Սամվել ԿՈՍՅԱՆ – 19 գիրք և 103 հոդված, թեմատիկ ընդգրկումը` միջնադարից մինչև մեր օրերը: Գրքերի ցանկում տեղ են գտել նաև Ձեր գեղարվեստական գործերը` պատմվածքներ, անգամ վեպ: Խանդի երևույթներ չե՞ն լինում Վանո Եղիազարյան գրականագետի և արձակագրի միջև:
Վանո ԵՂԻԶԱՐՅԱՆ – Ավա՜ղ, իմ դեպքում գրականագետն ավելի արգասավոր է, քան արձակագիրը, թեև կուզեի` հակառակը լիներ: Հիմա սա խա՞նդ է, թե՞ ոչ: Ամեն դեպքում մի ներքին ձայն ինձ ասում է` արձակագիրն արժե, որ ավելի բեղմնավոր լինի: Բայց հակառակն է ստացվել` 16 գիտական գիրք և 3 գեղարվեստական:
Երբեմն մտածում եմ` Սևակն ավելի մեծ էր որպես գրո՞ղ, թե՞ իբրև գիտնական: Եզրահանգում եմ, որ գրող Սևակն ավելի զորավոր է, թեև գիտնական Սևակն էլ պակաս ինքնատիպ չէ: Իմ դեպքում գրականագետը խանգարել և այժմ էլ խանգարում է գրողին: Գրողը տանի, ժամանակս վատնում է գրականագետը:
Ս. Կ. – Ձեր երկար տարիների մանկավարժական փորձով քաջածանոթ եք մեր կրթական համակարգի խնդիրներին: Արդյոք ներկա համակարգն ի զորո՞ւ է լիովին բավարարելու ժամանակի պահանջները, համահո՞ւնչ է երկրի գիտական ու տնտեսական առաջընթացին:
Վ. Ե. – Մեր երկրում կրթական համակարգը չի կարող համահունչ լինել գիտական ու տնտեսական առաջընթացին, քանի որ կրթության ու գիտության վրա պետությունը գրեթե փող չի ծախսում: Իսրայելի նման երկիրը մի քանի տասնամյակի ընթացքում թռիչք ապրեց կրթության ու գիտության շնորհիվ: Եթե մի երկիր կրթության ու գիտության վրա փող չի ուզում ծախսել, ուրեմն այդ երկիրը ղեկավարում են ազգադավները:
Մեր կրթական համակարգը կտրված է աշխատաշուկայից. սա ամենամեծ բացթողումն է: Երկրի տնտեսությունը կարող է զարգանալ, եթե աշխատաշուկայի պահանջարկը բավարարող մարդկային ռեսուրսներ արտադրվեն: Մեր կրթական համակարգն ինքնանպատակ կադրեր է թողարկում, որոնք աշխատանք չեն գտնում և դառնում են կա՛մ գործազուրկներ, կա՛մ իրենց մասնագիտությանը ոչ համապատասխան աշխատանք են գտնում, որից էլ տուժում է տնտեսությունը: Կրթական ու գիտական ոլորտներում ևս մարդկային ռեսուրսների որակի խնդիր ունենք: Ով ասես գիտական աստիճան է ստացել և դարձել դասախոս, հիմա էլ ուզում են թացը խառնել չորին` բոլորին անվանելով դոկտոր. սա էլ հարցի մյուս անընդունելի կողմն է, որն արժեհամակարգի խարխլում կլինի:
Ս. Կ. – Ի՞նչ կասեք բուհական և դպրոցական դասագրքերի մասին: Չե՞ք կարծում, որ գիտության և քաղաքակրթության արագընթաց զարգացման պայմաններում մեր դասագրքերը կարծես «գնացքից ուշացողներ» են հիշեցնում:
Վ. Ե. – Մեր բուհերը չունեն բավարար ֆինանսական միջոցներ գիտության վրա ծախսեր կատարելու համար, մինչդեռ եվրոպական բուհերն իրենց բյուջեի 40 տոկոսը ծախսում են գիտության զարգացման վրա: Եթե բուհերը փող չեն ծախսում բուհական դասագրքեր ստեղծելու համար, էլ ինչի՛ մասին է խոսքը: Բուհերում դասագրքերի մեծ մասն այլալեզու է` հատկապես բնագիտական մասնագիտությունների համար: Եթե բուհական դասագրքեր են գրվում, ապա հիմնականում գրվում են բացառիկ գիտնականների մասնագիտական նվիրումի շնորհիվ. այլ խթանող գործոններ գրեթե չկան: Մինչդեռ պետք է մշակվեն գիտական կյանքը խթանող մեխանիզմներ, որպեսզի գրվեն նաև բուհական դասագրքեր: Եղած դասագրքերն էլ պետք է պարբերաբար վերահրատարակվեն` գիտության զարգացմանը համահունչ:
Ինչ վերաբերում է դպրոցական դասագրքերին, ապա այդ ոլորտը մեզանում կոռումպացված է եղել, շարունակում է մնալ այդպիսին` որակական առումով թողնելով իր բացասական հետևանքները: Սակայն որքան էլ առկա է այս վատ ավանդույթը, այնուամենայնիվ, կա նաև դրականը. այդ դասագրքերը գրված են ազգային արժեհամակարգի գիտակցմամբ, մինչդեռ վերջերս սկսվեց դպրոցական դասագրքերը նենգափոխելու մի քարոզ, որը, կարծում եմ, ազգադավ ծրագիր է և հեռանկար ունենալ չի կարող:
Ս. Կ. – Դուք հաճախ եք անդրադառնում նաև հայ ժամանակակից գրողների ստեղծագործություններին: Հետաքրքիր է արդի հայ գրականության Ձեր գնահատականը:
Վ. Ե. – Արդի հայ գրականությունն անչափ բազմաձայն է, քանի որ այն արդի հայ իրականության գեղարվեստական արտացոլումն է: Ակնհայտ է, որ տասնյակ տարիներ շարունակ դրսից ֆինանսավորվում են երկիրը ներսից մասնատելու ծրագրեր, որոնց լծված են բազմաթիվ ՀԿ-ներ: Արդյունքում` մեր իրականությունը լի է ազգային և ապազգային մտածողություն ունեցող մարդկանցով, որը բացահայտ նկատելի է նաև գրական կյանքում: Ինձ համար ընդունելի են ազգային և համամարդկային արժեքներ դավանող գրողները, որոնք գեղարվեստական արժեքներ են կերտում: Անընդունելի է այն բարձր գեղարվեստը, որ ազգադավ է և մարդատյաց, իսկ այդպիսիք ևս, ցավոք, կան մեզանում: Ուստի արդի գրականության մասին իմ գրախոսականները գրվում են նախ` ազգային ու համամարդկային արժեհամակարգի գիտակցմամբ, ապա նոր միայն` գեղարվեստականության չափանիշներով պայմանավորված:
Ս. Կ. – Թեև Ձեր գործունեության արդյունքը մատնանշող թվերն արդեն իսկ տպավորիչ են, այդուհանդերձ, մի քանի խոսք ապագա ծրագրերի մասին:
Վ. Ե. – Ես, իսկապես, ծրագրերի մարդ եմ. հստակ է իմ գիտական աշխատանքների տեսլականը, նպատակադրվել եմ հայ հին և միջնադարյան գրականության պատմությունը հասցնել ավարտին: Այս պահին տպագրել եմ «Հայ հին գրականության պատմություն»-ը` ակունքներից մինչև 9-րդ դար: Տպագրել եմ նաև «Գրիգոր Նարեկացին և 10-րդ դարի հայ գրականությունը» գիրքը, որն ըստ էության 10-րդ դարի հայ գրականության պատմությունն է: Այժմ աշխատում եմ 11-րդ դարի գրականության պատմության վրա և նպատակ ունեմ այն հասցնել մինչև 18-րդ դարը` ամփոփելով հայոց միջնադարի գրականության պատմությունը:
Արդի գրականությունը և գրականագիտությունը ևս իմ տեսադաշտում են: Տպագրել եմ «Արդի հայ գրականություն և գրականագիտություն» մենագրության առաջին հատորը, այժմ տպագրության է պատրաստ երկրորդ հատորը. այս աշխատանքը կունենա իր շարունակությունը: Կան բարձրարժեք գրականություն կերտող արդի գրողներ, որոնց անպայմանորեն պիտի անդրադառնամ ապագայում: Միաժամանակ պետք է գրախոսեմ արդի գրականագիտական արժեքավոր ուսումնասիրություններ, ստեղծեմ գիտության նվիրյալների դիմանկարներ, գրեմ գեղարվեստական արժեքավոր գրքերի առաջաբաններ: Մի խոսքով, ոչ միայն անցյալի մեր արժեքներն եմ վերարժևորում` այսօրվան ծառայեցնելու միտումով, այլև հայացքս ուղղել եմ արդի գրական ընթացքին` ժամանակավրեպ չլինելու և արդի գրականությանը ծառայելու մտասևեռումով:
Իսկ գեղարվեստական գործեր ծրագրելն անհնարին է, այն գալիս է անսպասելի, ասես երկնային ուժերի զորությամբ, թեև արձակը նաև աշխատասիրություն է պահանջում:
Զրուցեց Ս. ԿՈՍՅԱՆԸ
