Տեսնես այս գիշեր ինչու հիշեցի քեզ, Էռնա: Երևի այն պատճառով, որ լիալուսինն իմ պատուհանից ժպտում էր մտերմիկ ու հեշտ մատչելի թվացող բացսիրտ աղջկա նման: Բայց ախր ես գիտեմ, թե որքան խաբուսիկ ու ցնորական կարող է լինել իմ առաջին տպավորությունը: Ով գիտե, քեզ հիշեցի նրա համար գուցե, որ պատուհանիս մոտ կանգնած, աստղալից երկնքին նայելիս տեսա արծաթափայլ մի կետ: Գնում էր արագ: Աստղերը կանգնած էին, ինքը գնում էր, և առկայծում էին գույնզգույն լույսերը: Եթե առկայծող լույսերը չլինեին, կմտածեի, թե արբանյակ է, բայց ես իմ անքնության հետ կռվելիս լավ եմ ուսումնասիրել գիշերային երկինքն ու տարբերում եմ աստղը մոլորակից, ինքնաթիռն` արբանյակից:
Լուսամուտի ապակին բարակ ու թափանցիկ` ինձ թաքցնում է դեկտեմբերյան սառնամանիքից այնպես, ինչպես տարիներն էին հիշողությանս ծալքերում թաքցրել օգոստոսյան արևով ներծծված այն օրը, Էռնա:
Ես «մարյակ» տղա` մեկուկես տարի ծառայելուց հետո արձակուրդ էի եկել: Օգոստոսին գյուղը մեղվափեթակի նման աշխատում է, իսկ ես հանգստի էի եկել: Հանգստացա` մի երկու օր ոչինչ չանելով, և ձանձրույթի ձյութն այնպես պատեց միտքս ու հոգիս, որ մտածում էի` արձակուրդս կիսատ թողած վերադառնամ զորամաս:
Այդ առավոր քնից ելել, ճաշակել էի մորս մատուցած կարագն ու մեղրը և պատրաստվում էի ձանձրույթին տրվել, երբ հայտնվեց Վարսիկ հորքուրը:
– Էրեսդ թափվի, տղա՛,- հոնքերի տակից խլվլացրեց աչքերը,- էրեսդ թափվի, բա դու իսկի՞ խիղճ չունես, բա դու իսկի՞ նամուս չունես: Հագել-կապել, կերել-խմել ես ու պլպլում ես արաբի ձիու պես: Տղա, դու քո նավն է՞լ ես էդպես քշում: Իսկի ասում ես` էն աղջիկը մեղք է:
Ես, ժպիտը դեմքիս սառել, նայում էի հորքուրին: Քանի՞ տարեկան էր, չգիտեմ: Տարիները կռացրել էին մեջքը, երևի ինչ-որ ձեռք նրան կորացրել էր, թե` հողին նայիր, վերջապես հասկացիր, որ վաղ թե ուշ հողին ես դառնալու: Իսկ նա չէր համակերպվում: Մարմինը ծերացել էր, իսկ աչքերը ջահել էին մնացել, ու թեև գլուխը բարձրացնել չէր կարողանում, բայց աչքերն անընդհատ վերև էին նայում: Խլվլում էին բների մեջ և ասած մի բառի հետ հազար չասած բան էին պահում իրենց մեջ: Մի քիչ ծիծաղելի, մի քիչ վախենալու էին դրանք` այդ աչքերը, ու ես, ժպիտը դեմքիս, ապշահար նայում էի նրան: Իսկ նա շարունակեց.
– Չհասկացա՞ր, տղա՛, էն աղջիկն ախր մեղք է:
– Ի՞նչ աղջիկ, հորքո՛ւր,- վերջապես ասես կենդանացա ես:
– Էն Էնան, տղա՛:
– Էնան ո՞վ է, հորքո՛ւր:
– Մեր Պապինի աղջիկը, տղա՛, Էրևանից էկել, մեր տանը էրկու օր սպասում է… պառավեց, ախր: Աղջիկն սպասելուց պառավի՞: Էդ բանն ախր Աստված էլ չի վերցնի:
– Ի՞նձ է սպասում:
– Չէ՛, ի՞նչ քեզ, մեկին է սպասում, որ իր հետ էն անտեր սարը բարձրանա:
– Ախր ես ո՛չ Պապինին եմ ճանաչում, ո՛չ նրա աղջիկ Էնային,- նեղսրտեցի ես:
– Քեզ ո՞վ ասաց` ճանաչում ես: Ես ասում եմ` դու ջահել կտրիճ ես, էն աղջիկն` Էրևանի շոգից փախած եղնիկ: Գնա, մի քիչ դուրս հանիր տնից, դար ու դաշտ տար, ծառ ու ծաղիկ տեսցրու, թող սիրտը հանգստանա: Տղա, դու իսկի՞ խելք չունես, ամեն աղջիկ տղայի է սպասում ախր:
-Ի՞նքն է ուղարկել քեզ:
Ավելի հիմար հարց դժվար թե տայի, ու Վարսիկ հորքուրը մի դույլ լափ էլ դրա համար լցրեց գլխիս: Նրա հետևն ընկած, նրա երեքոտնանի քայլքին հարմարվելով հասա իրենց տուն: Ներս մտանք, ու քեզ տեսա, Էռնա:
-Էս էլ Էնան,- չարաճճի ժպտաց հորքուրն ու ինձ նայեց` իբր լավն է, չէ՞: Հետո դարձավ քեզ ու.
– Էս նավաստի տղեն մեր Արամի Հայկոն է:
Ի՞նչ խոսեցինք ես ու դու, չեմ հիշում: Հիշում եմ միայն, որ ես կախվել էի քո աչքերից, քո լիքը շուրթերից էի կախվել, քո կլորիկ կրծքերից, կոր կոնքերից ու մի քանի վայրկյանի մեջ հազար անգամ չափչփեցի քո տարածքը: Օրը հաճելի էր, արևը հաճելի էր, փոշոտ ճանապարհը հաճելի էր և քո ձայնն էր հաճելի: Ես թևիս տակ էի առել հորքուրի տված ծածկոցը, հաց ու պանրի տոպրակը, և քայլում էինք դաշտամիջյան ճանապարհով: Գնում էինք Մեծեփ:
-Ես սար գնալ եմ ուզում, իսկ մորքուրը մենակ չի թողնում,- բողոքեցիր թնկթնկալով: Քեզ համար մորքուր, ինձ համար հորքուր Վարսիկն իր ջահելության չապրած մի երազանք էր նվիրել մեզ, իսկ մենք չէինք հասկացել: Մեզ թվացել էր, թե ինքներս էինք մեր երազանքի տերը, թե մենք ենք գտել այս օրն ու օրվա մեջ` մեզ:
Դու թեթև ու առանց ճիգի էիր հաղթահարում վերելքը: Ես գալիս էի քո ետևից, ու աչքս քո մարմնաձևերը խմում էր ամեն րոպե: Խմում էր ջուր չտեսած անապատի բեդվինի նման: Թվում է` հագեցել է, բայց նորից փոթոթող ծարավը փաթաթվում է սրտին:
Կակաչները, մի ժամանակ կարմիր ու սև, հիմա անթերթիկ էին մնացել: Հասունացել էին, իրենց արբունքը հանձնել սարերում թափառող քամուն, ու քամին այնպես էր վայելել նրանց, որ չէր զգացել, թե ինչպես են լուծվել իր էության մեջ: Թերթերը լուծվել էին քամու մեջ, ձուլվել նրան, ու կակաչների խաշխաշով լցված գլուխները հիմա տարուբերվում էին իրենք իրենց լիությունից արբած: Նրանց համար լիքն ու գեղեցիկ էր իրենց կյանքի ամեն մի վայրկյանը, ու չէին տխրում, որ հիմա կարմիր ու սև ունեցող թերթիկներ չեն, այլ արտաքինից անհրապույր թվացող, գրեթե չորացած, գալիք տարվա կարմրասև թերթիկների սերմերի ամբարակներ:
Արահետը հևասպառ սիրահարի պես փաթաթվում էր սարի մեջքին, ու սարը բնական ու տրամաբանական էր համարում դա, ամռան կեսօրվա ծոցից փախած հովը շոյում էր քարափների ճակատները քրտնած, և քարափները բնական էին համարում դա, քո քրտնած ծոցից բույրեր էին գալիս ու պարուրում էին ինձ, և ես խենթանում էի: Քամի չէի, որ աննկատ մտնեի ծոցդ ու դու ասելու բան չունենայիր, արև չէի, որ կամքդ չհարցնելով համբուրեի մազափնջիդ տակից մերթ ընդ մերթ բացվող սպիտակ պարանոցդ ու դու ոչինչ անել չկարողանայիր: Դրա համար էլ գալիս էի քո հետևից և ագահորեն խմում էի քո բույրը, քո մարմնաձևերն էի ընբոշխնում ու խոսում էի: Ինչ և ինչի մասին` չեմ հիշում, հավատա: Երևի ծովի:
Հիմա թող ոչ ոք չփորձի ինձ համոզել, թե սարերը հասկացողություն չունեն, թե ծաղկաթափ եղած խոտերը միայն գերանդու բերան ընկնելու համար են, թե քարերը քար են պարզապես: Ինձ այդ օրը թվում էր, թե ամեն ինչ ու բոլորը սիրահարված են քեզ: Քո հմայքն այնքան ուժեղ և այնքան հյութեղ էր, որ ծորում էր ու իր տակ առնում ամեն ինչ:
Հասանք գագաթին: Ես իմ կյանքում մի հազար անգամ բարձրացած կլինեմ Մեծեփի գագաթը: Նայել եմ աշխարհին ամեն անգամ, ու աշխարհը վերելքից հետո միշտ մի քիչ ավելի ազնվացած ու մի քիչ ավելի գեղեցիկ է երևացել: Իսկ այդ օրը…
Այդ օրը Սևանա լիճը կապույտ ու սիրող աչք էր երկնքին հառած, ամպը արևը կտուցին առած աղավնի էր: Արևը գարու հատիկ էր, ու ամպն այն տանում էր իր զույգին ընծա: Ամեն ինչ հեքիաթի պես էր` անիրական, բայց շոշափելի, հեռու-հեռավոր ինչ-որ տեղում, ինչ-որ ժամանակ կատարված, բայց այնքան կենդանի ու իրական, որ ամեն ինչի համար տնքում է սիրտդ:
Իսկ իմ սիրտը տնքում էր քո ամեն մի շարժումից, յուրաքանչյուր բառից, շնչից և քո մարմնի արձակած բույրից: Հետո հորքուրի ծածկոցը մետաքսե անկողին դարձավ մեզ համար սարի գագաթին: Քո շուրթերը մուզ ու թթվանուշ էին, քո մաշկը բուրում էր դեռևս չչորացած, հասուն խոտի բույրով, կուրծքդ հևում էր սիրուց, և այդ օրը աշխարհում ամեն ինչ գեղեցիկ էր ու ազնիվ: Սարի գագաթը` երկնքի մեջ խրված, արևը` ամպի ու երկնքի գրկում և դու իմ գրկում` գալար-գալար, հանգույց-հանգույց բացվող ու փակվող, ամեն վայրկյան ինձ ձուլվող ու ամեն վայրկյան ինձնից հեռացող:
Հետո պառկել էինք մեջքի վրա ու երկնքին էինք նայում:
– Ես մանկուց միշտ երազել եմ Մեծեփի գագաթը բարձրանալ:
– Ինձ հե՞տ,- կատակեցի:
– Չէ՛, ես քեզ չէի ճանաչում: Էսօր ճանաչեցի,- ասացիր ու ժպտացիր խորամանկ:
– Հետո՞:
– Հետո: Ես միշտ սիրում եմ երկնքին մոտ լինել:
– Ինչո՞ւ,- մի բան ասելու համար հարցրեցի ես:
– Եսի՞մ: Սիրում եմ:
Ես լռեցի: Չգիտեի` ինչ խոսեմ:
– Հիմա կմտածես քաղաքից եկած, բաց ու անպարկեշտ աղջիկ էր Էռնան: Ծանոթության հենց առաջին պահից գիրկս նետվեց:
– Չէ՛,- բողոքեցի դժգոհ,- չէ՜:
– Լավ, ինչ ուզում ես մտածիր, քո գործն է: Պարզապես, երբ ես երկնքին մոտիկ եմ լինում, խենթանում եմ ու չեմ հասկանում, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ: Ես ասես ես եմ ու ես չեմ, կյանքիս ռիթմն արագանում է, համ էլ քո կողքին ամեն ինչ մի տեսակ ուրիշ տեսակ է դարձել:
– Ո՞նց ուրիշ տեսակ,- կողքի թեքվեցի ու գլուխս թևիս հենելով հարցրեցի զարմացած:
– Հա՛, այնպես ես նայում, որ ես հալվում եմ: Այնպես ես գրկում, որ ես շնչակտուր եմ լինում, բայց ուզում եմ, որ ավելի պինդ գրկես:
Սարից իջանք իրիկնադեմին: Մեր կերածը հորքուրի դրած երկու լավաշն ու մի ճեղ պանիրն էին եղել, բայց այնպես կուշտ էինք: Կշտացել էինք աշխարհից, սարից, օրվանից: Ամեն ինչից կշտացել էի մեկեն ու միայն քեզնից էի անկուշտ մնացել:
-Ես էլ տուն չեմ գալիս,- ճանապարհին ասացիր կիսաձայն:
-Ինչո՞ւ,-անակնկալի եկա ես, որ կարծում էի, թե մեր սերը նոր է սկսվել:
-Չգիտե՞ս,- հարցրեցիր տրտում,- մեր սերն արագ ծլեց, ծաղկեց արագ ու չորացավ մեկեն:
-Ինչո՞ւ, ի՞նչ վատ բան արեցի,- տնքացի ցավով:
Մտածեցի` երևի ինչ-որ բանով վիրավորել եմ նրան:
-Վատ բան չես արել, չէ՛: Պարզապես սեր կա, որ ձգվում է ժամանակի մեջ, ձգվում է տասնամյակներ ու տարիներ, բայց այդպես էլ չի մեռնում, սեր կա, որ արագ է սկսվում և վերջանում է նույնքան արագ ու անսպասելի: Ու էդ ժամանակ մարդը մի քանի ժամում հաստատ մի քանի տասնամյակների կյանք է ապրում: Իմ կարծիքով, մեր սերն այդպես եղավ:
Ես ոչինչ խոսել չէի կարողանում: Սիրտս և՛ վայելքից էր տնքում, և՛ ցավից: Այդպես լուռ ու անխոս ավտոբուս բարձրացանք: Ես քեզ ուղեկցելու էի շրջկենտրոն, որ Երևան գնացող վերջին ավտոբուսին հասնեիր: Ճանապարհին ավտոբուսը խրվեց սարից վերադարձող նախրի մեջ: Կովերը` կուշտ ու անհոգ, շորորացնում էին լիքը կուրծերը, փոշին ու նախրահոտը ճանապարհից ելնում, ցողվում էր շրջակայքի ու ավտոբուսի վրա: Կովերը չէին շտապում: Ի՞նչ շտապեին. օր էր, անցնելու էր սովորականի նման: Եվ միայն ջահել մի ցլիկ իր կյանքի առաջին վայելքն էր ճաշակում այդ երեկո: Ողջ օրը հետապնդել էր ցուլի եկած կովին, հիմա օգտվել էր նախրի ու ավտոբուսի հանդիպումից և վերջապես իր վայելքն ստանալ էր ցանկանում:
– Վա՜յ,- էդ ի՞նչ են անում,- ավտոբուսի քրքիջի տակ հարցրեցիր դու:
– Հեչ, կռվում են,- ասացի ես:
– Հա՞, բա ես կարծում էի, թե նրանք պոզերով են կռվում,- շարունակեցիր դու, ու ես այդպես էլ չհասկացա` միամի՞տ էիր իրոք, թե՞ ուզում էիր քո մեջ խաղացող կրքոտ արյան հոսքը դանդաղեցնել մի քիչ, միամտությամբ ծածկած անպարկեշտ հարց ու պատասխանով:
Հետո… Գնացիր ու քեզ հետ տարար հորաքրոջ ծածկոցը: Ես արձակուրդս ընդհատեցի ու վերադարձա զորամաս: Բայց քեզ չմոռացա, ինչպես որ Վարսիկ հորքուրը մինչև իր մահը իր ծածկոցը չմոռացավ և ամեն հանդիպելիս ինձնից ուզում էր այն: Այնքան կերավ կյանքս, մինչև բանակից զորացրված ամռանը մի նոր ծածկոց առա ու տվեցի նրան, բայց էլի չպրծա, ինչպես որ իմ հիշողությունից չազատվեի երբեք: Ես չէի հասկանում, որ սփռոցն ուզելով Վարսիկ հորքուրը մեղքի իր բաժինն էր ուզում ամեն անգամ:
– Իմ ծածկոցն ուրի՜շ էր,- ամեն անգամ ինձ տեսնելիս խնդմնդում էր քթի տակ, ասես` գիտեր իմ ու քո սիրո պատմությունը:- Տարար, հա՛մ աղջկան չբերեցիր, հա՛մ` ծածկոցը:
…Այդ օրը ես քեզ չէի հիշել: Հիշողությունս ծալք-ծալք, դարս-դարս իմ մեջ հոգս էր ամփոփել: Օրվա հոգսերի կապարը ծածկել էր ամեն ինչ, և չգիտեմ հոգուս ո՞ր անկյունում էր թաքնվել քո օրվա հուշը քնքուշ: Ես քեզ արդեն մեկ-մեկ էի հիշում, այն էլ, երբ լուսավոր թախիծ էր լինում սրտիս մեջ: Հիշում էի նաև, երբ կարոտում էի ծովին: Դու ծովի հետ կապ չունեիր, գիտեմ, դու երկինքն էիր սիրում, բայց ախր ծովը երկնքի արտացոլանքն է երկրի վրա: Գուցե թե հակառակը, չգիտեմ: Գիտեմ միայն, որ ծովն ու քո օրը միասին էին հայտնվում. միշտ գալիս էին անսպասելի, իրար էին խառնում ներսս և մի փափուկ թախիծ թողնելով` հեռանում էին անսպասելի:
Այդ օրը ես քո մասին չէի մտածել, քեզ մոռացել էի վաղուց: Բայց հանդիպեցի քեզ: Այն էլ որտե՞ղ: Երկնքում: Հա՛, ուղիղ իմաստով երկնքում: Ռուսաստան էի գնում եղբորս հետ: Բանակում ծառայող տղաս հեռագիր էր տվել, թե հասիր, ինձ Աֆղանստան են տանում: Աֆղանստանում կռիվ էր, ու ես չէի ուզում, որ տղաս ինչ-որ անհայտ նպատակի համար կռիվ գնար, ու ես չէի ցանկանում, որ նա Աֆղանստանում զոհվեր: Նստել էի ինքնաթիռում, գլուխս ուսերիս մեջ քաշած և թախծոտ ու տրտում էի այդ օրը:
Դու եկար ուղեկցորդուհու շորերով: Անմիջապես չճանաչեցի: Փոխվել էիր: Ավելի լա՞վն էիր, թե՞ ավելի վատը, չգիտեմ: Պարզապես իմ մտքի մեջ, իմ հոգու մեջ պահվածն ուրիշ էր, բայց երբ հայտնվեցիր, մի հարազատ ու տաք հով դիպավ դեմքիս: Ասես ամառնավերջի հասուն խոտի բույր լիներ, ու հայացքս բարձրացրի: Նախքան աչքերիդ նայելը ձեռքդ տեսա: Այն օրը, հեռու-հեռավոր իմ լեռնաշխարհում, սիրուց հետո դու քնել էիր հանգիստ, և արևն ագահորեն համբուրում էր մեջքդ: Մտածեցի` արևայրուք կստանաս ու իմ «մարյակի մայկան» մեջքիդ գցեցի: Ձեռքդ դրել էիր կոնքիդ ու մատներդ անձրևի շիթեր լինեին կարծես: Իսկ ես ծարավ էի ու հատ-հատ համբուրեցի քո մատների անձրևաշիթերն այն օր: Հիմա հայացքս բարձրացնելուց առաջ նայեցի ձեռքիդ, հետո աչքերիդ մեջ քեզ գտա մեկեն ու կիսաձայն տվեցի անունդ.
– Էռնա:
– Այո՞,- ասացիր պաշտոնական ձայնով, ու ես զղջացի անունդ տալու համար: Չէիր ճանաչել, բայց քանի որ սկսել էի, շարունակեցի.
– Էռնա՞:
– Այո,- սրտնեղեցիր այս անգամ` զարմանալով, թե ուղևորը որտեղի՞ց գիտի անունդ:
– Ի՞նչ է նշանակում Էռնա,- այն օրը հարցրել էի քեզ, ու դու ուսերդ էիր թափահարել.
– Ի՞նչ իմանամ: Ես եմ, պարզապես խենթ ու երկնքին սիրահարված մի աղջիկ:
Իսկ երբ աղբյուրի վրա ծնկած ջուր էիր խմում մեր նախամոր նման, ես քեզ աղբյուրի նմանեցրի ու ասացի.
– Էռնա պետք է որ աղբյուր նշանակի:
– Հաստա՞տ,- հայացքդ բարձրացրիր զարմացած:
– Հաստատ չգիտեմ, բայց ինձ թվում է` Էռնա աղբյուր է նշանակում,- ասացի այն ժամանակ:
– Դու այն աղջիկը չե՞ս, որ երկինքը լեռներում էր փնտրում մի ժամանակ և որի անունն աղբյուր էր նշանակում մի տղայի համար,- երեսս հաստացնելով հարցրեցի նորից:
– Հը՞,- ասացիր լարվելով:
Հետո հազիվ զսպեցիր ճիչդ.
– Հայկո՞:
– Հա՛,- ասացի,- արդեն սպիտակած մազերով, արդեն ծերացած:
– Ծերացա՞ծ, չէ՜,- շփոթմունքդ ծածկելու համար բաժակիս մեջ հանքային ջուր լցրեցիր,- հիմա զբաղված եմ: Մի քիչ սպասիր, կզրուցենք:
Հետո նստեցինք ուղեկցորդուհիների խցիկում ու զրուցեցինք մինչև ինքնաթիռի վայրէջքի գնալը:
Ասենք ի՞նչ կար զրուցելու: Դու գնացել էիր քո երազանքի հետևից: Ամուսնացել էիր օդաչուի հետ, ես իմ կյանքն էի ապրել ու հիմա մտքիս մեջ տղաս էր: Երկուսս էլ մեր կյանքում հաճախ էինք հիշել Մեծեփի գագաթն ու չէինք ցանկացել փնտրել մեկմեկու` հուշը պահելով որպես քնքուշ մի ծաղիկ:
Այդ օրը դու նույնքան մոտիկ ու հարազատ էիր, բայց ծածկված էիր յոթ քողով, ու ես չփորձեցի ետ տանել այդ քողերը: Այդ օրը մոտիկ, մատչելի ու հարազատ էիր թվում ինձ և իմանալով Ռուսաստան գնալուս պատճառը` ժպտացիր.
– Ամեն ինչ լավ կլինի:
Ու ես հավատացի քո ասածին: Հավատացի, քանի որ սրտանց ասացիր, հավատացի, քանի որ շատ էի ցանկանում հավատալ:
Ուրի՞շ: Ուրիշ ի՞նչ: Վայրէջքի գնալուց առաջ խնդրեցիր, որ ես իմ տեղը գնամ:
– Ո՞ւր էիր,- ինձ տեսնելով վրաս հարձակվեց եղբայրս: Հետո թափահարեց գլուխն ու հոգոց հանեց,- էրնեկ քո սրտի՜ն:
– Ո՞ւր էի,- չքմեղացա ես,- ո՞ւր կարող էի գնալ ինքնաթիռի միջից:
Հետո քո տաք ձեռքը սեղմեցի հրաժեշտից առաջ: Ուզեցի կռանալ ու մատներդ համբուրել նորից, բայց մի տեսակ ամաչեցի, ու վերջ:
…Այս գիշեր նորից հիշեցի քեզ, Էռնա: Ինչո՞ւ տեսնես: Պատճառը երկնքով թռչող ինքնաթիռի լույսե՞րն էին, թե՞ ուրիշ մի բան անքնություն անունով, չգիտեմ: Նայեցի նայեցի, նայեցի երկինքն ակոսող լույսերին ու ամառվա կեսօրին ծարաված հողվորի թառանչով մտքիս մեջ անունդ տվեցի.
– Է՜ռնա:
1-ը հունվարի 2015թ.
