորները կասեցրել են գրոհը: Զոհեր և վիրավորներ չկան»: Ես տեսնում եմ, թե ինչպես է փխրուն ներս հոսում հայրս՝ ներս, անընդհատ ներս, և ինչքան է կարծրանում մայրս՝ ավելի ներս: Ու մենք լաց չենք լինում, մենք պինդ ենք: Հայրս ասում է՝ ե՛րբ չենք հաղթել, մենք միշտ ենք հաղթում:
Այո՛: Երբ հազարավոր ժամանակավոր կացարաններ, փախստականներ, Արցախյան պատերազմ, նորաստեղծ բանակ, քայքայված տնտեսություն… անորոշությունն էլ հետը, բայց անօրինակ, աննկարագրելի ուժ՝ լավատես լինելու: Էս ի՛նչ առողջ տեսակ ենք. հիմա եմ բարձրաձայն ասում:
Հիմա ո՛չ մի տող չի գրվում… ի՛նչ բանաստեղծություն, ի՛նչ ակնարկ: Հիմա ինչ գրում եմ՝ կոչ է ստացվում, բանաձև է դառնում: Իրականությունը՝ կյանք անունով ու պայմանականը՝ ինտերնետ անունով, հատվեցին ինչ-որ մի պահ, և մեր ապրածն ու ապրումներն էլ տեղափոխվեցին այստեղ:
Հոկտեմբերի 27-ը սովորական աշնանային օր լինելուց զատ, քրոջս որդու՝ Հովհաննեսի ծննդյան օրն է. տասներեքը լրացավ: Արթնությանս զուգընթաց թերթում եմ բջջայինս և աչքովս ընկած առաջին հրապարակումը կարդում. «Դեպի խաղաղություն ու բարգավաճում՝ հաղթական մեկ պատերազմով». Հակոբ Հարությունի գրառումն է. սեպտեմբերի 27, ժամը 09.39. այսի՞նքն՝ բարձրաձայն, ո՛չ այն է դիմում եմ գրողին, ավագ ընկերոջս, ո՛չ այն է՝ ինքս ինձ: Զարմանք ու զայրույթ միախառնվում են: Արագ գրառում եմ անում. խիզախ ու արի իմ հայ զինվորներ, մեր հզոր հայոց բանակ:
Կեսօրին զանգեցի Հովիկին: Ասում եմ՝ Հո՛վ ջան, ծնունդդ շնորհավոր: Աբրիս,-արձագանքում է Հովիկը՝ հապշտապ, շարունակում եմ շնորհավորանքս. խաղաղ ու անկախ հայրենիքում ապրես, ազատ, օրինապաշտ, արժանապատիվ, ստեղծարար ու նվիրված քաղաքացի լինես… Փորձում եմ կարճ կապել՝ չի՛ ստացվում, ուզում եմ թվարկել անձնավորությանը բնորոշ բոլոր առաքինի և զորեղ հատկությունները՝ Հովիկին հղած մաղթանքս ընդհանրացնելով Հայի ոգեպինդ կերպարով, զինվորի կերպարով:
«Սոնա՛, Սո՛ն, աբրիս շատ… դասարանցիներս կսպասեն, բըդի էրթանք կալոս հավաքելու, օր սահման ղրկենք»:
Հետո քույրս՝ Մանուշակն ինձ հայտնում է, որ վազելով էկավ, պայուսակը գցեց, հագուստը փոխեց ու… մնացածն էլ արդեն իմացար:
Ահա այսպես՝ օրերը դառնում են փոքր ու մեծ սխրանքներ, խոնարհումներ, խնկարկումներ, ու ամեն անգամ մեն-մի հատիկ բառը կոչ է դառնում:
Նախաճաշ-ճաշ, ընթրիք՝ դարձյալ պայմանական տիրույթում են. լրահոսի հստակ տողերի մեջ, սոցցանցերի էջերում, հին ու նոր ընկերների, էջերի առկայությամբ: Տերունական աղոթքը բարձրաձայն կամ մտովի կրկնելով՝ գրոհում ենք հակառակորդի կեղծ էջերն ու լրատվությունը, առայժմ աշխարհի միայն խիստ հորդորներն արձանագրելով և ի լուր ամենքի բարձրաձայնելով.
«Աշխա՛րհ, տե՛ս, սթափվի՛ր»: Բայց մեր կոչն ահազանգ է, թեև դուք դեռ փորձում եք բացատրել… մեկը փողկապը պետք է լավ ձգի, մյուսը պիջակի օձիքն ուղղի և վերջապես մյուսն էլ չմոռանա կոշկաքուղերը կապել:
Մեր տեսակը մի՛շտ է հաղթում, բոլոր ժամանակներում, բոլոր ճակատներում: Օրերը խիզախումներ են: Օրերը խնկարկումներ են, օրերը խոնարհումներ են… հաղթում ենք միշտ:
Նունեն էր զանգել (ընկերուհիս է). Երևանում են, դուստրը բժշկական համալսարանի ուսանող է:
– Սո՛ն, բարև:
– Բարև:
– Ինչո՞վ ես զբաղված:
– Ինչով որ դու…
– Պարզ է…
Այո՛, պինդ ենք, այո՛, տոկուն ենք, այո՛, հայ ենք՝ միշտ և բոլոր ժամանակներում հաղթող: Նունեին եմ ասում, ինձ, հարազատներիս, Ռոզային, երբ երեկոյան զանգում ենք, որ լռենք, իսկ հետո խաղաղ գիշեր ենք մաղթում սահմանը պահող զինվորին, բարի վերադարձ մեր զինվոր-զինվորյալներին, մեր պինդ ու հավատավոր տեսակին, բոլորիս:
Իմ անկրկնելի զինվոր, անվերծանելի ուժեղ, պի՛նդ մնա: Միտքդ՝ նշանառու, ոգիդ՝ շքեղ, զարկդ՝ անվրեպ խիզախող: Մեր սերն ու հավատը ձեզ վահան:
Հ.Գ. Մեր թաղամասում, շենքերից մեկի դիմաց տուփեր էին դրված՝ «Զինվորի համար» գրությամբ։ Արկղերը գրեթե լիքն էին՝ քաղցրավենիք, ծխախոտ… 9-10 տարեկան երկու տղաներ՝ աշխույժ խոսելով, արագ-արագ դեպի խանութ էին շտապում։ Մեկն ասում է՝ հա՛մ կոֆե կառնինք, հա՛մ էլ չայ։ Կարող է մե զինվորը կոֆե կսիրե, չայ չի՛ ուզե խմե, մեկն էլ չայ կխմե՝ կոֆե չի սիրե…
– Վա՜յ, մեռնեմ ձեզ, կամ էլ հա՛մ չայ կսիրե, հա՛մ կոֆե,- այնպե՛ս սիրագորով արձագանքել է Սիլվա Յուզբաշյանը:
