Ամեն ինչ սկսվեց ծննդյան օրվանից: Ավելի ճիշտ, այն ավելի վաղ էր սկսվել: Ինչևէ: Ծննդյան օր: Հարազատներս, ընկերներս եղբորս` Արարատի առաջնորդությամբ որոշել էին ավելի վառ ու քաղցրահամ դարձնել այն: Օդում շոշափելի տագնապը կար, և անունն էլ գիտեինք, անգամ երեխաներն էին թոթովախոսում…
Կիսաթաց, ձյունախառն, անձրևող. այսպիսին էր 2020-ի մարտի 16-ը:
Վերջապես մտերմիկ սեղանը բոլորեց, գինու բաժակները լցվեցին ու զնգացին Սոնայի անունով: Երեկ, երբ կեսգիշերը թևերի մեջ առավ 15-ը, բջջայինս սկսեց անընդմեջ հիշեցնել 16-ի մասին: Անասելի գեղեցիկ ծաղկեփնջեր, ժպիտներ` սրտիկներով ու լայնաբերան, և այսպես անընդմեջ: Չմոռանամ ասել, որ նշանակալին համբույրների ու գրկախառնությունների բացակայությունն էր: Ես և ընդհանրապես Անտոնյաններս սիրո, կարոտի արտահայտչամիջոցներում ավելի զուսպ ենք` ներսով ենք զգում:
Աշխույժ մթնոլորտ էր. մեր զրույցին համընթաց էր սպասքի չխկչխկոցը, լարում էլ կար, քանի որ տարիներ ի վեր այս օրն սպասումներով առանձնակի է, բաց տեքստերով` անպատմելի: Տխուր նստվածք էլ կա… միշտ չէ, որ բոլորն են գալիս, և բոլոր եկողների մեջ էլ միշտ մեկը բացակայում է: Ծնողներս… թանկ ընկերներ, որոնց ձայնն այլևս չի հնչում լսափողում, Նարինեն (նվիրումի անսահմանությամբ ընկեր) չի՛ գա, չի՛ զանգի… Ճչում, թշշում է նրա նվիրած թեյնիկը: Մտմտում եմ` ի՞նչ է զգում նրա հոգին այնտեղ` լուսաթրթիռ վերևներում:
Շնորհավորանքներից զատ, այսօր տանը մնալու ցուցում էլ եմ ստանալու, և հատկապես ավելի խիստ ու կտրուկ պահանջողը կրտսեր քույրս` Մանուշակն է: Երկու տարի առաջ ես հասկացա ավելին, որ բժշկի ու հարազատի անձնուրացությունը եթե մեկտեղված է ապրելու հարցերում, ապա Աստված էլ է միանում: Խոնարհվում եմ այդ տեսակի առաջ, միշտ:
Արդեն Ռոզան էլ միացավ մեզ, դեռ մարտի 1-ից սպասում էր. «Քո ծննդյան օրն ինձ համար սկսվում է գարնան առաջին օրից»: Հրճվում ենք: Նույն սենյակում մեզ հետ, ուղիղ եթերում Ազգային ժողովն է: Քննարկումներ են… բոլորս զգում ենք, որ լինելու է մի բան, բայց ոչ մեկս չի բարձրաձայնում: Անժելան` իմ վաղեմի ընկերներից, խնդրեց անջատել հեռուստացույցը. «Ի՛նչ կլինի, կտրե՛ք դրա ձենը, էլի…»: Ձենը կտրեցինք:
Խոսում, լսում էինք իրար, բայց պահի մեջ էլ ամեն մեկս մի խոհ առած` թևում էինք մեզ հայտնի տարածքներում. անթաքույց էր: Բջջայինիս հերթական զնգոց-ծանուցումը: Աչքերս սահեցին տեքստի վրայով, բայց…
– Չհասկացա… մի րոպե, էս ի՞նչ է…
– Ի՞նչ է…,- հետաքրքրությամբ թեքվում են իմ կողմը:
Կարդում եմ` «Արտակարգ կնոջ և բանաստեղծի ծննդյան օրը` արտակարգ դրություն: Շնորհավորանքներս, Սոնա ջան»: Այսպես ինքնատիպ էր արձանագրել ընկերներիցս գրող Հովհաննես Երանյանը: Արտակարգ է:
Բոլորս միաժամանակ շրջվեցինք դեպի ձայնազուրկ հեռուստացույցը և հասկացանք` բանն ինչումն է:
– Թո՛ւհ,- բացականչեց եղբայրս,- չհասցրեցինք էլ գնալ:
Եղբայրս, ինչպես Հայաստանում շատերը, ամեն տարի մեկնում է Ռուսաստան: Ստեղծող տեսակ է, հրաշալի շինարար, խաս-վարպետ, ինչպես ասում են: Իսկապես, մինչ այդ անհանգիստ էր. «Հանկարծ ճամփեքը չփակվեն, մնանք»: Մնացին` Արարատը, Հարությունը, Թաթուլը, Նշանը: Ժամանակն է վայելելու Հայաստանի ամառը, սար ու ձորերի, կանաչ հովիտների մաքրամաքուր օդն ու վայրի գեղեցկությունը: Եսի՞մ, դա ես եմ ասում:
Օրվա վերջն առավել մռայլ էր, քամին սրբում, օդապտույտ էր տալիս փոշին ու էլի փոշին, բերանից կտրող-գցող ցուրտը տարածվում էր մինչև ոսկորներդ: Մեքենայով շրջապտույտ արեցինք քաղաքում: Հետաքրքիր էր` ի՞նչ էր փոխվել մի քանի ժամվա ընթացքում: Ճանապարհի եզրերին, շուկայամերձ տարածքներում ամայություն էր: Ե՞րբ հասցրին: Խոշոր ու փոքր խանութների մոտ մարդկանց հոսքը չէր դադարել: Եղբայրս բանկում գործարքն ավարտելուց հետո նստեց մեքենան ու թե` բանկի բոլոր աշխատողները սև, լատեքսե ձեռնոցներով էին: Փորձեցի պատկերացնել` չէր ստացվում:
Այս նախաբանով էլ սկսվեցին իմ օրերը, երբեմն` բացառիկ տարբեր, երբեմն` ծուլորեն նման: Սկզբնական շրջանում երթուղին միօրինակ էր` ննջասենյակից խոհանոց, խոհանոցից` ննջարան: Քանի որ մերոնք արգելել էին տնից դուրս գալ, նույնիսկ առավոտ ծեգին չէր հաջողվում աննկատ ծլկել, թեկուզ շատ պարզ` աղբը թափելու պատրվակով: Հետո առաջին հարկի մեր պատուհանից հետևում էի շենքի բակում կատարվող իրադարձություններին: Վաղ առավոտ նստարանին մի պապիկ էր նստում, թեև գալը չէի հասցնում տեսնել: Ես և՛ արտույտ եմ, և՛ բու: Ուշ քնում եմ, շուտ արթնանում: Չգիտեմ` այդպես լինում է: Երկու-երեք ժամ միայնակ, տարեց տղամարդը մնում էր նստած: Բակը լուռ էր, արտակարգ հանգիստ: Դպրոցականները զում, վայբեր, սկայպ ծրագրերով խմբային, օնլայն դասերին էին մասնակցում: Սովոր չէին, դժգոհում էին կապերի որակից, բայց, վերջիվերջո, ամեն ինչ տեղն ընկավ. զարմիկներիս օրինակով եմ ասում: Նաև եղանակներն էին բարենպաստ՝ տանը տաք ու հանգիստ նստելու համար:
Գրել է պետք, ասում էի ինքս ինձ: Ճերմակ, սրսուռ թղթերի տրցակը շրխկացրի սեղանին, հետո դրեցի բոյով, սիրուն գրիչս, փոքրիկ սկուտեղով չամիչ: Օրեր շարունակ թղթերն անԳիր էին մնում, սկուտեղը դատարկվում էր: Տողը չկար ու չկար… Երբեք ծրագրային կամ թեմատիկ չեմ գրել: Ժամանակ է անցել, ու ինքնաբուխ ծնվել է հաղթանակին, հերոսին, ծնողներին նվիրված տողը: Սա ուրիշ խնդիր է. ուզում էի սրա հախից գալ` գրելով, ուզում էի սրան զսպաշապիկ հագցնել ու անունը չտալ: Ինչպես երևում է, «չ»-ի պոչը բաց չէր թողնում, և ես շարունակեցի դիտել. դիտել Աստծո ամեն օր, անգամ ամպամած, թաց եղանակներին մեր բակի նստարանին հենված ծերունու անթարթ ու դարդոտ հայացքը, դիտել բարձրացող ճյուղը, կանաչող խոտը, բազմահարկ շենքի մեր պատուհանի վերևում սալաքարի տակ բույն մոգոնած թռչուններին, կտուցներին՝ ծղոտ ու բամբակ: Դիտում ու զգում էի, թե ինչքան տեր են ու տիրական, ինչքան ազատ են բնությունը, նրանք: Ես էլ… առավոտյան աղբարկղի մոտ ինձ դիմավորող շներն առավել ևս՝ կանաչ կոճակ ականջօղերով կամ առանց: Թե ի՛նչ կանխավայելումով էին դատարկում աղբամաններն ու շռայլ նախաճաշ անում: Շները մեր բարեկամներն են, բայց երևի ճիշտ կլինի ասել՝ ոչ թե թափառող, այլ՝ զբոսաշրջիկ չորքոտանիները: Այս խնդիրն արդյունավետ ու մարդկայնորեն լուծել ցանկացողները մի օր գան, բարի ախորժակ մաղթեն մեր «դռան վրայի» հարևաններին: Շրջվում եմ աջուձախ, կուշտուկուռ փռված նրանց կողմը. «Ձեր արածը ձեզ դուր գալի՞ս է…»:
Իսկ մենք, ներսում փակված, գասպարալող ենք տալիս` վատ կանխատեսումները, կասկածելի, սադրիչ լուրերը ջրասույզ անելով, իբր բնությունը, Երկիր մոլորակը հանգստանում է մեզնից… Պի՛նդ մնանք:
Որոշ ժամանակ անց իմ յուրաքանչյուր օրվա նշանաբառը դարձավ առավոտյան զբոսանքը: Փորձում էի բառերս շարել թելին` մեծ, փոքր, խառը, խաղաղություն բերող, բայց խնդություն պարգևող զգացողություններից հաճախ էին պոկվում փոշու մեջ կորած, պլաստիկ շշերի մեջ խցկած, քամու բերած, պոլիէթիլենային բառեր՝ կանաչապատ ճամփեզրին, բանուկ փողոցներում, բնակելի թաղամասերին մոտ դաշտերում, ծառերի ճյուղերից կախ` չոր հացի ու աղբի տոպրակներով… կենտրոնում, ծայրամասում: Զայրույթ, տխրություն, անզորություն: Գիտեք՝ հավատում եմ, որ ամեն ինչի խորքում լույս պիտի փնտրել, պանդեմիայի օրերին՝ առավել ևս, և գնալ դեպի լույսը: Մեղմացուցիչ հանգամանքներ կային՝ թանկ, ոգեղեն օրերից, տոներից էինք գալիս, հաղթանակների միջով: Դարձյալ սիրուն էր մայիսը, դրսից՝ զորավոր ու ներսում՝ հաղթանակած, իսկ զարմուհուս` Մարիայի արևային փունջը զգլխիչ էր: «Հարյուր խատուտիկներից…»,- ասում է նա: Բուենոս դիաս, ասում եմ` երկինքն ու ծաղկած ծառերը խորը շնչելով: Գնում եմ` անշշուկ, հանգիստ: Անգամ մեքենաներն են հատուկենտ. այդքան վաղ է, ու անաղարտ է առավոտը:
Օրերը դառնում են ժամանակներ, օրացույցից պոկված թերթիկներ` (շատերը կհիշեն) դարձերեսին անպայման հետաքրքիր խորհուրդներ են: 1960 թվականի օրացույցի թերթիկներ գտա: Ի՞նչ կա, հետաքրքիր է… Ինչպե՞ս սրել դանակները. դանակները հեշտ և արագ են սրվում, եթե դրանց բերանները կես ժամ դնեք կերակրի աղի թույլ լուծույթի մեջ։ Գուցե մեր մտքերն էլ երբեմն սրենք, որ հետագա գործողությունները ողջախոհության սահմաններում լինեն, հայրենակիցնե՛րս։
Մենք հաճախ ենք թերթում էջեր և հայտնվում մտերմիկ զգացողություններին դեմ առ դեմ, հետո ժպտում ենք մեզ ու մեզ։ Բացում եմ ընտանեկան ալբոմներից մեկը, վաղուց սև ու սպիտակ լուսանկարներից այդքան տաք ու ապրեցնող գույներ չէին հորդել։ Շարունակում եմ լուսանկարների աշխարհագրությամբ ճամփորդել, հիանալ ազնվական, լայնախոհ ու զուլալ գծերով` ինքս էլ զուլալվելով։ Մի քանի անգամ լավ պոկվեցի, հեռացա իմ քաղաքի կարմիր տանիքներով հինգհարկանիներից դեպի անծայր Բնություն՝ առանց դիմակի, լիաթոք շնչելու։ Քույրս անմոռուկներից ծաղկահյուս արեց։ Մեծ ու փոքր լուսանկարվեցինք։ Փոքրիկ թագեր հիշեցնող տերեփուկների ծաղիկները հավաքեցի թեյափնջի համար։ Արծաթին տվող օշինդր, սալաքարերի վրա՝ ուրցի մանրահատիկ տերևներ. դեռ չեն ծաղկել, բայց զգում եմ մլմլացող բույրերը։ Երեկոյան դարձյալ Նարեկ կլսեմ Ինոկենտի Սմոկտունովսկու ընթերցմամբ, Սոս Սարգսյանի ձայնն արթնացնում է…
Համբերությո՛ւն, ինձ եմ հորդորում։ Երեք ամիսն անցավ։ Թղթերս անբառ են, գծեր են միայն, չամիչը վերջացել է: Դիտանկյանս` մեծ սենյակի պատուհանի փեղկերից մեկին «Գրական թերթն» է, մյուսին՝ «Եղեգանը»։ Սկզբում անսովոր էր անցորդներին, բայց ես էքսպերիմենտների սիրահար եմ։ «Վարպետը տնից է»,֊ բջջային հեռախոսի միջից քա՜հ-քա՜հ ծիծաղում է եղբայրս։
Պի՛նդ մնանք։
Հ.Գ.
– Սո՛ն, հեծանիվս ջարդվել ա։
– Նորը գնեք, Միլենա՛ ջան (չորս տարեկան է)։
– Չեն թողնում՝ մտնենք խանութ… միլիցեքը…
– Ինչի՞ պատճառով։
– Կորոնայի։
– Կորոնայի՞… Դիմակ դրեք, հայրիկի հետ գնացեք…
– Չե՛նք կարա, փող չենք աշխատում։
– Վա՜յ… ինչի չե՞ք աշխատում։
– Սաղ չղջիկների պատճառով ա։
– Որտե՞ղ են էդ չղջիկները։
– Մութ երկրում։
– Հաղթահարելո՞ւ ենք էս վիճակը, Միլենա՛ ջան։
– Հաղթահարելու ենք։
