Հովիկ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ

1. ­Սեպ­տեմ­բե­րի 21-ի հետ կապ­ված հի­շո­ղութ­յուն­նե­րը բազ­մա­թիվ են ու ան­մո­ռաց: ­Հա­մա­մարդ­կա­յին փո­փո­խութ­յուն­նե­րը, ինչ­պես հե­քիա­թում, ի­րա­կա­նութ­յուն դարձ­րին ա­նի­րա­կա­նա­նա­լի թվա­ցող մեր ազ­գա­յին ե­րա­զանք­նե­րը: Թ­վում էր, թե ազ­գի մեջ ար­դեն մե­ռել է ա­զա­տութ­յան պայ­քա­րի ո­գին, բայց այն պայ­թեց եր­կար ժա­մա­նակ սեղմ­ված պայ­թու­ցիկի նման, ին­չի արդ­յուն­քը սեպ­տեմ­բե­րի 21-ն­ էր: ­Դա նաև իմ անձ­նա­կան ե­րա­զան­քի ի­րա­կա­նա­ցումն էր: ­Դեռևս 1965 թվա­կա­նին ես ակ­տիվ մաս­նակ­ցութ­յուն էի ու­նե­ցել ազ­գա­յին ո­գու զար­թոն­քին՝ տաս­նամ­յակ­ներ տևած բռնատի­րութ­յան պայ­ման­նե­րում, երբ ազ­գի նվիր­յալ մտա­վո­րա­կան­նե­րը դուրս ե­կան փո­ղոց՝ նշե­լու ­Ցե­ղաս­պա­նութ­յան 50-րդ ­տա­րե­լի­ցը, մարդ­կութ­յանն ասե­լու, որ հայ ժո­ղո­վուր­դը չի մո­ռա­ցել ա­հա­վոր, ան­մարդ­կա­յին նախ­ճի­րը: ­Պո­լի­տեխ­նի­կա­կան ինս­տի­տու­տի ու­սա­նող էի, եր­կու օր փո­ղոց­նե­րից տուն չէի գնում: Այդ ժա­մա­նակ մեր պոռթ­կու­մը դա­ժա­նա­բար ճնշվեց, բայց մոտ եր­կու տաս­նամ­յակ հե­տո նո­րից ոտ­քի ե­լանք, և­ այս ան­գամ ի­րա­կա­նա­ցավ իմ ազ­գի ու իմ ե­րա­զան­քը: Այդ օրը ես էլ, ողջ ազ­գի հետ, ցնծութ­յուն էի ապ­րում: Կ­յանք­ներս վտան­գե­լով, ար­դեն կա­մա­վո­րա­կան ջո­կատ էինք ստեղ­ծել, նախ­կին խորհր­դա­յին հան­րա­պե­տութ­յուն­նե­րից ու ­Հա­յաս­տա­նի զո­րա­մա­սե­րից զենք-զի­նամ­թերք հայ­թայ­թել, հեր­թա­պա­հում էինք սահ­ման­նե­րում, պատ­րաստ էինք պայ­քա­րել մինչև վերջ: Իսկ ան­կա­խութ­յան հան­րա­ք­վեն օ­րի­նա­կա­նաց­նում էր մեր ա­նօ­րի­նա­կան հա­մար­վող գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը: Մ­նում էր ա­մուր կանգ­նել ան­կա­խա­ցած հան­րա­պե­տութ­յան սահ­ման­նե­րին՝ հաս­տա­տուն պա­հել այն, պաշտ­պա­նել մի քա­նի տա­րի ա­ռաջ­վա եղ­բայր հա­մար­վող հար­ևա­նի թշնա­մա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րից:

2. Իմ գրա­կա­նութ­յան 90 տո­կո­սը գրված է ան­կա­խութ­յու­նից հե­տո: ­Խորհր­դա­յին շրջա­նում միայն եր­կու լղա­րիկ գրքույկ էի հրա­տա­րա­կել: ­Քա­նի որ միամ­տա­բար ճշմար­տութ­յուն­ներ էի գրում տի­րող հա­սա­րա­կար­գի ու իշ­խա­նութ­յուն­նե­րի մա­սին, բնա­կա­նա­բար, պե­տա­կա­նո­րեն չըն­դուն­ված ստեղ­ծա­գոր­ծող­նե­րի ցու­ցա­կում էի: Ան­կա­խութ­յու­նը ոչ միայն ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու մեծ հնա­րա­վո­րութ­յուն ու թափ տվեց, այլ նույ­նիսկ ­Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին մերժ­ված վեպս, ե­րե­սուն տա­րի հե­տո հրա­տա­րակ­վեց պե­տա­կան ա­ջակ­ցութ­յամբ: 1989-94 թվա­կան­նե­րին, մաս­նակ­ցե­լով եր­կու ան­կախ հան­րա­պե­տութ­յուն­նե­րի սահ­ման­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան ու ա­զա­տագ­րա­կան մար­տա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րին, դա­դա­րել էի ստեղ­ծա­գոր­ծել, բայց հրա­դա­դա­րից հե­տո ան­ցա ակ­տիվ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գոր­ծու­նեութ­յան, նույ­նիսկ ըն­դու­վե­ցի ՀԳՄ ան­դա­մութ­յան շար­քե­րը, ին­չի հա­մար նախ­կի­նում եր­կու ան­գամ գրված դի­մում­ներս մերժ­վել էին:
­Մինչև հի­մա հրա­տա­րակ­ված 19 վե­պե­րից, վի­պակ­ներից, պատմ­վածք­նե­րի ժո­ղո­վա­ծու­նե­րից, ման­կա­կան գրքե­րից ու վա­վե­րագ­րութ­յուն­նե­րից 17-ը գրվել և տպագր­վել է ան­կա­խութ­յան տա­րի­նե­րին: Ս­րա­նով աս­ված է ա­մեն ինչ: