Ես չափից ավելի էի խղճով։
Քանի որ խղճում էի ամենքին ու ամեն ինչ։
Խղճալն ուներ իր տարբերակները՝ ափսոսել, ցավել, կարեկցել, տխրել…
Եթե նկատեցիք, խոսում եմ անցյալ ժամանակով։ Այո՛, որովհետև կյանքը ստիպեց թարգել ամենախղճությունս, որի մասին էլ ուզում եմ պատմել։ Բայց նախ՝ նախապատմությունս։
Իմ շռայլ ամենախղճահարությունը սկսվեց վաղ մանկությանս տարիներին, երբ հայտնագործեցի «մեր փոքր եղբայրների»՝ կենդանիների աշխարհը։ Ու անդարձ խղճացի մարդու ձեռքը կրակն ընկած այդ մեղք ու անպաշտպան արարածներին… Ուստիև կյանքում երկրորդ անգամ ոտք չդրի կրկես ու գազանանոց։ Իսկ իմ չմսակերության վերաբերյալ ոչ մի ինքնատիպ բան չեմ ասի, բացի այն բանից, որ մերժելով մերժում եմ եղբայրակերությունը։ Բայց ես չէի ուտում նաև կաթնեղեն, քանի որ կենդանին կաթը ստեղծում է իր ձագերի, ոչ թե մեզ համար, չէի ուտում մեղր, քանի որ մեղուն դա պատրաստում է իր, ոչ թե մեզ համար, չէի ուտում ձու, քանի որ համարում էի նախակենդանի…
Մի ժամանակ քիչ մնաց նաև բուսեղեն չուտեի, երբ կարդացի, որ ուլտրաձայն արձանագրող գործիքով հաջողեցրել են «որսալ» թփի վրայի վարունգի ձայնը, որը, պարզվում է, նման է ձողիկով բաժակի տակի հեղուկը ներս քաշելու ծպպոցին։ Եվ այդ ձայնը նշանակում է՝ խմել եմ ուզում… Փաստորեն, միրգ-բանջարեղենն էլ հոգի ու լեզու ունեն, եթե իրենց ցանկությունն են արտահայտում, թեկուզ մեզ անհասանելի ձայնով։ Իսկ ուրեմն բույսի հյութն էլ նրա արյունն է, որը հոսում է քաղելիս, հետո՞ ինչ, որ կարմիր չէ… ուրեմն բուսական սնունդն էլ է մարդը վերցնում բռնի կերպով։ Մնում է միայն ուտել ծառից ընկած ու չորացած մրգերը, այսինքն՝ մրգի դիակները…
Երեք օր ոչինչ չուտելուց հետո իմ առողջականով մտահոգ հարազատներս չգիտես որտեղից պեղեցին ու մոտս բերեցին մի սննդահոգեբանի (պարզվում է, կա նաև այդպիսի մասնագիտություն), որը մի բարի՜, նիհա՜ր պապիկ էր։ Նա, ի տարբերություն խաշ-խորովածը երկրպագող մեր հայրենակիցների, աննորմալ չհամարեց իմ մսամերժությունը, սակայն ջրեց բույսեր քաղելը բռնի համարելու վերաբերյալ տեսությունս…
– Իսկ վարունգի ձա՞յնը,- շշնջացի ես սովահար ձայնով։
– Նախ, դա հարյուր տոկոսով ապացուցված չի… Բայց այն օրը, երբ ինքդ անձամբ լսես այդ ձայնը, ինձ լուր կտաս, որ ես էլ չուտեմ,- ծիծաղեց սննդահոգեբան պապիկը։
Վաղուց է, ինչ վարունգ ուտելիս այլևս չեմ մտածում նրա ծպպոցանման ձայնի մասին։ Ավելին, այդ նույն բարի, նիհար պապիկն ինձ համոզեց, որ կաթնեղեն ու մեղր ուտելով իրականում ոչ մեկի բաժինը չենք խլում, իսկ բոլոր ձվերին չէ, որ վիճակված է հավանալ կամ աքլորանալ…
Այնպես որ, ես հիմա ընդամենը շարքային չմսակեր եմ… Լավ էր, որ բուսական ու մասամբ նաև՝ կենդանական աշխարհի հանդեպ ավելորդ խղճահարությունս շուտ անցավ, բայց մարդկանց աջուձախ խղճալու «սովորությունս» դեռ երկար ինձ հետապնդեց…
Մեղքս գալիս էր ողջ մարդկությունը, որ այսքան անկուշտ է, որ այսքան կարճամիտ է, որ այսքան իբր զարգացել է, բայց իրականում զարգացրել է իրար ոչնչացնելու մեթոդները, որ այնքան կախված է իր ստեղծած քաղաքակրթության ձևերից, ասենք, էլեկտրականությունից, որ դրա բացակայության դեպքում խուճապահար է լինում… ու թվում է, որ եկավ աշխարհի վերջը։ Մինչդեռ ոչ վաղ անցյալում մարդիկ առանց այդ էլեկտրականության էլ ապրում էին, չէ՞…
Ես խղճում էի Եվրոպային ու եվրոպացիներին, որ ստեղծած լինելով կարծես թե ամենաօրինակելի քաղաքակրթությունը, իր իսկ սահմանած դեմոկրատիայի ձեռքը կրակն ընկած՝ բռնել է ինքնաոչնչացման ուղին ու ողջ աշխարհից իր ծոցն է լցնում միլիոնավոր իրեն մերժողների։ Խղճում էի Ասիային ու ասիացիներին, որի կանայք մեծ մասամբ դեռ անազատության ու տղամարդկանց ձեռքին տառապում են, ու որի մի զգալի մասը դեռ մնում է կեղտի ու թշվառության մեջ։ Խղճում էի Հյուսիսային ու Հարավային Ամերիկաներին ու հյուսիս-ու հարավամերիկացիներին, որոնց մեծ մասը կարծում է, թե իրենց անպատմություն ու անմշակույթ երկրներն են աշխարհի պորտը, մինչդեռ իրականում շատ առումներով մնում են անապատ։ Դե չասենք, թե որքան էի խղճում Աֆրիկային ու աֆրիկացիներին, գժվում էի՝ լսելով ԶԼՄ-ների աղաղակն այնտեղ տիրող անարդարության, կոռուպցիայի ու աղքատության մասին, իսկ սիրտս քրքրվում էր՝ տեսնելով սովալլուկ աֆրիկացի բալիկների լուսանկարները, անզորությունից ուզում էի արմունկներս կրծմրծել։ Խղճում էի Ավստրալիային ու ավստրալացիներին, որտեղ պարբերաբար հրդեհներ են տեղի ունենում ու կենգուրուներ են զոհվում, խղճում էի Օվկիանային, որի բնակիչների կյանքի տևողությունը կարճ է, ու որ իրենք հնարավորություն չունեն ճամփորդելու ու տեսնելու երկրագնդի՝ վերոնշյալ խղճահարության արժանի վայրերը…
Բայց չգիտեի, խղճա՞լ, թե՞ չխղճալ Անտարկտիդային… ճիշտը կլինի՝ խղճալ, քանի որ մարդիկ արդեն սկսել են կամաց-կամաց ապրել այնտեղ, ինչը նշանակում է, որ կսկսեն այդ մայրցամաքի հերն էլ անիծել…
Մի խոսքով, ես էն «կոշտն» էի, որը նստած՝ քարի դարդն էր անում… Բայց այն պահին, երբ այս միտքն ունեցա, «քարի» դարդը քաշելու սովորությունս կամաց-կամաց սկսեց նահանջել: Երբ մի քիչ էլ հասունացա (իբր), հասկացա, որ բոլորին խղճալու փոխարեն ավելի ճիշտ կլինի օգտակար լինել նրանց։ Բայց դե, ավաղ, ես հարուստ չեմ, իսկի մեր փողոցներում ինձնից փող խնդրող ամեն մի մուրացկանի չեմ կարողանում բավարարել, ուր մնաց՝ համաշխարհային աղքատության հարցերը լուծեմ։ Հլա մի շուրջդ նայի, քո սեփական «կոշտերի» դարդին փորձիր դարման լինել, թե չէ Հայաստանումդ նստած Աֆրիկայի կամ Հնդստանի աղքատների համար դարդ անելով՝ նրանց հաստատ ոչ մի օգուտ չես տա…
Իմ խղճահարությունն ավելի արմատական ու առարկայական էր այն ծանոթ-անծանոթների հանդեպ, որոնց տեսնում էի ամեն օր…
Եթե երեխաներ էի տեսնում, մտածում էի, որ իրենց կյանքի անողոք պայքար է սպասվում, որ, տեսնես, էս խեղճերին ի՞նչ ապագա է սպասվում մեր այս դաժան, այլասերված, էկոլոգիապես փչացած երկրագնդում… Եթե երիտասարդներ էի տեսնում, մտածում էի, որ մեղք են, քանի որ անխելք են, շուտով կանհետանա իրենց ակնթարթ-ջահելությունն, ու նրանք կկքեն կյանքի լծի տակ… Դե, իսկ եթե տարեցներ էի տեսնում՝ պարզ է, թե ինչերի համար էի նրանց բուռն կերպով խղճում… Խղճում էի գեշ աղջիկներին, քանի որ նրանց ոչ ոք չի սիրահարվի, ու երևի ողջ կյանքում չիմանան՝ ինչ է ֆիզիկական սերը։ Իսկ գեղեցիկ աղջիկներին խղճում էի, որ տղամարդիկ հաճախ նրանց լուրջ չեն ընդունում ու նրանցից միայն մի բան են ուզում։ Գեշ տղաներին խղճում էի գեշության համար, իսկ սիրուններին՝ որ սիրունությունը հաճախ իրենց միակ առավելությունն է…
Ու քանի որ բնությունն ինձ ստեղծել էր ոչ միայն խղճով, այլև տեսքով, որոշեցի գոնե հնարավորությանս սահմաններում օգտակար լինել գոնե գեշո աղջիկներին։ Այն ժամանակ դեռ չէր նկարահանվել «Սեքս՝ խղճահարությունից» լատինամերիկյան ֆիլմը, բայց ես փաստորեն այդ հերոսուհու պես էի վարվում՝ անմոռաց պահեր պարգևելով ծանոթ ու հազիվ ծանոթ գեշուհիների։ Իհարկե, այն աստիճան էլ անխելք չէի, որ չհասկանայի, որ իմ շռայլ հոգուց ու մարմնից օգտվողները կարող են պահանջել կապի լրջացում, ուստիև նախքան նրանց օգտակար լինելը ամենայն խստությամբ պայման էի դնում, որ խոսք չի լինելու հետագա հարաբերությունների մասին։ Հիմնականում 35-45 տարեկան այդ կանայք, որոնք էլ հույս չունեին ընտանիք կազմելու, ձեռքները թափ էին տալիս նախապաշարումների ու հանրության վրա ու իմ շնորհիվ հետագա կյանքի համար իսկապես ունենում էին հիշարժան մեկ կամ առավելագույնը՝ երկու օր։ Դա չէր կարող իր բացասական հետևանքները չունենալ. ես սկսեցի պարզապես այլևս չնկատել գեղեցիկ աղջիկներին, այլ մեր մուլտիպլիկատորների նման մոտս մի յուրահատուկ հակում սկսվեց գեշոյության հանդեպ…
Մի անգամ կարդացի, որ ռուսական մի քաղաքում ամուսնացած մի տղամարդ հիմնել է «Մանկիկ» անունով կոոպերատիվ և ընտանիքը պահում է՝ երեխա ունենալ ցանկացող կանանց որոշակի վճարով մայրացնելով՝ նախապես պայմանագիր ստորագրելով, որ գործը հաջողությամբ պսակվելուց հետո իրենից այլևս ոչ մի պարտք ու պահանջ չպիտի ունենան։ Խառը ժամանակներ էին, մեզ մոտ էլ մեկը մյուսի ետևից կոոպերատիվներ էին բացվում, ու ես մտածեցի, թե նույն գործը չսկսե՞մ. մեկ է, անում եմ առանց դրամի։ Բայց հետո մտածեցի, որ մեր հասարակությունն, ամեն դեպքում, ուրիշ է, որ մեզ մոտ ճիշտը ամեն ինչ թաքուն անելն է, հետո էլ հիշեցի այն պատմությունը, թե ինչպես մի անգամ մի գեղեցիկ կին մի հանճարեղ ֆիզիկոսի առաջարկել է նրան զավակ պարգևել, որը, ըստ կնոջ, «կլինի ինձ նման գեղեցիկ և ձեզ նման խելացի», որին ի պատասխան ֆիզիկոսն ասել է. «Իսկ եթե լինի ինձ նման տգեղ և ձեզ նման հիմա՞ր»։ Նույնն էլ՝ ես, բա որ այդ երեխաները լինեն իրենց մայրերի պես գեշո ու ինձ նման անխե՞լք։ Բա խելոք մարդը ամենքին ու ամեն ինչ կխղճա՞… Ինչևէ, միշտ մերժեցի որոշ գեշուհիների՝ իրենց միայնակ մայր դարձնելու առաջարկները։ Իսկ եթե տարիներ անց ճակատագիրը սիրահարեցնի տարբեր մայրերից ծնված իմ որդուն ու իմ դստե՞րը, ինչ անհարմար բան կստացվի…
Գեշուհիներին խղճալով նրանց երջանկացնելու պրակտիկաս դադարեց, երբ ծանոթացա մի գեղեցկուհու հետ, որը, զարմանալով իր հանդեպ իմ ունեցած անտարբերության վրա, որոշեց ամեն գնով ինձ նվաճել։ Ես դիմադրեցի՝ ենթագիտակցորեն երևի չուզելով մեկ գեղեցկուհու պատճառով զրկվել շատ գեշուհիներից, բայց իրականում գոհ եմ, որ նա ի վերջո հասավ իր ուզածին, քանի որ այլևս ուժ ու եռանդ չկար գեշուհիներին գործնականում խղճալու…
Այս հարցն էլ այսպես լուծվեց։ Մնաց հաղթահարեմ իմ բուռն խղճահարությունը տարեց սերունդների, սոցիալապես խեղճերի, «հայ-հայը գնացած, վայ-վայը մնացածների», «մի ոտը գերեզմանում» գտնվողների հանդեպ, ինչը տեղի ունեցավ մի դիպվածի շնորհիվ…
Մթերային խանութում կանգնած եմ վաճառասեղանի մոտ։ Գնելիքս խեղճուկրակ ձուն է՝ նախաճաշի փրկիչը։ Դրանց գները մեծանում են ըստ իրենց չափսերի։ Ընտրում եմ ամենափոքրը, դե՛հ, ամենաէժանը…
Ոտքերը հազիվ քարշ տալով՝ վաճառասեղանին մոտեցավ մոխրագույն շալի մեջ փաթաթված, սմքած, կնճռապատ մի տատի։ Սիրտս հաճոյակատար կերպով սկսեց չափավոր մղկտալ. «Վայ, տատի, տատի, էդ ինչքա՞ն թոշակ ես ստանում, ի՞նչ պիտի առնես, որ ստամոքսդ բան հասկանա… հիմի էս ձուն որ առնեմ, տանեմ, բա բկիս չի կանգնի՞… վերջին անգամ ե՞րբ ես ձվածեղ կերել, տատի… նորմալ երկրներում քո տարիքի կանայք կյանքն են վայելում, երկրեերկիր են ճամփորդում, շամպայն են խմում… իսկ դու մի կերպ գոյությունդ ես քարշ տալիս… քեզ ինչքա՞ն մնաց ապրելու… ով գիտի՝ սիրտդ ի՛նչ ա ուզում, բայց ստիպված ես ի՛նչ առնել… բա մեծահարուստ չլինեի՞, մինչև կյանքիդ վերջը քեզ մի թմբլիկ գումարով ապահովեի… վայ, տատի, տատի…»։
Դե, տատիին թմբլիկ գումար չէի կարող տալ, բայց հերթս զիջել կարող էի։ Նա գլխով արեց՝ ի նշան շնորհակալության ու իր նվաղած ձայնով վաճառողուհուն ասաց.
– Կես կիլո ռոքֆոր պանիր տուր… կես կիլո՝ կապչոննի պանիր… կես կիլո էլ՝ խինկալի պանիր…
Ես հանկարծակիի եկա։ Տատի՞…
– Խինկալի պանիրը ո՞րն ա, տատի՛,- ինձ ուշքի բերելու համար՝ հարցրի։
– Չես կերե՞լ… տվարոգով ու պոպոքով պանիր ա, շատ համով ա… չնայած ես սաղից շատ ռոքֆորն եմ սիրում,- ասաց տատին, վերցրեց էլիտար պանիրների իր ասորտին ու գնաց։
Իսկ ես մտածում էի, թե վերջին անգամ նա երբ է ձու կերել…
Այդ էր ու այդ։ Էլ ոչ մեկի կյանքում չեմ խղճում։ Ո՛չ մեկի։ Դարձրել եմ սկզբունք։ Ինչքան էլ որ գիտակցում եմ, որ բոլորը Ռոքֆոր տատի չեն…
Իսկ նրան՝ Ռոքֆոր տատիին, հաճախ տեսնում եմ խոզապուխտ, ձիթապտուղ ու նման բաներ գնելիս ու մտովի շնորհակալություն եմ հայտնում ինձ տված դասի համար…
