ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է արձակագիր
ՀՈՎԻԿ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆԻՆ
ծննդյան 80-ամյակի առթիվ
ՙԳրական թերթը՚ միանում է շնորհավորանքին
ՆՎԻՐՅԱԼ ՀԱՅՈՐԴԻՆ
Հովիկ Վարդումյան՝ բազմավաստակ և անվանի գրող, որ երկնաշնորհ տաղանդի և գեղարվեստական վարպետության շնորհիվ հասել է կատարելության՝ հավերժությանը հանձնելով խոր ու իմաստալից արձակի փայլուն էջերի մնայուն արժեքներ։ Հովիկ Վարդումյան՝ պանծալի փաղանգի ներկայացուցիչ, որ հայ գրականության մեջ բացել է լուսավոր ակոս և շարունակում է իր ուղին։ Գրող, ով լիարժեք իրավունքով կարող է ուսերին կրել դասականի խորհրդանշական պատմուճան-թիկնոց-ծիրանին։
Հովիկ Վարդումյան՝ զինվոր հայրենիքի. առաջիններից էր, եթե ոչ առաջինը, որ կամավորներ հավաքագրեց, ջոկատ կազմեց և մարտնչելով հանուն Հայոց աշխարհի մի հատվածի ազատության ու անկախության՝ գնահատելի ներդրում ունեցավ Արցախյան ազատագրական պատերազմի պատմական հաղթանակի գործում։ Ընդ որում՝ նվիրյալ կամավորները թեև թվային կազմով 4-5 անգամ զիջում էին հակառակորդին, բայց ցուցաբերելով հզոր կամք և աներեր ոգի, ջախջախեցին թշնամուն և փառահեղ հաղթանակ տոնեցին։ Խաղաղությունը պարտադրելուց հետո, պատերազմի անասելի արհավիրքների բովով անցած զինվոր գրողը զենքի զորությունը փոխարինեց գրչի զորությամբ և իրեն բնորոշ վարպետությամբ արարեց «Կանթեղ», «Կանթեղ 2», «Փոքր Մհերի վերադարձը», «Հավերժական շարժում» հոգեսուն երկերը։ Երկեր, որ երբեք չեն խամրի ժամանակների հոլովույթում, քանզի նրանցում տեսանելի են նվիրյալ հայորդիների սխրագործողությունների կենդանի պատկերները, և վերջապես հնչում է Արցախյան գոյամարտի մասին այնքա՜ն սպասված ճշմարիտ խոսքը։
Հայրենիքի, ժողովրդի ու պետականության հոգսերով մտահոգ, Վարդումյանը ներկայացնում է նաև ներքին կյանքի ելևէջումները։ Եթե այս ամենին հավելենք մամուլի, ռադիոյի, հեռուստատեսային, զորամասերում, բուհերում, դպրոցներում նրա՝ մեկը մյուսից ուսանելի ելույթները, Պաշտպանության նախարարության «Զինուժ» ծրագրի հաղորդաշարը, ԶԼՄ-ներում հարցազրույցները, նախաձեռնությունն ու ակտիվ մասնակցությունը Արցախյան ազատագրական պատերազմի (1988-1994 թթ.) հանրագիտարանի ստեղծմանը, որտեղ ակնհայտ են գիտնական-հրապարակախոսի անուրանալի ձիրքը ևս, ապա պարզ կդառնան բազմաբեղուն գործունեության մասշտաբներն ու ծավալները, որ իրականացնում է զինվոր, գրող, քաղաքացի-մտավորական Հովիկ Վարդումյանը։
Ի՞նչ թեմաների է անդրադառնում Վարդումյանը, թվարկենք վերջին շրջանի նրա բազմաբնույթ, բազմաժանր լավագույն էջերից մի քանիսը. Մայիսյան հաղթանակներ, Խեղված դիվանագիտություն, Հայոց սահմանների անկայունություն, Անտարբեր աշխարհ, Կրոնական աղանդներ, Անկախություն, Զորակոչային խնդիրներ, Հայրենադարձություն, Խաղաղ լուսաբացներ, Ամուլսարի կնճռապատ պրոբլեմ, Հայոց կանայք Արցախյան ազատամարտում, Թագավարակ և այլն… Այսպես, հայրենասեր, հավասարակշիռ գործիչը, ականջը՝ կյանքի տրոփյունին, ձեռքը՝ զարկերակին, ուշադիր հետևում և շարունակում է իր ծառայությունը ազգին ու ժողովրդին, դրականը գնահատում է ըստ արժանվույն, բացասականը՝ պարսավում հավուր պատշաճի, միշտ հավատարիմ հանրության հոգևոր առաջնորդի, համահայկական միաբանություն կերտելու իր սկզբունքին։ Եվ այս ամենը՝ առանց գնահատականի, առանց պարգևի ու կոչումի ակնկալիքի, թեև, ինչ խոսք, ավելի շատ հենց նա է արժանի պատկան մարմինների ուշադրությանը, գնահատականին, մրցանակների ու շքանշանների։
Ավելի քան չորս տասնամյակ ճանաչելով Հովիկ Վարդումյանին՝ առաջին անգամ գրիչ եմ վերցնում՝ հիշելու և հուշելու, որ վաստակաշատ գրողը, նույնքան վաստակաշատ ազգային, հասարակական ու մշակութային գործիչը գեղարվեստական, վավերագրական արձակով, հրապարակախոսական երկերով, էսսեներով ու ակնարկներով կյանքի լույսն ու ստվերը պարզորոշ տեսանելի է դարձնում, բարձրաձայնում նրա ցավն ու բաղձանքները։
Ժամանակը գրականության պատմության նոր մատյաններ ստեղծելու պահանջ է դրել, որին կարող են լծվել անսխալ հոտառություն, բարձր ճաշակ ունեցող, անկողմնակալ գրականագետները։ Նրանք անպայման կնշեն, թե Հովիկ Վարդումյանը ինչ նորություն, թարմություն է բերել և մնայուն ինչ արժեքներով է հարստացրել հայ գրականության գանձարանը։
Եվ այսօր էլ, երկերի առանցքում ունենալով բարին, գեղեցիկը, վեհն ու վսեմը, նա տքնում է, գրում է տեսածը, զգացածը, ապրածն ու վերապրածը, և այնպիսի ավյունով ու եռանդով, ասես ոչ թե աշունն է եղյամ դրել գլխին, այլ գարունն է փաղաքշում գանգուրները և կենսահյութ ու պատանեկան կորով ներարկում նրա մարդկային ու ստեղծագործական էությանը։
Սիրելի՛ Հովիկ, խոսքս հղում եմ քեզ որպես վարդումյանական գրականությանը շատ թե քիչ տեղյակ ընթերցող և այնպիսի սիրով ու հարգանքով, որ հղկվել է տարիների ընթացքում, վայել է Լոռու շքեղաշուք, կապտաջինջ եզերքներին և պատշաճում է մեր ավանդական մտերմությանը։ Ութ տասնամյակը սոսկ մասնակի՛ կարող է առնչվել տարեց եզրույթին, ուստի՝ նկատի ունենալով քո բոլորանվեր հրապուրվածությունը սպորտով, վստահ եմ՝ հեշտությամբ կհաղթահարես առնվազն ևս երկու տասնամյակ։ Ուրեմն՝ արևշատություն և առաջ՝ դեպի նորանոր նվաճումներ՝ ի փառս հայ գրականության, մտերիմներիդ՝ քո ներկայությունն ըմբոշխնելու բարեբախտության, և քեզ անկեղծորեն սիրող ու գնահատող հանրության։
Հրաչիկ ԲԱՅՐԱՄՅԱՆ
***
Հովիկ Վարդումյանին նվիրված հոբելյանական այս խոսքը գրում եմ սրտանց, քանզի նա այն գրողն է, որի կյանքն ու գրականությունը անքակտելի միասնություն են։ Երբ ճայթեց Արցախյան պատերազմը, նա ցած դրեց գրիչը, կամավորական ջոկատ հավաքագրեց, մեկնեց ռազմաճակատ։ Հրադադար հաստատվեց, Հովիկ Վարդումյանը վերադարձավ տուն, նորից գրիչը ձեռքն առավ։
Հովիկ Վարդումյանի արձակը թանձր է, համոզիչ թե՛ Արցախյան հերոսամարտի բովանդակության բավիղներում, թե՛ մեր ներքին խաղաղ կյանքի վայրիվերումներին անդրադառնալիս։ Արձակ, որի հիմնական ատաղձը, ինչպես համոզվում ենք՝ կարդալով «Այսպես են մեռնում արծիվները» վիպակը, «Կանթեղ» վեպը, «Բաժանարար գիծ» պատմվածքների ժողովածուն, վավերագրական «Գրոհայինների հրամանատարը» և «Աստվածների կանչը», մարդու բարոյական ընտրությունն է կյանքի դրամատիկ հանգույցներում։ Հանգույցներ, որոնք միայն հերոսների ճակատագրին չեն առնչվում, հասարակական ու ազգային խնդիրների հնչեղություն ունեն։
Գրողական յուրահատուկ ձիրքի և աշխարհայացքի արգասիք են, անշուշտ, նաև «Անահիտ աստվածուհու վերադարձը», խոհափիլիսոփայական «Լաբիրինթոս» գրքերը։ Նույնը կասեի նաև մանկապատանեկան գործերի կապակցությամբ։ Իմիջիայլոց, հենց մանկապատանեկան գործերի առնչությամբ շուրջ 50 տարի առաջ կայացավ մեր ծանոթությունը, երբ Հովիկ Վարդումյանը արժանացավ «Պիոներ» ամսագրի «Տարվա լավագույն պատմվածք» մրցանակին։
Կուզեի, որ հոբելյանական այս հակիրճ խոսքս ընկալվեր որպես գրչակցի, ընթերցողի, հայ մարդու անկեղծ շնորհակալություն Հովիկ Վարդումյանին՝ գեղարվեստական ու վավերական արձակով մեր կյանքի լույսն ու մութը հստակ տարանջատող, Հայաստան աշխարհի ցավն ու իղձերը բարձրաձայնող գրողին։ Ով այսօր էլ, երբ հայաստանյան իրականությունը կրկին փոթորկուն ժամանակներ է ապրում, ամուր կանգնած է անհատ-հասարակություն, ազգ-պետականություն ոչ հեշտ լուծվելիք խնդիրների արծարծման բարդ շրջանակում, համահայկական միաբանություն կերտելու դիրքերում։
Վահագն ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
***
Բոլոր ժամանակներում այս սրբազան հողը պաշտպանել է աստվածային մի ֆենոմեն, որին կարելի է կոչել մարդ-հայրենիք: Այս էության մեջ անտրոհ գոյում են մարտիկն ու մտածողը, մարտիկն ու բանաստեղծը, մարտիկն ու արձակագիրը՝ Գարեգին Նժդեհ, Եղիշե Չարենց, Ակսել Բակունց: Արցախյան գոյամարտում այս էությունը շարունակում էին կերպավորել մարտիկ գիտնական Լեոնիդ Ազգալդյանը, Մոնթեն, աստվածամարտիկների այս փառավոր զորագնդում է Հովիկ Վարդումյան գրողն ու զինվորը: Գրողին սնել է մարտական կենսագրությունը, մարտիկին անանձնական բարձրագույն իմացական լիցքեր է հաղորդել ստեղծագործ անհատը, և արդի հայ արձակը հարստացրել է Արցախյան գոյամարտը վկայողն ու գեղարվեստական տարածքում արարողը: Անանձնական ազգայինը նրա իդեալների միջուկն է, այն է՝ վերականգնել բոլոր ժամանակների հայկյան զարմի կորուստները, վերադարձնել հայկազուններին նախնիների նկարագրի հերոսականությունն ու հպարտությունը: Նպատակն իրագործելու համար նա կազմավորել է «Հայկազուններ» համահայկական միաբանությունը, որին պիտի անդամագրվի ողջ հայությունը:
Բեղմնավոր է Հովիկ Վարդումյանի գրիչը: Միայն վերջին տարիներին գրված վիպական գործերի («Կանթեղ», «Փոքր Մհերի վերադարձը», «Եթե մոռանաս, կանիծեմ քեզ», «Ուրֆայի հերոսամարտը») թեմատիկան փաստում է, որ արձակագրի հայացքն ուղղված է միաժամանակ անցյալին, ներկային և ապագային, իսկ ներկան ապրում և վավերագրում է ամենաակտիվ քաղաքացիական կեցվածքով՝ անմիջականորեն իր մասնակցությունը բերելով հայրենիքի բոլոր խնդիրների լուծմանը ամենատարբեր ոլորտներում:
Շատ շուտով մենք կճանաչենք Հովիկ Վարդումյանի աշխարհատեսության մյուս մակարդակը՝ խոհափիլիսոփայական. գրքի ծնունդ է լինելու, գեղագրվել են գրողի իմացական կուտակումները Աստծո, ժամանակի, համատիեզերական առեղծվածների թեմաներով:
Տարիները միայն հարստացրել ու ամրացրել են նրան: Վերելքը դեռ շարունակվում է: Վաստակած հոբելյանի առթիվ մաղթենք նրան ոգու, հոգու և մարմնի առողջություն՝ ի փառս հայրենիքի և հայկյան աստվածածին զարմի:
Սաթենիկ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ
***
ԶԻՆՎՈՐ ԶԵՆՔԻ ՈՒ ԳՐԻ
Որ Հովիկ Վարդումյանը այս օրերին հաճախ է հուշերի տրվում, մտովի ճամփորդում անցյալի ու ներկայի միջև, ես գրեթե համոզված եմ: Այդպես է, յուրաքանչյուր հոբելյար «դատապարտված» է այդ ճամփորդությանը, չուզենա էլ, հայացքն ակամա ետ է շրջում` գնահատելու անցած ուղին, ի մի բերելու, ծանր ու թեթև անելու այդ ճանապարհին իր արած-չարածը:
Չէի կարծում, սակայն, որ իր առիթով ես էլ հիշողությունների եմ տրվելու, հեռու ու մոտ, ուրախ-տխուր օրեր մտաբերելու: Բայց, ըստ երևույթին, դա էլ անխուսափելի է, եթե պատրաստվում ես թեկուզև փոքրիկ խոսք գրել հոբելյարի` 80-ը բոլորած քո գրչեղբոր ու հին ընկերոջ մասին, ում ճանաչում ես շուրջ հիսուն տարի, ում գրական ուղու գրեթե յուրաքանչյուր հատվածը ծանոթ է քեզ:
Ու ես ահա հիշում եմ հեռավոր 70-ականները, երբ երիտասարդ ու սկսնակ բանաստեղծներս հրճվելու չափ ուրախանում էինք «Գարուն» ամսագրում և «Ավանգարդ» թերթում տպագրվող մեր ամեն տողի համար, ու համարյա բոլորս, եթե ոչ անձամբ, ապա ստորագրությամբ, անպայման գիտեինք իրար: Իմ հեռակա այդ ծանոթների թվում էր Հովիկը` «Գարունում» տպագրած բանաստեղծական շարքերով, որոնց մեջ և՛ անկեղծություն կար, և՛ թարմ ու հետաքրքիր մտածողություն: Համենայնդեպս, Հովիկ Վարդումյան անունը տպավորվել էր իմ մեջ, երբ առիթ ունեցանք նաև անձամբ ծանոթանալու: Իսկ ծանոթացանք «Ավանգարդի» խմբագրատանը, երբ նոր էի աշխատանքի անցել այնտեղ: Հիմա նաև գործի բերումով էի կարդում Հովիկի բանաստեղծությունները, շփվում, զրուցում դրանց զուսպ, քչախոս հեղինակի հետ, որ, ի տարբերություն խմբագրության գրական բաժինը մշտապես գրոհող ամեն տարիքի մարդկանց մեծամասնության, հավակնոտության նշույլ իսկ չէր դրսևորում: Իմացա, որ ավարտել է Պոլիտեխնիկական ինստիտուտը և, որպես ինժեներ-կոնստրուկտոր, աշխատում է նախագծային ինստիտուտներից մեկում: Բայց որ իր կոչումը գրականության մեջ էր տեսնում ու դրա համար լուրջ հիմքեր ուներ, ակնհայտ էր: Խոստովանեց, որ արդեն նեղվում է գծագրական տախտակի մոտ, երբեմն գրում է հենց աշխատանքի ժամերին, ու ղեկավարությունն արդեն ծուռ աչքով է նայում իրեն…
Այդ ամենը հաշվի առնելով էր, որ մի օր առաջարկեցի թղթակցել թերթին: Սիրով համաձայնեց, ու հենց «Ավանգարդում» էլ տպագրվեցին նրա առաջին ակնարկներն ու հոդվածները` գեղեցիկ, անմիջական խոսքով, լրագրողական հմտությունների ու գաղտնիքների զարմանալի իմացությամբ: Գուցե այդ ժամանակ արդեն անցել էր արձակի, ու դա՞ էր գաղտնիքը: Գուցե հակառա՞կը, ինչպես հաճախ է պատահում, հենց ժուռնալիստիկա՛ն նրա մեջ հայտնաբերեց, բացահայտեց արձակագրին: Չգիտեմ: Բայց իրողությունն այն է, որ Հովիկը այդպես էլ բանաստեղծական ոչ մի ժողովածու չտպագրեց: Շուտով մամուլում սկսեցին երևալ նրա առաջին պատմվածքները: Բանաստեղծը սահուն կերպով, առանց «դիմադրության», տեղը զիջել էր արձակագրին՝ ընդ որում վերջինիս փոխանցելով հատկանիշներ, որով նրա արձակը գրավիչ որակ էր ձեռք բերում, խոսքը դառնում առավել ներգործուն ու տպավորիչ: Իսկ ժամանակ անց տպագրվեց պատմվածքների ժողովածուն` «Այսպիսի պատմություն» խորագրով: Ճիշտ է, նկատելի ուշացումով, բայց, որպես առաջին գիրք, այն շահեկանորեն առանձնանում էր շատ այլ գրքերից. ուրույն ոճ ու ձեռագիր, հոգեբանորեն համոզիչ, կենդանի հերոսներ, կյանքից վերցված հավաստի դրվագներ, հմուտ գրիչ: Հետո պիտի լույս տեսներ «Երազների հովիտը» վիպակը` հավաստելու հեղինակի միանգամայն հասուն գրչի մասին, ավելի լիաձայն ազդարարելու իսկական արձակագրի ծնունդը: Իսկ հետո…
Ես առանձնահատուկ հաճույքով եմ հիշում 88-ի մեր ազգային զարթոնքի օրերը, ցավախառն զգացումներով՝ դրան հաջորդած իրադարձությունները, «ցուրտ ու մութ» կեղեքիչ տարիները: Շատ ցնցումներ հաջորդեցին իրար, հակասական բազում ապրումներ ու տրամադրություններ ունեցանք թե՛ ազգովի, թե՛ յուրաքանչյուրս անձնապես: Եվ փորձությունների անվերջանալի այդ շարանի մեջ հաճախ բոլորովին նոր որակներով ճանաչեցինք ինքներս մեզ ու շրջապատի մարդկանց՝ երբեմն նկարագրի այնպիսի թաքուն կողմերով, որոնց մասին չէինք էլ ենթադրել: Շատ դեպքերում հիասթափությունն էր ուղեկից մեր այդ բացահայտումներին, բայց քիչ չէին և հաճելի անակնկալները. տարիներ շարունակ մեզ հետ, մեր կողքին լուռ ու անաղմուկ ապրող մեր որոշ ընկերների, ծանոթների մեջ Շարժման օրերին ներքին ազնիվ պոռթկումով արթնացած հայրենասիրական մղումները, իրադարձություններին զուգընթաց, ոչնչով չպղտորվեցին: Նրանք դիմացան ամեն փորձության` մեզ համար բացահայտվելով որպես հոգու պահանջով իրենց երկրին ու ժողովրդին վիճակված հոգսերի տակ մտած իսկական նվիրյալներ: Եվ նրանցից մեկն էլ իմ ընկեր, հրաշալի արձակագիր Հովիկ Վարդումյանն էր:
Մտաբերում եմ մեր մի քանի հանդիպումներն ու երկար զրույցները այն օրերին, երբ նա «Դավիթ Բեկ» երկրապահ ջոկատի անդամ էր (հետո՝ նաև հրամանատարը) ու դեպքից դեպք էր միայն հայտնվում Երևանում: Երասխավանի կռիվներից սկսած՝ գրիչը զենքով էր փոխարինել, տունն ու ընտանիքը, գրասեղանն ու կիսատ ձեռագրերը, դեռ թոթովախոս թոռնիկին թողած` Արցախի ռազմաճակատի վտանգավոր ու թեժ հատվածներում հայտնվել: Մարտից մարտ, գործողությունից գործողություն կոփվել, հմուտ, փորձառու, պինդ զինվոր էր դարձել երեկվա «փափուկ» մտավորականը, ում արդեն խիստ պատասխանատու, կարևոր առաջադրանքներ էին վստահում: Հրամանատարությունը գիտեր, համոզվել էր, որ իր խմբի տղաների հետ միասին նա ամեն ինչ կանի հանձնարարությունը կատարելու համար: Իսկ «Դավիթ Բեկի» տղաներից շատերը հավանաբար չգիտեին էլ, որ իրենց հետ այնպես անձնուրաց կռվող, նույն ամանից սառը ճաշ ուտող, ցուրտ ու խոնավ փոսում քնող ամենատարեց, լռակյաց զինվորը գրող է:
Ինձ կռվի հերոսական դրվագներ, թշնամուն ջարդել-փշրելու տեսարաններ չէր պատմում Հովիկը՝ ի տարբերություն առաջին անգամ վառոդի հոտն առնելուց հետո անմիջապես Երևան ճողոպրած կամ ինչ-որ տեղից պարզապես ազատամարտիկի համազգեստ ձեռք գցած այն «հերոսների», որոնք այդ օրերին աքլորացած շրջում էին մայրաքաղաքում ու վերևից նայում բոլորին: Ընդհակառակը, որքան էլ զարմանալի էր, առանձնահատուկ կանգ էր առնում, ասենք, մարտում երբեմն զինվորին պաշարող վախի, սարսափի անխուսափելի զգացողության վրա, խոսում այն չեզոքացնելու մարդկային թաքուն ուժի, անիմանալի կարողությունների մասին: Բայց երևի զարմանալի ոչինչ էլ չկար, հենց այդպես էլ պիտի լիներ. չէ՞ որ, ի վերջո, գրողի ընկալումներ, դիտարկումներ էին դրանք: Ասաց, որ օրագիր է պահում. յուրաքանչյուր ժամ, յուրաքանչյուր օր բոլոր իրադարձությունները գրառում է, ու ես այդ ժամանակ արդեն չէի կասկածում, որ Հովիկը վաղ թե ուշ գրելու է ջոկատի տղաների, նրանց հետ ապրած դժվար, բայց անմոռաց և ուսանելի օրերի մասին: Նրանց հետ, նաև նրանց շնորհիվ շատ նոր կողմերով էր ճանաչել կյանքն ու մարդկանց, նաև իրեն հայտնաբերել նորովի: Նրա մի խոսքը հատկապես շատ տպավորվեց իմ մեջ. «Եթե իսկական հրամանատար ես, ապա առաջ գնալիս պետք է առջևում լինես, ետ գնալիս՝ վերջում»: Այդ ամենը չէր կարող իզուր անցնել: Եվ այդպես էլ եղավ:
Դժվար է ասել` ինչ կգրեր Հովիկ Վարդումյան արձակագիրը կամ կգրե՞ր արդյոք, եթե այդ մոտ երեք տարիներին ոչ թե խրամատներում, այլ՝ տանը, իր գրասեղանի մոտ լիներ. չէ՞ որ ցուրտ ու մութի, համատարած հուսահատության ու անորոշության մեջ եթե ոչ լռել, ապա պարզապես նվաղել, հիվանդացել էին բոլոր մուսաները: Կասկածից վեր է, սակայն, որ նա հետո չէր գրի վավերագրական «Այսպես են մեռնում արծիվները» վիպակը Շենգավիթի կամավորական ջոկատի մասին, ոչ էլ «Աստվածների կանչը» գիրքը արցախյան կռիվներում տղամարդկանց կողքին ու նրանց հետ հերոսացած կանանց մասին (որի համար արժանացավ ՀԳՄ Միքայել Նալբանդյանի անվան մրցանակի), եթե սեփական աչքերով չտեսներ, իր էությամբ, բոլոր բջիջներով չզգար, չապրեր այն ողբերգականն ու հերոսականը, որ իր մեջ կրում էր պատերազմը: Չէր կարող նաև այնպիսի նվիրումով ու բարեխղճությամբ մասնակցել Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմի (1988-94 թթ.) հանրագիտարանի ստեղծմանը, Հայոց բանակի այսօրվա զինվորների հետ հանդիպումների ժամանակ այդքան համոզիչ ու ներշնչված, հավաստի օրինակներով խոսել իսկական հայրենասիրության, հայրենիքի զինվորի կոչման, պարտքի ու պատասխանատվության մասին, իսկ հետո մեկը մյուսից հետաքրքիր, ուսանելի հեռուստասյուժեներով հանդես գալ Պաշտպանության նախարարության «Զինուժ» ծրագրում, որտեղ աշխատեց մի քանի տարի…
Գրողների ծաղկաձորյան ստեղծագործական տանը շատ անգամ եմ վկա եղել` ի՜նչ ուրախությամբ են փայլում Հովիկի աչքերը, ի՛նչ բավականություն, անթաքույց ոգևորություն է ապրում, երբ ավարտում է նոր պատմվածքը կամ այդ օրը գրել է իր ուզած, իրեն գոհացնող էջերը: Առհասարակ, միշտ ստեղծագործական մարզավիճակում է իմ ընկեր Հովիկը՝ նոր մտահղացումներով, հետաքրքիր գաղափարներով համակված: Առանձնահատուկ փայլ էի տեսնում նրա աչքերում, ձայնն ուրիշ հնչերանգ էր ստանում, երբ առիթ էր ներկայանում խոսելու տևական ժամանակ «ձեռքի տակ» գտնվող ծավալուն վեպի մասին, որն, ի վերջո, ընթերցողի սեղանին դրվեց «Կանթեղ» վերնագրով ու ջերմ արձագանքի արժանացավ: Ծնվել էր մեր բարդ ու հակասական ժամանակը՝ թե՛ թիկունքի կյանքը, թե՛ Արցախյան հերոսամարտը ականատեսի ու մասնակցի հայացքով պատկերող, բայց նաև այլաբանական հետաքրքիր, տպավորիչ հնարքներով զուգորդված մի գործ: Վեպում հաջողությամբ միահյուսված էին գեղարվեստական պատումը, միստիկան ու վավերագրությունը, և այն անտարբեր չէր թողնում ընթերցողին: Հաջողությունը ոգևորեց հեղինակին՝ ծնունդ տալով «Կանթեղ-2»-ին, հաջորդեց «Փոքր Մհերի վերադարձը» վեպը, որը ինչ-որ տեղ կապակցված էր նախորդ գրքերին…
Կորոնավիրուսյան այս օրերին էլ Հովիկը գրասեղանից անբաժան է, թերևս՝ մուսայի հետ ավելի համերաշխ: Օրեր առաջ խոստովանեց, որ ինքնամեկուսացումը նպաստում է իր որոշ ծրագրերի իրականացմանը. հենց այս ամիսներին վերջնական տեսքի է բերել «Հավերժական շարժում» վեպը, վերջապես թղթին հանձնել պատերազմի ավարտից ի վեր մտքում պտտվող, բայց դիմադրող «Զինվորները ծնվում են մարտադաշտում» վիպակը, որի բովանդակությունը 1994 թվականի գարնան պատերազմական իրադարձություններն են…
Քաջառողջություն մաղթենք, ուրեմն, մեղվաջան մեր հոբելյարին, զորությո՛ւն՝ նրա գրչին:
Սիրելի՛ Հովիկ, թե անցյալի ու ներկայի միջև ճամփորդելիս այս օրերին ինչ զգացումներ են համակում քեզ, չգիտեմ: Բայց քո առիթով իմ փոքրիկ այս «ճամփորդության» ընթացքում ես միմիայն գոհունակության ու հպարտության զգացում ապրեցի քեզ համար: Նաև` ի՛նձ համար, որ քեզ նման արժանավոր գրչեղբայր ու լավ ընկեր ունեմ: Ծնունդդ շնորհավո՛ր, և՛ զենքի, և՛ գրի նվիրյալ զինվո՛ր:
Լևոն ԲԼԲՈՒԼՅԱՆ
Հովիկ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ
***
Ամայի, ամայի փողոցներ
Եվ մարդիկ՝ հուսահատ ու լքյալ,
Քաղաքում, ամբոխի ոտքի տակ
Մեռնում է մի լքյալ առաքյալ…
Արդյոք քանի՞սը կարթնանան քնից,
Քանի՞սը հավերժ կմնան քնած:
Այս մի ձմեռն էլ պակասեց հաշվից,
Այս մի ձմեռն էլ եկավ ու գնաց:
***
Մեջիս լույսը հոսեց, գնաց,
Մնաց նստվածքն ու քափը,
Շուտով նավակն ինձ կտանի
Գետի մյուս ափը:
Մի սիրելի ձայն ինձ կասի՝
Իջի՛ր, զավա՛կս,
Եկար, հասար անսահմանին,
Վերջացել է պատը:
Բացիր ձեռքդ՝ ամուր սեղմած,
Ու ցած գցիր այդ անիմաստ
Ժամանակն ու չափը:
Պատրանք եղավ ամեն ինչ,
Խիտ մշուշի խորքերից
Ինչ-որ աչքեր վախվորած,
Դողդողալով մութի մեջ՝
Ինձ նայեցին ու անցան-
Խաբկանք եղավ ամեն ինչ:
Մայր արծվի երգը
Դանիել Վարուժանին
Արծվաձագե՛ր, սլացեք
Երկինքներում արևոտ
Եվ սարսուռներն ըմպեցեք
Կայծակնահամ ու ամպոտ:
Բոլորից բարձր ճախրեք,
Բարձրից նայեք աշխարհին
Ձեր աչքերով հրացայտ,
Կռինչներով մարտակոչ,
Որ երբ ոսոխը ելնի,
Առաջնորդեք երկնքով
Արծիվներու երամներ
Դեպի դաշտերը ռազմի:
Եվ ճախրեցեք թև ի թև
Երկինքներում հեթանոս,
Կոփեք մագիլ ու կտուց
Ու սովորեք հոշոտել:
