Դռան զանգը հնչեցնողի դիմաց կինը կիսաբացել և, կարծես` ներխուժել ցանկացող անծանոթից տունը պաշտպանելու համար, կանգնել էր բացվածքի դիմաց` ո՞վ ես, ի՞նչ ես ուզում…
Լռությունը երկուստեք ձգվել էր, ու տան խորքերից դուրս եկած երիտասարդը, որ երևի կոչված էր որդի լինելու, պատվարի նման կանգնել էր մոր թիկունքին և իրենով թանձրացրել լռությունը…
Հետո մոր թիկունքը պահող երիտասարդի լուռ դեմքին քմծիծաղ էր դաջվել, որից անտեղյակ մայրը ցանկացել էր դուռը ծածկել անծանոթի դիմաց, ով բաց էր արել ատամնաթափ բերանը, և.
– Չճանաչեցի՜ր,- ասել սոսկ կնոջը և ոչ թե նրա թիկունքը պահող երիտասարդին,- չճանաչեցի՜ր…
Կնոջ դեմքի հարցականը դարձել էր չսքողված ամպամածություն, որ` ուր որ է, պարպվելու էր կայծակի փայլատակումով` օտարոտի և հատու.
– Իսկ ի՞նչ է` պիտի ճանաչեի՞:
– Ո՛չ,- փորձել էր ժպտալ տղամարդը,- իհա՛րկե, ոչ:
Եվ կինը ցանկացել էր գոնե ձայնի մեջ գտնել ինչ-որ ծանոթ երանգ, որը երևի խաթարել էին տիրոջը լքած ատամներն ու… հագի` որտեղներից հայթայթած խայտաբղետ հագուստը:
– Իհա՛րկե, ոչ…
Կրկնությունը հունից հանել էր ժպիտը կամաց-կամաց կորցրած երիտասադին, ու նա, ամուր ձեռքերով դռնից քնքշորեն ետ քաշելով մորը.
– Հա՛, չճանաչե՛ց,- ասել և, ներկայացմանը վերջ տալու համար,- հա՛, չճանաչեց,- կրկնել, ապա, փոքր-ինչ հապաղելով,- ներս արի,- ասել սառը,- որ արդեն եկել-կանգնել ես դեռ չմոռացած դռան դիմաց` ներս արի…
«Չմոռացա՜ծ…»,- կինը բացուխուփ էր արել բերանը, և աչքերի դիմացից կարծես ներքև էր սահել ժամանակով ու տարածությամբ անժամանակ քրքրված տասնհինգամյա մի վարագույր, անգո մի վարագույր, որը, տղամարդը` շոշափելիորեն զգալով, տատամսելով ու կարծես տրորել չցանկանալով` աջ ոտքը զգուշորեն ներս էր դրել ետ – ետ քաշվող և իրեն քսվելը բացառելով բացառող կնոջ կողքով և, մյուս ոտքը օդում, մինչ կփակվեր դուռը, նայել դրա կիսաբաց փեղկից այն կողմ, ու.
– Ներս եկ,- կիսաձայն դիմել երևի դռան մյուս կողմում անուն չունեցող ինչ-որ բանի,- նե՛րս եկ…
Դռան հետևում ծալծլվելով թանձրացող ինչ-որ բանը առաջ էր եկել` իբրև բնակության որոշակի հասցե չունեցող և անգոյությունից հառնած անսեռ մի գոյություն…
Ետ քաշված տանտիրուհուն թվացել էր, թե իր ներսում ահռելի դղրդոցով փշուր-փշուր էր եղել սեփական էությունը և թափվել ցնցոտիների վերածված անգո վարագույրի վրա, և այլևս չդիմանալով ոչ մի բերանով չնկարագրվող տեսարանի դիմաց` հեռացել արագ…
Իսկ ներս մտած մարդը.
– Քույ-րի՜-կըս է,- հեգել էր ու ցանկանալով, բայց չհիշելով, թե էլ ինչ կասեր` լռել:
Եվ որդին, անսքող զզվանքով ու անխոս նայել էր հոր` երբեք չունեցած «քրոջը», հետևաբար և` իր «հորաքրոջը» և. «Հա՜,- ասել մտքում,- հա՜-ա՜-ա՜…»,- ու ցույց տվել ճաշասեղանի շուրջը շարված թիկնաթոռները, իբր` նստեք, և, մի բան ասած լինելու համար` հենց այնպես.
– Որտե՞ղ ես ապրում,- հարցրել:
Ու հորը թվացել էր, թե հարցը երևի տան նկատմամբ ոտնձգություն է ենթա-դրում, և, բացելով բերանի խոռոչը` մի երկար.
– Դե՜…,- էր ասել, լռել ու շարունակությունը ուղեղում մի կերպ այս ու այն կողմ գլորելով` կրկնել,- դե՜,- ու շարունակել,- դե՜, ապրում եմ, էլի,- ու նայել թիկնաթոռի եզրից հազիվ ներքև չգլորվողի կողմը,- ապրում եմ, էլի…,- ու մի պահ հապաղելով,- քույրիկիս տանն եմ ապրում,- լրացրել, որ պետք է նշանակեր, թե` տան կարիք չունեմ և դրա՛ համար չեմ եկել…
«Քույրիկի՞դ,- մտքում երկրորդել էր որդին,- ուրեմն` «քույրիկդ» բոմժ չէ՞»:
Հայրը հասկացել էր որդու հարցական հայացքի իմաստը, իսկ «քույրիկն» անտարբեր նայել էր «եղբոր» որդուն, որ այսպիսի մի խելացի՜ մարդուն մեկ անգամ գոնե չի ուզում «հայրիկ» ասել ու նրանից` հավատարիմ շան իր հայացքը տեղափոխել իր երբևէ տեսած ամենախելացի մարդու վրա…
– Քույ-րի-կըս,- հայրը նորից էր մի պահ տատամսել, թեքվել դեպի ենթադրյալ «քույրիկը», ժպտացել նրան, ու,- քույրիկս Ամերիկա գնալուց առաջ,- «Հավաքա-գրվելուց,- մտքում հորն ուղղել էր որդին,- հավաքագրվելո՛ւց առաջ»,- չէր վաճառել իր մեկ սենյականոցը…
Որդին խղճահարությա՞մբ, թե՞ տխուր նայել էր հորը` ինչպես հայրը կնայեր տուն դարձած անառակ որդուն, ու ձեռքը տարել գրպանը և.
– Փող ունե՞ք,- հարցրել:
Հենց այդպես` կարճ ու հատու. «Փող ունե՞ք»:
Հայրը, մաքուր ու փայլուն մանրահատակի վրա ինչ-որ բան փնտրելով ու չգտնելով, նայել էր որդուն.
– Ունենք. երկուսով ինչ-որ բան ունենք, և, հուսով եմ, որ մինչև դրա վերջանալը, եթե ոչ իմ զբաղեցրած պաշտոնին հավասար, ապա դրանից մի փոքր ցածրը անպայմա՛ն կճարեմ:
Որդու դեմքին «գրված» պատասխանը հորը չէր գոհացրել, ու նա շրջվել էր դեպի թիկնաթոռի եզրից դեռ ներքև չընկած ու իրեն միակ հավատով նայողին.
– Ինձ նման մասնագետները փողոցներում թափված չեն,- ասել վստահ, որի պատասխանը եղել էր հավատարիմի ժպիտը, ու նա, վստահությունը վերստացած, կրկնել էր,- փողոցներում թափված չեն:
«Թափված չէի՜ն»,- որդին հիշեց տասնհինգ տարի առաջվա իրենց երկիրը, հոր աշխատասենյակը, նրա անթերի հագն ու կապը…,- թափված չէի՜ն, բայց այդ ամենը քեզանից հիմա այնքա՜ն է հեռու, որքան քո նոր թողած ամերիկաները…»:
– Իսկ եթե ոչինչ չճարեմ,- հայրը որդու թիկունքից այն կողմ նայում ու չէր կարողանում հայացքը կտրել իր իսկ ննջասենյակի փակ դռներից, ուր անվերադարձ կերպով փակվել էր…,- իսկ եթե չճարեմ` թոշակը հո կա՛ ու կա:
«Թոշա՜կը… Եթե քեզ նույնիսկ տան էլ այդ թոշակ կոչվածը ու… նպաստն էլ` վրադիր… ընդամենը մեկ շաբաթվա թուլաբաժին, գրպանից ընկած-կորածի նման մի բա՜ն…»,- և, վերջապես, այնտեղ եղած թղթադրամներով ձեռքը հանել գրպանից.
– Սա` սկզբի համար,- ասել,- մինչև մի բան ճարես,- ու մտքում ավելացրել. «Եթե՜ ճարես»:
– Ի՜նչ ես ասում,- անկեղծորեն վիրավորվել էր հայրը, ի՜նչ ես ասում. ասացի չէ` ունեմ… ունենք,- և հայացքը սահեցրել դիմացը նստած ու խնդրանքով` վերցրո՜ւ, իրեն նայող կնոջը. վերցրո՜ւ…
Որդին էլ էր նկատել կնոջ հայացքը, և.
– Վերցրու,- ասել հայրաբար, վերցրու,- ու մտքում. «Թե ո՜ւր գնացիր և ինչո՞ւ վերադարձար. միայն մեկ անգամ` գնալուցդ անմիջապես հետո, միայն մեկ անգամ զանգեցիր ու կորար` օվկիանոս նետված ավազահատիկի նման…»,- և,- վերցրո՛ւ, չեմ ասում` չունես, վերցրո՛ւ` պետք կգա…
– Խնդրում եմ,- հայրը կարմրել էր,- խնդրում եմ, չմտածես, թե…
– Ոչինչ էլ չեմ մտածում,- որդին նայում էր մուտքի դռանը, որից դուրս գալուն պես հայրը երևի կազատվեր… և տա՛ Աստված, որ ազատվեր անհարմարության զգացումից,- ոչինչ էլ չեմ մտածում,- կրկնեց,- նոր ես եկել` պետք կգա… և,- «և»-ը կանգնել էր որդու կոկորդին, ու նա չէր կարողանում բառ գտնել իր կորած ու գտնված, խելացի՜ հոր համար, որ «հառնել էր ի մեռելոց», և ում չէր ուզում իր հասուն բարձունքից վիրավորել,- և,- վերջապես, երևի չգտնելով իր անառակ որդուն գտած հոր խոսքերը` ասել իրենը,- և… չկորչե՛ս… կգաս… որ ժամանակ ունենաս` կգաս երբեմն – երբեմն,- ու կտրել ձայնը. «երբեմն – երբեմն»-ը շատ բան և բացարձակ ոչինչ չասող խոսք էր` երբեմն – երբեմն. ինչո՞ւ էր այդ պահին հոգու խորքում արթնացել ու ոտքի ցատկել տասնհինգ տարի մորմոքացող և արդեն սպիացող ցավը, որ այդքան սուր չպիտի ծակեր սիրտը, ինչո՞ւ…
Իսկ հոր հայացքը դեռ ոչ մի կերպ չէր կարողացել մանրահատակի վրա հայտնաբերել «կորցրածը»…
Եվ որդին` խնայելով հորն ու նաև… իրեն, դիմել էր թիկնաթոռի եզրին նստած ու փողերից հայացքը կտրել չկարողացող կնոջը, և, սեղանի վրայով դրանք հրելով դեպի նա.
-Վերցրե՛ք,- ասել,- պետք կգա…
Կրկնելու հարկ չէր եղել…
Հայրը վեր էր կացել:
Դրամները գրպանում ապահովաբար տեղավորած կինը` նույնպես…
***
Եվ հայրը` որդու «որդու» իրավիճակում հայտնված հայրը, չէր եկել այլևս` ո՛չ երբեմն – երբեմն և ո՛չ էլ` ընդհանրապես… Պարզապես «քույրիկ»-կինն էր հայտնվել… և ապա նաև` երբեմն – երբեմն և նույն կերպ էլ անհետացել անձայն ու անշշուկ` չհայտնելով չհարցված իր տան տեղը…
Իսկ ոչ լրիվ մեկ տարի անց նա եկել և առաջին անգամ` վերջապես բացելով բերանը, ասել էր որդուն.
– Ձեր հայրը…,- և որդուց ստանալով անհրաժեշտ գումարը` նրա ափի մեջ սահեցրել իր տան հասցեն…
***
… Եվ մայրն ասել էր.
– Ես էլ եմ գալու:
– Գուցե` կարիք չկա՞…
– Գալո՛ւ եմ:
Այլևս չէր առարկել:
…Նրանց չճանաչող, բայց ինչ-որ բան գլխի ընկած կամ գլխի ընկնել ցանկացող ու ներս մտածներից էականորեն տարբերվող հավաքվածները լռությամբ միջանցք էին բաց արել հեղձուկ սենյակում:
Ինչ-որ մի կին ցանկացել էր տեղը զիջել ներս մտած կնոջը, որ առանց նայելու շուրջը, անթարթ հայացքը հառել էր տասնհինգամյա լռությամբ մեկ անգամ արդեն կորած և այժմ իրականում հեռացածի դեղնակապտավուն դեմքին…
Բոմժահանգ «քույրիկը» ցանկացել էր ոտքի կանգնել, ապա` փոխել միտքն ու ամուր նստել տեղը, և կողքին նստած ջահել կինը` երևի նորաթուխ մի «հավատացյալ», թեքվել էր դեպի նա.
– Ձեզ ինչո՞ւ հետ ուղարկեցին:
«Քույրիկը»` խորին ցավով.
– Խելոք մարդ էր, շատ խելոք,- ասել այնպես, որ լսի դիմացը կանգնած կինը,- ոտքից գլուխ` խելք, բայց թույլ էր, շատ թույլ. մի մարդն ի՞նչ է, մի մարդ անգամ չկարողացավ հավաքագրել:
– Ճի՞շտ:
– Հարյո՛ւր տոկոս:
«Էս ովքե՞ր են, էս ո՞ւր ենք ընկել և էս ի՞նչ աղանդի հետևորդներ են սրանք,- արգահատանքով մռայլվել էր կինը,- էս ո՞ւր ենք ընկել,- կրկնել, ապա` փորձել լրացնել կիսատ միտքը,- և մի՞թե միևնույնը չէ, թե ի՜նչ աղանդի…»:
– Բայց ճի՞շտ` ոչ մի մարդու…,- չէր հանգստանում մեկ ժամում հարյուր մարդ հավաքագրելու պատրաստվող ինքնա-վստահ նորադարձը:
– Հազա՛ր տոկոս,- խոսքն ավելի հավաստի դարձնելու համար հաստատել էր ամեն ինչ «հազարներով» հաշվող «քույրիկը»,- հազա՛ր տոկոս:
«Անտեր մնացած երկրիս դռները բաց գտած աշխարհի բոլոր ծագերից ներս լցված,- կնոջ շունչը կտրվել էր, ու նա մի կում օդի դիմաց բաց ու խուփ էր արել բերանը,- շուն ու գելերից նույնիսկ ամենափոքրիկ ջանք էլ չի պահանջվում վազքով իրենց մարդորսական ցանցեր լցվող ու ցանկացած ձև ստացող այս ամորֆ գոյություններին հավաքագրելու համար…»:
Իսկ «քույրիկն» արդեն շատ էր առաջ գնացել.
– Բա՜…,- ձայնը մի պահ կտրել էր, որ ավելի հավաստի դարձնի իր խոսքը,- բա՜, սկի կնկան ու որդուն էլ չկարողացավ բերել ճշմարիտ հավատի:
Կարծես կնոջ թիկունքը սուր խրեցին. «Ճշմարի՜տ հավատի…»,- ու, մոռանալով հարանց` «Մահացածի հետևից կա՛մ լավը, կա՛մ` ոչինչ» պատգամը,- մի հայացք նետելով պառկածի ավելի կապտած դեմքին. «Էս էլ քո վերջին լավությունը»,- գոռաց մտքում ու փշրելու աստիճան սեղմելով ատամները` քայլեց դեպի դուռը:
– Ասացի՞,- քմծիծաղով կողքինին ասաց «քույրիկը»,- ասացի՞:
Որդին, որ, անհաղորդ շրջապատին, չէր լսել ոչինչ, նայեց մոր հետևից. գուցե վա՞տ զգաց,- և առանց վերջին մի հրաժեշտի հայացքի` հորը, մոր համար բացվող հեղձուկ միջանցքով նրա հետևից քայլեց դեպի դրսի անապական օդը…
