Գո­հար ԳԱԼՍՏՅԱՆ

1. ­Հա­յոց ինք­նու­թ­յան զար­թոն­քի թևե­րին՝ ­Ղա­րա­բա­ղը բե­րե­լու և ­Հա­յաս­տա­նին վե­րա­միա­վո­րե­լու պա­հան­ջով սկսված 1988-ի շար­ժումն ան­նա­խա­դեպ սի­րո հա­մազ­գա­յին դրսևո­րում ու­ներ: Այդ օ­րե­րին ես 25 տա­րե­կան էի՝ իմ սերն­դա­կից­նե­րի և ­բո­լո­րի պես ոգ­ևոր­ված՝ ճիշտ այն­պես, ինչ­պես մեր ջա­հել­ներն էին ե­րեկ բո­լո­րիս ոգ­ևո­րութ­յան գա­գաթ­նա­կե­տին… Ա­մեն բան մեկ նպա­տա­կի շուրջ էր, բայց այն ժա­մա­նակ հա­մա­ցան­ցի, ան­գամ բջջա­յին հե­ռա­խո­սի մա­սին խոսք լի­նել չէր կա­րող, և ­բո­լո­րի ներ­քին կա­պերն օ­դի մեջ ա­սես կար­գա­վոր­վում էին միայն ու միայն կեն­սա­դաշ­տե­րով… Օ­րի­նակ՝ ես ու սի­րե­լիս, ա­մեն ան­գամ ի­րա­րից ան­կախ, ա­մեն մեկս մեր աշ­խա­տա­վայ­րի ըն­կեր­նե­րով՝ ա­ռանց երբ­ևէ նա­խա­պես պայ­մա­նա­վոր­վե­լու, թե ո՛ր ար­ձա­նի կամ ծա­ռի մոտ փնտրենք ի­րար, տար­բեր կող­մե­րից ոտ­քով գա­լիս և՝ ո՜վ զար­մանք, ­Թա­տե­րա­կան հրա­պա­րա­կի տար­բեր հատ­ված­նե­րում, մեկ էլ՝ հոպ, ի­րար կող­քի էինք հայտն­վում: Այս­պի­սով, մենք մեզ­նով էլ հաս­տա­տում էինք, որ ա­մեն բան ճիշտ էր, որ սերն էր ա­ռաջ­նոր­դո­ղը, որ մեր ինք­նո­րոշ­ման ու ան­կա­խաց­ման պա­հան­ջը՝ դժվար կյան­քի ու պա­տե­րազ­մի հաղ­թա­հա­րու­մով, պի­տի իր բաղ­ձա­լի օր­վա պսա­կով պսակ­վի ու վա­վե­րա­կան փաս­տա­թուղթ ու­նե­նա: Ուս­տի, 1991-ի սեպ­տեմ­բե­րի 21-ը՝ ­Հա­յոց ան­կախ պե­տա­կա­նութ­յան հռչա­կու­մով, հենց այդ սի­րո վա­վե­րաց­ման փաս­տա­թուղթն է, ո­րին իմ երկ­րի ա­մեն սի­րա­հար նա­խա­պես պի­տի հա­վա­տար­մութ­յան իր եր­դու­մը տար՝ հան­րաք­վեին «ա­յո՛» ա­սե­լով, ինչ­պես խո­րա­նի մոտ սի­րող զույ­գերն են հաս­տա­տում ի­րենց կամ­քը…

2. Ան­կա­խութ­յունն իմ գրա­կա­նութ­յան մեջ ճիշտ այդ կեն­սա­դաշ­տե­րի նման է. ինքն ան­տես, բայց ա­մեն բան կար­գա­վո­րող: Ա­ռանց ին­տեր­նե­տի կամ բջջա­յին հե­ռա­խոս­նե­րի (այ­սօր՝ նաև ա­ռանց դրանց խո­տո­րող ազ­դակ­նե­րի), բա­ցա­ռա­պես սի­րո ա­լի­քի վրա՝ մար­դու և ­մար­դու, մար­դու և ­մարդ­կանց միջև, ներ­քին կա­պե­րը կար­գա­վո­րող՝ ոչ ա­ռանց տիե­զե­րա­կան կեն­սա­ռիթ­մե­րի հա­մադ­րութ­յան… Ան­կա­խութ­յունն իմ գրա­կա­նութ­յան այն ա­զա­տութ­յունն է, ո­րով ո­գի ու­նեմ իմ երկ­րի հո­ղին ա­մուր կանգ­նած խո­սե­լու, միա­ժա­մա­նակ՝ ա՛յն ա­զա­տութ­յու­նը, ո­րով նույն ան­կա­խութ­յան իղ­ձե­րի ա­ղա­վաղ­ման մա­սին ձայն ու­նեմ ա­ղա­ղա­կե­լու, այն կամ­քը, ո­րով հա­վա­տում եմ թե՝ ձայնս լսե­լի է: Իմ խոս­քի ա­զա­տութ­յու­նը՝ ար­ձակ թե չա­փա­ծո, ե­թե իր շունչն ու վե­րել­քը Արար­չի սի­րո տված ա­զա­տութ­յամբ է վա­յե­լում, ա­պա կաս­կա­ծից վեր է, որ նոր մեկ­նարկ վերց­նե­լու ա­զա­տութ­յու­նը՝ մայր լեզ­վի ու հայ­րե­նի­քի անտ­րո­հե­լի ամ­բող­ջա­կա­նութ­յամբ, վա­յե­լում է հենց ան­կախ պե­տա­կա­նութ­յամբ հաս­տատ­վող ա­մուր հո­ղից, ո­րի ա­մեն մի­լի­մետ­րը հայ­րե­նիք է, ա­մեն զա­վա­կը՝ զին­վոր, բայց ո­րի հա­մար դեռ երա­զանք է մնում, որ ա­մեն քա­ղա­քա­ցին լինի տեր ու ա­մեն իշ­խա­նա­վո­րը՝ ծա­ռա… Իմ գրա­կա­նութ­յան մեջ ­Հայ դա­տի և­ իմ բո­լոր ազ­գա­յին իղ­ձե­րի ամ­բող­ջա­կան իրա­գործ­ման պա­հանջն է ան­կա­խութ­յու­նը և ­հա­վա­տը, որ ի՛նչ էլ լի­նի, իմ եր­կի­րը, իմ ազգն ու հնա­մե­նի մշա­կույ­թը աշ­խար­հի հետ տևե­լու է, քա­նի դեռ ու­նենք ան­կախ պե­տա­կա­նութ­յուն, լե­զու և­ ա­մուր պա­հում ենք մեր ինք­նութ­յու­նը: