ԱՐՍԵՆ ՀԱՄԲԱՐՅԱՆ

 

ՀԳՄ վարչությունը

շնորհավորում է  բանաստեղծ,

արձակագիր, երգահան

ԱՐՍԵՆ ՀԱՄԲԱՐՅԱՆԻՆ

ծննդյան 50-ամյակի առթիվ

 

«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին

 

ՑՈՒԼՆ ՈՒ ՄԱՐՏԻԿԸ

 

Ցո՞ւլն եմ ես, թե՞ մարտիկը…

Ահա՛, ելանք բեմահարթակ և ձևացնում ենք, թե վախ չունենք ու իբր անհամբերությամբ սպասում ենք` երբ պիտի իրար խոցենք, որ մեզնից վայթած հատուկ արյունով պարպենք հասարակության անհագ պապակը: Մեզ եզրապարսպով առանձնացրել են մնացածներից. չգիտեմ հանուրի՞, թե՞ մեր անվտանգության համար: Գուցեև իրար չմիաբանվելո՛ւ համար: Սա մեզ առանձնացնողը միայն կիմանա: Ա՜յ, նա՛, այն ժողովրդավարը, որը շուտով, իբր թե տեղի տալով հանրության պահանջին, կազդարարի արյունամարտի սկիզբը: Մենք կմարտենք այնքան ժամանակ, մինչև որոշենք` որ մեկս է ավելի հատուկ. ո՞րսս, թե՞ որսորդս: Իսկ դա որոշվում է միայն արյան գույնով ու գնով: Ժողովրդավարը բարձրացնում է ձեռքը. հնչում են փողերը, ոռնում է ամբոխը: Մարտն սկսված է: Եվ Աստված գիտի, թե ինչպես կավարտվի: Իսկ մինչ այդ` տեսնես ո՞րն եմ ես. մա՞րդը, թե՞ գազանը:

Մա՞րդ… Չէ՜, էլ ի՞նչ մարդ: Մարդը վերջացավ այնտեղ, որտեղ սկսվեց մարտը: Մարտի՛կ… Մարտիկն եմ ես երևի, որ տատանելով արյունածուծ դրոշակս` փորձում եմ շշմեցնել ցուլին, հանել նրա հոգին, և ջղաձգված հանրության ձայնը: Սուսերս ավելի շատ խմբավարի տաք փայտիկ է հիշեցնում, քան սառը զենք: Եվ ամբոխը իգաձայն երգում է շարժումներիս հրամանով, ցուլը որձավարի պարում է  նրանց նվագի տակ, և ինձ թվում է, թե ես եմ վարում հանդեսը, քանզի ամեն վայրկյան կարող եմ մեկ-երկու խոցումով վերջակետ դնել: Սակայն ինձ դուր է գալիս ղեկավարելը` բազմակետը… Նայում եմ նրա` այդ ժողովրդավարի աչքերին և հայացքով ասում. «Հող ու փոշու մեջ թավալվող իմ այս դրոշակը  հզոր է, քան քո գլխավերևում ծածանվողը»: Նա կատաղած վեր է թռչում (ամբոխը պապանձվում է անմիջապես), աջ ձեռքի բութ մատը ցցելով` իջեցնում է խոցելու հրաման: Ամբոխը միաբերան վանկարկում է.

– Սպանի՛ր, սպա-նի՛ր…

Ես շարունակում եմ իմ խմբավարական աշխատանքը, ցուլն էլ` իր պարը` լաթիս հետամուտ, բայց հանդիսականներն այլևս ինձ չեն ենթարկվում:

– …Սպա-նի՛ր, սպա-նի՜ր…

Կրկին նայում եմ ժողովրդավարին, այժմ նրա՛ հայացքն է խոսում` ասելով. «Ես եմ վարում և` ոչ միայն հանդեսն ու այս ժողովրդին, այլ նաև ցլին ու քե՛զ, մարտի՜կ: Խոցի՛ր, խո-ցի՛ր, խո-ցի՜ր…»: Եվ նրա «խոցիր»-ները, ձուլվելով հասարակության «սպանիր»-ներին, սղոցելով ծակում են ուղեղս: Ես դեն եմ նետում արդեն անպիտան դրոշակս ու պատրաստ կանգնում եմ ցուլի առջև: Նա էլ է կանգ առնում, մե՛րթ նետված դրոշակին է նայում, մե՛րթ ինձ` ռունգերը փնչացնելով և սմբակները դոփդփելով գետնին: Բայց ո՛չ, ես չեմ ենթարկվի այլոց հրամանին: Այս ցուլի աչքերն առավել քան հարազատ են ինձ: Բացի այդ, եթե նրան խոցեմ` կհոսի նրա՛ ալ արյունը և հասարակությունը կընդունի հենց նրա՛ հատուկությունը բոլորի, այդ թվում և ի՛մ նկատմամբ: Լավ է ես խոցվեմ, իմ արյունը թող ցուցանվի, չէ՞ որ այն նվազ կարմիր չէ: Այստեղ խոցվողն է հատուկը: Խոցողը կհասարականա` կնմանվի ամբոխին ու իր, այսպես կոչված, ընտրյալ առաջնորդին:

Եվ ես պարզում եմ թևերս` ինձ վրա հրավիրելով ցուլին: Իսկ նա, հարձակվելու փոխարեն, իմ բաց կուրծքը տեսնելով, ետ-ետ է գնում, այնքան, մինչև ես կրկին սուսերս առաջ եմ մեկնում: Ա՜յ քեզ բա՜ն, մի՞թե նա էլ ի՛նձ չի ուզում սպանել: Աստված իմ, ե՞ս եմ մարտիկը, թե՞ այս գազանը:

Գազա՞ն: Էլ ի՞նչ գազան: Գազանն ավարտվեց այնտեղ, որտեղ և մարտը: Հիմա սա կենդանի է` ցո՛ւլ: Ցո՛ւլն եմ ես երևի, որ, թափահարելով պոզերս, կարող էի ընդամենը մեկ ակնթարթում թափել այս մարտիկի փորոտիքը և այդպիսով ավարտել հանդեսը, բայց ձևացնում էի, թե տարված եմ իր դրոշակով և գլուխս կախ հետապնդում էի, իբր չհասկանալով, որ նպատակը դա չէ, դա ընդամենը մի մեռած ու անիմաստ լաթի կտոր է:

Բա հիմա ի՞նչ անեմ… Ո՞նց խաբեմ ինձ, նրան, այս ժողովրդին և իրեն հաստավիզ երևակայող այդ ժողովրդավարին, որը մինչև այս պահը ցուլի խորոված ուտելու ախորժակ էր պահում, իսկ այժմ ավելի տենչում է արյունն այս մարտիկի: Մարտի՞կ: Էլ ի՞նչ մարտիկ: Մարտիկն ավարտվեց այնտեղ, որտեղ և գազանը: Մարտից հետո մա՛րդ է նա: Սրանք բոլորը սոված են իմ մսին, սակայն առավել ծարավ են մարդու արյան: Դա է միայն, որ այսօր կհագեցնի նրանց: Բայց ես չեմ ընձեռի նման հնարավորություն, մանավանդ հիմա, երբ մարդը բացվել է իմ առաջ:

Ի՞նչ անեմ… Կրկին հարձակվեմ արյունոտ լաթի վրա՞: Ախր այն չի շարժվում այլևս: Մի հասարակ խելառի տեղ կդնեն ինձ, մինչդեռ ես ուզում եմ խե՛նթ երևալ, լինել առանձնահատուկ: Դրա համար պիտի խոցվեմ, թող իմ արյունը ցուցանվի: Ես չեմ ուզում նմանվել այս անատամ գիշատիչներին և հատկապես այդ գլուխը կորցրած, կատաղած ցուլի արնոտ աչքերով գլխավոր գլխակերին` ժողովրդավարին: Թող իրենք նմանվեն ինձ: Ես այսպես` պոզերս հողին ուղղած, կվազեմ և կցատկեմ ուղիղ մարտիկի սուսերին: Բայց ինչո՞ւ է նա ետ-ետ գնում և ինչո՞ւ է սուսերը կրկին մի կողմ քաշում: Ա՛յ քեզ բա՜ն, նա իրո՛ք չի ուզում սպանել, նա գերադասում է, նախընտրում է, ձգտում է պոզահարվել: Խոցվողն է այսօր առանձնահատուկը: Իսկ ամբոխը դեռ պահանջում է. «…Սպա-նի՛ր, սպա-նի՛ր…»: Ի՜նչ հաճույքով կպատռեի այս բղավողների փորերը, մանավանդ այդ բութը վար հրամայողինը: Այ այսպե՛ս, միայն թե հաղթահարեմ այս պատնեշը և կթափեմ քո անտակ փորահորը, գիշատի՛չ:

Բայց ափսոս, ավա՜ղ, չափազանց բարձր են պարիսպները…

– …Սպանի՜ր, սպա-նի՛ր…

Մա՛րդ, ինչո՞ւ ես ապշած նայում ինձ: Երևի դու էլ ես հիմա ինձ պես մտատանջվում, թե` Աստված ի՜մ, ցո՞ւլն եմ, թե՞ մարտիկը:

– … Սպա-նի՛ր, սպա-նի՜ր…

Եվ մենք նայում ենք իրար, ժպտում ու գրկաբաց նետվում մեկս մյուսին ընդառաջ, որ իբր փարվենք միմյանց` որպես վաղեմի և մշտական հարազատների մի զույգ, բայց վերջին պահին երկուսս էլ ոստնում ենք օդ և արձակ կրծքներս դեմ տալիս մեկմեկու խոցիչներին… Ու երկուսով, խոցված-խոյահարված, գրկված, արյուններս միախառնած, տապալվում ենք հողին:

Ամբոխը պապանձվում է տեսածից, իսկ ժողովրդավարը, իր արհեստավարժներով հանդերձ, այդպես էլ չի կարողանում բաժանել ու որոշել, թե որիս արյունն է գերառանձնահատուկ: Այսպես ավելի ճիշտ է, քանզի հասարակությունը չպիտի կարողանա դասակարգել հատուկությունը: Նրան բավական է և այնքանը, որ ըմբռնի մեր զույգի՛ ազնիվ հատուկությունը` իր գիշատիչ, գորշ, իբր թե ժողովրդավարական հասարակության համեմատ, որն էլ հենց կուլ կտա իրեն մի օր:

Եվ բնավ էլ կարևոր չէ, թե որն եմ ես` Ցո՛ւլը, թե մարտի՛կը:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։