«Ա­մե­նուս ալ է մեծ վար­պետն ու ­Նա­հա­պետն՝ ­Հայր ­Ղե­ւոնդ Ա­լի­շան» (Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը ­Ղևոնդ Ա­լի­շա­նի մա­սին) / Պետ­րոս ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ

Ղ­ևոնդ Ա­լի­շա­նի մա­սին շատ է գրվել ու խոս­վել, հրա­պա­րակ­վել են բազ­մա­թիվ հու­շեր, գնա­հա­տա­կան հոդ­ված­ներ, ծա­վա­լուն աշ­խա­տութ­յուն­ներ, սա­կայն այդ ա­մե­նի մեջ մի տե­սակ ան­տես­վել է մեր գրա­կան-մշա­կու­թա­յին-կրթա­կան կյան­քի մեկ այլ խո­շոր եր­ևույ­թի՝ Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի ներ­կա­յութ­յունն ու ձայ­նը։ ­Ճիշտ է, Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը հան­դես չի ե­կել ­Նա­հա­պե­տի կյան­քին ու գոր­ծին նվիր­ված քիչ թե շատ ամ­բող­ջա­կան գրութ­յամբ, սա­կայն իր ժա­մա­նա­կի ա­մե­նա­մեծ ազ­գա­յին երախ­տա­վոր­նե­րից մե­կի նկատ­մամբ նրա կար­ծիք­նե­րը, տե­սա­կետ­ներն ու գնա­հա­տա­կան­նե­րը սփռված են իր գրա­կան-հրա­պա­րա­կագ­րա­կան բազ­մա­թիվ ու բազ­մա­զան ե­լույթ­նե­րում, ժա­մա­նա­կի մա­մու­լի է­ջե­րում։ Ընդ որում, հատ­կան­շա­կան է, որ Ղ. Ա­լի­շա­նի նկատ­մամբ Եղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի վե­րա­բեր­մուն­քի ար­մատ­նե­րը խո­րա­նում են մինչև վեր­ջի­նիս ման­կութ­յան տա­րի­նե­րը։ ­Մե­ծա­ցած լի­նե­լով ­Պե­շիկ­թա­շում՝ «քա­հա­նայ մեծ հոր տու­նը», Ե­ղիան դեռ ման­կուց ան­մի­ջա­կա­նո­րեն կապ­ված էր կրո­նի և­ ե­կե­ղե­ցու հետ։ Հ­րանտ Ա­սա­տու­րի վկա­յութ­յամբ՝ «­Մեծ հայ­րը (…) յա­ճախ հե­տը ե­կե­ղե­ցի կը տա­նի ե­ղեր զին­քը»: ­Բա­րե­պաշ­տա­կան այդ մթնո­լորտն այն­պի­սի ու­ժեղ ազ­դե­ցութ­յուն է ու­նե­նում պա­տա­նու վրա, որ նա ո­րո­շում է նույ­նիսկ «վար­դա­պետ ըլ­լալ» (այս և ­հե­տա­գա ընդգ­ծում­նե­րը մերն են – Պ. Դ.)։ (Ի դեպ, թերևս քչե­րին է հայտ­նի, որ, Ար­շակ ­Չո­պան­յա­նի վկա­յութ­յամբ, իր կյան­քի վեր­ջին շրջա­նում «­Վե­նե­տիկ եր­թալ և ­միա­բա­նութ­յան մեջ մտնել» փա­փա­գել է նաև ­Խա­չա­տուր Ա­բով­յա­նը)։
­Տա­րի­ներ անց Ե­ղիան խոս­տո­վա­նել է, որ հա­ճախ է փոր­ձել նաև «ե­րե­ւա­կա­յու­թեան թե­ւե­րով» հաս­նել ու տեսնել ­Վե­նե­տի­կը՝ «Ադ­րիա­կա­նին այն ան­մահ թա­գու­հին», և, մա­նա­վանդ, «սպի­տա­կա­փայլ՝ ­Սուրբ ­Ղա­զա­րու կղզեակն ալ ի ­Վե­նե­տիկ, ուր յա­րու­թիւն ա­ռաւ ­Հայ լե­զուն, ­Հայ գրա­կա­նու­թիւնն»։ ­Հատ­կա­պես այն սար­սա­փե­լի ա­ղե­տից՝ 1883-ի հու­լի­սի 14-ի մեծ հրդե­հից հե­տո, որն սպառ­նում էր հրո ճա­րակ դարձ­նել հա­յութ­յան այն ան­մար օ­ջախ­նե­րից մե­կը, որ Ե­ղիան «մեր փրկա­տունն», «մեր բա­րո­յա­կան հարս­տու­թեանց գան­ձա­տունն» էր հա­մա­րում, բայց «­Հա­յոց Աս­տո­ւածն, ­Հայ դպրու­թեանց Աս­տո­ւածն, հրա­մա­յած է հրոյն՝ խնա­յել ­Սուրբ ­Ղա­զա­րու վան­քի ­Մա­տե­նա­դա­րանն»։ Եվ հատ­կան­շա­կան է, որ այդ փրկութ­յան գոր­ծում նա կար­ևոր դեր էր հատ­կաց­նում հենց Ղ­ևոնդ Ա­լի­շա­նին, որն, ըստ նրա, «յա­նուն ­Հայ գրա­գի­տաց՝ գո­հա­բա­նու­թիւն մա­տոյց ­Հա­յոց Աս­տու­ծոյն, որ ­Հայ ազ­գին պա­հեց ինչ որ իր մե­ծա­գոյն փա­ռաց տիտ­ղոսն է»։ Ա­վե­լին, հի­շա­տա­կե­լով ի­տա­լա­կան հայտ­նի ասաց­ված­քը ­Վե­նե­տի­կը տես­նե­լու և ­հե­տո մեռ­նե­լու մա­սին՝ Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը հայ­տա­րա­րում է, թե՝ «Իմ Գրա­սէր սրտիս ու կրօ­նա­սէր հոգ­ւոյս ալ տենչն է – ­Տես­նել ­Վե­նե­տի­կի վանքն, հոն ապ­րիլ ու հոն մեռ­նիլ…»:
­Ցա­վոք, նրան չվի­ճակ­վեց ի­րա­կա­նաց­նել իր այդ տեն­չը, սա­կայն ամ­բողջ կյան­քում նա սրտում և ­հո­գում բոր­բոք պա­հեց սերն ու պատ­կա­ռան­քը ազ­գա­յին հոգ­ևոր այդ նշա­նա­վոր օ­ջա­խի և, մաս­նա­վո­րա­պես, ­Հայր Ղ­ևոնդ Ա­լի­շա­նի նկատ­մամբ։ 1880 թվա­կա­նին դեռևս ե­րես­նամյա ե­րի­տա­սարդ Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը Մ­շակ ստո­րա­գրութ­յամբ Կ. ­Պոլ­սում հրա­տա­րա­կած «­Հա­տըն­տիր ըն­թեր­ցո­ւածք ազ­գա­յին եւ օ­տար մա­տե­նա­գիր­նե­րէ քաղո­ւած» ժո­ղո­վա­ծո­ւում գրում էր. «Ազ­գա­յին ա­մե­նա­բարձր հե­ղի­նա­կաց մին է Հ. ­Ղե­ւոնդ Ա­լի­շան, ան­դամ ­Վե­նետ­կոյ Մ­խի­թա­րեան միա­բա­նու­թեան: Իբ­րեւ բա­նաս­տեղծ մատե­նա­գիր՝ ա­պա­քէն կը գե­րա­զան­ցէ Հ. Ար­սէն ­Բագ­րա­տու­նին. իսկ իբր հայ­րե­նա­սէր մա­տե­նա­գիր՝ ախո­յեան չ’ու­նի բո­լոր միա­բա­նու­թեան մէջ: ­Կը գու­շա­կեմ թէ կրնակն Հ­ռո­մայ եւ ե­րեսն Ա­րե­ւելք, ­Հա­յաս­տա՜ն դար­ձու­ցած կը նստի ­Վան­քին մէջ լու­սա­տենչ եւ հայ­րե­նա­տենչ Ա­լի­շան…»։ ­Մի քա­նի տա­րի անց, ­Նո­րայր Բ­յու­զան­դա­ցուն ուղղ­ված իր մի գրութ­յան մեջ, Ե­ղիան հպար­տութ­յամբ վկա­յում է նաև ­Հայր Ա­լի­շա­նի դրվա­տա­լից վե­րա­բեր­մունքն ու գնա­հա­տա­կա­նը իր ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան նկատ­մամբ. «­Գե­ղե­ցիկն. – ի­րա՛ւ է որ կրնամ զայն ցո­լաց­նել մերթ իմ վա­ղան­ցիկ է­ջե­րուս մէջ,- գրում է նա,- դուք կը վկա­յէք այդմ հրա­պա­րա­կաւ, եւ նա՝ որ ­Ձեր վար­ժա­պետն ե­ղած է եւ ա­մե­նուս ալ է մեծ վար­պետն ու ­Նա­հա­պետն՝ ­Հայր ­Ղե­ւոնդ Ա­լի­շան՝ ան­ցեալ օր այդ նկատ­մամբ ինձ մաս­նա­ւոր գրով մը կու տար բա­րի վկա­յու­թիւն…»: Ու­րեմն և՝ պա­տա­հա­կան չէ, որ նա գրե­թե ամեն ին­չում՝ նույ­նիսկ սո­վո­րա­կան կեն­ցա­ղա­յին հար­ցե­րում, վարք ու բար­քում, ջա­նում էր ըն­դօ­րի­նա­կել Ա­լի­շա­նին։
Ղ. Ա­լի­շանն ու Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը միմ­յանց շատ նման էին նաև ի­րենց խառն­ված­քով ու բնա­վո­րութ­յամբ. ժա­մա­նա­կա­կից­նե­րի վկա­յութ­յամբ՝ եր­կուսն էլ չա­փազանց զգա­յուն, ջղա­յին ու բռնկուն էին, բայց և ­հարկ ե­ղած դեպ­քում կա­րո­ղա­նում էին զսպել ներ­քին ա­լե­կո­ծում­նե­րը, չա­փա­զանց զգա­յուն էին ըն­տա­նի կեն­դա­նինե­րի, հատ­կա­պես կա­տու­նե­րի ու թռչուն­նե­րի նկատ­մամբ։ Ինչ­պես Ա­լի­շա­նը, Ե­ղիան նույն­պես, ի գնա­հա­տութ­յուն իր վաս­տա­կի, մի քա­նի ոս­կե գրիչ­ներ էր ստա­ցել զա­նա­զան հե­ղի­նա­կա­վոր ան­ձան­ցից ու կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րից, ար­վես­տա­գետ­նե­րից շա­տե­րը՝ Գ. ­Բա­շին­ջաղ­յա­նը, Ա. ­Ֆեթ­վաճ­յա­նը և­ ու­րիշ­ներ, կեր­տել էին Ղ. Ա­լի­շա­նի դիման­կար­ներն ու քան­դակ­նե­րը, իսկ նկա­րիչ-քան­դա­կագործ ­Հա­րութ­յուն ­Ճի­վան­յա­նը ոչ միայն Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի ծննդյան օր­վա առ­թիվ նրա ծննդյան «ժա­մա­նակն ու վայ­րը» պատ­կե­րող մի նկար էր նվի­րել, այլև «գողտ­րիկ նա­մա­կով» հա­ղոր­դել էր, որ ե­րա­զում է կեր­տել նրա «մար­մա­րիո­նէ ար­ձա­նը», ին­չին Ե­ղիան պա­տաս­խա­նել էր հա­մես­տո­րեն, թե նրա ու­ղար­կած բնա­նկարն ա­վե­լի թանկ է իր սրտին, քան կլի­ներ իր ար­ձա­նը՝ «վտիտ» մարմ­նով։
Եր­կու նշա­նա­վոր դեմ­քե­րի միջև զու­գա­հեռ­նե­րը մեզ տա­նում են մինչև իսկ դե­պի ա­ռա­ջին հա­յաց­քից ար­տա­ռոց թվա­ցող տե­սա­կետ­նե­րի նմա­նութ­յուն­նե­րը։ Այս­պես. ­Հայր ­Բար­սեղ ­Սար­գիս­յանն իր հու­շե­րում պատ­մում է «թուրք և ­ռուս պա­տե­րազ­մեն եր­կու տա­րի վերջ» ­Վե­նե­տիկ ե­կած մի ղա­րա­բաղ­ցի զին­վո­րա­կա­նի մա­սին, ո­րը «հի­շեալ պա­տե­րազ­մին մէջ ե­րեք գնդակ ըն­դու­նած էր թշնա­միէ ու ե­րեքն ալ մարմ­նոյն մէ­ջը դեռ կը պա­հէր՝ ը­սե­լով, որ «­Տաճ­կի գնդա­կը հա­յի ոս­կո­րին չի հաս­նիր»: Եվ ա­հա այդ քա­ջա­րի զին­վո­րը, հան­դի­պե­լով ­Նա­հա­պե­տին, բա­ցա­կան­չում է. «­Հայր Ա­լի­շան, ­Ձեր ա­դա­ման­դեայ գրի­չը մեր պող­պա­տեայ թու­րէն ա­ւե­լի կա­րող և­ ազ­գօ­գուտ գոր­ծեր տե­սել է»։ Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը ևս գ­րա­կան քննա­դա­տութ­յա­նը նվիր­ված հոդ­ված­նե­րից մե­կում կոչ ա­նե­լով «գէթ նո­ւա՜զ ար­հա­մար­հել գրա­կա­նու­թիւնն»՝ իր այդ միտ­քը հաս­տա­տում է հին հու­նա­կան պատ­մութ­յան մեջ հայտ­նի դրվագ­նե­րից մե­կի հի­շա­տակու­մով. «Ս­պար­տա՝ տագ­նա­պի մը ժա­մա­նակ՝ զօ­րա­վար մը խնդրեց Ա­թէն­քէն,- գրում է նա։ – Ա­թի­նա­ցիք՝ որք կը նա­խան­ձէին Ս­պար­տաց­ւոց՝ զօ­րա­վա­րի տեղ բա­նա­ստեղծ մը յղե­ցին հեգ­նօ­րէն. սա­կայն բա­նաս­տեղծն ը­րաւ՝ ինչ որ զօ­րա­վարն ան­կա­րօղ պիտ­’ըլ­լար ը­նել գու­ցէ»։
Մ­խի­թար­յան­նե­րի ազ­գա­շահ գոր­ծու­նեութ­յան, մաս­նա­վո­րա­պես Ղ. Ա­լի­շա­նի ան­ձի և ­գոր­ծի Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի գնա­հա­տութ­յա­նը հան­դի­պում ենք նրա խմբագ­րած և­ այլ հան­դես­նե­րի շատ է­ջե­րում։ Աս­վա­ծի լա­վա­գույն օ­րի­նակնե­րից մե­կը Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի գնա­հա­տա­կանն է Մխի­թար­յան­նե­րի հրա­տա­րա­կած «­Ծաղ­կա­քաղ հա­տ­ուած­քի» 2-րդ ­հա­տո­րի ա­ռի­թով. «­Պի­տա­նի գե­ղա­նի, հիանա­լի մա­տեան մ’է ­Ծաղ­կա­քաղն, զոր կ’ըն­թեռ­նում ա­ռա­ւո­տուն, զոր կ’ըն­թեռ­նում ա­մէն ի­րի­կուն – և ­դեռ չեմ յա­գե­նար: ­Նո­ցա հա­մար որք կը սի­րեն ­Հայ լե­զուն, նո­ցա հա­մար որք կ’ապ­րին հո­գե­կան, ի­դէա­կան կե­նօք, ի՞նչ ընտ­րա­գոյն, ի՞նչ գե­րա­գոյն մա­տեան քան ­Ծաղ­կա­քա­ղի ­Քեր­թո­ւա­ծին»։ Ա­հա թե ին­չու նաև կոչ էր ա­նում ան­պայ­ման «առ­նուլ զայն և­ ըն­թեռ­նուլ», քան­զի այն­տեղ հա­վաք­ված էր «բո­լոր զգա­յուն, վե­հա­գոյն հոգ­ւոց մեղրն»՝ ­Հո­մե­րո­սից մինչև ­Բայ­րոն… «­Պաշ­տե­լի՜ մա­տեան, ան­թա­ռամ ծա­ղիկ. գանձ իմ, լոյս իմ, զբօ­սանք իմ, սփո­փա՜նք իմ,- բա­ցա­կան­չում է Ե­ղիան,- սրտիս վրայ կը պա­հեմ ես յա­ւէտ ­Ծաղ­կա­քաղն»։ ­Մեկ այլ տեղ, վեր­լու­ծե­լով բա­նաս­տեղ­ծութ­յան ան­ցած պատ­մա­կան ճա­նա­պար­հը, Ե­ղիան այդ շար­քում կար­ևոր հան­գու­ցա­յին դեր էր հատ­կաց­նում նաև Ղ. Ա­լի­շա­նին։ Ըստ նրա՝ «­Հին խրո­յին ձայ­նար­կու­թիւն­նե­րէն մին­չեւ ­Գող­թան եր­գերն եւ Ա­լի­շան, Ափ­րի­կեան հրո­սա­խում­բե­րու ճչեր­գե­րէն մին­չեւ ­Րիկ-­Վէ­տա­յի ու ­Վէռ­լէ­նի ա­ղօ­թեր­գերն ու քեր­թո­ւած­նե­րը՝ բա­նաս­տեղ­ծա­կան խօս­քը կը զար­գա­նայ»:
Ա­սիա­կան ըն­կե­րութ­յան 1887 թ. ­հան­դես­նե­րից մե­կում Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը ե­լույթ է ու­նե­նում հի­վան­դութ­յան պատ­ճա­ռով բա­ցա­կա­յող ­Կա­րա­պետ ­Գա­րա­գա­շի փո­խա­րեն։ Ն­րա ե­լույ­թը, ինչ­պես միշտ, լավ է ըն­դուն­վում, բայց քա­նի որ շա­տե­րը պատ­րաստ­վել էին լսե­լու հայ­տա­րար­ված և ­սիր­ված բա­նա­խո­սին, «կը հարց­նէին ինք­նին թէ ինչ պի­տի խօ­սէր, ի՛նչ­պէս պի­տի խօ­սէր արդեօք ­Գա­րա­գաշ է­ֆէն­տին, եւ թէ ո՞վ էր այն «­Հայ բա­նաս­տեղծն», ոյր վրայ պի­տի բա­նա­խօ­սէր»: Ո­մանք են­թադ­րում էին, թե ­Թով­մաս ­Թերզ­յա­նը պի­տի լի­ներ, «որ ­Ռա­ֆա­յէ­լեան վար­ժա­րա­նի փառքն էր, որ բա­նաս­տեղծ էր դի­մօք՝ որ­պէս բա­նաս­տեղծ էր սրտով ու հան­ճա­րով»: ­Բայց նաև «հան­դի­սա­կա­նաց աչ­քերն ա­ւե­լի հե­ռուն կ’եր­թա­յին,- վկա­յում է Ե. ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նը,- ի ­Վե­նե­տիկ, ի ­Վանս Ս. ­Ղա­զա­րու, ի խուցն ա­ռանձ­նակ՝ յո­րում Աս­տու­ծոյ եւ իր հան­ճա­րոյն հետ կ’ապ­րի վսե­մա­փառն Ա­լի­շան»:
Ընդ­դի­մա­խոս­նե­րը Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նին հա­ճա­խա­կի էին քննա­դա­տում ինչ­պես իր նկատ­մամբ գո­վեստ­ներ սպա­սե­լու, այն­պես էլ տե­ղի-ան­տե­ղի գո­վեստ­ներ շռայ­լե­լու մեջ։ Եվ նա փոր­ձում էր նման մե­ղադ­րանք­նե­րից «պաշտ­պան­վել» եր­բեմն նաև ի­րա­կան մե­ծե­րի՝ մաս­նա­վո­րա­պես ­Հայր Ա­լի­շա­նի «օգ­նութ­յամբ»։ «Եւ մի­թէ յան­ցա՞նք է գո­վել՝ գո­վե­լին,- հա­կա­դար­ձում էր Ե­ղիան,- եւ մի­թէ բա­նաս­տեղծք այն­քա՜ն հա­սա­րակ էակ­ներ են. ­Հո­մե­րոս բա­նաս­տեղծ էր. Ա­լի­շան բա­նաս­տեղծ է. Խ­րի­մեան ու ­Նար-­Պէյ բա­նաս­տեղծ են»։ Այս տե­սա­կե­տից հատ­կան­շա­կան է նաև Հ. ­Սի­մեոն Ե­րեմ­յա­նի մի դի­տարկու­մը, ըստ ո­րի՝ «Առ ­Թով­մաս էֆ. ­Թէր­զեան» քերթվա­ծում «­Տէ­միր­ճի­պա­շեան գրա­գի­տա­կան ա­ւե­լի գոր­ծու­նէու­թիւն է ու­նե­ցած, և ­սա­կայն ­Թէր­զեա­նի վրայ կը հիա­նայ: Տ­գէտ­նե­րը միայն հիա­ցում չու­նին, ի­րենց ան­պա­տո­ւու­թիւն կը հա­մա­րին ու­րի­շին գո­վեստ տա­լը և ­գո­վե­լին գո­վե­լը»: ­Սա­կայն այդ ա­մե­նից հե­տո կար­ևոր է նրա այն շեշ­տադ­րու­մը, թե «­Քեր­թո­ղը՝ զայն սի­րե­լու համար, ու­նի ու­րիշ պատ­ճառ, զի ­Թէր­զեան Ա­լի­շա­նին ա­շա­կեր­տած էր»։ Հ. Ս. Ե­րեմ­յա­նի այդ հոդ­վա­ծը ար­ժե­քա­վոր է նաև նրա­նով, որ հե­ղի­նա­կը ո­րո­շա­կի հա­մե­մա­տա­կան­ներ է անց­կաց­նում Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի ու Ղ­ևոնդ Ա­լի­շա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան՝ մտա­ծո­ղութ­յան, լեզ­վաո­ճա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րի միջև։ Ըստ նրա՝ «­Բա­ռա­խա­ղե­րով բա­նաս­տեղծ է ­Տէ­միր­ճի­պա­շեան և­ ինչ­պէս Հ. Ա­լի­շան (…) նկա­րէն ար­ձակ մը կը ստեղ­ծէ»։
Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նի հա­մար միան­գա­մայն ըն­դու­նե­լի մո­տե­ցում էր դա, քա­նի որ ին­քը ևս ­բա­նաս­տեղ­ծի իր խառն­վածքն ու մտա­ծո­ղութ­յու­նը ար­տա­ցո­լող ո­րոշ քերթ­ված­ներ ձո­նում էր Ղ­ևոնդ Ա­լի­շա­նին և ­կամ դրանց հա­մար բնա­բան ընտ­րում նրա տո­ղե­րը։ (­Հի­շենք «­Նո­րա­ծինն», (Առ ­Նա­ռի­նա), «ԺԸ դարն», «­Սէրք իմ» քերթ­ված­նե­րը, որոն­ցից ա­ռա­ջի­նը, ի դեպ, բա­նաս­տեղծ ­Տիգ­րան ­Սեթ­յա­նի վկա­յութ­յամբ, Ե­ղիան գրել է «Ա­լի­շա­նէն ներշն­չեալ…»։
­Վեր­ջա­պես, բե­րենք Էդ. ­Սիմ­քեշ­յա­նի ամ­փոփ ու ճշգրիտ գնա­հա­տա­կա­նը, ըստ ո­րի՝ «Ի­րո­ղու­թիւն է, որ Ալի­շան չի պար­փա­կո­ւիր ըն­թա­ցիկ չա­փա­նի­շե­րու մէջ, եւ քննա­դա­տա­կան մե­ղան­չում մը պի­տի ըլ­լար իր ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը շփո­թել լոկ բա­նաս­տեղ­ծի մը, մա­տե­նա­գի­րի մը, բա­նա­հա­ւա­քի մը հետ: Ան կը փշրէ այդ կա­պանք­նե­րը։ (…) Ա­լի­շան ո­գի մըն է մեր դպրու­թեան մէջ…»։ Գ­նա­հա­տա­կան, որ, թերևս, նույ­նութ­յամբ կա­րե­լի է վե­րա­բե­րել նաև Ե­ղիա ­Տե­միր­ճի­պաշ­յա­նին։