Նախորդ օրը հրավիրել էր (նա չէր էլ մտածել, թե հրավիրում է, այլ, սովորականի նման, ընդամենը կանչում է` վաղը կգա՛ք) իրենց հետ կամ իրենցից մի քիչ շուտ, մի քիչ ուշ հայրենիք ու հայրենիքի մայրաքաղաք տեղափոխված հեռու-մոտիկ հարազատներին, հին ու նոր ընկերներին, բարեկամներին… Կանչել էր ու մեկ առ մեկ կամ զույգ-զույգ առաջնորդել սեփական սրտի չափ մեծ ու հյուրասեր տան մեծ հյուրասրահ, ըստ կարգի նստեցրել շուրջանակի դասավորված և ուտեստներով ծանրաբեռ սեղանների շուրջը, ապա տեղավորվել բոլորից ներքև` դռներին մոտիկ աթոռին, և հումորաշատ, մշտապես ոչ միայն հասակակիցներից առանձացող և ինքնուրույն «ես» դարձող ջահելներից մեկը լուրջ-լուրջ կատակել էր. «Սեղանների գլխավերևը տեղափոխեցիր ներքև էլի, հոպա՛ր»: Եվ նա ակամա ժպտացել էր իր անթաքույց սերը վայելող գեղեցիկ ու լեզվանի եղբորորդուն. եթե շուրջանակի, ուրեմն էլ ի՜նչ վերև, էլ ի՜նչ ներքև, ու դիմել հավաքվելու նպատակը չհասկացած (հինգ ամիս առաջ էին…) հյուրերին. կերեք – խմե՛ք, անուշ արեք,- ու քիչ անց ավելացրել.
– Ձեզ չեմ կանչել ինձ լսելու (ինչքան լսեցիք` բավական է) կամ էլ լռելու համար. համ վայելեք Աստծո շնորհած բարիքները, համ էլ այսուհետև` ամբողջ կյանքի համար հիշեք, որ չեք թողնելու ժամանակն անցնի ձեր միջով ու հեռացնի իրարից, նորոգեք առայժմ անքակտ կապերը, սիրեցեք միմյանց…
Հումորաշատ եղբորորդին, հարուցելով հասակակիցների ոչ բարձր ծիծաղը, ավելացրել էր.
– Այսինքն` սիրենք զմիմէանս:
– Այսինքն` սիրեցեք զմիմէանս,- և ապա, զարմացնելով առանց այն էլ զարմացած ներկաներին,- այսօր,- ասել,- այսօր խոսելու հերթը ձերն է,- ու… լռել:
Տանտիրոջ լռությունը դաջվել էր ներկաների մտախոհ դարձած դեմքերին, և դրությունը փրկողը դարձյալ նա էր եղել` հումորաշատ եղբորորդին.
– Ուրեմն, հորեղբորս թույլտվությամբ, ես ինձ կարգում եմ թամադա՛:
Հորեղբայրը դարձյալ խրախուսող ժպիտով նայել էր նրան ու մյուսներին, և լցվել էին բաժակները…
Վաղ առավոտյան` հոգնած ու գինով. լավ էր` հավաքվեցին, տեսան միմյանց. գրեթե բոլորը` բոլորին, կարծես թոթափեցին մեջքներին ծանրացած առեղծվածային ու անժամանակ ցավի գոնե մի չնչին մասը և «ցրվեցին»` քնելու մինչև երեկո, երբ…
Երբ հեռախոսազանգը.
– Կարող է՞,- մտավ տնետուն,- կարող է՞, հայրիկը ձեզ մոտ է կամ գիտեք, թե… Գրեթե բոլորիդ հետ դուրս է եկել տանից ու… մինչև հիմա…
Եվ դարձյալ բոլորին` ո՞նց թե… արդեն առանց իր զանգի, ընդամենը կես ժամում` ո՜նց թե… հավաքեց իր` հարազատներից հարազատի տանը` ո՜նց թե…
Ու երբ շփոթահար` ո՜նց թե… ներկաներին միացավ բոլորի նման անտեղյակ վերջին ներս մտնողը, ամենքին թվաց, թե իրենց արնաքամ անելու պնդությամբ պարուրած ու խեղդող լռությունը դուրս լցվեց պարտեզ` լռեցնելու ոչ միայն խաղացող երեխաներին, այլև ծառերին ծլվլացող թռչուններին. ո՞ւր կարող էր գնացած լինել ոչ միայն օջախի հայրը, ամուսինը, պապիկը, այլև գերդաստանի բանիմաց նահապետը…
…Որքա՞ն ժամանակ հետո բոլորի բերանները կողպած լռությունը հանկարծ զրնգոցով փշուր-փշուր թափվեց հատակին` ընտանիքի սևազգեստ ու խոժոռ մոր` «Վե՛ր կաց»,- ձայնից, որ շեշտ ուղղվել էր հինգ ամիս առաջ միակը մնացած ավագ որդուն.
– Վե՛ր կաց,- որ ոտքի հանեց ոչ միայն նրան, այլև նստած չթողեց հավաքվածներից և ոչ մեկին:
– Վե՛ր կաց: Մեքենադ որտե՞ղ է, մեքենա՛դ:
Ինչ-որ բան գլխի ընկնելու անօգուտ ճիգով` որդին. էլ որտեղ պիտի` ավտոտնակում, իր հետևից տանելով մյուսներին. պակասը` մեքենա՜ն… մեքենանե՜րը լինեն,- քայլեց դեպի դուռը….
Որդու մեքենան սլանում էր առջևից, մնացածներինը` ըստ ազգակցական կամ ընկերական կապերի հերթականության…
Եվ որդու մեքենայի ու նաև դրան հետևող մյուս մեքենաների մեջ, կարծես վերին մի հրամանով` լռություն էր, թեև մայրը բացի որդուց (ախր, ինքը ո՜նց գլխի չէր ընկել ու այսքան մարդ հավաքելու փոխարեն, ավելի վաղ չէր գնացել ու տուն դարձրել հորը), ոչ մեկին չէր ասել, թե ուր են գնում…
Գերեզմանոցի պահակը ձեռքի նշանով կանգնեցրեց որդու մեքենան ու.
– Հայրիկդ,- ասաց,- հայրիկդ առավոտվանից նստած է «ձերոնց» մոտ…
«Ձերո՜նց»…
Մայրը ափերով ծածկեց դեմքը` «մերո՜նք»…
Ընդարձակվող քաղաքի նոր գերեզմանոցի տարածքների հաստատումից անմիջապես հետո ամուսինը կնոջը տարել էր ցույց տալու դրվագազարդ ճաղաշարով պարսպապատած «խելոք» ձեռքբերումը, և կինը, ետ-ետ գնալով.
– Ա՛յ մարդ…,- էր մրմնջացել,- ա՛յ մարդ, դու էս ի՜նչ վատ բան ես արել… Ո՞վ է տեսել առանց… հեռու տանից-տեղից, առանց ննջեցյալի… Ա՜յ մարդ…
– Դու ի՞նչ ես հասկանում. նախ՝ սա ամենալավ տեղն է, որ իմ ընկերն է տվել` սրա տնօրենը, ու ամեն մարդու ձեռք չի ընկնի նոր գցված կենտրոնական ճանապարհին կից այս տեղը, և հետո. ինչո՞ւ պիտի մեր որդիների համար մենք ավելորդ խնդիրներ ստեղծենք հետագայում:
Կինը` աստվածավախ ու նաև երբևէ ամուսնուն չհակաճառած կինը, չէր հանգստացել.
– Հետագայո՜ւմ… Եթե նույնիսկ բարի է նպատակդ, ինչի՞դ էր պետք մի աշխարհ տեղավորող էսքան հողը, ա՛յ մարդ, հո կշտանալիք չէ՜ր… Հետագայո՜ւմ…
Բայց «հետագան» մի օր անժամանակ մտել էր տուն, և ընտանիքի մայրը` մղկտալով ու լուռ հանդիմանությամբ, նայել էր ամուսնուն. էս ի՜նչ արեցիր, էս էլ քո «հետագա՜ն»…
Ամուսինը կա՛մ չէր հասկացել, կա՛մ չէր ընդունել կնոջ լուռ հանդիմանությունը, փակել էր վշտով լեցուն աչքերն ու. «Բժիշկներն էին մեղավոր»,- ասել, որի հետ համաձայնել էին բոլորը, բացի կնոջից և… Եվ հոր ու մոր լուռ կռվին անտեղյակ ավագ որդուց. «Տեր Աստված, եթե կարող ես, ներիր ինձ…»,- ու վերապրել…
Բարձրագույնն ավարտած ու շենշող երիտասարդ` բերնեբերան լցված ինքն իրենով, ծնողների ջերմ հավանությամբ ամուսնացել էր ընտրած աղջկա հետ, ով, հարսանիքի տարին հազիվ բոլորած, իրեն ու ծնողներին, հարազատներին երջանկացրել էր տղա երեխայի ծնունդով: Պակաս ուրախալի չէր նաև երկրորդ երեխայի` դստրիկի ծնունդը: Երրո՜րդը… Ծննդատան պատի տակ սպասում էր սրտատրոփ, երբ պատուհանին մոտեցած մանկաբարձուհին.
– Աչքդ լույս,- էր կանչել:
Եվ երիտասարդ հայրիկը, առանց լսելու շարունակությունը, իրեն նետել էր հիվանդանոցի սանդուղքներին և գրպանները աջ ու ձախ դատարկելով` վազել վեր…
Հետծննդաբերականում, կնոջ զարկերակը բռնած բժշկուհին, զայրանալու փոխարեն, ժպտացել էր երիտասարդ տղամարդուն և.
– Եթե տեսնեք, թե ի՜նչ աղջիկ եք ունեցել, լույսի կտոր ու հրեշտակի նման մի աղջիկ,- ասել ու դուրս էր եկել պալատից:
Ու կինը ամոթխած ժպտացել էր իր` ծննդկանի կողքին, այն ժամանակների համար դեռևս չլսված ու չտեսնված «կարգազանց» ամուսնուն` եկա՜ր…
Բայց, չգիտես ինչու, խոժոռված ամուսինը, հետագայում անընդհատ վերապրելով այդ պահը, պետք է մտածի, որ կնոջ կողքին հայտնված «այն» մարդը ինքը չի եղել, և ոչ էլ սիրելի կնոջն ուղղված.
– Ո՜ւմ էր պետք քո երկրորդ` «հրեշտակ» աղջիկը, իմ տղին եղբայր էր պետք,- խորթ ձայնն էր իրենը:
Եվ կինը հասկացել էր, որ իրեն դեռ ամբողջովին չլքած մարմնական ցավերին ամուսինը հենց հիմա անսպասելիորեն ավելացրեց հոգու ցավը, ու շրջվել էր պատի կողմը, և առավել մռայլված ամուսինը. մի բան էլ ի՜նքն է նեղանում, քայլել էր դեպի դուռը…
Ու թե անթերի ծննդաբերությունից հետո ինչպե՜ս էր ընկերքի անտեսանելի մի պատառիկ անցել արյան մեջ և…
Մի քանի օր անց աշխարհից խռոված երիտասարդ մայրն ու մայրական ջերմությունից ու կաթից զրկված, մերժված մանկիկը գրավեցին ընտանիքի նահապետի ընտրած «ամենաընտիր» ու կենտրոնական ճանապարհին մոտիկ…
Եվ ընտանիքի մայրը` լուռ հանդիմանությամբ` էս ի՜նչ արեցիր… Էս էլ քո` «հետագա՜ն»…
Եվ ընտանիքի հայրը` նախ` ինքն իրեն, ապա և կնոջը համոզելու համար, արդեն որերորդ անգամ էր` բժիշկներն էին…,- կրկնել…
Եվ հոր ու մոր լուռ կռվին անտեղյակ ավագ որդին. «Ների՜ր,- էր խնդրել հավերժորեն հեռացած ու անխոհեմ ամուսնու աններելի գաղտնիքն իր հետ տարած կնոջը,- ներիր ինձ, սիրելի՛ս, ների՛ր, չափի զգացողությունը կորցրածիս…»,- և երբ երեք տարի հետո երկրորդ կինը զույգ աղջիկ էր լույս աշխարհ բերել, երկնքի անհունին դիմելով. «Տե՛ր, քեզ մեղա»,- էր մրմնջացել…
Եվ մի օր հոր ու մոր տարիներ տևած լուռ ու արդեն մարմրող կռվին նույնպես անտեղյակ կրտսեր որդին էր կանգնել նրանց դիմաց ու.
– Ուզում եմ ի մի բերել ու պաշտպանել դոկտորականս,- ասել:
Մայրը մռայլվել էր.
– Մի՛ կորցրու թանկագին ժամանակդ, նախ` ամուսնացիր, հետո ինչ ուզում ես` արա:
Իսկ հայրը, ում փառասիրական ցանկությունների ոչ թե թարգմանն էր եղել որդին, այլ ժառանգականության կրողն ու կյանքի կոչողը, գլխով էր արել ծանրումեծ.
– Բա ո՜նց, անպայման պաշտպանիր, ինչո՞վ ես պակաս ընկերներիցդ: Պաշտպանի՛ր: Մարդը պետք է կարողանա իրեն ընձեռված հնարավորություններից քամել մինչև վերջին կաթիլը, բա ո՜նց…
Պաշտպանել էր որդին, փայլուն էր պաշտպանել ու նորից էր կանգնել ծնողների դիմաց և երեխայի նման.
– Ասում եմ…,- մի պահ տատամսելով` մեղավոր նայել էր մորը,- ասում եմ` մինչև «ոտքս կապելը» գնամ մեր ծննդավայր, տեսնեմ մերոնց…
– Իհա՛րկե,- ուրախացել էր հայրը,- իհա՛րկե, գնա` ուրախացրու մեր հարազատներին,- իսկ մտքում. «…ու ընկերների՛դ,- ավելացրել,- թող բոլորը իմանան, թե ինչերի ես հասել…»:
…Անսպասելի այցելությամբ աշխարհի չափ ուրախացրել էր հարազատներին, ընկերներին, բոլորի հետ միասին վայելել «վերջին ազատությունը» և մեկնելու նախավերջին օրը.
– Գնամ,- ասել էր ընկերներին,- գնամ – բարձրանամ երկնքի կապույտի մեջ մխրճված իմ ժայռածերպը, շնչեմ լիաթոք, զրուցեմ վերևից ինձ նայող Աստծուս ու ոտքերիս տակ փռված աշխարհիս հետ…
– Մենք էլ ենք գալիս,- մանկան նման ուրախացել էին մանկության ընկերները,- քո գնալուց հետո չենք էլ հիշում, թե երբևէ այցելած լինենք մեր` երևի խռոված ընկերոջը…
– Մի պայմանով,- մռայլվել էր կարծես իր ամենաթանկ հայտնագործությունը յուրացնել պատրաստվող ընկերների ոտնձգությունից,- միայն մեկ պայմանով:
Ընկերների դեմքերին հարցականներ էին նկարվել` պայմա՞ն…
– Միայն մեկ պայմանով,- կրկնել էր նա և հավերժություն տևած վայրկյաններ անց ավելացրել,- դուք մնալու եք ձորում…
Ընկերները ժպտացել էին բարի. էլի նույն «խենթ ու խելառը», նույն մաքսիմալիստն է մնացել…
…Առավոտվա ջինջ ու անապակ օդը, հազարանուն ծաղիկների բույրը նրանց հասցրել էին ձոր, որտեղից սկսվել էր նրա միայնակ վերելքը… Մտքում ուղղել էր ընկերների չբարձրաձայնված սխալը. ոչ թե վերելքը, այլ ուխտագնացությո՛ւնը:
Ներքևում զրուցող ընկերները կամաց-կամաց փոքրացել էին, ու վերելքը հոգնեցրել էր նստակյաց կյանքին սովորած մարդուն, որ ժամանակ առ ժամանակ, իբր` շուրջը նայելու և այդ ամենը ըմբոշխնելու համար, կանգ էր առնում` հանգստանալու ու աչքերով շոյելու քայլ առ քայլ մոտեցող ժայռածերպը ու շշնջալու. սիրելի՜ս, գալիս եմ` պատմեմ, թե քանի՜ տարվա կարոտով եմ գրկելու քեզ… Ու մի պահ թվացել էր, թե ինքն էլ նրան է լսում, որ ասում է` ե՜ս էլ,- ու իր ոտքերի տակ դնում իր սպասումներն ու ժայռեղեն սիրտը` ես էլ…
Վերջապես խոտերի մեջ վաղո՜ւց կորած «կածանն» ավարտվել էր:
Ոտքը շոյելու նման դրել էր թամբաձև ժայռածերպին` վե՛րջ:
Եվ աշխարհն իրենն էր, արարման օրվանից անեղծ աշխարհը, որ ապուպապերինն էր եղել երբևէ:
Թոքերը լցվել էին բույրերով, ականջները` հեռավոր աշխարհից եկող գվվոցով, ընկերների` լեռնցիներին հատուկ` բարձր, բայց արդեն չտարբերակվող ձայների թույլ արձագանքներով…
Նստեց, ոտքերը ներքև կախած` երկար նստեց թամբաձև իր ժայռածերպին, ապա կանգնեց, թևերը պարզեց աջ ու ահյակ, գրկեց աշխարհը և փակեց աչքերը, որ… պիտի մեկ էլ բացեր Հիսուսի երկրորդ գալստյան օրը:
Թնդյո՜ւնը…
Ընկերները ձորում խառնվեցին իրար. թնդանո՞թ պայթեց…
Ժայռածե՜րպը…
Երկու կես եղած հազարամյա ժայռածերպը, որ չգիտես, թե երբ պիտի հողմահարություններից վերածվեր «մի բուռ հողի», իր հետ տանելով կյանքի երկար ու փառավոր ճանապարհ անցնելու պատրաստ մարդուն` ահռելի դղրդոցով գահավիժեց ձոր…
Ընտանիքի` սևեր հագած մայրը անմխիթար հեկեկաց չվերադարձա՜ծ… բերվա՜ծ որդու դիմաց… և երկու ափերով պինդ սեղմեց աչքերն ու բերանը, որ հանկարծ չնայի ամուսնուն և նրա երեսն ի վեր չգոռա` էս էլ քո «հետագա՜ն», որ չեղած տեղից դարձյալ մոտեցավ ու անժամանակ մտավ տուն…
Եվ ընտանիքի հայրը մտքում շնորհակալ եղավ կնոջից` սիրտ պատառոտող լռության համար, ու միայն մրմնջաց.
– Որդի՜ս…
Կրտսեր որդու հողաթումբը կարոտով գրկած հայրը կա՛մ չլսեց, կա՛մ չլսելու տվեց մոտեցող մարդկանց ոտնաձայները. նա նախորդ օրն էր հրաժեշտ տվել բոլորին…
