Շանս հետ զբոսնելիս բալենու բողբոջած ոստը նմանեցրի շան թաթի: Ես պոկեցի այն և ամեն օր դրանով բարևում եմ ծառին: Ես բարևում եմ բալենուն ու գնում տանձի ծառի մոտ: Ինչ-որ մեկը կապտամոխրագույն երկինքը կախել էր տանձենու գլխին, ու ես լսում էի թռչունների ծլվլոցը, որն այնքան հարազատ էր թվում, կարծես ծառի բողբոջներ էին միացրել մանկությանս գյուղական գարնան ձայնագրությունը: Ձայնագրությունը տեղ-տեղ ընդհատվում էր կովի բառաչով, այծերի մկկոցով: Հեռվից լսվող կովի բառաչը բջջայինի վիբրացիա էր հիշեցնում: Մի ինչ-որ հարազատ քամի էր փչում խոտերից: Շունս, կողքիս կանգնած, ուշադիր ինձ էր նայում: Հոգնել էի մեջքիս ետևում թաքնված քամու ամենուր նմանակումներից: Շան մազերն ալիքվում էին քամուց: Ալիքվող մազերը ծովերում փոթորիկ էին առաջացնում: Իսկ մազերն ալիքող քամին չգիտեր դրա մասին: Մակույկի նման ճոճվում էր շան մազերին կպած խոտի կտորը: Շունս երազում էր մակույկում մեռնելու մասին: Դագաղից սարսափած մեռելը վազեց անկողնուս մոտ: Ես նրան տեղ տվեցի` մինչև իմ տուն վերադառնալը: Լռության ճիգը քոռացրեց աղմուկի շեղբը: Ես ափերիցս դուրս եկա, ու ծովը հանդարտվեց: Շան մազերը հանդարտվեցին: Մահը թակարդն ընկավ: Շունս գլուխը կտրուկ շրջելով` գնաց: Գլխի այդ շարժումը կարծես կանչի էֆեկտ էր կրում: Գնացի շան ետևից ու նստեցի դաշտապռնկին: Մարմինս դաշտում էր, ոտքերս` փողոցում: Շունը, կողքիս պառկած, նայում էր դիմացի լեռներին: Այծերը խոտ էին ուտում: Ամեն անգամ, երբ նրանք խոտն ատամներով պոկում էին, մի ծիծաղ էր լսվում: Ծիծաղ, որ տաք գլխի շարժի էր նմանվում: Ծիծաղ, որը նման էր մոր ու մանկան խաղին: Երբ մանուկն անփույթ քաշում է մոր մազերը, իսկ մայրը երջանիկ ծիծաղում է: Մարդը ծիծաղում է, երբ զգում է ցավի միամիտ անմիջականությունը:
Ես, մորս գլխին նստած, նայում էի լեռներին ու շանս ասում. «Ես իմ կյանքի վեց տարիները կտամ քեզ, միայն թե` ապրիր ինձ հետ բաց երկնքի այս պաղության մեջ»: Շունս նայում էր ինձ ու գնում թափված խնձորների մոտ: Ես զգում էի հողի անհամաչափ շնչառությունը: Հողը նման է ինձ` չի սիրում գնալ բժշկի մոտ, իսկ ճիճուներն արդեն քանի միլիոն տարի է` արհեստական շնչառություն են տալիս նրան: Ճիճուներն արհեստական շնչառության են տալիս հողին, բնությանը, մեզ ու ինձ: Հոգնած ճիճուներ, որոնք վաղուց մոռացել են հանգստի ու արձակուրդի մասին: Արձակուրդներս ընդմիջվում են ճիճուների հոգնությամբ: Ես տխուր էի նրանց հոգնությամբ: Երբ տխուր լինես, հիշիր, որ ձեռքս ամեն օր երկարում է քո ուղղությամբ: Մի օր ես քո ձեռքը կվերցնեմ, ու դու կկարոտես ինձ իմ հեռավորությունից: Ես կքաշեմ քո ձեռքից դեպի ինձ ու գրադարանից դուրս կբերեմ իմ ամենաչսիրած գիրքը: Շունս, խնձորը բերանին, ականջները ցցած, ուշադիր նայում էր դաշտում կանգնեցրած ինչ-որ մի բանի: Հայացքս լարում եմ, դնում թմբկաթաղանթիս մեջ ու բաց թողնում տեսարանի ետևից: Հայացքս թռչում է ու կանգ առնում հին ավտոմեքենայի վրա: Ավանակը, նստած մեքենան, «հոշ արի, հոշ» էր ասում: Իսկ մեքենան լռվել էր տեղում ու դռդռում էր. «Վառելիքի փոխարեն կարելի է խոտ ուտել: Միգուցե այդ ժամանակ մենք ձեռք բերենք էշերի իմաստությունն ու «հոշ արիներով» փախչենք մարդկանցից»: Շունս, խնձորը բերանին, մոտենում է ինձ ու նայում ճմռթված շորերիս: Տեսողությունս վերադառնում է ինձ: Շորերս ծակծկում են մարմինս: Շորերս միշտ ծակծկում են մարմինս, քոր են ածում: Մաշկիս գույնը երբեք չի համարձակվում շորերիս գույն դառնալ: Քամելեոն մարմին, որ միշտ կփոխվեր շորերիս գույնին համապատասխան: Մաշկիս ծակծկոցը տերևների անեծքն է` շորերի մատերիան դարձած: Տերևները միշտ հպարտանում էին մարդու միակ հագուստը լինելու մտքից, իսկ հիմա լավագույն դեպքում ծերանում են տառերի խստաբարո հայացքների ներքո: Շանս չեչոտ, խարտոցող թաթով քորում եմ մարմինս ու նրան պառկեցնում կողքիս: Շունը խրթխրթացնելով խնձորն է ուտում, իսկ ես հիանում եմ չորս կողմից հանդիպակաց բնության տեսարանով: Ինչքան շատ էի մտնում գեղեցիկի մեջ, այնքան շրջապատն ավելի տգեղ էր դառնում: Տգեղանալով այն զրոյանում էր: Ես սիրում եմ 0-ականներին: 0-ականները միշտ 1 դառնալու միտում ունեն, որովհետև 0-ն 1-ի ամենամոտ ընկերն է: Այսինքն` նրանք համարյա նույնն են` 0-ն համարյա մեկ է, 1-ը համարյա` 0, բայց 0-ից 1 ընկած հեռավորությունը մարդկության պատմության մեջ երբևիցե եղած ամենաերկար ճանապարհն է:
Օրվա վերջը մոտենում էր, բայց ժամանակը դեռ ուշանում էր: Օրվա լույսը լռվել, մնացել էր միատեսակ, սիրտ կեղեքող նույնության մեջ: Նույնություն, որ նման էր սիրած աղջկա դավաճանությունից առաջացած անհանգստությանը: Անհանգստություն, որը շատակերների լավագույն բարեկամն է. այն փակում է նրանց ուտելիքի պահեստները ու պաղ ջրով օրգանները մկրտելու հնարավորություն է տալիս: Գլուխս ծանրացավ երկու վայրկյաններից մեկում: Հեռվից լսվող «Կոկա-Կոլայի» թսսոցով ճայթյունն ասես ջրի բողոք լիներ գործարաններից: Եկեղեցու զանգերը զնգացին: Ժամանակը տեղ հասավ: Քահանաները, հոգնած հալված մոմերի հոտից, աղոթեցին իրենց փրկության համար: Խաչերը, եկեղեցիներն իրենց ետևից կապած, քաշ տվեցին` նստեցնելու հսկայական էլեկտրական աթոռների վրա: Քարերը, մաշկ չունենալու ամոթից, կարմրեցին, սևացան աթոռների վրա: Եկեղեցիներն էլեկտրական աթոռների վրա մահանում էին, իսկ Քրիստոսը փրկվում էր խաչելությունից: Ակնոցս ջնջում էր իրականության պատկերները: Ես համաձայն չէի նրա հետ, բայց առանց նրա ոչինչ չէի տեսնում, բացի անպատուհան տների պատերից դուրս պրծած գլուխներից: Ես դաշտին մենակ թողեցի: Այծերին հրաժեշտ տվեցի: Էշին համբերություն մաղթեցի ու գնացի տուն: Ես գնացի քայլերիս ետևից: Ոտքերիս կշիռը հավասար էր քայլերիս արագությանը: Շունս վերցրեց ինձնից ծառից պոկված շան թաթն ու գնաց օդանավակայան: Մտա տուն, նստեցի անիվներով բազկաթոռին` գրասեղանի առջև, ու գնացի Հայաստան: Ճանապարհին բազկաթոռի անիվները ճռռում էին ինձ համար, բայց ես ոչինչ չէի հասկանում: Բազկաթոռի ճռռոցը նույնքան դժվարընկալելի էր, որքան մեռած մարդկանց հոգիների ձայնը: «Ու հիմա այստեղ լուռ է, մութ, խոնավ, ու ոչինչ չկա: Չկա այն ձայնը, որ մեզ հուսադրում էր` հարմարվելու մեր կեցությանը»,- խոսում էր նկուղում միայնակ մնացած ճամպրուկս: Ես մոռացել էի նրան, ու նա որբացել էր նկուղի ճնշող խոնավությունից: Ես սիրում եմ նրան, ու շրթունքիս ծանրությունը հավասար է համբույրիս ուժին: Նա մենակ էր մնացել, չնայած` միայնության մեջ բոլորը միասին են լինում:
