Տղան չէր համարձակվում ձեռք շոյելուց այն կողմ անցնել: Իսկ երկու օր հետո գնալու էր բանակ: Բա մի կարգին չգրկի՞, չհամբուրի՞ էս գժին: Բա չասի՞, թե ինչքան է տառապելու նրանից հեռու, ինչքան է վախենալու, թե կարող է իրեն չսպասել… ամուսնանալ… Բա ուժերը չհավաքի՞ ու կտրուկ հայտարարի, որ նա իրենն է, ու վե՛րջ:
Հանդիպեցին նույն տեղում: Քայլեցին ամեն օրվա ճանապարհով: Սկսվեց կիսալուրջ, տաք շաղակրատանքը:
– Հեչ սար բարձրացած կա՞ս:
– Իհարկե՛: Ո՞ր հայը սար չի բարձրացել: Հենց սարերի վրա էլ ապրում ենք, չգիտեի՞ր:
– Իսկ ավելի բարձրում կուզե՞ս լինել:
– Արդեն եղել եմ: Կարծեմ` երկու օր առաջ ինձ դիմավորեցիր «Զվարթնոցում»:
– Ինքնաթիռ չեմ ասում, օդապարի՜կ… Բանակից որ վերադառնամ, քեզ օդապարիկով զբոսանքի պիտի տանեմ: Պատկերացնո՞ւմ ես` դու ճախրում ես երկնքում, ներքևում երկրագունդն է ու մանր-մունր հոգսերով տարված մարդիկ, իսկ դու էդ ամենից վեր ես, հեռո՜ւ: Լավ վիճակ է, չէ՞:
– Գուցե, բայց դա ինձ համար չէ: Ես սովորական մարդ եմ: Ինձ հողն ու երկիրն ավելի ապահով են թվում: Օդապարիկն իմ բանը չէ:
– Հա՞ որ: Ո՞ւր կորավ էն ռոմանտիկ-եթերային աղջիկը` ամբողջ օրը գրքերի ու երաժշտության մեջ խրված: Բա չես ուզո՞ւմ էդ գրքերի ու սիմֆոնիաների ցնդած հեղինակների զգացածն ապրես: Նրանք, որ քեզ նման մտածեին, ոչ մի հանճարեղ գործ էլ չէին գրի: Դու էլ ես, չէ՞, գրող, բա ո՞նց ես խոստացածդ վեպը գրելու, որ ես բանակում կարդամ:
– Էդ վեպն արդեն գրված է, մնում է` դու գնաս, որ մաս-մաս ուղարկեմ քեզ:
– Վեպ գրել կարողանում ես, իսկ օդապարիկից վախենում ես:
– Հա՛, վախենում եմ, մենա՛կ թռիր:
– Առանց քեզ չեմ կարող, մեկ թևով ո՞վ է թռչում:
– Եսի՛մ:
***
Հովհաննես-Իվան պապիս մխացող իրականությունը
Տերս մի օր ջերմում էր, սկսեց զառանցել. «Շիկացած շամփուրները… կրունկներս… մայրի՜կ… հայրի՜կ… Ասո՜….»: Էդ օրն իմացա, որ տիրոջս ծնողներին սպանել են Ջաջուռի ձորում` իր ու փոքր եղբոր` Ասոյի (Ասատուրի) աչքերի առաջ: Հետո իրենց, մյուս որբացածների հետ, քշել են մի փարախ, կրունկները շամփուրներով այրել, որ չկարողանան փախչել: Քույրը պապենական հարստությունից փրկված երկու ոսկին տվել է փարախի պահակ թուրքին, գնել եղբայրների կյանքը: Երկուսին էլ օրերով թաքցրել է անկողնու ծալքերում, մոր սարքած մահլամով բուժել այրվածքները, հետո նստեցրել Թիֆլիս մեկնող գնացքն ու աչքերը սրբելով հեռացել: Ռուսագավառ Թիֆլիսի ցարական գրանցամատյաններում անտեր, անտուն որբերին հաշվառել ու խելքներին փչած անուններ են տվել: Էդպես Հովհաննեսը դարձել է Իվան, Ասոն` Արսեն:
Ես մի շնաչափ կյանք եմ ապրել, ծեր ու հիվանդ եմ: Կմեռնեմ ու տիրոջս գաղտնիքը հետս կտանեմ: Մտածում էի` տերս ինձ կարգին, մարդավարի կթաղի, երեխեքին ու կնոջը կհավաքի շուրջս, հարազատի պես հրաժեշտ կտա: Բայց բախտս շան բախտ դուրս եկավ. անտեր-անտիրական պիտի սատկեմ:
Տերս բարի մարդ էր, համարյա բարեգործ: Զինվորական շորերը` փայլուն կոճակներով, նրան շատ էին սազում: Պատերազմից հետո էլ վրայից չէր հանում: Էդ փայլուն կոճակների պատճառով էլ, երևի, բոլորը մտածում էին, թե ինքն ամեն ինչ ունի, թե էնքան շատ ունի, որ կարող է իրենց էլ էդ ունեցածից բաժին հանել:
Հա՛, հաստատ տանը ոչ ոք քաղցած չէր: Ես էլ իմ բաժին կերն ունեի լիուլի: Բայց ուզվորները շատ-շատ էին ու աներես:
Մի օր մեկը եկավ, թե` քո տունը լիուբոլ տուն է, իմ երեխեքը ուտելու հաց չունեն: Երկու պարկ ցորեն տուր, տանեմ գյուղում աղամ, հաց թխենք, սովից չմեռնենք:
Տիրոջս մտքով էլ չանցավ` ասեր.
– Էդ ո՞նց է լինում, որ ես քաղաքում ցորեն ունեմ, դուք գյուղում` չէ: Էդ ո՞վ է տեսել, որ քաղաքացին ցորեն տա, որ գյուղացին հաց թխի, սովից չմեռնի:
Չէ՛, մտքով չանցավ: Ու քանի որ գյուղացին իրենից տարիքով էր, տարիքը հարգեց, ցորենի ծանր պարկն ուսն առավ ու դժվար-դժվար քայլեց դեպի դարպասի առաջ կանգնած սայլը: Դաժան ձմեռ էր, սառույցի շերտը` մի քանի մատնաչափ, մարդու, իհարկե: Սայլին չհասավ, ոտքը սայթաքեց, ընկավ վայր, ցորենի պարկը պատռվեց, գյուղացու հացացուն շաղ եկավ ձյուն ու սառույցի վրա: Տիրուհիս սարսափած վազեց ամուսնու կողմը, որ օգնի-բարձրացնի, բայց տերս է՛լ ոտքի չկանգնեց:
Տիրոջս թաղեցին: Ես արդեն հիվանդ էի ու հասկացա, որ որբացած էս ընտանիքի համար երկրորդ թաղումը շատ կլինի:
Քառասուն օր տիրուհիս դուրս չէր գալիս տանից: Մտածում էի` մինչև նրան հրաժեշտ չտամ, իրավունք չունեմ մեռնելու:
Երբ քառասունքից հետո, սև գլխաշորը գլխին, դուրս եկավ բակ, աչքերս լցվեցին, մոտեցա, բարձրացա հետևի թաթերիս, առջևիններով գրկեցի ուսերը, մռութս կպցրի թշին, ու էդպես գրկախառնված ողբացինք մեր հարազատի մահը:
Տիրուհիս նկատեց հիվանդությանս նշաններն ու տագնապեց: Ես քաշվեցի բույնս: Նա այգու ծաղկած ծիրանենիներն էր զննում, ես` իրեն: Գիշերը հիշեցի, որ փղերը մեռնելուց առաջ հեռանում են իրենց բնակավայրից:
Առավոտյան տիրոջս որդին բացեց դարպասն ու դուրս եկավ փողոց, ես աննկատ անցա ցանկապատի կողքով, մտա թփերի մեջ ու սպասեցի: Տիրուհիս դուրս եկավ, կերս ձեռքին` մոտեցավ բնիս, կռացավ, կանչեց` Շարի՛կ, Շարի՛կ… Ես կարոտս զսպեցի ու որոշեցի ինձ փղի պես պահել:
***
– Էս պատմությունն ո՞վ է պատմել:
– Ոչ ոք էլ չի պատմել, շունն է մտածել:
– Շո՞ւնը:
– Հա՛, Շարիկը:
– Էդ շունը քո ծնվելուց շատ առաջ է ապրել, ի՞նչ գիտես` ինչ է մտածել:
– Մտածելը ժամանակից ու տարածությունից դուրս է:
– Որ էդպես է, էսօր դուրս կգաս պատշգամբ ուղիղ կեսգիշերին, ես էլ պահակակետում կլինեմ: Միասին միաժամանակ կնայենք լուսնին ու կմտածենք մեր ապագայի մասին:
– Ո՞ր ապագայի:
– Որը միասին ենք ապրելու, որի մասին գրելու ես վեպիդ վերջաբանում:
– Վեպի հերոսները չեն ապրում: Մնում են գրքի էջերում կամ կինոյում: Ու վերջաբանն էլ կյանքն է գրում:
***
– Ա՛յ տղա, էլի սիրային նամակ ես կարդո՞ւմ: Երկու տարի է` էդ գործի վրա ես, քեզ ինչ տեսել եմ, ընկերուհուդ նամակներն ես կարդում:
– Նամակներ չեն, հրամանատա՛ր, վեպ է:
– Էդ ի՞նչ տարօրինակ աղջիկ է, վե՞պ է գրում:
– Դե, հա՛:
– Քիչ մնաց, զորացրվելուդ հրամանը եկել է, շուտով տուն կգնաս ու էդ վիպասանի հետ կամուսնանաս:
– Մինչև ամուսնանալը պիտի թռչենք օդապարիկով:
– Գիտեի, որ խելառ ես: Աչքիս` էդ տարօրինակ աղջիկն էլ է խելառ:
***
Կգնամ տուն, սկզբում վախվորած, հետո անզուսպ կրքով գիրկս կառնեմ էդ տարօրինակ աղջկան: Հետո իրար ձեռք բռնած` կքայլենք դեպի անդարձություն տանող ճանապարհով: Խաչմերուկներից մեկում, օդապարիկին հասած թե չհասած, կկորցնենք իրար: Շա՜տ հեռու մի ժամանակ իմ տարօրինակ աղջիկը կարթնանա օտար տղամարդու գրկում, կհիշի ինձ ու կգրի էս չեղարկված կյանքի գրքային վերջաբանը.
– Մեր հորինած հեքիաթը շատ էր գեղեցիկ: Ակնկալել, որ այն իրականություն կդառնա, կլիներ համարյա սրբապղծություն:
– Դե, հա՛. դրախտը երկնքում է:
Հրաշալի է, հուզիչ պատմություն, որը մտորումների տեղիք է տալիս…