Խոսքի ուղերձը / Գոհար ԳԱԼՍՏՅԱՆ

– Արդյոք հայերենը թույլ չի՞ տալիս լիարժեք արտահայտվելու, որ մեր ազգաբնակչությունն այսօր դիմում է օտար բառերի ու արտահայտությունների օգնությանը:
– Առաջին հայացքից տեղին կլինի ասել, որ սա ազգաբնակչության լայն շրջանակների մայրենի լեզվի թերի իմացության և խոսքի մեջ անփույթ լինելու սովորության հետևանք է: Արդի հայերենը (նույնիսկ բարբառային ձևերն էլ չհաշված) հարուստ և բազմաշերտ լեզու է՝ բառաձևերի և բառիմաստների նրբերանգային տարբերության ամենահարուստ գունապնակով, հոմանիշների և հականիշների առատությամբ, հարուստ դարձվածքներով: Ստեղծագործ մտքի, գիտության և մտածողության մշտապես զարգացող ընթացքի մեջ հայերենը ճկուն և համաչափ նորացող լեզու է: Այլ հարց է, որ նորաստեղծ որևէ ճյուղում՝ մի որոշ ընթացք, լեզուն որդեգրում է օտար տերմիններ կամ բառեր՝ վերջիններիս համարժեքը կարճ ժամանակ հետո ձևավորելու, գտնելու կամ ստեղծելու համար: Դրա ոչ հեռավոր օրինակները հայոց լեզվում համակարգիչ, համացանց բառերից սկսյալ՝ օգտատերերիս քաջ հայտնի հայերեն մի շարք բառեր են, իսկ «կրիչ»-ից մինչև «կայք»՝ լեզվում վաղուց առկա շատ բառեր էլ ստանձնել են իմաստով իրենց մոտ ևս մի նոր գործառույթ: Կան մոտ իմաստներ, որ առաջ կձևակերպվեին այլ բառերով. օրինակ՝ ջնջել, վերացնել, ի չիք դարձնել, ոչնչացնել, զրոյացնել հոմանիշները կամ՝ առաջին հայացքից դրանցից շատ տարբեր՝ ընդհատել, հետաձգել բառերը, համալրվեցին՝ կոնկրետ համատեքստում սրանց համարժեք և շատ ավելի դիպուկ չեղարկել բառաձևով:
Այսուհանդերձ, մեր լեզվում դեռևս չեն չեղարկվել օտարաբանությունները: Խոսակցական լեզվում, ԶԼՄ-ներում, անգամ պաշտոնական գրագրության և բանավոր լրատվության մեջ առկա են օտարաբանություններ: Կամ՝ ինչպիսի՜ն է մեր խորհրդարանականներից շատերի լեզուն՝ պագալովնի-ից մինչև բեսպրեդել հայերեն խոսքը տրանսֆորմացիայի ենթարկող: Խոստովանեմ, որ հեռուստասերիալային լեզուն իմ դիտարկումից առայժմ դուրս է մնացել՝ զուտ այս հարցում անբավարար համբերություն դրսևորելուս պատճառով:
27 տարվա անկախություն ունեցող մեր Երկրում այսօր ժողովրդախոսակցական ամենատարբեր դրսևորումներով առկա է թե՛ խորհրդային ժառանգությամբ մնացած ռուսերեն բառաձևերի հոռի գործածումը՝ պոշլի-ից մինչև ժոստկի, տոչկա-յից մինչև պերեվոզկա, թե՛ ավելի վաղ պատմական անցյալից ժառանգված արաբա-պարսկական խասիաթ-ն ու օսիաթ-ը (էլ չասած՝ ազիզ-ն ու ջիգյար-ը, մերօրյա կլկլոցների մեջ դեռևս պահանջված) և թե՛ անգլերենի լայն կիրառմամբ բուծվող մենեջմենթ-ն ու մարքեթինգ-ը՝ իրենց փիառ-ով: Չեմ կարծում, թե կառավարումն ու շուկայավարությունը շատ ավելի բարեհունչ չեն հենց հանրային գովազդի տեսակետից:
Հիշենք, թե Ջորջ Օրուելի հայտնի վեպում համակարգի ինչպիսի գործիք էր նորալեզը (նոր լեզուն), և դա արդյոք պատահակա՞ն էր… Այսօր հայտնի ու անհայտ մոտիվացիա-ներով (1)՝ իրենց կրեատիվ (2) համարող շատ օտարամոլներ առաջին հերթին հենց խոսքի այլակերպումով են մեսիջ-ներ (3) ուղարկում մեկմեկու: Այդպես խոսողներն իրար գուցե ավելի արագ են ըմբռնում: Խոսք, զրույց, քննարկում, քննախոսություն բառերը դիսկուրս-ով փոխարինող լրագրողն, օրինակ, իրեն ավելի ինքնավստահ է զգում (1-3) բառաշարքում: Այս կերպ լեզուն ախտահարողները՝ չէի ասի, թե լեզվի իմացության կամ գրագիտության պակասից է, որ անհաշվետու են մայրենի լեզվի հանդեպ:
Առանց օտարաբանության, իմ այս խոսքի շարժառիթն (1) այս պահին մնում է մեր լեզվի հանդեպ «Գրական թերթի» և իմ անհատական մտահոգությունը: Հայոց լեզվով և իսկապես հայերեն լեզվամտածողությամբ գործող հայ մարդու ստեղծագործական (2) միտքն ունակ է գտնել բոլոր գաղափարների ու երևույթների արտահայտման հայերեն համարժեքները: Մեր թարգմանական մշակույթը վաղուց ի վեր և այսօր էլ շարունակում է դա հաստատել՝ սկսած առաջին թարգմանական հուշարձան Աստվածաշունչ մատյանից: Իմ խոսքի ուղերձն (3) ահա նաև մայրենի լեզուն իմացողներիս պարզ անփութությանն է հասցեագրված՝ հնարավորինս չվրիպելու և հայերեն խոսքի ճիշտ համարժեքների գործածությամբ լեզուն մաքրելու ջանքի ակնկալիքով, իսկ չիմացողների ականջը՝ արդեն շտկված խոսքի գերակշիռ միջավայրում (հեռուստառադիոեթերներից մինչև տրանսպորտում հնչող կենցաղային խոսք), որպես սկիզբ՝ լսելիքով ևս կմաքրվի…

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։