Սոկրատ ԽԱՆՅԱՆ
Բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր
Հրապարակի վրա է թատերագետ, լրագրող, ԼՂՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Կարինե Ալավերդյանի «Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի տարեգրությունը 1932-2019 թթ.» ուսումնասիրությունը:
Անժխտելի ճշմարտություն է, որ մշակույթն իր բազմաշերտ ու բազմաբնույթ փիլիսոփայությամբ ստեղծում են աստվածաշնորհ գործիչները, իսկ նույն այդ մշակույթի պատմությունը սերունդներին են առաքում դարձյալ աստվածաշնորհ մշակութաբանները: Այդպես է արարվել համաշխարհային բազմալեզու մշակույթն ու մշակութաբանությունը, մարդկությանը մղելով դեպի քաղաքակրթության լուսավոր ափերը: Համամարդկային նշանակություն ունեցող այդ մշակույթի չխամրող ծիածանի երանգների ծփանքում իր ազգային ծիրն ունի նաև հայ ժողովուրդը` սկսած մեհենական մշակույթից մինչև մաշտոցյան գրերի գյուտը և ապա հետմաշտոցյան դարերի գրականությունն ու արվեստը` իրենց եկեղեցական-քաղաքական մաքառման բովանդակությամբ, բազմազան ժանրերով ու գեղարվեստական բարձր չափանիշներով: Ու հպարտության ամենանրբին ու ոգեշնչող զգացումով կարող ենք բարձրաձայնել, որ հազարամյակների ուղի անցած մեր մշակույթի ազգաբնույթ երևույթներից մեկը Հայոց թատրոնն է, որը հիմնադրվել է մ.թ.ա. 53 թվականին ու ահեղ ժամանակների հարվածները հաղթահարելով՝ հասել մեր օրերին:
Ու կրկին ազգային հպարտությամբ և արժանապատվությամբ կարող ենք ի լուր աշխարհի հայտարարել, որ մերօրյա հայկական թատրոնն իր բեմերից ներկայացնում է ոչ միայն ազգային դրամատուրգիայի, այլև հունահռոմեական անտիկ ողբերգակների դասական նմուշներն ու շեքսպիրյան հավերժախոս ու արծվաթև ողբերգություններն ու կատակերգությունները:
Ու երիցս հպարտանալու իրավունքով մենք` արցախցիներս, կարող ենք մեր ձայնը բարձրացնել Հայոց թատերարվեստում, առանձնապես 20-րդ դարում, մեր թատրոնի նկատելի ներդրումների մասին:
Սակայն կա և մի ընդգծելի ճշմարտություն, որ յուրաքանչյուր թատրոն պետք է ունենա իր թատերագետ-տարեգիրը, որպեսզի սերունդներին հանձնի մշակութային այդ օջախի արած-դրած ավանդույթն ու մշտաթարմ դասը: Ու երախտագիտության սրտաբուխ զգացումով կարող ենք հնչեցնել մանկավարժ, գրող, դրամատուրգ, թատերագետ, թարգմանիչ, մշակույթի վաստակավոր աշխատող Իսահակ Սերգեյի Ալավերդյանի անունը, մի գործիչ, որի գրական-գեղարվեստական բարձրարժեք երկերի մոտ մի քանի հատորներ են կազմում մեր թատրոնի անցած ուղու, նրա բեմադրությունների, ականավոր դերասանների ժողովրդանվեր գործունեության մասին գրած թատերախոսությունները, որոնց թիվը հասնում է 200-ի, հեղինակ է «Ստեփանակերտի Մ. Գորկու անվան հայկական պետական դրամատիկական թատրոն-50», «Գուրգեն Հարությունյան», «Մարգո Բալասանյան», «Բենիկ Օվչյան» թատերական մենագրությունների, ինչպես նաև անվանի դերասանների մասին հեղինակած տասնյակ բուկլետների:
Երկարամյա մանկավարժական գործունեությանը զուգընթաց Իսահակ Ալավերդյանը, 1968-1990 թթ. վարելով Ստեփանակերտի պետական դրամատիկական թատրոնի գրական մասի վարիչի պաշտոնը, իրավամբ դարձել է մեր թատրոնի բազմավաստակ տարեգիրը, գրելով նաև 7 պիես, որոնցից երեքը` «Սիրո ճանապարհը» (1954), «Հողի լեզուն» (1958) և «Ա՜խ, սեր» (1969), բեմադրվել են Ստեփանակերտի թատրոնում` արժանանալով խստապահանջ հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանը:
Ժողովուրդն իմաստուն է: Իր կենսափիլիսոփայությունից ելնելով ընդհանրացրել է. «Պտուղը ծառից հեռու չի ընկնում»: Այս ասացվածքն իսկ և իսկ վերաբերում է Իսահակ Ալավերդյանին ու նրա դստերը` թատերագետ, լրագրող, ԼՂՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Կարինե Ալավերդյանին:
Մասնագիտությամբ բանասեր Կարինեն բուհն ավարտելուց հետո վարել է լրագրողական, կուսակցական, հրատարակչական մի շարք պաշտոններ, իսկ 1999-ից աշխատում է Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան դրամատիկական թատրոնում որպես գրական-գեղարվեստական մասի վարիչ: Ասել է թե` Աստծո օրհնանքով նա շարունակել է իր հոր շնորհակալ գործը` որպես թատերագետ: Եվ ընդգծենք, որ այդ պաշտոնը Կարինեի համար ոչ թե բանավոր խոսքի հրամայական էր, այլ հոր ստեղծագործական կարողությունների արյունակցական ժառանգություն` արարելու ծարավով: 1999 թ. սկսած՝ ընթերցողի սեղանին է դրել «Լեոնիդ Հարությունյան» (2000 թ.), «Իսահակ Ալավերդյան» (2001 թ.), «Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոն-70» (2003 թ.), «Հայ բեմի մեծահամբավ վարպետները և Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան թատրոնը» (2003 թ.), «Բեմարվեստի մեր վարպետները» (2007 թ. Ա և 2009 թ. Բ հատորներ), «Երկու լուսավոր աստղ» (2015 թ.), «Թատերական սևեռումներ… Մտերմիկ անդրադարձներ» (2016 թ.), «Արեգա Պետրոսյան» (2016 թ.) գրքերը, ինչպես նաև տասնյակ բուկլետներ վաստակաշատ արվեստագետների մասին: Ստեփանակերտի թատրոնի, արվեստի և մշակույթի տարբեր բնագավառների երախտավորների մասին գրած ու տպագրած հոդվածների, ակնարկների թիվը հասնում է 170-ի:
Եվ, ահա, գալիք սերունդներին է հանձնում սույն ուսումնասիրությունը` «Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի տարեգրությունը. 1932-2019 թթ.» խորագրով:
Շտապենք նշել, որ նման ստվարածավալ ու բազմաբովանդակ աշխատությունը միայն կարող է ստեղծել թատերագետների մի ամբողջ կոլեկտիվ: Սիրտ շոյող գոհունակությամբ կարող ենք բարձրաձայնել, որ նման դժվարին ու պատվաբեր գործը, այո՛, ի զորու է իրականացնել Կարինեն` մասնագիտական խորաթափանց գիտելիքների, նպատակամետության, պատասխանատվության, իր կատարած գործի անհրաժեշտության լուսավոր զգացումի շնորհիվ:
Կ. Ալավերդյանը, հիրավի, կատարել է մի այնպիսի գործ, որը հավասար է ստեղծագործական խիզախության: Պատումն սկսելով Ստեփանակերտի դրամատիկականի հիմնադրման տարեթվից` 1932 թ., ժամանակագրական անխաթար հերթականությամբ ներկայացնում է թատրոնի ծնունդն ու կայացումը, նրա բեմադրած դրամատիկական երկերը, յուրաքանչյուր թատերաշրջանի խաղացանկը, ներկայացումների դերակատարներին, բոլոր բեմադրությունների վերաբերյալ տպագրված գրախոսությունների հեղինակներին, առանձնապես մատենագիտությունները: Կարևորը` այդ բոլոր փաստերը նա արձանագրել է ելնելով արխիվային նյութերից, համապատասխան կազմակերպությունների տրված հրամանագրերից:
Ընթերցելով տարեգիրքը, մտքի աչքերով ու հոգու ջերմությամբ ասես տեսնում ես այն հարուստ ու ժողովրդանվեր ուղին, որ անցել է մեր թատրոնը 1930-ական թթ., Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին, հետպատերազմյան դժվարին ժամանակաշրջանում, ստեղծագործական վերելքի տարիներին` 1958-1987 թթ., փոթորկված Արցախյան ազգային-ազատագրական գոյամարտի ընթացքում, հետպատերազմյան մաքառումների տարիներին և, վերջապես, 21-րդ դարի նոր ժամանակների մարտահրավերներին դիմակայելու տարիներին:
1910-ական թվականներին Մեծ Լոռեցին, խոսելով Թիֆլիսի հայկական դրամատիկական թատրոնի մասին, ընդգծել է, որ թատրոն ասելով առաջին հերթին պետք է նկատի առնենք նրա անվանի դերասաններին: Հեղինակը, երևի ելնելով այս մարգարեական խորհուրդից, հանրագիտարանային համառոտ տեղեկություններ է ներկայացնում մեր թատրոնի տարբեր պարգևների արժանացած նշանավոր արվեստագետների, մերօրյա նվիրյալների ու վաստակաշատ դերասանների մասին: Գրքում տեղադրված է նաև ահռելի աշխատանքի արդյունք հանդիսացող մեր թատրոնի բեմադրությունների տարեգրությունը` 1932-2019 թթ., իսկ առանձին ներդիրներով զետեղված լուսանկարները լավագույնս են լուսաբանում հիշարժան ներկայացումները:
«Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի տարեգրությունը 1932-2019 թթ.» աշխատությունը գալիք սերունդներին ընծայած մի ուսումնասիրություն է, որով կարող է հպարտանալ յուրաքանչյուր ականավոր թատերագետ: Այն միաժամանակ հավերժաթև մի նվեր է, որով Կարինե Ալավերդյանը ներկայանում է մեր թատրոնի 90-ամյակին, որը կնշվի 2022 թվականին:
Սրտանց շնորհավորելով անխոնջ հեղինակին բարձրարժեք գրքի առիթով՝ մաղթում ենք նոր նվաճումներ` հանուն ազգային մշակույթի լիարյուն ուսումնասիրության ու զարգացման:
