– Արագացրե՛ք,- ձայնեց մեքենան ավտոտնակից դուրս բերած Սուրենն, ու տանն իրարով անցան: Որը՝ աշխատանքի, որը՝ դպրոց, որը պարտեզ շտապելու պատրաստությամբ:
– Մա՛մ, մաթեմիս գիրքը չեմ գտնում:
– Լավ փնտրիր, ես ժամանակ չունեմ,- հայելու առաջ արագ-արագ մազերը հարդարող Հեղինեն նույնիսկ որդու կողմը չնայեց: Հետո բռնեց արդեն հագցրած-կապցրած, մանկապարտեզ գնալուն պատրաստ չորսամյա որդու՝ Արամի ձեռքը և ուղղվեց դեպի դուռը:
Բազմոցին նստած, տան եռուզեռին հետևող Միհրան պապը ոտքի կանգնեց ու.
– Էսօր Արամին ես կտանեմ պարտեզ,- ասաց, գորովանքով նայեց թոռանը:
Գիշերն անքուն էր անցկացրել, կրծքում պղտոր ալիքներ էին վերուվար անում: Այդ գիշերը խավարներից խավար էր, անծայրերից անծայր, ու անհասկանալի կերպով հանկարծ Արամ թոռանն այնպես կարոտեց, որ հազիվ դիմացավ, մինչև լույսը բացվի: Բայց հիմա էլ ահա հագուկապած՝ տղան գնում է…
– Էսօր Արամին ես կտանեմ,- արդեն համարյա աղերսանք կար ձայնի մեջ:
– Ես մեքենայով եմ ուզում գնալ,- շրթունքներն ուռցրեց փոքրիկը,- ես մեքենայով եմ ուզում:
Պապը ամբողջ օրը տանն էր, իսկ մեքենա նստելը օրը երկու անգամ ու մի քանի րոպեով էր: Եվ կյանքն արդեն, թեկուզ իր կարճ ապրածի չափ կարճ չափով էլ հասկացած տղան իր համար թանկն ու էժանը, հպարտության արժանին ու չարժանին, առաջնահերթն ու հետաձգելին, կարևորն ու անկարևորը, այնուամենայնիվ, դասդասել ու կյանքի կանոն էր դարձրել՝ փորձելով միշտ տեր կանգնել իր բաժին «իրավունքներին» ու «հասանելիքին»: Եվ մեքենան նրա համար ամենա-ամենակարևորներից ու ցանկալիներից էր, հանուն որի ինչից ասես կհրաժարվեր:
Բայց պապն արդեն նախապես ելքը մտածել էր՝ թոռանը գայթակղելու համար:
– Հեքիաթ կպատմեմ,- համոզիչ ասաց ու շոյեց փոքրիկի փափուկ, սև ու կաթնահոտ մազերը:
Արամը վարանումով ոտքը կախ գցեց, նայեց բաց դռան դիմաց՝ արևի շող-շիթերի տակ անհամեստ պսպղոցով աչք ծակող մեքենային, հետո հայացքը շրջեց պապի կողմը: Եվ… դեռ իր ծննդյան խորհրդից ընդամենը չորս տարով հեռացած, բայց իր մեջ տիեզերական կարոտներ պահած ու նյութապաշտության բացիլով մինչև ուղնուծուծը չբռնված երեխան տարավ-բերեց ու հեքիաթն ընտրեց:
– Ես պապիի հետ կգնամ,- ասաց ու մոր ձեռքից ափը դուրս քաշելով՝ հասավ ու սեղմվեց պապին:
– Գնացի՞նք,- Միհրանը թոռան փափլիկ ձեռքը կոշտ ափի մեջ առավ, և մի ինքնագոհ ու խորունկ ժպիտ ծաղկեց դեմքին:
Մանկապարտեզն այնքան էլ հեռու չէր, բայց տարիների հոգնությունն իրենց մեջ ամփոփած ծնկները ծանր-ծանր էին քայլերն առաջ տանում, ու ճանապարհը ձգվեց, երկարեց…
Չորսամյա տղան էլ դեռ անչափության զգացողությունը չէր կորցրել, ու աչքին անցնելիքը մի անծայր-անծայր, անվերջ-անվերջ հեռանկարի պես բացվել էր, ու թվում էր՝ չի վերջանալու: Նա սպասում դարձած պապին էր հառվել:
– Ո՞ր հեքիաթը պատմեմ,- հարցրեց Միհրանը:
Իր մանկությունից հետը հեքիաթ չէր բերել. այն հեռու օրերին հեքիաթ պատմող չկար, մայրը վեց երեխայի հոգսից աչք չէր բացում, մյուսներն էլ միշտ տան անվերջանալի գործերին էին: Ու թե հիմա հերթն իրեն էր հասնում հեքիաթ պատմելու, իր կյանքի պահոցներից մի թեթև-թեթև պատմություն էր գտնում ու մի քիչ էլ թեթևացնում, պատմում էր հեքիաթի տեղ: Այս անգամ գնաց-եկավ ապրածի մեջ, լեռ-լեռ իրար բարդված տարիների դժվար անցումներով ու հարմար բան չգտավ: Երևի պատճառը անհավես, ամպոտ երկինքն էր, որտեղից արևը հազիվ մի քանի րոպե վարսերը ցած էր թափել սանրելու համար ու չէր էլ հասցրել գործն ավարտել: Րոպեներ անց նրա հետքն էլ էր չքվել, ու գորշության ալիքները քամին ուր ասես չէր տանում՝ մայթերով, ծառերի կատարներով, Արշակենց, Գուրգենենց բակերով ու ոնց որ իր միջով էլ էր անցնում:
– Դառը հեքիաթ հիշեցի, բալե՛ս:
– Դառը հեքիա՞թ, էդ ո՞րն է, պապի՛,- Արամը ծիծաղեց, ուսերը թոթվեց, նայեց պապի աչքերին,- կարո՞ղ է քաղցր հեքիաթ էլ կա:
– Հա՛, աղի էլ կա, անհամ էլ, կծու էլ:
– Աղին ո՞րն է, պապի՛:
– Աղի՞ն,- պապը մտքում փորձեց արագ ձևակերպում գտնել, չստացվեց,- աղին մտածելու բան է՝ կարա լավը լինի, կարա՝ վատը: Էստեղ մտածելու բան կա,- կրկնեց:
Թոռը քրքջում էր:
– Ո՞րն ես ուզում:
– Բոլորից էլ ուզում եմ:
– Չէ՛, դառը հեքիաթը քեզ համար դեռ շուտ է, մա՛նչս, դեռ շո՛ւտ է:
Արամը մտքում հեքիաթների նոր տեսականիի վրա էր դեռ սևեռված: Իսկ Միհրան պապը, նորից կյանքն առաջն արած, սկսեց ջոկջկել:
– Դե՛, պատմի, պապի՛, դե շուտ, հեսա կհասնենք:
Միհրանը ջոկջկեց-ջոկջկեց, բայց էլի հարմար բան չգտավ:
– Բոլորը դա՞ռն են,- անհամբերությունից աչքերը փայլեցնելով ու ճպճպացնելով հարցրեց փոքրիկը:
– Էսօր ոնց որ միտքս միայն էդ է գալիս:
Միհրանի աչքն ընկավ Արտաշենց ցանկապատից ներս քուջուջ անող կուշտուկուռ, կլորիկ, կարմրափետուր, սև ու սպիտակ գույներով իրար խառնված հավերին, նրանց մեջ՝ ճոխ փետրածածկով, փքուն պոչով բոլորից զատվող աքաղաղին, որ մայրաքաղաքի արվարձանի սեփական տներում, քաղքենու կյանքի անուշության մեջ բթացած ու կոշտացած մարդկանց ամեն առավոտ զիլ ձայնով մի քիչ գյուղի համուհոտ էր բաշխում:
– Ծուղրուղո՜ւ:
Բայց երևի միայն գյուղում մեծացած ու գյուղի կարոտ քաշող Միհրանն էր ձայնից արթնացածների մեջ խոր շունչ քաշում ու հայհոյանքի տեղ «Ջա՜ն» ասում անտես երգչին:
– Էս հավուճվի մասին պատմե՞մ:
– Ի՜նչ լավն են,- Արամն անուշ ժպտաց պապի ասած «հավուճվին»:
– Բայց էս աքլորը ոնց որ թե ինձ նման ծեր է, էլի դառը բան դուրս կգա:
– Պապի՛, աքլորն է՞լ է ծեր լինում:
– Հա՛, բա՞: Շատ է ապրել: Ապրելը մի գլխով ճամփա է, ինչքան առաջացար, էնքան…
Արամն, աչքերը կլորացրած, պապին էր նայում:
– Նապաստակն է՞լ է ծերանում:
– Ծերանում է,- հաստատեց պապը:
-Չէ՛, պապի՛, մի բան ճիշտ չես ասում՝ նապաստակը, արջուկը, պինգվինը,- մտքում իրեն էլ այդ շարքում ավելացրեց,- չեն ծերանում:
– Լա՛վ, ջահել աքլորի մասին կպատմեմ: Ուրեմն մի նախշավոր աքլոր է լինում ու մի ջահել, կլորիկ ու սևուկ հավիկ:
– Հետո՞:
Պապը լռեց, իր մանկության ընկերը (թե ինչո՞ւ հիշեց, հազիվ մոռացել էր տարիների հաստ փոշու շերտի տակ) հենց իր պատմածն էր՝ սևափետուր, կլորիկ:
Մի օր ջերմության մեջ պառկած էր…
– Հետո՞, պապի՛:
Միհրանը չլսեց թոռանը: Այնքան պարզ հիշեց իրեն այդ օրվա մեջ, որ ձեռքն անգամ ճակատին տարավ՝ շոշափելու ու ջերմն զգալու համար: Մայրն աշխատանքից վերադարձավ ու մի սևուկ ճուտիկ դրեց ափերի մեջ: Ճանապարհին մեկի հետ խոսքուզրույցի էր բռնվել, հետո ճտանոց էին մտել, հետո հիշել էր հիվանդ որդուն ու այդ ինչ-որ մեկի նվիրած ճուտիկը հետը բերել:
– Պապի՞,- Արամը հարցական պապին էր նայում:
– Է՛հ, լավն էր հավը, փոքր ճուտիկ էր, ա՛յ, էսքան,- ափը կլորացրեց, բայց էլի միտքը հուշի հետ գնաց-գնաց մինչև այն օրը: Ոնց էր սիրում ծլվլան այդ էակին, պահեց-մեծացրեց, իր ափից էր կերակրում: Երբ արդեն մեծ ճուտ էր դարձել, մայրը հավաբուն տարավ: Բայց մեկ է՝ ընկեր էր, ու այնտեղ էր իր Սևուկի հետ խաղ անում: Դպրոցից տուն գալուն պես վազում էր նրա մոտ: «Սևո՛ւկ, Սևո՛ւկ» կանչը լսելով՝ հավը, ջոկվելով մյուսներից, իր մոտ էր շտապում, ափից կուտն ուտում, գուրգուրվում:
Մի օր երբ տուն եկավ, եփվող մսով ապուրի հոտը հաճելիորեն խուտուտ տվեց քաղցածությունից սրված հոտառությունը: Մայրն արագ-արագ սեղանին դրեց տաք գոլորշիով ասես բարուրված ապուրով ափսեն՝ մի մեծ կտոր հավի մսով: Դեռ չէր հասցրել լվացվել, փոխել դրսի հագուստը, երբ մայրաքաղաքից հյուր եկած մորաքույրը, ասես անգամ ներքին բավարարվածությամբ և հպարտությամբ, հայտնեց, որ ինքը հենց ա՛յդ հավն է ընտրել, ու քույրն էլ «խաթրից դուրս չի եկել»: Հետո չարախնդալով նայում էր, թե քույրն ինչպես է սոված որդուն համոզում գոնե սուպն ուտել (ընկերո՜ջ մսով եփված սուպը), ու թե ինչպես է ինքը, քաղցը մոռացած ու կյանքի կսկծացնող հարվածից լրիվ ջարդուփշուր, մի հեռու անկյուն քաշված, ժամերով հեկեկում: Մորաքույրերը ողջ կյանքում իրեն ու իր քույրերին չսիրեցին, պատճառները շատ էին՝ մեկմեկու երեխաների համեմատության խնդիր կար, որին նրանց «աչքի լույսերը» չէին դիմանում: Չէին սիրում, բայց… այդքա՞ն:
– Չէ՛, ուրիշ հեքիաթ պատմեմ:
Իսկ ճանապարհը կարճանում էր, ու մանկապարտեզն ավելի ու ավելի էր մոտենում:
– Ի՞նչ հեքիաթ, կծո՞ւ:
– Չէ՛, քաղցր,- ասաց Միհրանն ու այնքան քաղցր բան հիշեց, երևի պատճառն արևն էր, որ ամպերի քուլաներին քունն առել էր հաստատ: Արևն էր… Որովհետև հիշողության միջից այնքան անուշ մի բան դուրս լողաց: Բայց արդեն հասել էին:
– Էսօր հեքիաթի օր չէր, բալե՛ս,- թոռանը շենքի շեմից ներս տանելով՝ տխուր եզրահանգեց պապը:
– Բա ե՞րբ է հեքիաթի օրը,- Արամը ձեռ չէր քաշում՝ չնայած պապի պատմած բազմահամ՝ դառը, կծու, քաղցր հեքիաթների մասին հեքիաթը դուրը շատ էր եկել:
– Ե՞րբ…- Միհրանը կարոտով նայեց, նայեց, ինչո՞ւ իրեն թվաց, թե թոռանն այլևս չի տեսնելու,- դու վազիր ընկերներիդ մոտ, հետո, հետո կասեմ:
Ապա կանգնել ու երկար նայում էր թոռան ետևից՝ հասկանալ-չհասկանալով, որ նրան հրաժեշտ է տալիս: Եվ լավ է, որ, այնուամենայնիվ, ամենակարևոր հեքիաթը՝ կյանքի հեքիաթը, հասցրեց պատմել: