ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է բանաստեղծ, թարգմանիչ
ԱԼԲԵՐՏ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ
ծննդյան 80-ամյակի առթիվ
ՙԳրական թերթը՚ միանում է շնորհավորանքին
Գուրգեն ԲԱՐԵՆՑ
ԵՐԲ ԱՆՈՒՆԸ ԴԱՌՆՈՒՄ Է ԲՐԵՆԴ
Գրական դիմանկարի փորձ
Բորիս Պաստեռնակը համոզված էր, որ ստեղծագործող անհատի համար գերադասելի է լինել թերագնահատված, քան գերագնահատված: Եվ ասվածը, անշուշտ, ճակատագրի սիրեցյալների, «պատահական փառքով օծված» մարդկանց մասին չէ: Մտապահենք մեծ բանաստեղծի ու թարգմանչի կյանքի կարևոր կանխադրույթը (պոստուլատը), որին դեռ կանդրադառնանք:
Մեր ժամանակակից բանաստեղծ, թարգմանիչ Ալբերտ Նալբանդյանի անունը հայ պոեզիան լավագույնս քարոզող ու հանրահռչակողների շարքում է: Նա քառասունից ավելի թարգմանական գրքերի հեղինակ է, նաև տասնյակ պոեզիայի անթոլոգիաներ, առանձին բանաստեղծների հեղինակային գրքեր, որոնցում հիմնական մասն են կազմում նրա թարգմանությունները: Թարգմանված հեղինակներից նշենք Հովհաննես Թումանյանին, Հովհաննես Հովհաննիսյանին, Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանին, Միսաք Մեծարենցին, Դանիել Վարուժանին, Վահան Տերյանին: Ժամանակակից հայ պոեզիան նրա թարգանությամբ ներկայացված է ի դեմս Դավիթ Հովհաննեսի, Սևակ Արամազդի, Հովհաննես Գրիգորյանի, Վարդան Հակոբյանի, Էդվարդ Միլիտոնյանի, Թամար Հովհաննիսյանի, Անատոլի Հովհաննիսյանի և էլի շատերի: Նշենք նաև, որ Ա. Նալբանդյանը թարգմանել է լատվիացի, վրացի, ուզբեկ բանաստեղծների, ընդ որում, այդ թարգմանությունների տարբերակիչ որակը «փայտե/քարացած» տողացիի պրիզմայի միջով բնագիրը տեսնելու կարողությունն է: Ա. Նալբանդյանի թարգմանական գործունեությունը մեր բանաստեղծական թարգմանության պատմության և դասական ու արդի հայ գրականության հանրայնացման պատմության մի ամբողջ դարաշրջան է:
Ստեղծագործական ուղին նա սկսել է որպես բանաստեղծ՝ հեռավոր 1963-ին հրատարակելով «Կիսաձայն» բանաստեղծությունների ժողովածուն: Երիտասարդ հեղինակի գրքույկը նկատվեց ընթերցողների ու քննադատների կողմից, այն համարում էին բազմախոստում հայտ: Ընթերցողները այդպես էլ չտեսան շարունակությունը՝ նրա ինքնատիպ բանաստեղծությունների երկրորդ ժողովածուն, բայց առաջին փորձն օգնեց տիրապետել բանաստեղծական ձևերի մեծ շտեմարանի, ինչը հետագայում կարևոր դեր ունեցավ նրա թարգմանական գործունեությունում:
Որո՞նք են, իմ կարծիքով, Ա. Նալբանդյանի թարգմանությունների գլխավոր արժանիքները: Որ նա թույլ չի տալիս իր ստեղծագործական անհատականությանը «ինքնագլխություն անել», բնագիր տեքստերին «ակտիվ խառնվել», «խմբագրել ու ռետուշ անել»: Դա մեծ գայթակղություն է, որից չեն կարողացել խուսափել Ս. Մարշակը, Բ. Պաստեռնակը, Ն. Գրեբնևը, Բ. Ախմադուլինան, շատ այլ թարգմանիչներ… Ես հատուկ թվեցի ամենահայտնի ու մեծ բանաստեղծ-թարգմանիչների անունները: Եվ նման մոտեցման մեջ դատապարտելի ոչինչ չեմ տեսնում. եթե Մարշակը «ինքնահնարք» թույլ չտար (ընդ որում՝ մեծ չափաբաժնով) Հովհ. Թումանյանին թարգմանելիս, ապա «Շունն ու կատուն» և «Մի կաթիլ մեղրը» այդքան ընդունված չէին լինի ռուս ընթերցողների կողմից ու չէին համարվի ռուսալեզու մանկական գրականության գլուխգործոցներ:
Ա. Նալբանդյանի թարգմանական գործունեության նշանակալի փուլերը դարձան հայ պոեզիայի նոր ժամանակաշրջանի դասականներ Հովհ. Հովհաննիսյանի և Վ. Տերյանի ընտրանի բանաստեղծությունների գրքերը, որոնք լիովին կարող են հավակնել որպես գեղարվեստական թարգմանության բուհական հատուկ դասընթաց: Ես դժվարանում եմ նշել առավել օրինակելի-ցուցադրական և ուսուցման դիտողական նյութ բանասերների համար, որոնք ընտրել են բանաստեղծական թարգմանչի մասնագիտությունը: Ժամանակին ես մանրամասն վերլուծել եմ Ա. Նալբանդյանի տերյանական թարգմանությունները՝ որպես շախմատային պարտիաներ, համեմատելով բանաստեղծական թարգմանությունների մասերը հայերեն բնագրերի հետ: Այս փորձը ինձ թույլ է տալիս պնդել, որ նման համեմատական վերլուծությունը ավելի քան օգտակար է ուսանող-թարգմանիչների համար ու հնարավորություն է տալիս թափանցել թարգմանչի ստեղծագործական լաբորատորիան, հետևել թարգմանվող ստեղծագործության կայացման ընթացքին:
Ա. Նալբանդյանի թարգմանությունները ոգեշնչվածության ու տաղաչափության առումով անթերի, լիարժեք ռուսերեն բանաստեղծություններ են, որոնք թարգմանությանը արվող զիջման ու ներողամտության կարիք չունեն: Չէ՞ որ ակնհայտ է՝ միջակ բանաստեղծությունները չեն կարող լավ թարգմանություն համարվել: Ա. Նալբանդյանի թարգմանություններում չես հանդիպի բառատող խցկած ոճային անհարթության, առավել ևս չես նկատի «հայկական ակցենտ», այսինքն՝ թարգմանական պոեզիային հատուկ համարյա թե պարտադիր գործիքակազմ (ատրիբուտիկա): Հակառակը, նրա թարգմանությունները շնչում են ազատ, ընթերցվում են շատ թեթև, առանց լարումի: Այսպիսին էլ պիտի լինի իսկական բանաստեղծությունը, ընթերցողը չպիտի զգա հեղինակի՝ հարկավոր բառը գտնելու ստեղծագործական տառապանքը: Քսան տարի առաջ Ա. Նալբանդյանն ասել է, որ ունակ է թարգմանել ցանկացած բանաստեղծություն, և նրա խոսքում չկար ինքնագովության նշույլ իսկ, դա համոզվածությունն էր սեփական ուժերին ու հնարավորություններին: Թարգմանչի արժանիքներից է նաև հետևողականությունը. ցանկացած բանաստեղծական ձև նրա հպատակության տիրույթում է, և դժվար է ճշգրտել՝ այդ ձևերից որ մեկին է նա ակնհայտ գերադասության արժանացնում:
Համոզված եմ, գրական համայնքը, հայ գրողները, գրականության սիրահարները Ալբերտ Նալբանդյանի առաքելությունը և կյանքի գլխավոր գործն են համարում «Լիտերատուրնայա Արմենիան», որի խմբագիրն է 1987 թվականից: Ամսագրի համար այս մեծ ժամանակաշրջանից համեմատաբար անամպը առաջին 3-4 տարիներն էին, հետո պետական ֆինանսավորումը դադարեց՝ դառնալով ավելի քան խորհրդանշական աջակցություն: Երբեմնի գործուն ամսագիրը վերածվեց մի կերպ ծայրը ծայրին հասցնող եռամսյա հանդեսի և արդեն երեք տասնամյակ գտնվում է փակման եզրին: Եվ չի դադարեցնում իր գոյությունը միայն ու միայն իր մշտամնա գլխավոր խմբագրի անհավատալի ջանքերի շնորհիվ:
Աներկբա է, որ Ալբերտ Նալբանդյանի «օրերն ու գործերը» առավելապես «Լիտերատուրնայա Արմենիայում» են անցնում, և հանդեսի կենսագործունեությունը հազար թելով կապված է գլխավոր խմբագրի հետ, բայց նրա «ոսկե դարը», իմ կարծիքով, 1980-ականների կեսերն էր, երբ գլխավորում էր «Սովետական գրող» հրատարակչության ռուսական խմբագրությունը՝ կյանքի կոչելով բազմաթիվ կարևոր, հրաշալի նախագծեր: Այդ տարիներին հրատարակվեցին Միսաք Մեծարենցի, Դանիել Վարուժանի, Ռուբեն Սևակի, Գրիգոր Զոհրապի հատընտիրների միհատորյակները, ռուսալեզու հայ գրողների «Խաղողի վազ ու քար» ժողովածուն (երկու գրքով), «Ժամանակակից հայ պատմվածք» մատենաշարը (վեց գրքով), ժամանակակից հայ բանաստեղծների «Հարազատ տան ոգին» ժողովածուն… Թվարկում եմ՝ ապավինելով հիշողությանս, ու շատ հնարավոր է, որ բաց եմ թողել ոչ պակաս կարևոր նախագծեր: Բոլոր նախագծերում Ա. Նալբանդյանը ամենագործուն մասնակցությունն է ունեցել ոչ միայն որպես խմբագիր ու կազմող, այլև գաղափարը առաջ մղող ու թարգմանիչ հեղինակներից մեկը: Եվ այս ամենին զուգահեռ նա հասցնում էր համագործակցել մոսկովյան խոշոր հրատարակչությունների հետ:
***
Իսկ հիմա վերադառնանք Բ. Պաստեռնակի կանխադրույթին՝ թերագնահատված ու գերագնահատված ստեղծագործ անհատներ: Կարծում եմ, յուրաքանչյուրիս վիճակվել է հանդիպել և՛ առաջիններին, և՛ երկրորդներին: Գրականության և արվեստի շատ գործիչներ, որոնց մեջ շատ են իրապես տաղանդավոր մարդիկ, նպատակասլացորեն «սարքում են իրենց կենսագրությունը», հոգ են տանում «արեգակի տակ» իրենց տեղի մասին, հարկ են համարում առիթով և անառիթ հիշեցնել իրենց մասին: Կարճ՝ «ստիպում են հարգել իրենց»:
Ինչ վերաբերում է Ալբերտ Նալբանդյանին, իմ խորին համոզմամբ, նա մինչ օրս մնում է թերագնահատված: Շատերը անկեղծ տարակուսանքով կհարցնեն՝ ինչպե՞ս թե… Ալբերտ Նալբանդյա՞նը: Բայց չէ՞ որ նա համարվում է հայ ժամանակակից պոեզիայի լավագույն թարգմանիչը, շատ գրչակիցների համար բանաստեղծական թարգմանության առաջատարն է մեր երկրում: Այո՛, ասվածը ճշմարտություն է, բայց ճշմարտություն է նաև, որ նրան գիտեն ու գնահատում են միայն գրողական համայնքում: Մինչդեռ նա արժանի է ավելի լայն ճանաչման… Իհարկե, հարցը միայն կոչումն ու պարգևը չէ, որոնց նկատմամբ վարպետ թարգմանիչը անկեղծորեն անտարբեր է՝ զուրկ փառասիրական որևէ նկրտումից:
Նրա հատընտիր թարգմանությունները վրացերենից, ուզբեկերենից, լատիշերենից ու հայ պոեզիայից, ամենախիստ չափանիշներով, կարող են կազմել երկու փառահեղ հատոր և միանգամայն համահունչ կլինեին «Բանաստեղծական թարգմանության վարպետություն» մատենաշարին: Նման հրատարակությունը գերազանց նվեր կլիներ ոչ այնքան բանաստեղծ-թարգմանչին, որքան պոեզիայի ու բանաստեղծական թարգմանության նվիրյալ գնահատողներին:
Հիմա անցնենք, այսպես ասած, «մարդկային գործոնին», առանց որի Ալբերտ Նալբանդյանի գրական դիմանկարը լիակատար չէր լինի: Նա ինձ հանդիպած ամենազարգացած մարդկանցից մեկն է: Ոչ ոք չի կարող մրցել նրա հետ ինչպես դասական, այնպես էլ ժամանակակից համաշխարհային պոեզիայի իմացությամբ: Ասվածը առավելապես վերաբերում է հայ գրականւթյանը, պատմությանն ու մշակույթին: Տասնամյակներ շարունակ գլխավորելով Հայաստանում միակ ռուսալեզու ամսագիրը՝ լավագույնս գիտե ու կողմնորոշվում է արդի հայ գրական գործընթացներում. ՀԳՄ 400-ից ավելի անդամներ՝ բանաստեղծներ, արձակագիրներ, դրամատուրգներ ու գրաքննադատներ, ցանկանում են թարգմանվել ու տպագրվել ռուսալեզու գրական ամսագրում:
Կան մարդիկ (ոչ շատ, բայց կան), որոնք չեն սիրում նշել իրենց ծննդյան օրը: Չեն սիրում աղմուկը դրա շուրջ, տեսախցիկի առաջ կեցվածք ընդունելը, «լող տալ փառքի ճաճանչներում», կենացներ չեն սիրում: Սակավաթիվներից մեկն է Ալբերտ Նալբանդյանը. նա հարմարավետ է զգում աշխատասենյակի լռության մեջ, կարդալով իր սիրած դետեկտիվ վեպերն ու շախմատ խաղալով ընկերների հետ:
Ահա և հասանք նրա երկու մեծագույն հրապուրանքներին՝ շախմատ ու դետեկտիվ գրականություն: Շախմատ խաղում է վարպետության թեկնածուի ուժով՝ նախընտրելով խաղալ հինգրոպեանոց բլից: Ինչ վերաբերում է դետեկտիվին, այստեղ նա մեծ գիտակ է ու փորձագետ, Հայաստանում (և ոչ միայն) նրան հավասարը չկա: Նա դետեկտիվ գրականության յուրօրինակ քայլող հանրագիտարան է: Ողջ կյանքում հավաքել է դետեկտիվ գրականություն, ուշադիր հետևել է նորույթներին, և հիմա նրա տնային գրադարանը համաշխարհային դետեկտիվի և համաշխարհային պոեզիայի պատկառելի հավաքածու է:
Որպեսզի հերոսի գրական դիմանկարը ընթերցողին չթվա իդեալականացված, իսկ հոդվածը՝ գովաբանական, նշեմ, որ Ալբերտ Նալբանդյանը հեշտ բնավորություն չունի, ինչ-որ առումով դոգմատիկ է: Եթե մեկին չընդունեց, ապա լարվածությունը նրանց մարդկային հարաբերություններում կլինի մշտական կատեգորիա: Եվ հակառակը: Մեկ անգամ չէ, որ համոզվել եմ դրանում: Երբ նրան փորձում եք ինչ-որ հարցում հակառակը համոզել, սկսում է լուռ ու դանդաղ քայլել սենյակում, և դժվար է հասկանալ՝ ձե՞զ է լսում, թե՞ իր մտածմունքի հետ է, բայց ի վերջո մնում է իր կարծիքին: Ու եթե անգամ ասում է ձեզ. «Դե լավ, կմտածեմ», ամենևին չի նշանակում, որ ձեզ հաջողվեց համոզել նրան: Գրական հարցերի, երևույթների կամ ստեղծագործությունների մասին մեր գնահատականները սովորաբար համընկնում են, բայց լինում են նաև տարաձայնություններ, ընդ որում՝ բավական սկզբունքային: Ինձ հատկապես վշտացնում է մեր տարաձայնությունը մեր «թավշյա» ղեկավարության գործունեությունը գնահատելիս: Մեր գնահատականների չհամընկնելը ընդունում եմ այնքան սուր ու ցավագին, որ ջանադրորեն շրջանցում եմ քաղաքական ու սոցիալ-տնտեսական վիճակին առնչվող բոլոր հարցերը:
Ալբերտ Նալբանդյանի մեջ խաղաղ գոյակցում են մեծն աշխատավորն ու «ժամանակավոր ծուլությունը»… Նա պետք է ավելի քիչ զբաղվի առկա հարցերով ու ժամանակի մեծ մասը հատկացնի ստեղծագործական աշխատանքին, չէ՞ որ իր բացառիկ օժտվածությամբ կարող էր ստեղծել կրկնակի ու եռակի անգամ ավելի հրաշալի թարգմանություններ, որոնք ինձ համար առավել կարևոր են, քան նրա լրագրողական, կազմակերպչական ու խմբագրական աշխատանքը հանրապետության պարբերական մամուլում, հրատարակչությունում ու «Լիտերատուրնայա Արմենիայում»: Այս համոզմունքս շատերին ոչ թե վիճելի, այլ արմատապես սխալ կթվա, քանի որ խմբագրի աշխատանքը նրանց ներկայանում է որպես հոբելյարի կենսագրության կարևոր էջ, ողջ կյանքի գործ: Բայց ես մնում եմ իմ կարծիքին: Ամենևին չթերագնահատելով վերոնշյալի կարևորությունը՝ նրա առաքելությունը համարում եմ թարգմանական գործունեությունը, ստեղծագործական ժառանգությունը:
Եթե կհանդիպեք Ալբերտ Նալբանդյանի ստորագրությամբ բանաստեղծական թարգմանության, վստահեցնում եմ, ձեզ վիճակվել է հանդիպում բարձր որակի ու ճշգրտության հետ, քանի որ թարգմանչի անունը բրենդ է՝ ոսկերչական վարպետության, կատարելության, նրբարվեստ աշխատանքի երաշխիք:
Ռուսերենից թարգմանեց
Կ. ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ
***
Աննկատ մոտեցել և անցել է մեր սիրելի ընկեր, թարգմանիչ, բանաստեղծ, «Литературная Армения» ամսագրի բազմավաստակ խմբագիր Ալբերտ Նալբանդյանի 80-ամյա հոբելյանը: Նա միշտ փախս է տալիս իր հոբելյանից, երբեք չի ուզում դա նշանավորել, ծննդյան օրն էլ հատուկ չի պատրաստվում նշել:
Ալբերտ Նալբանդյանը մեզանում հայտնի է որպես շատ լավ թարգմանիչ: Երբ 1980-ական թվականներին «Советский писатель» հրատարակչությունը տպագրում էր մեր գրքերը, բաժնի վարիչ, բանաստեղծ Էդուարդ Բալաշովն ինձ ասում էր, որ հետապնդում է Ալբերտ Նալբանդյանին, որպեսզի նա թարգմանի ոչ միայն հայ, այլև մյուս հանրապետությունների գրողներին: Նաև շատ երկրների գրողներ էին ձգտում Ալբերտի հետ համագործակցել, քանի որ նա նրբազգաց, ճշգրիտ և բանաստեղծական էությունը ընկալող թարգմանիչ է, որը պատիվ է բերում թարգմանվող հեղինակին: Եվ ասեմ՝ շատերի գրքերը թարգմանել է:
Ի դեպ, նա մնայուն նախաձեռնություններ կյանքի կոչեց «Սովետական գրող» հրատարակչությունում, որտեղ ռուսական բաժնի վարիչն էր. իրականացրեց հայ արդի գրականության ռուսերեն թարգմանությունն ու տպագրությունը ԽՍՀՄ բոլոր, այդ թվում նաև՝ մեր հանրապետությունում (այն օրերին Հայաստանում ռուսերեն գրքեր քիչ էին հրատարակվում):
Ալբերտի մարդկային, մտավորական, գրական կերպարը առանձնակի շեշտվեց, երբ սկսեց խմբագրել «Литературная Армения» ամսագիրը: Նրա աշխատանքի արդյունքն է, որ ամսագիրը պահանջարկ ունի գրքի միջազգային տարբեր ցուցահանդեսներում: Հատկապես Մոսկվայում, գրքի միջազգային ցուցահանդեսի օրերին տեսնում էինք, թե ինչքան մարդ է գալիս, վերցնում ամսագիրն ու զարմանում, որ Հայաստանում դեռ շարունակվում է հրատարակվել ռուսերեն պարբերական, մանավանդ 90-ականների վերջերի և 2000-ականների սկզբների դժվարին տարիներին: Եվ այդ գործը մեր սիրելի Ալբերտ Նալբանդյանն անում է՝ դիմակայելով ակնհայտ դժվարություններին: Շատ մեծահարուստ հայեր կան, բայց, ցավոք սրտի, մշակույթի նկատմամբ այն բարի հայացքը չունեն, ինչ մենք էինք ակնկալում…
Պետական մասնակի աջակցության շնորհիվ ամսագիրը տպագրվում է, իր ընթերցողներն ունի և բավականին ներդաշնակ ներկայացնում է ժամանակակից, նաև դասական հայ գրականությունը, հրապարակախոսություն՝ Արցախյան ազատամարտի, մեր պատմության, ժամանակակից կյանքի թեմաներով:
Ալբերտ Նալբանդյանին շատ խորքից գիտեմ՝ իրար հետ շախմատային շատ պարտիաներ ենք խաղացել: Արհեստավարժ շախմատիստ է, վարպետության թեկնածու, և ասեմ՝ նրա կերպարին կառուցիկություն, ներդաշնակություն հաղորդել է նաև շախմատի ոգին: Մտածողությունը, տրամաբանությունը, աշխատանքը կազմակերպելու հմտությունը, կարծում եմ, շախմատից փոխանցված հատկանիշներ են, որոնք ամրացրել են նրա՝ ի սկզբանե ամուր բնավորությունը:
Մեր սիրելի բարեկամի, ընկերոջ 80-ամյակը շնորհավորենք, իսկ ես ավելացնեմ՝ նա այնպես թեթև է անցնում այդ տարիքի վրայով, որ մտածում ես՝ 100 տարին էլ հեռու չէ…
Էդվարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ
***
ՀՐԱՇԱԳՈՐԾԸ
Պոեզիայի թարգմանության հրաշալի վարպետ Սամուիլ Մարշակը բազմամյա իր փորձն ընդհանրացրել է երկու նախադասությամբ. «Բանաստեղծությունը թարգմանել անհնար է: Ամեն անգամ դա բացառություն է»: Այսինքն, եթե բանաստեղծական տեքստի թարգմանությունը հաջողել է, ապա հրաշք է կատարվել… Մարշակի խոսքերի իմ ընկալումն էլ հուշեց Ալբերտ Նալբանդյանի մասին խոսքիս վերնագիրը, քանզի նրա բազմամյա թարգմանական աշխատանքը ընթերցողին է նվիրել նման բազմաթիվ «բացառություններ», այսինքն՝ հրաշքներ, երբ բնագիրը նրա կախարդական գրչի տակ նոր, բնական ու լիարյուն կյանք է ստացել:
Նալբանդյանի հետ ծանոթացել եմ 1982 թվականին, երբ Էդվարդ Ջրբաշյանի և Ալբերտ Շարուրյանի հետ հրատարակության էինք պատրաստում «Բանաստեղծի գրադարան» Մեծ մատենաշարի (Լենինգրադ)՝ ռուսերենով արևմտահայ պոեզիայի առաջին անթոլոգիան:
Ժողովածուն ընդգրկում էր Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանի 19 բանաստեղծությունները՝ Ա. Նալբանդյանի թարգմանությամբ: Այդ թարգմանությունները առաջին անգամ ռուս ընթերցողին բացահայտեցին Պեշիկթաշլյանի պոեզիայի բնորոշ առանձնահատկությունները, ում Պարույր Սևակն անվանել էր «հայ նոր քնարերգության հիմնադիրն ու առաջին դասականը»: Իսկ ինձ համար այդ թարգմանությունները բացահայտեցին դրանց հեղինակին, նրա տաղանդը, բնագրի մեջ թափանցելու կարողությունն ու վերջինիս գաղափարագեղարվեստական միասնությունը, զգացմունքային շարքը վերստեղծելու հմտությունը:
Այդ օրերից ի վեր այլևս առիթը բաց չէի թողնում ծանոթանալու Ալբերտի նոր աշխատանքներին, լինեին դրանք հայ դասականների՝ Հովհաննես Հովհաննիսյանի կա՛մ Վահան Տերյանի առանձին բանաստեղծական ժողովածուները, կա՛մ Դանիել Վարուժանի, Միսաք Մեծարենցի, ինչպես նաև մեր ժամանակակիցների՝ Սիլվա Կապուտիկյանի, Հովհաննես Գրիգորյանի, Դավիթ Հովհաննեսի և այլոց գործերի թարգմանությունները՝ տպագրված ժողովածուներում կամ պարբերական մամուլում: Ու եթե փորձեմ մի քանի բառով բնութագրել Նալբանդյանի թարգմանչական սկզբունքները, ապա առաջնահերթ պետք է նշեմ խստագույն պատասխանատվությունն ու պահանջկոտությունը, ամենաբարձր արդյունքին հասնելու, թարգմանվող հեղինակի բանաստեղծական ոճի առանձնահատուկ գծերը հնարավորինս վերստեղծելու ձգտումը:
Կարծում եմ, ամենաարժեքավորը նրա թարգմանություններում բնական հնչողությունն է: Չէ՞ որ հաճախ թարգմանված տեքստերում զգացվում է՝ ինչ-որ բառ տեղադրվել է հանուն հանգի կամ բնագրի այլ գծերի, օրինակ՝ հնչողության… Նալբանդյանի թարգմանություններում արհեստականություն չկա: Ահա Վահան Տերյանի «Էլեգիայի» առաջին տողերը.
День умирает. Медленная мгла
Ложится наземь невесомой пряжей.
Как тихо! Как спокойна и светла
Дремота вечереющих пейзажей!
Այստեղ այնքա՜ն նուրբ է վերստեղծված տերյանական տրամադրությունը, յուրատիպ կերպարայնությունը, նրա բանաստեղծության թափանցիկ ներքին երաժշտականությունը: Թվում է՝ տողերը ինքնաբերաբար են ծնվել… Իսկ թարգմանչի հսկայական, մանրակրկիտ աշխատանքը մնացել է կադրից դուրս: Այսպե՛ս է թարգմանությունը դառնում պոեզիայի հրաշք:
Սակայն Ալբերտ Նալբանդյանը ոչ միայն հրաշագործ թարգմանիչ է: Նա նաև հրաշագործ է որպես «Լիտերատուրնայա Արմենիա» հանդեսի գլխավոր խմբագիր՝ ավելի քան 30 տարի՝ 1987-ից: Եվ մատների վրա կարելի է հաշվել այն տարիները, որոնք շատ թե քիչ բնականոն պայմաններում են անցել, և բուն գրական հարցերից բացի, հարկ չի եղել լուծել լրիվ այլ խնդիրներ. ի՞նչ միջոցներով տպագրել հանդեսը, ո՞նց գտնել հովանավորներ…
Ինչպե՞ս է Ալբերտ Նալբանդյանը տանում այդքան հոգսերի բազմամյա բեռն ու չի կորցնում հույսը. սա է առեղծվածը: Դրա բացահայտումը իր մարդկային էության մեջ է: Կուզենայի այդ մասին էլ խոսել, բայց դա առանձին թեմա է: Իսկ հոբելյարը շատախոսություն չի սիրում…
Մագդա ՋԱՆՓՈԼԱԴՅԱՆ
***
Սիրելի՛ Ալբերտ, շնորհավորում եմ Ձեր լուսավոր ծնունդը, Դուք այսօրվա գրողական համայնքի այն ասպետն եք, որին երբևէ չենք տեսել ՄԱՐԴ արարածի համար նախասահմանված բարձրությունից թեկուզև փոքր-ինչ շեղվելիս: Չենք տեսել, որ բացի մեր գրականությունը խթանելուց, օտարներին ըստ արժանվույն ներկայացնելուց՝ այլ շահագրգռություն ունենաք: Չենք տեսել Ձեզ բարձրաղմուկ հավաքներին ճառելիս կամ Ձեր դժգոհությունը գործին չառնչվող մարդկանց՝ միայն սիրտը հովացնելու համար փոխանցելիս:
Ձեր անանձնական մտահոգություններն էլ այս կամ այն կերպ տեղ են հասնում… Մեկը մեկից անլուծելի բարդություններ անտրտունջ հաղթահարելով՝ կարողացաք երկար տարիներ պահել, գուրգուրել, նորոգել «Литературная Армения»-ն, աշխարհին ապացուցել, որ հազարավոր տարիների մեջ հայ գրականությունը երբեք կանգ չի ունեցել, չի ունենում և չի ունենա: Ձեր աչքից երբեք չեն վրիպում մեր ազգային արժեքները. չի եղել, որ չփնտրեք ու չգտնեք արժանավորներին: Դուք նաև ճաշակ եք ձևավորում, քանի որ ընթերցողը անվերապահ հավատում է Ձեր գրական նախասիրություններին:
Ձեզ երկար, առողջ, ուրախ կյանք եմ մաղթում մեր պուճուրիկ, բայց չքնաղ ՀԱՅՐԵՆԻՔՈՒՄ:
Ալիս ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
***
Երբեք չեմ սիրել շնորհավորանքներն ու հոբելյանական ելույթները։ Միշտ մտածել եմ, որ դրանք թեթևակի քծնանք ու չափազանցություն են պարունակում։ Բայց այս դեպքում չափազանցնելու տեղ կարծես թե չի մնում։ Խոսակցական լեզվում մի բառ կա՝ քոթուկ, տան քոթուկ՝ մեկը, ով մշտական հենարան է, հիմնաքար, որի շուրջը համախմբվում կամ հայացքները հառում են մարդիկ։ Մեկը, ով միշտ տեղում է և ներկա։ Ալբերտ Նալբանդյանը ժամանակակից գրականության սիրելի քոթուկն է։ Ապրել մեր անհրապույր, խառնակ օրերում այդպիսի սիրով ու խանդավառությամբ, առանց ապականվելու՝ գերմարդու հատկանիշ է։
Իզուր չեն ասում՝ մարդն այնքան տարեկան է, որքան իրեն զգում է։ Այս առումով պարոն Նալբանդյանը իմ երևակայության մեջ պատանյակ է՝ միշտ ժպտերես, բարի, թռվռան ու անտրտունջ։ Կարծում եմ՝ ոչ միայն ինձ, այլև շատերի համար նրա ներկայությունն է նաև, որ գրական միջավայրը կենդանի ու սիրելի է դարձնում։ Գրականության ողջ հմայքը արտացոլված է նրա դեմքի ազնվական արտահայտության մեջ։ Իր գոյությամբ նա իրագործել է այն, ինչ շատերս ենք երազում՝ ապրել երկար, ազնիվ և ծառայել գրականությանը։ Իհարկե, լավ չէ, որ նրա կյանքը բացեր չունի և մեզ հորինելու, չափազանցնելու կամ քծնելու տեղ չի թողնում, բայց նախանձելի է՝ նրա ողջ կյանքը մարդ լինելու մասին է։
Սուսաննա ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Սրտանց և ջերմորեն շնորհավորում եմ իմ լավ և երկարամյա ավագ գործընկերոջ և բարեկամի՝ Ալբերտ Նալբանդյանի 80-ամյակը: Նա հոյակապ Անձնավորություն է, յուրօրինակ Բանաստեղծ, ուրույն Թարգմանիչ… Ցանկանում եմ արևշատություն: