ՀԱՆՁՆԵԼՈՎ Ի՛Ր ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Սամվել ԽԱԼԱԹՅԱՆՀԳՄ վարչությունը

շնորհավորում է դրամատուրգ, արձակագիր, երգիծաբան

ՍԱՄՎԵԼ ԽԱԼԱԹՅԱՆԻՆ

ծննդյան 70-ամյակի առթիվ

 

«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին

«Գ.Թ.» – Պարո՛ն Խալաթյան, նախ` շնորհավորանք Ձեր 70-ամյակի առթիվ և ընդունեք բոլորի մաղթանքը` լինեք առողջ, երջանիկ և ստեղծագործական նոր արարումներով հարստացած: 70-ն այն հանգրվանն է, որ ստիպում է հետադարձ հայացք գցել անցյալ եղած-չեղածի վրա: Ի՞նչ եք հաջողել, և ի՞նչ չի հաջողվել իրականացնել:

Սամվել Խալաթյան – Մաղթանքների համար շնորհակալ եմ և խոր զգացված, քանզի գիտեմ, որ դրանք անկեղծ են և մեր գրական ընտանիքի բարեկամներիս հոգուց են բխում: Յոթանասունը… 70-ն, իհարկե, փոքր տարիք չէ, և բնական է, որ հետադարձ հայացք ես գցում քո ապրած ու չապրած օրերի, տարիների վրա: Իմ գրական հունձքը հրապարակախոսական, լրագրողական տարբեր ժանրերով տպագրված հազարավոր հոդվածներն են (թերթի  խմբագրությունում երկարատև աշխատելն ընձեռել է այդ հնարավորությունը), հարյուրավոր գրախոսություններ, մենագրություններ, տարաբնույթ սցենարներ, տարբեր ժանրերով արձակ ու չափածո ստեղծագործություններ, 30-ից ավելի պիես, որից 25-ը  Հայաստանի և արտերկրի բազմաթիվ թատրոններում ունեցել են ավելի քան 60 բեմադրություն: Հրատարակել եմ 39 գիրք: Բայց եթե ինձ հարցնեին` որքա՞նն է այդ հունձքի աղունը, և ես, ինչպես հիմա, հակված լինեմ անկեղծության, դրանցից կթվարկեմ 10-15-ը:

Երբեմն գրողներն իրենց մասին համեստորեն ու  նազկտանքով ասում են. «Չգիտեմ` արդյո՞ք իմ ստեղծագործությունները կբռնեն ժամանակի քննությունը, արդյո՞ք մնայուն կլինեն»: Մինչդեռ, առաջին հերթին հարկավոր է «քննություն տալ» քո՛ ժամանակին: Իմ գրածները կարդացել, պիեսներիս բեմադրությունները դիտել են ժամանակակիցներս, գնահատվել եմ բազմաթիվ մրցանակներով ու պարգևներով, իսկ թե դարեր անց կկարդա՞ն, կբեմադրվե՞ն… առաջ Աստված, այդպիսի տենչանքների վրա միտք ու ժամանակ չեմ ծախսում: Ուզում եմ ասել, որ յուրաքանչյուր ստեղծագործողի, որպես կանոն, նախ իր ժամանակակիցն է գնահատում, և եթե դու  գնահատված ես, անչափ գոհ ու բավարարված պետք է լինես, որ ծառայել ես ժողովրդիդ, որ քո գեղագիտությունն ես ստեղծել, որը համահունչ է եղել ժամանակի ճաշակին ու ըմբռնումներին: Իսկ ամեն մի ժամանակահատված հաջորդի հիմքն է: Միով բանիվ, ինձ հաջողվել է այն, ինչը որ ուժերս ու ձիրքս հաղթահարել են, իսկ չհաջողվածների մեծ մասն իմ սերնդին բաժին ընկած, ընդհանուր ազդեցությունների, հանգամանքների  ու պայմանների «արդյունք» են:

Ամեն տարիք իր մտահոգությունն ու մտորումներն ունի: Մի խորիմաստ ասացվածք կա` «Ջահելը սխալ էլ կունենա»: Սրա գաղտնիմաստն այն չէ, որ անփորձ երիտասարդի սխալները ներելի են, այլ այն, որ ահելը սխալվելու իրավունք չունի: Ինչո՞ւ, գիտե՞ք… Որովհետև ջահելն իր սխալն ուղղելու ժամանակ դեռ ունի: Իմ տարիքի մարդիկ այդ հնարավորությունն արդեն չունեն, ուստի` չունենք նաև սխալվելու իրավունք:

«Գ.Թ.» – Ձեր ստեղծագործական ներկապնակը բազմաժանր ու բազմաշնորհ է` դրամատուրգ, բանաստեղծ, երգիծաբան, հրապարակախոս… Երբեմն այն տպավորությունն է, թե մի անձի մեջ իրարից  տարբեր ու անկախ այլ  Խալաթյաններ են ստեղծագործում: Այդպե՞ս է արդյոք:

Ս. Խ. – Ավելացրեք` իմ տեքստերով մի քանի երգերի երաժշտություն էլ եմ գրել, որոնք կատարվում են ու ընդունված են հանրության կողմից: Բայց երգել ու նկարել չեմ կարողանում, ապաշնորհ եմ…  Երազում էի դերասան դառնալ, դպրոցն ավարտելուց հետո երկու տարի աշխատեցի Վանաձորի Հ. Աբելյանի անվան պետթատրոնում` սիրող-դերասան: Ի՜նչ դերեր եմ կատարել, ի՜նչ կերպարներ կերտել… «Պեպոյում»` ձկան դերը, «Կապույտ ձիավորում»` կապույտն էի… Վռնդեցին: Ապաշնորհ էի: Բանաստեղծությունների երկու ժողովածու ունեմ հրատարակած, բայց ինձ լիարժեք բանաստեղծ չեմ համարում, բանաստեղծը գունեղային մեկ այլ եթերի ծնունդ է: Թատրոնում աշխատելն ինձ օգնեց լավ իմանալ բեմը, դրամատուրգ-ռեժիսոր-դերասան-հանդիսատես «խաղի» կանոններն ու նրբությունները, առանց որոնց թատերգություն չես ստեղծի: Հրապարակախոսական ժանրի  դասերն ստացել եմ լրագրողական աշխատանքում, ինչպես նաև ՀԿԿ քաղկոմում մշակույթի գծով հրահանգիչ, մարզպետարանում` տեղեկատվության բաժնի պետ աշխատելով, ուր զեկուցումներ, ելույթներ, ուղերձներ գրելու «մենաշնորհն» իմն էր: Դա էլ առանձնահատուկ ժանր է: Իրազեկ պիտի լինես պետական կառավարման ու հանրության խնդիրներին, ունակ` վերլուծելու դրանք և սպառիչ, սեղմ ու համոզիչ եզրահանգումներ անելու: Իհարկե, լրագրողական աշխատանքն ու չինովնիկությունը ջլատում են ստեղծագործողին, սակայն, ի վերջո, գոյատևելու, վաստակելու խնդիր ունես և երկբայության աքցանում ես հայտնվում… Գալով երգիծելուն, տատս կասեր` «Տվածուրիկ է»: Չի եղել մի ղեկավար կամ գործընկեր, չկա մերձավոր թե հեռավոր մեկը, ում մասին հումորային պատմություն հորինած չլինեմ կամ հումորով մի բան ակնարկած չլինեմ: Մի դեպք կամ ասված խոսք` փոքր-ինչ  «ծռում ես», անեկդոտ է դառնում: Ինքս ինձ էլ եմ երգիծում:

«Գ.Թ.» – Նեղացողներ չե՞ն եղել:

Ս. Խ. – Հազվադեպ, այն էլ` իմ մեղքով, երբ «դոզան» շատ է եղել: Ընդհանուր առմամբ, բոլորը գոհ են մնում, նույնիսկ մեկ-մեկ էլ խնդրում են նույն պատմությունն էլի պատմել: Սև հումոր չեմ սիրում: Առօրյայում ձգտում եմ սարկազմի չդիմել: Բայց երբ աններելի մի բանի եմ հանդիպում… սպանիչ է լինում ծաղրս, թեև, ինչ մեղքս թաքցնեմ, հետո փոշմանում եմ ու ինձ մեղադրելով` ապրումներ ունենում: Ներքին էությամբ ես դրամատիկ եմ, այսինքն` ողբերգության, կատակերգության, դրամայի, ֆարսի խառնուրդ: Մարդկանց մեծ մասը կատակերգությունն ու ֆարսն են տեսնում իմ մեջ: Մինչդեռ, եթե քննեք իմ կատակերգությունները, անեկդոտներն ու հումորները, դրանց մեջ նաև ցավ, մտահոգություն, ափսոսանք  կա… Այսպիսով, «իրարից  տարբեր ու անկախ այլ  Խալաթյաններ» չկան: Կա մեկը, ով իր ապրած կյանքի այլևայլ դրսևորումների «մոնոլիտն» է… Բայց իմ մասին շատ չխոսեցի՞, դեռ ոչ մի անգամ այսքան չէի «բացվել»:

«Գ.Թ.» – Ոչինչ, հոբելյարին ներելի է: Բայց որ խոսք գնաց ինքդ քեզ երգիծելու մասին, գուցե մի բա՞ն պատմեք:

Ս. Խ. – Տարիներ առաջ հայտնի երգչուհի Անահիտ Սահակյանը ցանկություն հայտնեց հանդես գալ Վանաձորում: Կազմակերպեցինք, և նրան` նվագածուների հետ, ուղեկցեցի Վանաձոր: Ճանապարհին Անահիտն ասաց, որ հոգնած է, համերգից առաջ որևէ մի տեղ հանգստանալ է պետք: Զանգահարեցի տուն, հայտնեցի, որ հյուրեր ունենք: Երբ շենքի բակում իջնում էինք մեքենայից, կինս պատշգամբում էր, ու ես բարձրաձայն հարցրի` «Մարդդ տանն ա՞»: Կինս թե` «Չէ՛, քանի չի եկել, համեցեք»: Անահիտը մռայլվեց ու մեքենայից չի իջնում, հարցնում է` էդ ո՞վ էր: Ասում եմ` կինս է, մեր տուն ենք գնում: «Խաբում ես,- չորեց,- աչքերից էլ երևում էր, որ անբարոյականի մեկն է…»:

«Գ.Թ.» – Քանիցս բարձրաձայնել եք հայ դրամատուրգիան միջազգայնացնելու կարևորության մասին: Իսկապես մտահոգիչ է տեղեկատվական ահռելի հնարավորությունների պայմաններում աշխարհի մշակութային  քարտեզի վրա կղզի մնալ: Ո՞րն է ելքը և ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ:

Ս. Խ. – Միջազգայնացնելու խնդիր ունի ոչ միայն դրամատուրգիան: Մեզանում կերպարվեստի, երաժշտական, գրական այլ ժանրերով փայլուն ստեղծագործություններ են արարվում, բայց «լամպն իր տակը լույս չի տալիս», և, մեծ չափով, տեղի հանրությունն էլ իրազեկված չէ: Խորհրդային տարիներին համոզված էինք, որ եթե «երկաթե վարագույրները» բացվեն, հայոց ստեղծագործական միտքը աշխարհ կզարմացնի: Անկախություն ձեռք բերելուց հետո պարզվեց, որ աշխարհն է մեզ զարմացնում` մեծ մասամբ անհեթեթ կերտվածքներով: Բայց սա դեռ չարիքի փոքրագույնն է, ոմանք սկսեցին կապկել նրանց և ապազգային, գեղագիտությունից զուրկ մոլախոտերով լցնել մշակութային դաշտը: Իբր` առաջադիմական է, դարի պահանջն է: Այ ձեզ մատաղ, միջնադարում ստեղծագործած Նարեկացին, որ ուղն ու ծուծով ազգային է, այսօր պակա՞ս առաջադիմական է ու պահանջված… Ես ձեր տված հարցից չհեռացա, մեր ունեցածն արտերկրում հանրայնացնելու գործում, չնչին բացառություններով, այդպիսիների մի ջոկատ է առաջ ընկած, բայց դա դեռ միջազգայնացում չէ: Անգլերեն գիրք հրատարակելը, արտասահմանում մեկ-երկու ցուցահանդես, համերգ ունենալը դեռևս ազգային արվեստի միջազգայնացում չէ: Դա պետք է արվի ազգային-պետական կառույցների և ստեղծագործական համքարությունների համագործակցությամբ` համալիր, երկարատև ծրագրով և պետական օժանդակությամբ: Անհատ ստեղծագործողները, թեկուզ հանճարեղ լինեն, այդ ասպարեզում անգործունյա են, որովհետև դա առաջին հերթին ռեսուրսներ ստեղծելու, միավորելու, կազմակերպելու գործ ու խնդիր է: Հարկավոր է բազմաճյուղ-բազմանպատակ պրոդյուսերական ինստիտուտ ունենալ, գրագետ թարգմանիչներ, երկրի ներսում տաղանդավոր ստեղծագործողների աճին ու գործունեությանը նպաստող օրենքներ, և այլն, և այլն, որը մեր իրականությունում ֆանտաստիկայի ժանրից է: Մենք մշակույթի, արվեստի, ստեղծագործական մտքի փայլուն պոտենցիալ ունենք և ունեինք մի պետական կառույց` Մշակույթի նախարարություն, որը փակվեց: Սա ողբերգություն է, ողբերգություն` բազմաթիվ արարներով, ներսի ու դրսի բացասական ուժերի և ազգային արժեքների միջև պայքարի դրվագներով: Էլի մի տասնամյակ, և վարագույրը կփակվի ավերակների տեսարանի վրա: Սա ծերացած մարդու հոռետեսություն չէ, պարոնա՛յք: Ազգն ու պետականությունը պահպանում է նրա մշակույթը, պաշտպանում է բանակը:

«Գ.Թ.» – Այսօր շատերն են շրջանառում «մշակութային դեպրեսիա» հոլովույթը: Համակարծի՞ք եք և արդյո՞ք զգալի է  իսահակյանական ոգու սովի շունչը:

Ս. Խ. – Սա նախորդ հարցի տրամաբանական շարունակությունն է: Ոգու սովի շունչը միշտ է եղել` դարերով: Այն իրեն զգալ է տալիս, երբ ստեղծարար ժողովուրդը ենթարկվում է հասարակական-քաղաքական լուրջ ցնցումների, վերափոխումների, երբ արարումների բարեհարմար ընթացքը  խաթարվում է:  Հիշելի ժամանակներում դա սկիզբ առավ դեռևս 4-5-րդ  դարերում` հեթանոսական հզոր մշակույթը կործանելուց և նոր-քրիստոնեականը ներմուծելուց հետո: Բարեբախտաբար, հայոց աշխարհիկ և հոգևոր խորամիտ գործիչներն ու ղեկավարները դրա դեմն առան` հայոց գրերի հայտնաբերմանն ու մաշտոցյան գրերի ստեղծմանը, հայոց ազգային մշակույթի, գրականության զարգացմանը նպաստելով: Եթե հետագա դարերն էլ քննելու լինենք, ապա, պատմական ճակատագրով, «ոգու երաշտը» հաճախակի է սպառնացել մեզ, եղել են նույնիսկ ամուլ տարիներ, որոնք հաղթահարվել են մեր ազգի վաղուց ի վեր ստեղծած հոգևոր ժառանգությամբ սնվելով, բանահյուսելով, վերաիմաստավորելով մինչ այդ ստեղծածը: Այսօր, այո՛, «ոգու սովի շունչը» զգացվում է  և է՛լ ավելի սպառնալից ու վտանգավոր է, որովհետև դրա առաջացման պատճառը ոչ թե մեր ժամանակակից արվեստի, մշակույթի ամլությունն է, այլ օտար և վնասարար խորշակի առջև մեր մշակութային ամրոցի դարպասները բացելը: Այդ դարպասների բանալիները պետական այրերի ձեռքում են, որոնցից ոմանք ազգային մշակույթի պահպանության ու պաշտպանության գործում Պետրոս Գետադարձի կրկնօրինակն են դարձել: Ես ամենևին դեմ չեմ այլ ազգերի ստեղծած մշակութային բարձրակարգ արժեքներին, քավ լիցի: Դրա համար էլ շեշտեցի օտարամուտի վնասարար տեսակը: Բանն այն է, որ այդ ամենն արվում է ծրագրված, նպատակադրված, ժամանակակից տեխնոլոգիաների կիրառմամբ, հոգեբանական ազդեցությունների միջոցներով, թիրախավորելով հատկապես երիտասարդությանը` հսկայական գումարներ մսխելով: Դա լուրջ, անչափ լուրջ հետևանքների կբերի և եկող տասնամյակներում կհանգեցնի իրական ու անշրջելի ոգու սովի: Սթափվել է պետք և կանգնեցնել այդ ընթացքը, քանի դեռ գահավիժման տանող անիվի սռնին կոփված է ավանդական քուրայում:

«Գ.Թ.» – Ի՞նչ կհորդորեր  և կուզենար ասել մեր ժողովրդին Սամվել Խալաթյանը, եթե համահայկական ամբիոն տրամադրվեր:

Ս. Խ. – Այդ հորդորը 87 տարի առաջ պատգամել է Մեծն Չարենցը` Արարատ-ամբիոնից. «Ո՜վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է»:

«Գ.Թ.» – 70-ը` 70, սակայն կյանքը շարունակվում է: Մի  քանի խոսք էլ Ձեր ապագա ծրագրերի մասին:

Ս. Խ. – Ստեղծագործողի ապագայի ծրագրերը միշտ փոխկապակցված են իր երկրի և Երկրի ապագայի հետ` լավատեսական աստիճաններով: Եթե նկատի ունենանք նաև, որ երկիր ասածդ հայերիս համար առաջին հերթին ընկալվում է բնօրրան, հայրենիք եզրույթներով, ապա լավատեսության հետ մտահոգություններն անխուսափելի են, մանավանդ` մեր պայմաններում, երբ պատերազմական վիճակ է, քաղաքական-հասարակական ներքին անհամաձայնություններ ու պայքար կա, սոցիալական դժվարություններ և այլն: Այդ ծիրում, հավատացած եմ, մեր ժողովրդի ներքին իմաստնությունը ակունքվելու է: Տառապալից է լինելու ինքնամաքրվելը, վերականգնվելը, ինքնատիրապետման սահմանները պահպանելը, բայց հաղթահարելու ենք այդ փորձությունը, և տա Աստված` առանց կորուստների լինի:

Ապագա անձնական ծրագրերս, եթե, իհարկե, 70-ից հետո մի քանի տարին  ապագա անվանենք, երկու «թղթապանակ» ունեմ` առտնին ստեղծագործական աշխատանք և երազանքների իրականացում: Առաջինի առումով` բազմաթիվ մտահղացումներ կան: Այս պահին էլ, գրասեղանիս վրա երեք պիեսների, պատմվածքների, էսսեների անավարտ ձեռագրեր են, որոնց ձեռք եմ զարնում ըստ օրվա տրամադրության ու ներշնչանքների: Դեռևս 2010-ին լույս տեսավ իմ «Փոքր քաղաքի մեծերը»  երգիծավեպի  առաջին մասը, և այժմ դրա շարունակությունն է շարադրվում:  Իսկ երկրորդ` երազանքների առումով, առանձին գրքերով գործերս տպագրելն է: «Թատրոն-դրամա» կայքն ու վերջերս կայքէջով լույս տեսնող «Դրամատուրգիա» հանդեսն իմ և մյուս դրամատուրգների համար արևաշխարհ դուրս գալու հնարավորությունն են ու մխիթարությունը: Պատմվածքների (նաև` երգիծական), բանաստեղծությունների ու պիեսների անտիպ ժողովածուներ կան, որոնք կուզեի գրքով տպագրված տեսնել: Գիրքը մեծ խորհուրդ ունի: Քո և ընթերցողիդ մատների շփումը գրքին ստեղծարար է, հարազատություն, համերաշխություն ու սեր սնուցող  յուրատեսակ միջոց է: Երանելի միջավայր, որ, ավաղ, մեզանում պակասում է:

Հուշեր գրելու մտադրություն չունեմ: Իմ հուշերը, դեպքերն ու դեմքերը գեղարվեստական խոսքով պարփակված են իմ ստեղծագործություններում:

 

Հարցազրույցը` Սամվել ԿՈՍՅԱՆԻ

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։