ԲԱՌԻ ԱՌԱԳԱՍՏՆԵՐԸ
Մինչև որ լռությունը չի հասունանում՝
բառը չի ծնվում: Եվ
ես տեսնում եմ, թե ինչպես են ոտքերիդ տակ
հարություն առնում
հազար տարվա հանգած ճանապարհները:
Հայացքդ լույսի ընծայագիր է:
Քեզ մոտ բառերի հետ հարաբերություններս
դառնում են
բացարձակապես անկողմնակալ: Գրելն
ինձ համար դառնում է ներսս
բնակեցնել: Եվ միաժամանակ ինձ ոչնչացնում
եմ, երբ սկսում եմ գրել: Մանավանդ՝ նույն
բառը նույն բառը չէ, տարբերությունը նրանում է,
թե ում եմ դիմում: Բառը
ճամփորդություն է, ուր մենք միասին ենք
անգամ այն ժամանակ,
երբ միասին չենք:
Ես փնտրում եմ խոսքի այն բանաձևը, որ կասի
այն, ինչը չի ասվում, քանզի բառը ցավի
անուղղակի դիմադրություն է, թեև ես հաճախ եմ
լռում, որ ձայնս քեզ ավելի հասանելի լինի: Իսկ
ասված բառը երբ արգելակների չի հանդիպում
ժամանակի մեջ,
ուրեմն՝ ինքը չէ: Բառը նման է քո առեղծվածին,
որքան ուզում եմ բացել այն,
նույնքան բազմապատկվում է:
Մինչև քեզ հանդիպելը չգիտեի, որ «սուտ»
բառը սուտ է: Երբ քեզ եմ նայում,
դառնում եմ կույր՝
շրջապատի հանդեպ, իսկ
բառերը ինձ աղավաղում են: Եթե
դու չլինեիր, Աստված մի արասցե,
ոչ մեկն աշխարհում ոչ մեկին երբեք
չէր ասելու
«Ես քեզ սիրում եմ» բառերը:
Բառը բնակարանն է Աստծո և
անկասելի է՝ որպես դարձ: Խոսքը,
ինչպես քո հայացքում, քո լեզվի վրա ու շուրթերին,
պիտի մանուշակներ ունենա,
թեկուզ՝ մեկ-երկու բառանոց… Ես այնքան
մեղավոր եմ զգում ինձ. իմ գրելը միշտ եղել է
բարձրաձայն երազել,
մինչդեռ դու և աշխարհը
այն ընդունել եք որպես իրականություն: Բառը
ինքնապեղում է: Սակայն իմ գտածոները
ո՛չ բովանդակությամբ,
ո՛չ տեղագրությամբ
իրար չեն բռնում, իրար հետ չեն խոսում:
Մեր զույգ ափերը իրար ենք բերում (մի±թե
նման չեն Նոյան տապանին), որ նոր ջրհեղեղից
փրկենք երկիրը մեր փոքրիկ՝ անմեղսական մի սիրով…
ՔԱՐԸ՝ ԱՐԱԳԻԼԻ ԿՏՈՒՑԻՆ
Լույսն այնքան հստակ է մեզ ցույց տալիս
չորս կողմից՝
ծածուկ տեղ չթողնելով,
որ չենք կարողանում ինքներս մեզ տեսնել:
Հավերժությունն այս պահն է՝ քո ժպիտով:
Աչքերդ ասում են՝ հուշն էլ իր հուշն ունի,
երազը՝ իր երազը: Եվ ես հավատում եմ,
որ իրականությունը
երբեք չի հասնի աչքերին:
Միակ նշանը, որ մնում է մեզանից հետո,
ճանապարհն է, որի սկիզբը սրտի մեջ է:
Կուզենայի ապագան ապրել ներկայում՝
քանի ուժ ունեմ ինձ
հրկիզելու: Հավատում եմ, որ կա և սիրուց այն կողմ,
եթե անգամ սեր չկա:
– Փրկիր ինձ, բառ,- ասում եմ՝ քո ձեռքն
ափիս մեջ, և միաժամանակ զգում եմ, որ
ամեն բառ ունի ընդհատակ, ուր
հասունանում է նրա
զորավոր ընդդիմությունը:
Ես այնպես եմ ուզում քեզ հետ վերադառնալ
այնտեղ, ուր մենք դեռ ոչ մի անգամ
չենք եղել: Անհամաձայնությունդ
ինձ դարձնում է իմ ստվերի ջարդոնը:
Իմ վերջը միշտ իմ վերջից դուրս է,
այն սահմանն է քո և
անսահմանության: Երբ ինձ հետ ես, ես ամենուր
կարող եմ գնալ, բայց ամեն տեղից չէ, որ
կարող եմ վերադառնալ:
Չեմ սիրում, երբ հանդիպումը լինում է վերջինը:
Իհարկե, եթե հնարավոր լիներ՝ կես ճամփից
ետ դառնար անձրևը, հողը երբեք
ջրի երես չէր տեսնի: Քանի դեռ
գրկիս մեջ ես, հավերժը
բացակայում է: Աղմուկի մայրը լռությունն է:
Իմ և ճանապարհի հարաբերությունը
կառուցված է հեռվի վրա, որտեղ դու ես:
Չեմ ասում՝ կարոտել եմ, պարզապես մի
ծաղիկ եմ պոկում և անխոս մեկնում արևին:
Ես սպասել չգիտեի, դրա համար է, որ
անձրևը չեկավ:
Քո սիրուց բան չեմ հասկանում, և դրանից
իմ սերը դառնում է ավելի խորը: Գիտե±ս,
ապագայում տնկած ծառը
միշտ բերք է տալիս անցյալում: Եվ
սիրո հակացուցումը
նույն ինքը՝ սերն է: Այնպես որ՝
կորած չէ նա, ով կորած է,
կորած է նա, ով չի գտնվում:
Սիրտս փխրել է… Եղևնին մի բաժանեք
անտառից, գնացեք ու բոլոր եղևնիներից
Ամանորի զարդեր կախեք հենց ծմակի մեջ:
Երբ չես սպասում, ժամանակը չի գալիս:
Չէ՞ որ երբ մեռնում է հուշը, ապագան
կորցնում է
իր լավագույն վայրկյանները: Անշուշտ,
պահը ապակու նման փխրուն է, երբ
կոտրվում է,
աղավաղվում է ժամանակի դեմքը:
Քո մի թեթև ժպիտից մեր հանդի բոլոր
ծառերը, անգամ չոր ոստերը,
միանգամից ծաղկում են:
Երբ քեզ հետ չեմ մտնում մեր Եխծուն
ձորը, այն շարունակում է դատարկ մնալ:
Ես խավարի մեջ էլ տեսնում եմ քո ստվերը:
Քանի դեռ գագաթներին ձյունը մնում է,
հովտի մանուշակներն
ավելի գեղեցիկ են լինում: Իսկ
կորցնելը երբեք ժամանակ չի պահանջում:
Ես իմ գնալով ուզում եմ ցույց տալ,
որ ոչ ոք չի գնում,
երբ որ գնում է:
Ապագայի հետքերը հաճախ տանում են անցյալ:
Վախենում եմ քայլ անել՝ չլինի՞ թե այն
տարածքը, որ մեր ոտքերի տակ է,
հանկարծ չքանա: Դաշտի
բոլոր ծաղիկներին հանդիպում եմ, որ
կարողանամ ընտրել նրանցից
մեկին: Ես իմ վայրկյանի երկվորյակն եմ, իսկ
սերը սրտի թմրամոլություն է: Ու չնայած
ծնված օրս եկել-գնացել է,
բայց ինձ թվում է, թե դեռ չեմ ծնվել:
Ասում են՝ հայոց աշխարհում արու արագիլը երբ ուզում է
սիրո խոստովանություն անել էգին, կտուցի մեջ
բերում, նրան նվիրում է մի… քար: Իսկ կաքավն ու քարը
մեր հանդերում միշտ երգում են
միևնույն խորում: Որքան
ճանապարհներից հեռու, այնուամենայնիվ, բոլոր
տները կառուցվում են ճանապարհի վրա:
ՎՇՏԵՐԳ
Երբ գրիչը ձեռքս եմ առնում,
իմ մատները սկսում են հստակ տեսնել՝
որքան տխեղծ ու մգլած է այս աշխարհը՝
մի չգրված թղթի հանդեպ…
Եվ իմաստ ունի՞, արդյոք, գրել, կամ՝
ու՞մ համար, ինչո՞ւ, մանավանդ,
երբ բառերը ոչ թե լսվում են ունկերով,
այլ անտեսվում են աչքերով,
երբ հաբրգած, զեխ տղերքը լափում են
ազգի վերջին նշխարը հույսի,
երբ հայրենասիրությունը մի հին
ծամոն է բերաններում անատամ,
երբ քո սրտանց մեկնած հացը ձեռքիցդ
վերցնում են գողանալու պես,
երբ ջրաղաց կորցրած խանում-խաթուն
գետը թոշնում-թռվհակում է,
երբ արքաներն անկուշտ, ամբարիշտ
բարձում են երկիրդ կաղ որձակին,
երբ խմբապետ Շավարշի ջեբից
դեռ դուրս չեն եկել կուսխմբերը բազում,
երբ միակ հաղթանակը քո մնում է
Հաղթանակի կամրջից նետվելը,
երբ մեռնելը չի իմանում մարդ,
հետևապես՝ չի իմանում և ապրելը,
երբ անասելի դժվար է լռեցնելն այն մարդուն,
ով ոչ մի ասելիք չունի,
երբ գայլերի ձմռաշունչ ոռնոցը քո շեմից
չի հեռանում և հունիսին,
երբ վազում ես դեպի մանկությունդ՝
ծերունական քայլքով տարտամ,
երբ ընդառաջ չի գալիս ճանապարհը,
որ ինքդ ես ոտքով բացել,
երբ մարդիկ այնքան նողկալի են, փոքրոգի,
որ այլևս քեզ չես վստահում,
երբ խաբում են և ժպիտով, ժպիտ տեսնելիս՝
հավլունի թուրդ ես հանում,
երբ բառերը՝ սրա-նրա տակ պառկելուց,
շանթազնանոցի են փոխվում,
երբ գիշանգղը՝ որպես ճերմակ աղավնի,
իջնում է քո վշտակոր ուսին,
երբ աղջիկն, ավաղ, հպարտանալու
բան չունի իր հետույքից բացի,
երբ թևերը հավքի գոց փակագծեր են՝
երկնքի բորբ կապույտներին,
երբ խոսքն ասվող անվրեպ չէ,
թիրախային, ինչպես գնդակը Մոնթեի,
երբ ժողովրդավարությունը վերջին
հատիկդ վարում է քարելու պես,
երբ հրեշտակները քեզ խեղդում են,
հանց ճուռակը՝ մանկան ձեռքում,
երբ Բունինի սիրո երգերն ունկնդրում են
իրկիները՝ երկու և ավելի,
երբ բազեի երգը չի վիճարկում
մամռակալած լռությունն անտառի:
երբ գրիչը ձեռքս եմ առնում, այն դառնում է
ոսկյա հեռադիտակ,
և Փաշինյանը Անդրանիկ փաշայի
ձիու ճամփան դարձնում է թավշյա,
և տեսնում եմ հարյուր-հազար տարվա հեռուն՝
ինչպես իմ ափի մեջ,
անսահման հեռուն, որ գուցե չկա,
բայցևայնպես՝ ես այնտեղ կամ:
***
Խոսում եմ այնպես, որ ասես
ոչ թե ես եմ բառն ասում,
այլ բառն ինքն է
ինձ արտաբերում: Մեջքի վրա
պառկել եմ գետի մեջ՝
արևն իմ հայացքում, և
գետն ու արևն ինձ տանում են
այնպես, ասես ես եմ
գետն ու արևը տանում ինձ հետ:
Վշտոտ մարդիկ են հնարել,
թե ուռենիները լաց են լինում:
ԿԱՐՄԻՐ, ԲԱՅՑ ՍՊԻՏԱԿ ՎԱՐԴ
Կարծում եմ՝ լռելն ու երազելը ավելի մոտ են
բանաստեղծությանը, քան գրելը: Այլևս՝ վերջ:
Գրիչս թողնում եմ քո ծաղկանոցում,
գուցե նրա ցողունի վրա,
օրերից մի օր, բացվի կարմիր, բայց սպիտակ մի վարդ:
