ՄԵՆՔ ՍԻՐՈՒՄ ԵՆՔ ՔԵԶ, ԵՐԵՎԱՆ / Մարգարիտ ՄՆԱՑԱԿԱՆՅԱՆ

Դու մեր կյանքի ամեն մի դրվագն ես` մանկապարտեզ, դպրոց, ինստիտուտ, սեր… Քո փողոցներում են թաքնված մեր ամեն մի հիշողությունը, ապրած տարիները, դրանց արդյունքները և գնահատականները: Նախկինում, երբ քայլում էինք Երևանով, ամեն փողոց, ամեն տուն, ամեն դրվագ իր իմաստն ուներ: Բոլոր փողոցները, արձանները, ծառերը, թփերը մերն էին, ամեն մեկը մի խորհրդավոր բան էր հուշում մեզ, իհարկե, մեր պատկերացմամբ… ու նրանց հետ մենք ապրած գեղեցիկ և անմոռանալի պահեր ունենք: Մեր սերնդի համար ամենագլխավորը քո Աբովյան փողոցն էր, որ ընդունում ու հյուրասիրում էր բոլոր հայտնի ու անհայտ երևանցիներին, ոմանց՝ «Երևան» հյուրանոցի վարդի թփերով շրջապատված բացօթյա սրճարանում, ոմանց էլ՝ քո մայթերին ու խաչմերուկներում, դարձնելով հավաքատեղի կամ ժամադրավայր` դառնալով իրողություն… կյանք… հուշ… Աբովյան փողոց…
Մենք սիրում էինք ու սիրում ենք քեզ…
Երեկոյան հատուկ գալիս էինք Աբովյան փողոց, գոնե հեռվից տեսնելու Մեծություններիդ, անվանի արվեստագետներիդ` Վարհամ Փափազյանին, Հրաչյա Ներսիսյանին, Էդգար Էլբակյանին, Բաբկեն Ներսիսյանին, Մհեր Մկրտչյանին, Հենրիկ Մալյանին, գրողներիդ` Հովհաննես Շիրազին, Հրանտ Մաթևոսյանին, Գևորգ Էմինին, Համո Սահյանին, Սիլվա Կապուտիկյանին, շատ շատերին և նույնիսկ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանին, որը, ինչ-որ մեկի հետ զրուցելով, հանգիստ զբոսնում էր՝ հարգանքով բարևելով իրեն ողջունող քաղաքացիներին: Մենք էինք մեր օրվա տերը: Երեկոներդ մեզ համար գեղեցիկ էին, հանգիստ ու խոստումնալից…
Մենք սիրահարվել և սիրում ենք քեզ, ԵՐԵՎԱՆ…
Ասում են՝ Հայրենիք: Հայրենասիրություն: Հայրենասիրություն հասկացությունը մեզ համար դու էիր, քո փողոցները, վարդագույն շենքերն ու անցած դարից մնացած տները, որոնք քո պատմությունն էին, մարդիկ, երբեմնի տրամվայը, որը զնգացնելով անցնում էր փողոցով, զգուշացնելով մարդկանց, թե՝ հեռո՛ւ… ես եկա՛… Քեզ հետ կարոտում ենք նաև մեր տրամվային, նրա զնգոցին, նրա ժպտադեմ վարորդուհուն, Լենինի արձանին, Աբովյան-Սպանդարյան փողոցի անկյունում կուչ եկած գրախանութին, որոնց հետ հեռացավ նաև մեր երազանքների մանկությունը…
Գուցե շատ պահպանողական ու ռոմանտիկ բաներ եմ ասում, բայց դու այդպիսին ես մնացել իմ պատկերացումներում, իմ հիշողություններում, ինչպես որդու մոտ իր մայրը, ով ինչքան էլ ծերանա, մեկ է, նրան ջահել ու գեղեցիկ է հիշում…
Մենք սիրում ենք քեզ, Երևան, նաև մեր հիշողություններում…
Երբ քեզ համար մի նոր թաղամաս էին կառուցում, ոգևորված գնում էինք տեսնելու, թե քանի շենք է ավելացել և քանիսն են բնակեցվել, ովքեր են տուն ստացել այդ նորանուն թաղամասում: Տուն ստացողը մենք չէինք, բայց ուրախություն էր, էլի մերն էր…
Հիշում եմ, քո 2750-ամյակին բացեցին Էրեբունի ամրոցը որպես թանգարան, առաջինը շտապեցինք տեսնելու, թե ջահել ժամանակ ինչպիսին ես եղել… Տեսանք գեղեցիկ նախշերով պճնված ու հնամենի իրերով հարուստ մի շեն, ու դու մեզ կրկին ամենասիրունը, ամենահրաշալին ու հարուստը թվացիր: Դու կրկին հաստատեցիր, որ մենք չենք սխալվել:
Մենք սիրեցինք նաև քեզ, Էրեբունի-Երևան…
Բա ցայտաղբյուրնե՜րդ… Ջուրդ խմելուց առաջ խոնարհվում ու համբուրում էինք քեզ, հետո միայն հագենում քո համով ու պաղ ջրով: Ի՞նչ ջուր առնել խանութից, ի՞նչ բան… նույնիսկ ամենավառ երևակայություն ունեցողի մտքի ծայրով անգամ չէր անցնի, թե Երևանի ջուրը մի օր խանութում կծախեն: Ասում էինք՝ աշխարհի երկրորդ մաքուր ջուրն է, առաջինը որն էր, չգտեինք, բայց պարծենում էինք… Դա ուրիշ մի ջուր էր և մինչև հիմա մնացել է մեր հիշողության մեջ:
Տոներիդ և ուրախությանդ օրերին նոր շորեր ու կոշիկներ էինք հագնում, պճնվում ու հպարտ քայլում էինք հրապարակով, դու մեզ ընդունում էիր ջերմությամբ ու շրջապատի ուշադրությունը հրավիրում մեզ վրա… Գուցե դա էր քո ու մեր երջանկություն ասվածը, որ չէինք հասկանում կամ նոր ենք հասկանում…
Տխրությանդ օրերին խեղճանում ու կուչ էիր գալիս, մենք էլ՝ քեզ հետ…
Հրապարակդ… ասում են՝ աշխարհի ճարտարապետորեն ամենաճիշտ լուծված ու սիրուն հրապարակներից մեկն է, վարդագույն շենքերով, շատրվաններով, լուսասյուներով… Մեր սիրո, պարծանքի և կենսագրության մեջ է նաև քո հրապարակը:
Որդիներիդ պես թաղամասերդ տեղավորել ես քո տարածքում, ամեն մեկին տալով քո եղբայրների անունները` Զեյթուն, Կիլիկիա, Մարաշ, Արեշ, Մալաթիա…
Աչքդ այնքան շատ բան է տեսել, սիրտդ այնքան շատ բան է զգացել ու հուզվել… Ես պատկերացնում եմ, ի՛նչ մեծ ցավ զգացիր, երբ քանդեցին մեր պատանեկությունը՝ Երիտասարդական պալատն իր կանաչ դահլիճով, մեր ջահելության ու սիրո վկաներից մեկը: Բայց միևնույն է, ցավը սրտումդ պահած, մնացել ես կանգուն ու հպարտ, միշտ գեղեցիկ մեր սեր Երևան… Որդիներիդ հիշատակը վառ պահելու համար ամեն մեկին դարձրել ես մի փողոց, մի հրապարակ, մի տուն-թանգարան, մի գրադարան, որոնք հավիտենական կյանք են տալիս նրանց իրենց լինելիությամբ: Պատմությանդ և հաղթանակներիդ անհերքելի էջերի վկաներն են քո քարե կոթողները, որոնք յուրահատուկ հպարտությամբ, զինվորի պես պատրաստ կանգնած են՝ ապացուցելու համար, որ դու եղե՛լ ես, կա՛ս, հավիտենակա՛ն ես, և պարծենում ենք քեզանով…
Մենք սիրում ենք քո անցյալն ու հիշողությունները…
Երբ անցնում ենք քո փողոցներով ու այգիներով, տեսնում երիտասարդ զույգերին, խաղացող երեխաներին, մանկասայլակներով մայրիկներին, տխրում ենք, երբ մտնում ենք Կիրովի անվան մանկական այգին, որտեղ հուշարձաններից բացի, ոչինչ չի մնացել, վեց նորակառույց ու կիսակառույց շենքեր (կռահում եմ՝ սրճարաններ) և երկու կարուսել հիշեցնող մետաղ-ջարդոն, բայց երբ տեսնում ենք ուրախ ու անհոգ մանուկների խաղը, լսում նրանց կիսատ-պռատ թոթովախոս հայերենը` ասում ենք. «Փառքդ շատ, Տեր Աստված, Երևանն ապրում է, դեռ պիտի ապրի, մենք պիտի ապրենք ու արարենք Երևանում»:
Երբ որևէ մրցույթից կամ փառատոնից որդիներդ հաղթանակով են վերադառնում, հպարտությունից հրճվում ես, ցնծությամբ դիմավորում՝ մեծ շուքով ու պարծանքով… Մենք սիրում ենք, երբ դու հրճվում ու պարծենում ես զավակներովդ, և ոգևորված աշխատում ենք ավելին անել, ավելին լինել, ավելին տալ…
Մենք սիրում ենք, երբ քո մեջ կյանքը եռում է…
Մենք էլ հպարտ ենք «երևանցի» անունով ու երբեմն մեր արժեքը ավելի բարձրացնելու համար ասում ենք՝ «բնիկ երևանցի եմ», այսինքն՝ քո ավագ որդիներն ենք, առաջնեկդ ենք, ժառանգներդ ենք ու քո պատմության կրողները, մասնակիցն ու կերտողը: Ամեն անգամ, քո վերին թաղամասերից իջնելիս տաքսու վարորդին խնդրում եմ Աբովյանով իջնել ու նրան պատմում եմ քո պատմությունը, խոսում քո մասին մեծ ոգևորությամբ, կրկին հիշում քեզ հետ ապրած գեղեցիկ պահերը:
Մենք պարծենում ենք քո պատմությամբ և հպարտանում նրանով…
Նախանձով եմ նայում այսօրվա երիտասարդությանը: Մեր ժամանակ այսքան ազատություն չկար: Բոլորս, ինկուբատորի ճտերի պես` հոկտեմբերիկ, պիոներ, կոմերիտական, կուսակցական, նախօրոք մշակված ծրագրով և գաղափարախոսությամբ: Գրականությունն անգամ թելադրված էր, թե ի՛նչ պիտի կարդանք, պարտադիր ի՛նչ ուսումնասիրենք: Մի բանն էր լավ՝ ուսման համար չէինք վճարում: Հիմա ուր ուզում ես, որտեղ ուզում ես` սովորիր, վճարիր ու սովորիր, բայց իսկապես սովորիր, ոչ թե դիպլոմ վերցրու: Պետք է ասեմ նաև, որ ունես հրաշալի ու զարմանալի ամուր երիտասարդություն, իսկապես Հայեցի, Հայազգի, Հայորդու մտածողությամբ ու անպարտելի ոգով…
Մենք սիրում ենք քո երիտասարդությանը, նրա անպարտելիությունը, նրա համառությունը, նրա հայրենասիրությունը, որն ապացուցեցին նախ քո զոհված որդիները: Մեր սերն ու խոնարումը Նրանց…
Հե՜յ գիդի Երևանի թատրոններ… Ընդամենը մի քանի թատրոն և շա՛տ, շատ լա՛վ դերասաններ: Մի Օպերային թատրոն և լեփ-լեցուն դահլիճ, հյուրախաղերին էլ մեր ընկերներից առաջ էինք գցում նրանց, ովքեր կարողանում էին համոզել հսկիչներին (տոմսերը վաղուց վաճառված էին)՝ տոմս չէր ճարվում… Մենք էլ ուսանող, հասկանում եք, էլի… Ու թե հաջողվում էր, բոլորս ներս էինք մտնում, աստիճանների վրա ամեն մեկս մեր տեղն ունեինք, նստում ու շունչներս պահած լսում էինք, մտնում երաժշտութան հեքիաթային աշխարհը, որը մեզ տանում էր… հաճելի էր երազելը քեզ հետ…
Մենք սիրահարված էինք քո արվեստին ու արվեստագետներին…
Քո «Ֆլորայի ագին», որին մենք «Սիրո այգի» էինք անվանում, որը նման էր կուսական անտառի՝ իր սաղարթախիտ ծառերով ու թփերով: Այնքա՜ն թաքուն տեղեր ունեիր, և ամեն մի ծառ, ամեն մի թուփ թաքցնում էր սիրահար զույգերի սերը հետաքրքրասեր աչքերից և թույլ տալիս հասկանալ, թե որն է իսկական սերը… Կախարդական ու խորհրդավոր էր քո այգու լռությունը, որը երբեմն խախտվում էր նարդի խաղացող թոշակառուների արդար խաղ պահանջող, դաղալին մեղա­դրող վեճերից: Ամեն մեկս մեր սիրած անկյունն ու նստարանը ունեինք, մեր սիրած ծառերը, որոնց պարտադիր այցի էինք գալիս գարնան առաջին օրը: Մի ծառ ունեինք, որը կարծես ձեռքերը վեր բարձրացրած պարուհու արձան լիներ, բնության հանճարեղ քանդակներից մեկը: Մենք նրան «Պարող աղջիկ» էինք անվանում: Ամեն տարի այցի էինք գալիս մեր ծառին, մեր սիրո վկային: Հետագայում հաճախ այցելում էի նաև իմ ուսանողների հետ և զարմացնում նրանց իմ «հայտնագործությամբ»: Մի գարուն էլ, երբ եկա այցի, չգտա նրան… Կտրել էին ու տեղը սրճարան սարքել: Կտրել էին մեր գեղեցիկ հիշողությունների մի պատառը, մեր հուշերի վկային, չկար բնության այն հրաշալի քանդակը, որը մեր կյանքի մի մասնիկն էր դարձել, որի կորստի ցավը միայն մենք գիտեինք: Հիմա այգին կարելի է սրճարանների այգի կոչել: Ծառերը խեղճացել ու կուչ են եկել այդ «քաղաքակրթության» առաջ: Սիրո բույրին փոխարինել է բազմազան ճաշատեսակների հոտը, ու այնպիսի տպավորություն է, որ երևանցիները ուտելուց բացի, ուրիշ ոչ մի զգացում այլևս չունեն: Հարյուրավոր սրճարաններ են բացվել ու գրավել երբեմնի կանաչ Երևանի ծառաստանները: Այդ շքեղության մեջ մի տեսակ տխրել, կորցրել ես քո ուրախությունը, կարծես թե քեզ գերի են առել…
Մենք հիշում և սիրում ենք քո բոլոր կտրված Ծառերը…
Շատ ենք ուզում օգնել քեզ, բայց ինչպե՞ս…
Բայց… Սակայն… Միևնույն է… մենք սիրում և հիշում ենք քո «Ֆլորայի» և «Կիրովի» այգին, քո բոլոր այգիներն ու պուրակները, քո վաղեմի ՄԱՆԿԱԿԱՆ և ՍԻՐՈ այգիները:
Հիմա… հիմա ապակու ու բետոնե քաղաք է և համարյա աշխարհի մյուս քաղաքներից շատ քիչ է տարբերվում:
Մենք սիրում ենք քո ավերված ճարտարապետությունը և բացակայող պատմական շինությունները…
Մենք սիրում ենք քեզ, հին Երևան, քո միամիտ ու բաց բակերը, քո անցյալը, որ, չգիտես ինչու, ջնջեցին…
Մենք սիրում ենք քեզ, մեր մայր Երևան, մեր Մայր: Մեր կենսագրություն Երևան: Մեր երազների ու սիրո Երևան: Մեր Տուն, մեր Օջախ, մեր Օրրան Երևան: Մեր Հայրենիք Երևան: Մենք սիրում ենք քեզ, մեր հայր և որդի, մեր նահապետ ու թոռնիկ ԵՐԵՎԱՆ…