Նիկոլ Փաշինյանը ցավակցական հեռագիր է հղել
Անդրեյ Բիտովի մահվան կապակցությամբ
Խոր ցավով տեղեկացա հայտնի ռուս գրող Անդրեյ Բիտովի մահվան մասին: Նրա անունը հատկապես թանկ է հայ ընթերցողի և ողջ հայ ժողովրդի համար: Հայաստանում մշտապես հիացել են ոչ միայն Անդրեյ Բիտովի վառ տաղանդով, նրա ստեղծագործությունների խորությամբ և թարմությամբ, այլև նրա համարձակ դիրքորոշմամբ, ազատության հանդեպ սիրով և մտավորականի անթերի կերպարով:
Ցավակցություններս եմ հայտնում Անդրեյ Բիտովի ընտանիքին, ընկերներին և նրա արվեստի հազարավոր երկրպագուներին: Ի դեմս Անդրեյ Բիտովի՝ հայ ժողովուրդը հրաժեշտ է տալիս իր անկեղծ բարեկամին: Թող հարգելի Անդրեյ Գեորգիի հոգին հանգչի խաղաղությամբ: Նրա «Հայաստանի դասերը» դարձել են դասեր նաև մեզ համար:
Հայ ժողովուրդը և Հայաստանի գրական հասարակայնությունը խորին ցավով սգում են Անդրեյ Բիտովի կորուստը: Նրա ստեղծած գրականությունը անգնահատելի նվաճում է և ռուս դասական հարուստ խոսքարվեստի ավանդույթով սնված՝ թևածում է աշխարհի գրասերների հոգիներում: Հատկապես նրա «Հայաստանի դասերը» հայ ընթերցողի համար յուրովի բացահայտեց Հայաստան աշխարհը, և նրան հայերն ընկալում են որպես հայրենակցի: Բիտովի գրքերը թարգմանվել և տարածվել են Հայաստանում, Հրանտ Մաթևոսյանի հետ ընկերությունը վերածվել է բարեկամության ընդհանուր հայության հետ:
Հայաստանի գրողների միությունը և ողջ հայ գրասեր հասարակայունությունը խորապես ցավակցում են Անդրեյ Բիտովի ընտանիքին, հարազատներին և ռուս ժողովրդին: Նրա ստեղծած գրականությունը հավերժ կմնա ժողովուրդների սրտերում:
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ
ԱՆԴՐԵՅ ԲԻՏՈՎ
Սանդուղք
Դու շատ բան տարար և
համբերանք ունես, և
բանեցիր հանուն իմ
անվան ու
չսպառվեցիր:
Բայց դեմ եմ քեզ նրանով,
որ դու լքեցիր քո սերն
առաջին:
Անցա ես ճամփան առ
Աստված,
երևի ճամփա էր
դժվարանց,
համարյա դեպի շեմը հենց, –
ճամփան երկար էր:
Սանդղամատերը
երթուղու վերջում
ինչ-որ շատ-շատ են շրջուն,
նրանց ուրվագծերն են
ջնջվում-
պառկեցի՝ շունչս ետ բերեմ:
Շունչ առա – սանդուղքի
երկայնքով
շարվեշար ընտանի շուքեր,
սնամեջ, մարմինները լքել-
թունել են միջանցիկ:
Հանելո՞ւկ է,
ինչ անուն տաս.
ձախից՝ պապս,
աջից՝ տատս,
պապն ու տատն էլ
առանձին:
Էս ինչ խութ է,
ինչ արգելքներ,
աջից՝ քեռի,
ձախից՝ հորքուր…-
ձայն են տալիս:
– Ի՞նձ եք կանչում…
բարև, իմոնք,
Էս ի՜նչ ահ է ու չարչարանք,
դուք մաս-մաս եք,
իսկը վարանք,
ո՞ւմ եք ման գալիս…
– Վե՛ր կաց առույգ,
ե՛լ շուտափույթ,
մեզ գրկի՛ր շուտ –
դե բախտ է:
– Ալարկոտ չեմ, որ նստել եմ.
շատ է կտրուկ
ելարանն աստ,
թունելից է քամին անսաստ-
դրախտը չէ…
– Ոչի՛նչ, հիմա մի՛
վախվորիր,
և խռովված մի՛ մտորիր,
կամաց-կամաց տեղավորվիր-
ապաստան է:
– Ի՜նչ տարակերպ
եղանակ է,
աստ տարվա ո՞ր
ժամանակն է,
անբնություն, դժնդակ է,
հավքերը՝ սաստված:
Անցում չկա հավերժի մեջ,
երգերը՝ չիք, երգված ցվերջ,
խավարը՝ չիք,
չիք՝ լույսի էջ…
դժոխքը չէ՞…
Չիք լույսը,
չիք՝ խավարամած,
չիք գանձ և
չիք մախախ ու հաց,
չիք ազատ կյանք,
չիք բանտախուց-
մեղանչել եմ:
– Դեռ իմ ոտքերը արա՜գ են,
դեռ ձեռքերն իմ
սպիտա՜կ են,
դեռ կյանքը ինձ
չի՜ խորտակել…
հաշվի առեք գոնե:
– Դու չափից շատ բան
չե՞ս ուզում,
քեզ առ Աստված
ե՞րթն էր հուզում,
դեպի Նա չի՞
ճամփադ հոսում-
և քի՞չ է այսքանը:
– Ես փնտրում էի Աստծո
ճանապարհ,
միայն շեմքն արդար,
իբրև ինձ սատար-
ոչ թե հենց Իրեն:
Աստվածորոնում ու
ո՛չ այլ իմաստ,
այն առումով, որ
ճանապարհը աստ…
չափից ավելի մի՛ դատեք
ինձ խիստ…
խե՜լքս է ցնորուն:
– Իբրև ողջի՝ քեզ
ճար չկա անգամ,
ուժ ունես, խելքը
բնավ պետք չի գա,
աստ դրախտը չէ,
դժոխք էլ չկա,
դժոխք մի՛ կարծիր, –
չկա դրախտ, չկա և
ո՜ղբ մեղավորաց –
ո՛չ չոր է, ո՛չ թաց,
աստ լոկ փոս է –
խորքը խորոց –
դե մուծիր.
– Ես պարտատեր չե՛մ
ճանաչում,
ես չե՛մ պառկի այս
մահիճում,
դեռ իմ ճամփան ինձ է
կանչում… –
ու լռվել եմ…
Էլ ուժ չունեմ ետ դառնալու,
շրջըվելու,
ետ նայելու,-
ուժս սպառվել է:
– Միևնույն է, զգետնեց, երևի
կենսական ուժն ինձ –
վերևի,
երևի, չզորեց ոգիս – թերևս –
ինձ են սպասում…
Եվ ելարանը կտրուկ
չէ այնքան,
և թույլ-թափանցի՛կ –
ստվերները կան,
և իմ ոտքերը կարծես
դատարկ են –
դեպ վեր են սահում:
Տեսա ճամփան
Աստծո – ուղիղ,
և ի՜նչ հեռու մարդուս ուղին,
և վարձքը թանկ,
բազմատեղի…
Տե՜ր, դու ինձ ներիր…
Ուրեմն, ժամը իրենն է ասել,
ուրեմն, հեռու եմ, և
ինձ սպասե՜ք,
ուրեմն, արդեն ես
տեղ եմ հասել –
Տե՜ր, ինձ ընդունիր:
Աստված ասաց.
հոգսերն են քո…
նաև ասաց. սա է
վերջը ամեն ոքի…
նաև ասաց. ի սկզբանե
այդպես է բանը
ամենքի…
Ներս արի:
Թարգմանեց
Շանթ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ
16.12.2010 թ.
Ափսո՜ս, հազար ափսոս…
Անդրեյ Բիտով մարդը, կնքելով մահկանացուն, իր ընթերցողներին, իր ժողովրդին թողեց հավերժության կնիքով հաստատած հրաշալի գրականություն:
Հատկապես հայերիս համար թանկ է նրա «Հայաստանի դասերը» գիրքը, որը մեզ պարգևեց ծանոթ և առավելապես անծանոթ, ուրիշի աչքերով, սրտով ու գրչով տեսած, զգացած ու բանաձևած մի նոր Հայաստանի հոգի:
Օսիպ Մանդելշտամից, Վասիլի Գրոսմանից հետո նա դարձավ աշխարհին Հայաստանի գաղտնիքներ պարզող ևս մի ռուս գրող, որին մենք ընդունել ենք որպես եղբոր:
Նա որևէ երկրի չնայեց օտարի հայացքով, նայեց ներսից, հարազատորեն, դարձավ նրա արյունակիցը: Ճշմարիտ գրողի մեկնակետ է սա:
Հիմա հավատում եմ, որ նա այն աշխարհը ևս կվերածի այնպիսի գրի, որին հասու չենք լինի մենք, և դա կհամարենք անգնահատելի կորուստ:
Ափսո՜ս, հազար ափսոս…
Անդրեյ Բիտով, բարեկամ, դու հավերժ ապրելու ես մեր սրտերում:
ՀԳՄ ՆԱԽԱԳԱՀ ԷԴՎԱՐԴ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ
Նրա մեծ նախնին` մեր բոլորիս մեծ նախնին, նշել էր նրա և մեր բոլորիս ընթացքի ուղին` որ իմպերիայի, բռնության, մետաղական կամքի պղնձե քառատրոփի առաջ բոլոր խեղճուկրակներիս փախուստի ուղին էր, և նա իհարկե գալու էր այստեղ,- ով ենք մենք, ինչ ենք անում, անցյալի և ներկայի կուռ մամլիչի տակ մենք ինչքան ենք մենք մնում, ինչքան ենք աղարտվում ու աղավաղվում և կամ մնում անբասիր: Եվ իհարկե նրա ճանապարհին ընկերուհիների հետ կանգնած էր լինելու Հայոց մեր բանաստեղծուհին և իհարկե` երևանյան տաք իրիկվա մեջ,- այս ով է եկել, ինչ իրավունքով է մեր ցավը իր ցավը համարում, այլև մեր վերքից սեփական մարմնի համ առնում:
Մեր բանաստեղծուհին.- Իսկ ես ահա չեմ հավատում, որ 1915-ը Ձեր բերանում իսկապես Ձեր սեփական մարմնի համն է տալիս:
Անդրեյը.- Ինչքան որ հնարավոր է:
Ես` երեսուն տարի հետո.- Կարողության հարց է: Ես ուրախ եմ, որ իմ գրչեղբայրը, իմ սերնդակիցը, իմ ընկերը այն անխոնջ ուղևորը եղավ, ում ո՛չ ուղին, ո՛չ էլ գյուտը պատահաբար չէին գտնված,- դրանք` Մարդը և Հայաստանը, համառորեն փնտրված էին:
Հրանտ ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ
…Ես չգիտեմ մի ուրիշ մարդու, որ այդքան պատկաներ իր տեղին՝ իր ծննդավայրին։ Ըստ իս՝ նա միշտ ամաչում էր, որ լքել է ծննդավայրը. սկզբում ամաչում էր, որ տեղափոխվել էր Երևան, ամաչում էր, որ հայտնվել էր Մոսկվայում… Ու միայն աշխատասենյակի ճգնակեցությունն էր, ուր նրա առջև ճերմակ թուղթն էր։ Այդ ճերմակ թուղթն այն տեղն էր, որը նա երբեք չլքեց…
Անդրեյ ԲԻՏՈՎ
