Ադրբեջանական պոեզիայի դասականներից Մամեդ Ռահիմը (իսկական անունը` Մահմեդ Ռահիմ Աբբաս օղլի Հուսեյնով. 1907-1977) թարգմանել է Հովհաննես Թումանյանի և Ավետիք Իսահակյանի գործերից, գրել մի շարք բանաստեղծություններ` նվիրված Հայաստանին («Արարատ», «Հայաստանի այգիներում», «Սևան», «Երևան», «Սայաթ-Նովա»), նաև «Սայաթ-Նովա» պիեսը: Խորհրդային տարիներին նման երևույթը գրեթե պարտադիր էր իրար հետ եղբայրություն խաղացող ժողովուրդների համար: Սակայն Ռահիմի «Արարատ» բանաստեղծությունը զարմանք է հարուցում: Նախ, այն գրվել և տպագրվել է ստալինյան ժամանակներում, երբ անգամ հայ բանաստեղծներին հեշտորեն չէր տրվում Արարատ երգելը: Եվ ապա` ադրբեջանցի բանաստեղծն իր ստեղծագործությամբ հիշեցնում է իր եղբայրակից թուրքերի` յաթաղանով իրականացված ոճրագործությունը, հարցնում, թե «Թուրքիայում քանի նոր Կոմիտասներ են թաղել շրթներին երգն անավարտ», և ավարտում` լիահույս ազատության կարոտով վառվող Արարատի հոգեթով ապագայի վերաբերյալ…
Ներկայացնում ենք Մամեդ Ռահիմի «Արարատը» (թարգմանիչ` Համո Սահյան), որը նախ լույս է տեսել 1952-ին, խորհրդահայ մամուլում և արտատպվել սփյուռքահայ թերթերում, այնուհետև տեղ գտել Ռահիմի հայերեն ժողովածուներում` «Հայրենի եզերք» (1954) և «Բանաստեղծություններ» (1964):
ՄԱՄԵԴ ՌԱՀԻՄ
ԱՐԱՐԱՏ
Ի՜նչ ես գիշեր ու ցերեկ այդպես քո շուրջը նայում,
Ի՜նչ ես խորհում դու այդպես, ո՜վ ալեհեր Արարատ,
Կրծքիդ ամպերն են նստել, և մրրիկներն են վայում,
Եվ դու գլուխդ ես պահել երկնքի մեջ անաղարտ:
Քեզ, Արարա՜տ, նորօրյա Երևանից եմ նայել,
Չեն ոլորվել լանջերիդ կածաններն իմ ոտքի տակ,
Քեզ, Արարա՜տ, նորօրյա Երևանից եմ նայել,
Որը բարձր է ավելի, քան քո գագաթը սպիտակ:
Պատմի՛ր ինձ, ո՜վ Արարատ,
թե Թուրքիայում քանի նոր
Կոմիտասներ են թաղել – շրթներին երգն անավարտ,
Քանի մայրեր կան հիմա Զոհրաբայի պես սգվոր,
Քանի Սուրհի են խեղդել…
պատմի՛ր ինձ, ո՜վ Արարատ:
Պատմի՛ր ինձ, ո՜վ Արարատ, յաթաղանից վիրավոր,
Քանի՜ մարդ է թափառում
աշխարհներում հեռավոր,
Քանի՜ մարդ է անծանոթ ճամփաներով թափառում,
Եվ ուր գնում, սրտի մեջ Վանն ու Սևանն է տանում:
Ո՜վ Արարատ, Արարատ,
բարձրաբերձ ու վեհանիստ,
Հավատում ես, ինչպես ես, ապագային հոգեթով,
Այնքան ծանր ես դու,
սակայն վիշտդ ծանր է քեզանից,
Վառվում ես օր ու գիշեր ազատության կարոտով:
Հրապարակումը`
Արծվի ԲԱԽՉԻՆՅԱՆԻ