Վերջապես սիրահարվել էր:
Բայց…
Սիրահարվել է՞ր որ…
Անհամբեր այդ օրվան սպասող մայրն ասել էր.
– Թե սիրահարվելն էլ ինչպես է լինում որ…
Նայել էր մոր աչքերի խորքը. իրենց երկրում գրեթե ընդունված սահմանային տարիքին արդեն հասնող, ոչ մեկին չհավանող և ձեռքը խնդրողներին աջ ու ձախ մերժող դստեր երջանկությանն արդեն թեականորեն նայող մի հայ մա՜յր…
Եվ մայրը փախցրել էր հայացքն ու հազիվ լսելի.
– Իսկ քո ասածը, որ բնավ էլ սիրահարվելը չէ, այլ տարիների հետ եկող մեծ ու շունչ կտրող, անպարագիծ սերը քառապատիկ է բախելու դուռդ` ամուսնուդ կես ժամ ուշանալու, երեխայիդ ամենափոքրիկ, պատահական տնքոցի, պահի մեջ քեզ անլուծելի թվացող մեծ ու փոքր խնդիրների, մեծ ու փոքր հուզմունքների տեսքով, որոնց կարող էիր ավելի վաղ տարիքում նաև չդիմանալ…,- քրթմնջոցով դիմել դեպի դստեր ննջասենյակի դռները:
Բարեհոգությամբ ժպտացել էր մոր հետևից. «Ահա և` հարյուր ութսուն աստիճանով շուռ տալով (նույնիսկ մտքում, նույնիսկ կատակով չասելով` «նենգափոխելո՜վ») հոգուդ մեջ կուտակվածը` ցույց տվեցիր ճանապարհս…»:
Եվ ահա` սիրահարվե՜լ էր:
Բայց…
Սիրահարվել է՞ր որ…
Եվ մոր անկեղծ հավանությամբ ու հոր ջերմ օրհնությամբ նախ` նշանվել, ապա և ամուսնացել էր…
Երբ ավարտին էր մոտեցել արտասահմանյան ճանապարհորդությամբ նշանավորված մեղրամիսը, վերադարձել էին իրենց նոր ու հարմարավետ, երջանկություն խոստացող «բույնը», որտեղ ամեն ինչ ճիշտ էր. ճիշտ հաշվարկված, ճիշտ ընտրված, ճիշտ դասավորված, ճիշտ… Որտեղ երիտասարդ կնոջը թվում էր, թե ճշտապահ, ճշտախոս, ճշտա… ամուսնու կողմից ոչ միայն տան ժամացույցներն են ղեկավարվում, այլև… ժամանա՛կը:
Եվ ամեն ինչ ճիշտ էր ու… լա՛վ:
Եվ տարին ծանրանում էր տարվա վրա, և հյուր եկող մոր ու սկեսրոջ` ջերմությունից հալվող ժպիտների խորքում նա չէր կարող չզգալ իրեն (ոչ դեմքին) ուղղված թաքուն ու հետախուզող հայացքները…
Եվ լռում էին նրանք, և լռում էին իրենք, և լռում էին բժիշկները. ինչպես կարող էին բոլոր տեսակետներից իրար այնքա՜ն հարմար ու առողջ երկու մարդիկ… որոնցից մեկն աշխարհի և կնոջ իսկ աչքից ու ականջից թաքուն շոյում էր նրա գլուխը, իսկ մտքում… իսկ մտքում` «Փոքրիկս» հեգում, իսկ «փոքրիկը», անտես կերպով հենվում էր ամուսնու ամուր ու վստահելի ուսին` «Սիրելի՜ս»…
Եվ ամեն ինչ ճիշտ էր ու լա՛վ:
Բայց տարին ծանրանում էր տարվա վրա, և մոր ու սկեսրոջ մտքներում անխափան աշխատող օրացույցն արդեն գրանցում էր երրորդ տարվա ավարտը…
***
Հաշվարկներով ծանրաբեռ քառօրյա գործուղումից վերադարձած կինը ժպտացել էր ամուսնուն ու փլվել մոտիկ բազկաթոռին.
Բարի երեկո:
Եվ ամուսինը.
– Բարի,- էր ասել, ասել էր` բարի ու ասել էր,- հոգնած ես,- հարց չէր տվել ու պատասխանի չէր սպասել, այլ հոգատար հարազատի ջերմությամբ` պարզապես նշել ակնառու փաստը. «Հոգնա՜ծ ես»:
– Հա՛, մի քիչ:
– Ընթրիքը պատրաստ է:
– Չեմ ուզում: Իսկապե՛ս հոգնած եմ:
– Ուրեմն` ցնցուղ և անկողին:
Շնորհակալությամբ նայել էր ամուսնուն և տաք ու սառը կտրուկ հերթագայությամբ հանգստացնող ցնցուղից հետո մոտեցել, համբուրել այտն ու.
– Բարի գիշեր,- մաղթել:
– Լո՜ւյս բարի:
Որքա՞ն էր քնել` ժա՞մ, թե` վայրկյաններ, երբ, արթնացնելով ամուսնուն` վեր էր թռել սեփական հեկեկոցից:
– Ի՞նչ պատահեց,- ավելի շատ վախեցած, քան` զարմացած, իրար էր անցել ամուսինը,- ի՞նչ պատահեց:
– Չը-գի-տե՜մ…- մի կերպ վանկարկել էր կինը,- չը-գի-տե՜մ…
– Երևի երա՞զ ես տեսել:
– Բայց…- շունչը ետ բերելու փորձ էր կատարել կինը,- բայց-չեմ-հի-շո՜ւմ… – Ո-չինչ-չեմ-հի-շում…
«Փոքրի՜կս»,- արդեն` իսկապես տեղին, մտքում փաղաքշել էր նրան ամուսինը` «փոքրի՜կս»,- և ապա` ջրով բաժակը մոտեցնելով նրան,- հանգստացիր,- ասել,- հանգստացիր` դա կարող է նաև գերհոգնածությունից լինել,- հետո` գյուտ արածի նման, ժպտացել էր,- գուցե դո՞ւրս գաս աշխատանքից…
– Ո՜չ,- վախեցել էր կինը,- ո՜չ…
– Լավ,- պատասխանել էր ամուսինը,- լա՛վ, իսկ առայժմ հանգստացիր ու աշխատիր քնել և լավ կլինի` չփորփրես միտքդ` մոռանաս ու քնես,- ու ժպտացել,- իսկ ես` կհսկե՜մ…
– Գը-նամ-լը-վաց-վե՜մ…
– Գուցե գա՞մ քեզ հետ:
– Ոչ-ո՜չ…
Սառը ջուրն իսկապես հանգստացրել, ապա և պարզել էր միտքն ու կանգնեցրել երազն ու իրականությունն իրար խառնող հեռավո՜ր, երազից էլ թափանցիկ ու անիրական թվացող մի իրականության և թանձրացյալ` որպես իրականից էլ իրական դարձած և իրեն արդեն երրորդ անգամ այցելած երազի դեմ հանդիման…
Քսանմեկ տարին հազիվ բոլորած, տնտեսագիտականը գերազանց ավարտած աղջիկը (ձախակողմյան հարևանուհին մորն ասել էր. «…թե էդքան սիրուն աղջկա ինչի՞ն էր պետք դիպլոնը,- հենց այդպես` դիպլոնը և ոչ թե` դիպլոմը,- էն էլ` կարմի՜ր` պա-պա-պա…», իսկ մայրը շրջվել էր դեպի իրեն շնորհավորող աջակողմյան հարևանուհին և,- «Դիպլո՛նը», որ երեխաս չի ստացել օժիտի համար, միակ բանը չէ, որ տանելու է մեր շեն տանից»,- և ձախակողմյան հարևանուհին` աջակողմյանին ասել էր` զարմացած. «Ի՞նչ մի վատ բան ասի որ…»)…
Եվ ուրեմն. քսանմեկ տարին հազիվ բոլորած, տնտեսագիտականը գերազանց ավարտած աղջիկը մորն ասել էր.
– Գնում եմ Էջմիածին:
– Ինչո՞ւ,- ինքն էլ իր հարցից զարմացած`ասել էր մայրը, և ապա`ժպտալով,- արի եկող կիրակի գնանք` ես էլ էի ուզում գնալ:
– Ի՞նչ է պատահել` եկող կիրակի էլ կգնանք. հիմա մենակ եմ ուզում գնալ:
Մայրն այլևս չէր պնդել. եկող կիրակի, ուրեմն` եկող կիրակի…
Բայց…
Եկող կիրակի չէ՛ր գնացել:
Չէի՜ն գնացել:
Քանզի` այդ կիրակիից մինչև եկող կիրակին ընկած ժամանակը պետք է ոչ թե ընդամենը յոթ օր տևեր, այլ դառնար անսահման երկար մի ժամանակ` ուղիղ յո՜թ օր, որից մինչև անցած կիրակին` նա դեռ քսանմեկ տարեկան էր. տնտեսագիտականը գերազանց ավարտած ու ողջ աշխարհն իրենը համարող, աղջնակի նման քսանմեկ տարեկան մի աղջիկ, որ` ժպտալով (հոգու մեջ հարցականներ չկային, ամեն ինչ լա՜վ է, շա՜տ լավ)` բազում մոմերի կրակված լեզվակներից մեկից կպցրել էր իր մոմը. «Ես եկա՜…», հետո վեր կացել ու մոտեցել հաղորդություն ստանալուն պատրաստ կանգնածների շարքին…
Եվ մայրաքաղաք…
Մտքում սխալների` ոչ մեկին, նույնիսկ իրեն պետք չեկող ուղղում կատարեց. «Տո՛ւն, և ոչ թե` մայրաքաղաք, հո ինքը եկվոր չէ՞. մայրաքաղա՜ք…»:
Եվ տուն հասցնելուն կոչված գրեթե դատարկ մի ավտոբուս սպասում էր կանգառում:
Մոտեցավ, բայց ցանկանալով ճանապարհ տալ քնած երեխային գրկած երիտասարդ տղամարդուն` ետ քաշվեց:
Բայց իր տեղն իմացող երեխահայրը, չընդունելով «հրավերը», գլխի շարժումով բարձրանալու նշան արեց:
Բարձրացավ: Զբաղեցրեց երրորդ շարքի ազատ տեղը: Հետո նկատեց դիմացի նստարանը զբաղեցնող երիտասարդ հայրիկին, որի գրկում հորանջելով արթնացավ երկու-երկուսուկես տարեկան աղջնակը… հրեշտա՜կը, որ հոր ուսի վրայով նայեց իրեն ու… թաթիկները պարզելով` մի պահ սպասեց, որ երևի անծանոթ մորաքույրը գրկի իրեն: Եվ «անծանոթ մորաքույրը», այսինքն` ինքը, ժպտաց սրտաբաց երեխային ու պայուսակում մի կոնֆետ գտնելով` պարզեց նրան:
Հայրիկը (ինքը հետո պիտի հիշեր նրա փոքր-ինչ գունատ այտերը ծածկող դարչնագույն մորուքը) երեխային պառկեցրեց ձախ թևի վրա և, թեթևակի տարուբերելով, կամացո՜ւկ` օրորոցայինի նման շշնջաց` քնի՜ր: Բայց երեխան դարձավ իր նախկին դիրքին ու ձեռքերը… թաթիկնե՜րը պարզելով անծանոթ մորաքրոջը և ձգվելով դեպի նա. «Ես իմ մամայի՜ս եմ ուզում»,- պահանջեց:
Անհարմար վիճակում հայտնված աղջիկը դեմքը շրջեց դեպի պատուհանը, բայց երեխան ավելի ձգվեց դեպի նա ու ձայնը ավտոբուսով մեկ գցեց գլուխը.
– Ես-իմ-մա-մա-յիս-եմ-ու-զո՜ւմ…
Հետևի շարքում տեղավորված տարեց կինը չշշնջաց, այլ բոլորի համար լսելի ասաց կողքի` նույնպես տարեց տղամարդուն.
– Թե ինչո՞ւ են իրենց տան վեճը դուրս բերում փողոց` դարձնում թամաշայի առարկա. գրկի՛ր երեխայիդ, էլի…
– Ասա է՜,- տարեց կնոջը տեղը-տեղին արձագանքեց տարեց տղամարդը,- ասա է՜… Հիմիկվա ջահելնե՜րը…
Ո՛չ տարեց տղամարդու խոսքի շարունակությունը, ո՛չ էլ երրորդի կամ չորրորդի խոսքերն արդեն չէին հասնում աղջկա դժժացող ականջներին… Առաջին պահ նա ցանկանում էր իջնել ու փախչել այդ երեխայից էլ, իր «մեծ մեղքը» քննադատող այդ` գրեթե արդեն լիքը լցված ավտոբուսից էլ, ինքն իրենից էլ… Բայց ո՞ւր. չէ՞ որ ինքն այդպես կհաստատեր…
Իսկ խեղճ. «Ես-իմ-մա-մա-յիս-եմ-ու-զո՜ւմ…»,- երեխան արդեն «կոտորում էր ինքն իրեն»` «Ես-իմ…»:
Քրտինքը քունքերից ու ծոծրակի մազերից առատորեն լցվում էր ականջները, հոսում վզին, վզից` դեպի կուրծքը…
Երևի նույն վիճակում էր նաև արագ-արագ շնչող երիտասարդ հայրիկը, որ ոչ մի կերպ չէր կարողանում հանգստացնել` «Ես-իմ…»,- երեխային:
Օգնության հասավ քանի՜ տարի առաջ մահացած տատը. «Վե՛ր կաց: Հանգիստ վեր կաց. մեղք է այդ երեխան, վե՛ր կաց»: «Տա՜տ…»: «Դու այս տարիքում մի նկար ունես, տուն որ հասնես` նայի՛ր, թե սա որքա՜ն է նման քեզ»:
Ավտոբուսը շարժվեց:
Մի հարցնող լինի, թե այդ խեղճ երեխան ի՞նչ կապ ունի ձեր վեճերի… գուցե և` կռիվների հետ,- հենց այդպես. «…ձեր վեճերի… գուցե և` կռիվների հետ»,- քրթմնջաց կողքի շարքից մեկ այլ կին:
«Վե՛ր կաց,- եթե հնար ունենար, թևից կքաշեր տատը,- հո չե՞ս ուզում, որ պայթի էս երեխի սիրտը: Վե՛ր կաց»:
Վեր կացավ: Ոտքերը… Թվում էր, թե ընդամենը մեկ քայլով դիմացի նստարանից բաժանված տարածությունը հալված թուջով լցված ու ծանրացած ոտքերը կտրեցին ուղիղ մեկ ժամում…
Հարկ չեղավ հայրիկից պահանջել երեխային, հարկ չեղավ փայտացած ձեռքերը պարզել հեկեկացող. «Ես-իմ…»,- երեխային, հարկ չեղա՜վ… Նա արդե՜ն իր գրկում էր…
Իսկ քրտինքը հորդառատ անձրևի նման թափվում էր ու թափվում…
– Բա ո՜նց,- հետևի նստարանից լսվեց տարեց կնոջ բարեհոգի, այսինքն` երիտասարդ կնոջ նմանօրինակ մեղայականը թեև պատշաճ գնահատած, սակայն այդ գնահատականը` ի խրատ բոլոր ներկա և ոչ ներկա ջահելներին լսելի դարձնելու ձգտումով լի ձայնը,- բա ո՜նց, թե չէ…
Եվ քրտինքը հորդառատ անձրևի նման դեռ թափվում էր ու թափվում…
Ավտոբուսը…
Ավտոբո՛ւսը, և ոչ թե դրա ուղևորները, թեթևացած շունչ քաշեց ու սլացավ առաջ, իսկ երեխան, աղջկա վզին փաթաթված ու դեռևս երբեմն-երբեմն սնկրտացող երեխան` գլուխը հենած աղջկա լանջին ու փոքրիկ քթիկն էլ հպած նրա կրծքածալքին… քնե՛լ էր:
Ամոթի և անհարմարության զգացումից (այ քեզ պատմությո՜ւն) «մեռնող» ու ոչ մի այլ բան չհիշող աղջիկն ինքն էլ կամաց-կամաց հանդարտվեց…
Մոտենում էին… Մայրաքաղաքի՛ն, մե՜ծ ու բոլորի՛ մայրաքաղաքին:
Երբ ավտոկայանի տարածք մտած ավտոբուսում արդեն հատուկենտ ուղևորներ էին մնացել, երիտասարդ հայրիկը մոտեցավ վերցնելու երեխային, բայց աղջիկը, անձայն` իջնելու նշան արեց և նրա հետևից զգուշությամբ իջավ ու նրան պարզեց երեխային:
– Շնորհակալություն,- աղջկանից առավել շփոթված` մի կերպ թոթովեց երիտասարդ հայրիկը,- շնորհակալություն և… Եվ, ներեցե՜ք. նրա մայրն այնքա՜ն նման էր ձեզ:
Եվ աղջիկը նոր միայն սևեռվեց այն հպանցիկ մտքին, որ երիտասարդ տղամարդն անչափ տխուր է, և մորուքն ընդգծում է նրա դեմքի դալկությունը:
– Ոչինչ, ոչինչ,- շշուկով պատասխանեց աղջիկը և զգուշությամբ նրան փոխանցեց թանկագին «բեռը»,- որ միևնույնն է` արթնացավ ու դարձյալ բռնեց աղջկա ձեռքը, որը վերջինս ետ քաշեց վախեցած ու… փախավ` ականջների ու սրտի մեջ տանելով. «Ես-իմ-մա-մա-յիս- եմ-ու-զո՜ւմ…»,- լացի ձայնը…, որ կեսգիշերին վեր էր թռցրել նրան քնից, ու նա, չարթնացնելու համար կողքի ննջասենյակում քնած ծնողներին, բարձի մեջ լաց էր եղել` «Ես-իմ…»` երկու-երկուսուկես տարեկան փոքրիկի նման…
Եվ…
Եկող կիրակի չէ՛ր գնացել…
Չէի՜ն գնացել:
Քանզի` այդ կիրակիից մինչև եկող կիրակին ընկած ժամանակը պետք է ոչ թե ընդամենը յոթ օր տևեր, այլ դառնար անչափելի երկար մի ժամանակ` ուղիղ յո՜թ օր, երբ պիտի կրկնվեր երազը, որից մինչև անցած կիրակի օրվա պայծառ առավոտը նա դեռ քսանմեկ տարեկան էր. տնտեսագիտականը գերազանց ավարտած ու ողջ աշխարհն իրենը համարող, աղջնակի նման քսանմեկ տարեկան մի աղջիկ, ում հոգու մեջ դեռ երկվություններ ծնած. ո՞վ է ինքը` օտար երեխային մերժելով իր կյանքն ապրելու կոչած մեկը, թե՞…
«Թե»-ն ինքն արդեն մերժել էր իր փախուստով… Իսկ գուցե… Իսկ գուցե երեխայի անմեղ. «Ես-իմ-մա-մա-յի՜ս…» լացն է ծլարձակել հոգում. «Բա որ մի օր քո՛ երեխան ձեռքերը պարզի օտար մեկին. «Ես-ի՜մ…» հարցականները չկային, և ամեն ինչ լա՜վ էր, շա՜տ լավ…
Եվ տարիներն անցել էին, և մայրը ցավով էր նայել ձեռքը խնդրողներին աջ ու ձախ մերժող, ավելին` ոչ մեկին չնկատող անթերի դստեր հետևից. «Չէ՛, երեխիս գլխին հաստատ մի բան արել են…»:
Եվ, ահա՛, վերջապես սիրահարվել էր:
Բայց…
Սիրահարվել է՞ր որ…
***
Եվ հաշվարկներով ծանրաբեռ քառօրյա գործուղումից վերադարձած կինը «բարի գիշեր» էր մաղթել ամուսնուն ու… կեսգիշերին արթնացնելով նրան` վեր էր թռել սեփական հեկեկոցից. «Ես-իմ…»,- իրականությունն անորսալի երազ, ու երազը իրականությունից էլ իրական դարձրած. «Ես-իմ…» երեխայի ու… սեփական հեկեկոցից…
Վեր կացավ.
– Գը-նամ-լը-վաց-վե՜մ…
– Գուցե գա՞մ քեզ հետ:
– Ոչ-ո՜չ…
Մինչև վերջ բացեց ջրի ծորակը, որ խշշացող ջուրն իր հետ տանի ոչ միայն արցունքները, հեկեկոցը, այլև`«Ես-իմ…» կրկնված երազը.
– Դու նորի՜ց եկար…
Այնպես էր խոսում` կարծես դեռ երազի մեջ է ու. «Ես-իմ…» երեխան էլ դեռ կողքին է.
– Դու նորի՜ց եկար:
– Այլևս,- մեծի նման` առանց լացի, ասաց երեխան,- այլևս չե՛մ գա:
– Ոչ-ո՜չ, մի՛ գնա, մնա…
– Ես վաղո՜ւց եմ գնացել:
– Ին-չո՜ւ…- կոկորդին կանգ առավ զսպված հեկեկոցը,- ին-չո՜ւ…
Աղջնակը ժպտաց մեծի նման, և կինը տեսավ, որ նա ժպտալ էլ գիտի.
– Դու չվերցրեցի՛ր ինձ:
– Բայց-ես… Ես-չը-գի-տե-ի՜…
– Դու վախեցե՛լ էիր:
– Մի ամբողջ ավտոբո՜ւս…
– Այո՜… Եվ դու վախեցա՜ր…- նա մի պահ լռեց և ապա,- իսկ ես, միևնույնն է` գնալու էի:
– Բայց ին-չո՜ւ…
– Երևի այդպես էր որոշված, բայց ես` ամեն ինչ, այսինքն` ամենակարևորը կորցրած երկուսուկես տարեկան մի մեծ մարդ, քեզ տեսնելով` ուզեցի մնալ, իսկ դու` կյանքդ դիմացդ` քսանմեկ տարեկան մի երեխա, պիտի վախենայիր ու փախչեի՜ր:
– Ե՜ս…
– Ասացի` դու կապ չունե՛ս:
– Բայց դու տարար իմ ամբողջ սե՜րը…
– Ես հիմա եկել եմ` քե՛զ վերադարձնելու այն:
– Մի-գը-նա՜,- այժմ արդեն խնդրողն ու հեկեկացողն ինքն էր, իսկ փախչել պատրաստվողը` երեխա՛ն,- մի՜- գը-նա՜…
– Ասացի չէ՞. ես արդեն գնացել եմ և այլևս չեմ գա… Բայց դու,- աղջնակը նորից ժպտաց մեծի նման,- բայց դու կունենաս քո՛ փոքրիկը` իմ նվերը քե՛զ:
– Դու-է-իր իմ նը-վե՜-րը… Իմ մի-ա՜կ ու թան-կա-գին նը-վե-րը… Մի-գը-նա՜…
– Մոռացի՛ր, ինչպես մոռանում են կորցրած նույնիսկ ամենաթանկագին նվերը: Մոռացի՛ր, հենց հիմա՛ մոռացի՜ր:
Ջրից տարածվող զո՞վն էր շոյում մազերը, գլուխը, սրբում արցունքները, թե՞…
Որքա՞ն ժամանակ հետո դադարեց մազերի ու գլխի շոյանքը, ապա և` կամաց-կամաց դադարեց հեկեկոցը, լացը… Ի՞ր հեկեկոցը… Ի՞ր լացը…
Դարձյալ սառը ջուր ցողեց դեմքին ու նայեց հայելուն, որից ժպտում էր… անդրադառնո՜ւմ էր մի անծանոթ ու… ծանո՜թ, քսանմեկամյա, չհոգնած, կյանքը դիմացը մի աղջիկ, ում ասաց.
– Բարև՛:
Ասաց`«Բարև», ու հաստատուն քայլերով գնաց դեպի ննջասենյակ, դեպի անժամանակ արթնացած ու իրե՛ն սպասող ամուսինը:
