Մեր քաղաքում գարունը նախ գալիս է վախվորած: Գլուխը ներս է մտցնում պապի տան դռնից ծիկրակող թոռնիկի նման, տեսնի` իրեն սպասող կա՞: Եվ երբ տեսնում է` սպասում են, գալիս է մեկեն: Ծիծաղում է, չարաճճիություն անում, և ոչ ոք, ոչ ոք չի սաստում նրան: Ի՞նչ սաստեն և ինչո՞ւ: Հազիվ եկել է:
Դաշտում ծառերն արդեն պտղակալել են, շուտով ծիրանը կքաղցրանա ճյուղին, իսկ այստեղ…
Լուսամուտից դուրս եմ նայում: Լճի մի պատառ հեռվից հեռու համբուրում է աչքերս: Բայց ես հիմա լիճ գնալ չեմ կարող, լիճ կգնամ ավելի ուշ, հիմա այլ ծրագրեր ունեմ: Կենսաթոշակային քարտս փոխելու ժամանակն է: Ու հագնվում եմ: Կինս, ասես լուսին պիտի ուղարկի ինձ, հագցնում է տիեզերագնացի բծախնդրությամբ.
– Ա՛յ մարդ, ձեռնոցները մի՛ մոռացիր, դիմակն ո՞վ է այդպես դնում: Այնպես արա, որ քիթդ էլ ծածկի:
Ձեռքերս մի կերպ մտցնում եմ ձեռնոցների մեջ` մտքումս ուրախանալով, որ բժիշկ չեմ: Ախր, ես ոչ մի տեսակի սահման ու սահմանափակում չեմ սիրում, բայց ստիպված եմ: Աշխարհում թագավարակ կա, մինչ այս չլսված, չտեսնված ժահր, որ եկել, չոքել է մեր դռանը: Նաև դիմակ եմ դնում` դուրս գալուց առաջ կնոջս խորհուրդը լսելով.
– Փողոցում դիմակը մի քիչ իջեցրու քթիդ վրայից, հենց բանկ մտնես, կբարձրացնես:
Մի երկու ամիս առաջ այդ տեսքով տեսնեին փողոցում, ոստիկանները կկանգնեցնեին, կհարցաքննեին: Կմտածեին` հանցագործ եմ կամ, առնվազն, տեռորիստ, բայց հիմա ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում իմ տեսքին:
Հասնում եմ բանկ: Պարզվում է` մի քիչ շուտ եմ եկել: Է, ես բանկի աշխատաժամերն ինչո՞ւ պիտի անգիր իմանամ, ե՞րբ եմ գործ ունենում բանկի հետ, որ… Կանգնում եմ արդեն ձևավորված հերթի պոչում:
– Լավ, ի՞նչ պարտադիր է, որ մարդ ձեռնոց դնի,- սրտնեղում է կապույտ շորերով միջահասակ կինը: Ասում ու նայում է երեսիս, ասես դրա մեղավորը ես եմ:
Ես ձայն չեմ հանում, մեղավոր կախում եմ գլուխս: Արևն սկսում է այրել, ու քրտինքը կաթիլ-կաթիլ նախ գլխարկիս տակից է հոսում, հետո ձեռքերս են քրտնում, հետո դեմքիս այն մասը, որ ծածկված է դիմակով: «Արի, քանի ներս չեն կանչել, հանիր դիմակդ»,- համոզում եմ ինձ, բայց կնոջս զգուշացումն եմ հիշում, թե` չի կարելի դիմակին ու դեմքին ձեռք տալ, ու համբերում եմ:
Բացվում է դուռը, պաշտոնյան ներս է կանչում: Առաջինը ինձ հարցեր տվող կինն է:
– Դիմակը դրեք,- ասում է պաշտոնյան:
Կինը բացում է պայուսակը, հանում ճմրթված լաթի մի կտոր, որ հաստատ մի քանի օր առաջ դիմակ է եղել: Քաշում է դեմքին: Ես տարակուսած նայում եմ նրան ու մտածում. «Տեսնես էդ դիմակը կրե՞լն է օգտակար, թե՞ չկրելը»:
– Ձեռնոց,- հակիրճ նետում է պաշտոնյան:
– Հա՛, էդ անտերը որտեղի՞ց գտնեմ, ախր թանկ է, երեկ առա մի զույգ, բայց ճղվեց,- էլի սրտնեղում է կինը: Ասես ողջ աշխարհը թշնամի լինի նրան: Եկել, էսքան հերթ է կանգնել, հիմա էլ` դիմակ դիր, ձեռնոց հագիր…
Կողքին կանգնած երիտասարդ դեղնաշոր աղջիկը պայուսակից հանում է մի զույգ ձեռնոց.
– Ա՛ռ, մտիր: Կգաս, ես կդնեմ, կմտնեմ…
Կինը մտնում է ներս, հետո էլի ուրիշները, հետո հերթը հասնում է ճաղատ գլխով միջահասակ մարդուն:
– Ձեռնոց, դիմակ,- արդեն որերորդ հաճախորդի համար կրկնում է պաշտոնյան:
– Ա՛յ ախպեր, ես դրանք որտեղի՞ց առնեմ,- դժգոհում է մարդը,- գյուղը կարանտինի տակ է: Մի կերպ դաշտերով փախել, եկել եմ: Էսօր տոկոսի ժամանակը լրանում է:
– Դիմակ, ձեռնոց,- ռոբոտի նման կրկնում է պաշտոնյան:
– Լավ ա կնիկ չենք,- փնթփնթում է ճաղատը,- կնիկ ըլնեինք, պտի ստուգեին` հո կանացի հիվանդություն չունե՞նք:
Պաշտոնյան սպասում է, հերթն սպասում է նեղված ու անհանգիստ: Արևն անսովոր է լեռնային քաղաքի համար, քրտինքը հոսում է գլխարկի տակից, ու ողնաշարս խուտուտ է գալիս քրտինքի կաթիլներից:
– Տո՛ւր, ա՛յ տղա,- կողքին կանգնած երիտասարդին է դիմում: Հավանաբար որդին է: Տղան ձեռքը տանում է տաբատի գրպանն ու հանում է դիմակը, մեկնում հորը: Հայրը տղայի դիմակը քաշում է դեմքին, էլի է բանակցում պաշտոնյայի հետ, ու վերջինս, արդեն առանց ձեռնոցների, ներս է թողնում նրան:
– Է՛, ի՞նչ կա որ…- կողքին կանգնած կնոջ առաջ հորն ու որդուն արդարացնում է վաթսունին մոտ տղամարդը,- հեր ու տղա չե՞ն… Տղայի դիմակն ինքը դրեց, դրա մեջ ի՞նչ կա:
Չգիտեմ` նրան ինչ է ասում կինը, քանի որ իմ հերթն է: Ոտքս ներս եմ դնում բաղձալի շեմից ներս, պաշտոնյան ճակատիս է դնում ջերմաչափի «ատրճանակն» ու առաջ գնալու թույլտվություն է տալիս:
Բարեբախտաբար, արագ են սպասարկում: Դուրս եմ գալիս, քայլում փողոցով` դիմակը դեմքիս սոսնձած, գնում եմ առաջ ու աղբաման եմ փնտրում: Լավ է, որ տունը մոտ է: Գտնում եմ մի աղբաման, կանգնում մոտը, կնոջս սովորեցրած կանոններին համապատասխան ազատվում եմ ձեռնոցից ու դիմակից և նոր եմ հասկանում, թե ինչ թեթևություն են զգում վիրահատությունն ավարտած վիրաբույժները:
Գալիս եմ տուն, ինձ ախտահանում սպիրտով, հետո լվացվում եմ օճառով, բայց ավելի եմ համոզվում, որ վիրուսով վարակվելն անխուսափելի բան է: Ինչո՞ւ: Շատ պարզ, մենք գրեթե չենք պահպանում կանոնները, մենք ամեն ինչին նայում ենք մատների արանքով, մենք ամեն բան չափում ենք մեր անգիտության արշինով, բայց բոլորս պահանջատեր ենք:
Հա՛, պահանջատեր և դրանից նույնիսկ մի թիզ պակաս չենք: Բոլորս պահանջում ենք: Ումի՞ց: Բոլորի՛ց: Պահանջում ենք հարևանից, որ հանդիպելիս լավ չի ժպտացել, բարեկամից ենք պահանջում, որ մեր ուզած ժամանակ չի զանգահարել մեզ, քաղաքի իշխանություններից, որ գետնին նետած մեր աղբը ժամանակին չեն հավաքել, առողջապահության նախարարից, վարչապետից… Է՛, վարչապետից նեղանալու ու պահանջելու քի՞չ բան կա:
Հեռուստացույցը, համացանցը, թերթերն օրնիբուն կա՛մ կորոնավիրուսից են խոսում, կա՛մ` Նիկոլը… ծխախոտը… Ավինյանը… Քոչարյանը… Սերժիկը… Միշիկը… Ալենը… Ադեկվատը… Արարատը… Սասունը… Էդմոնը…
Ու մտածում եմ` տեսնես մեր փոքր երկրի համար այսքան ատելությունը շատ չէ՞:
Ուր էլ նայես, պայքար է, անզիջում, բզկտող պայքար, և ցավն այն է, որ այդ անզիջում պայքարը, երկիրն ու ազգը հոշոտող այդ դիմակայությունը մղվում է ժողովրդի անունից, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացու անունից: Վստահ եմ` իրականում նրանցից և ոչ մեկին չի հետաքրքրում իմ` Հայաստանի քաղաքացի Պողոսիս կարծիքը: Բոլորը խոսում են, բոլորը «քլնգում» են իրար ու խոսելիս նմանվում են խլահավերի. ո՛չ տեսնում են, ո՛չ լսում: Հետո ի՞նչ, որ թշնամին քնած չէ և զորավարժություններ է անում մեր քթի տակ:
Մենք ուղտի ականջում քնած ենք, և մեկ-մեկ այն տպավորությունն է, որ մեր երկրի ներսում պայքարող հակադիր ուժերն ուզում են իրենց մի աչքը դուրս գա, միայն թե երկու աչքից զրկվի հակառակորդը: Իր հա՛յ հակառակորդը…
Գույները չեմ խտացնում և վստահ եմ, որ առանձին ուժերի համար կարևորը, գլխավորը, կենսականն իրենց ունեցածը, իրենց թալանած-գողացածը, իրենց դիրքը, պաշտոնը պահպանելն է: Իսկ ժողովուրդը… Ամեն մարդ իր թավայի մեջ է տապակվում, և թավաները տարբեր են: Հատկապես տարբեր են վերևինների ու ներքևինների թավաները: Ժահրի համապատկերի վրա խորացող գործազրկություն, անբան ուզվորի հոգեբանություն, որ մեզանում արմատավորվեց երկրաշարժից ասդին ու այդպես էլ արմատախիլ չի արվում… Երիտասարդ, ուժեղ, աշխատունակ տղան դժգոհում է, թե` «Նիկոլը բոլորին օգնություն տվեց, իսկ ինձ` չէ: Ի՞նչ է, ես էս երկրի քաղաքացի չե՞մ»:
«Ախր, դո՛ւ պիտի աշխատես, դո՛ւ պիտի օգնես ուրիշներին»,- ասում եմ, բայց եթե հակառակ կարծիք ես հայտնում, աչքի փուշ ես դառնում:
Զարմանում եմ, այսքան չարությունը որտեղի՞ց: Գուցե համատարած չարության ու անհանդուրժողականության պատճառն այն է, որ նախկինում այսքան բաց խոսել չէ՞ր կարելի: Կամ գուցե հակառակ կարծիք միշտ էլ եղել է, պարզապես մարդիկ այդքան ժամանակ չեն ունեցել: Աշխատանք են ունեցել, զբաղմունք…
Մեր օրերում չարությունն ու նախանձը, որ մարդու մշտական ուղեկիցներն են եղել, ավելի են խտացել, քանի որ մարդը պարապ է, անելիք չունի և պարտադրված է օրվա մեծ մասը չորս պատերի մեջ անցկացնել` հեռուստացույցի էկրանին կպած կամ համակարգչի առաջ: Եվ գրելու համար ո՛չ թուղթ է պետք, ո՛չ գրիչ, ո՛չ տարրական գրագիտություն: Նաև պատասխանատվություն պահանջող չկա ձախուծուռ, անպատասխանատու խոսքերի համար:
Ախր, Աստված մարդուն խոսելու հատկությամբ օժտեց և պատվիրեց չզազրախոսել, ախր, մարդկային խոսքն ուժ ու զորություն ունի, և եթե մի լավ խոսքը թևեր է տալիս, ապա վատ ու անարդար, էլ չեմ ասում` թշնամական խոսքն սպանում է:
Մտնում ես սոցիալական ցանցեր, և աչքդ բարին տեսնի: Ինչե՛ր միայն չեն գրում: Գրում են առանց ամոթի, անատոմիական հայհոյանքներով, այնպիսի բառերով, որ քիչ է մնում ականջներդ փակես ու փախչես` ուր աչքդ կտրի: Բայց փախչելու տեղ չունես: Գրում են բոլորը, գրում են ամեն ինչի մասին, չարությունը գոլորշիանում ու, որպես աղաթթվի անձրև, մաղում է բոլորիս վրա, մաղում է աշխարհի վրա: Հետո էլ զարմանում ենք, թե այսքան աղետները որտեղի՞ց…
Մեկ-մեկ մտածում եմ. եթե այդքան վարչապետացու, նախարարացու… պարետացու… իշխանացու ունենք, եթե այդքան «տնտեսագետ», «իրավաբան», «դատավոր», «գեներալ» ու «բժիշկ» ունենք, ինչո՞ւ ենք այսքան վատ ապրում: Ինչո՞ւ ամեն ոք իր գործը չի անում, այլ էկրանի ետևում թաքնված, անպատժելիության քողով պատված` գրում ու աշխարհի առաջ է փռում իր «գոհարները»: Եվ զարմանալիորեն դիմացինի մասին որևէ լավ բան չի ասում: Ինքն է միակ ճիշտը, ճշմարտության պորտը:
Մեր հասարակությունը կարծես բարոյականության (լայն առումով` բարոյականության) մի շավիղ է մտել, ուր անբարոն հանդես է գալիս բարոյականի քղամիդով: Չենք հասկանում կամ չենք գիտակցում, որ տիեզերքում, բացի ֆիզիկական, կենսաբանական, հասարակական օրենքներից, գործում են հոգևոր օրենքներ: Եվ գործում է բումերանգը: Ողջ հասարակությամբ թույն ենք արտաշնչում և ուզում ենք, որ չթունավորվենք, որ թագաժահրը մեզ չվնասի: Ուզում ենք նույնիսկ համակեցության պարզ կանոնները ոտնահարել ու չվարակվել, ուզում ենք անուշադիր, անտարբեր լինել դիմացինի նկատմամբ և հուսալ, որ մեր նկատմամբ ուշադիր ու հոգատար կլինեն: Հուսանք, թե մեզ համար ամեն ինչ լավ է լինելու:
Չի՛ լինելու: Չի լինելու այն պարզ պատճառով, որ քանի դեռ ինչ էլ անում ենք, մեր վարքուբարքի մեջտեղում միշտ տնկված է մնում մեր «ես»-ը:
Եվ ամեն օր երկրաչափական պրոգրեսիայով ավելանում է մեր անշնորհակալ վարքը, և դրան զուգահեռ ավելանում են ցավերն ու փորձությունները:
Մեզանում, չգիտես ինչու, ամեն բան սիրողական` դիլետանտի մակարդակով է արվում: Մարդիկ արհեստավոր են դառնում «բզբզելով»: Ժամագործը «բզբզում», այնքան է փչացնում ուրիշի ժամացույցները, մինչև սովորում է: Նույնն է անում հեռուստացույց, համակարգիչ, հեռախոս նորոգողների մեծ մասը: Հարցնում ես. «Կարո՞ղ ես նորոգել»: Պատասխանում է. «Վա՛յ, ի՞նչ ես ասում, մատով մարդ սարքեմ` զարմանաս»: Մարդը չի խաբում` զարմացնում է… Տեսնում ես` բարով-խերով փչացրել է, և աչքն էլ չի թարթում: Այդպիսիներն ամենուր են: Շատ են նաև մերձգիտական, մերձգրական շրջանակներում: Ինքը գիտնական չէ, ինքը գրականություն չի հասկանում նույնիսկ միջին ընթերցողի մակարդակով, բայց գրի, բառի, խոհի ու խոսքի համար կյանք տվող գրողի ու բանաստեղծի մասին ասում ու գրում է ի՛նչ ասես:
Ամեն տեղ դիլետանտություն է, և իսկական մասնագետների ձայնը հաճախ խլանում է համընդհանուր ժխորի մեջ:
Ծայրահեղությունների ժողովուրդ չենք, ի՞նչ ենք: Ո՞նց կհամեմատես կարանտինի առաջին օրերի վախը, տնակեցությունն այսօրվա անհոգության հետ:
Ապրում ենք, կարծես, աշխարհի ընթացքի մեջ, բայց, ասես, նրանից անկախ ու տեղի-անտեղի օրինակ ենք բերում` շվեդները, ճապոնացիները, չինացիները…
Վարակակիրների քանակն ավելանում է օրեցօր, ժահրը ցեցի պես թափանցում է ամենուր: Ժամանակ առ ժամանակ լսում ենք.
– Շտապ օգնությունը էսինչին տարավ: Վարակվել էր…
Լսում ենք ու շարունակում մեր ընթացքը. «Վարակն ուրիշին է կպել, ինձ հո չի՞ կպչի»:
Իշխանություններն սպառնում են.
– Եթե խախտեք, կտուգանենք…
Ժողովուրդը կես ականջով լսում ու շարժվում է իր ընթացքով, իսկ ես` այս երկուսի միջև տարուբերվող քաղաքացի Պողոսս, չգիտեմ` ինչպես վարվեմ:
Վստահ եմ, որ սա էլ է անցնելու, ասա` քիչ վնասով դուրս գանք:
…Երեկոյան զովին դուրս եմ գալիս տնից, քայլում դեպի Սևանա լիճ և նրա անկնճիռ դեմքին նայելով` զայրույթս թափում եմ նեխած ձկան համար կռվող ու ճչացող ճայերի վրա.
– Զահրումա՛ր,- ասում եմ,- աշխարհն աշխարհով, դուք` ձեր լեշով,- ասում և անմիջապես էլ խմբագրում եմ.
– Ոչ թե զահրումար, այլ` Ժահրումա՛ր…
22-ը մայիսի, 2020 թ.
Հ.Գ.
Պարետի որոշմամբ` մայիսի 25-ից մինչև հունիսի 3-ը ներառյալ, Սևան քաղաքը փակ է լինելու:
