ԹՐՔԱԼԵԶՈՒ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԵՏԱՔՐՔՐՎԱԾ Է ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹՈՎ/ («Գ.Թ.-ի» հարցազրույցը թարգմանիչ, խմբագիր ՍԵՎԱՆ ԴԵՅԻՐՄԵՆՃՅԱՆԻ հետ)

Շաքե Երիցյան – Խոսենք «Արաս» հրատարակչության գործունեության մասին: Ինչպիսի՞ առաքելություն է իրականացնում այն իր տպագրած գրքերով:
Սևան Դեյիրմենճյան – «Արաս» հրատարակչությունը հիմնադրվել է Թուրքիայում, 1993 թ.: Այս տարի հոբելյանական տարի է: Հրատարակչությունը նշում է իր հիմնադրման 25-ամյակը: «Արաս» հրատարակչության կարգախոսն է` «Պատուհան դեպի հայալեզու գրականություն»: Այս հրատարակչությունը հիմնականում հայ գրականությունը, հայկական ինքնությունը, հայկական մշակույթը, Թուրքիայում կամ այլուր ապրող հայ և օտարագիր հայ գրողներին ծանոթացնում է թրքալեզու ընթերցողներին: Վերջիններիս մեջ կան նաև հայեր, և նրանց համար երբեմն դժվար է լինում հայերեն կարդալը: Հետևաբար, այդ բոլոր գրքերը կարդում են թուրքերենով: Մինչև այժմ հրատարակել ենք բազմաթիվ գրքեր, ինչպես` Շահան Շահնուրի «Նահանջ առանց երգի» վեպը, Համաստեղի, Վահան Թոթովենցի, Վիլյամ Սարոյանի, Գևորգ Պարտակչյանի «Հայ գրականության մատենագիտություն» հաստափոր հատորը, Հակոբ Մնձուրու գործերը, որոնք շատ մեծ ժողովրդականություն են վայելում, և այլն: «Արասը» հրատարակում է ոչ միայն գեղարվեստական գրականություն, այլև պատմական Հայաստանի քաղաքների, նրանց անցյալի, ժողովրդական բարքերի մասին գրքեր: Մինչև հիմա հրատարակել ենք Խարբերդին, Մուշին, Բաղեշին և Վանին նվիրված գրքեր: Տպագրել ենք Ռայմոնդ Գևորգյանի և Փոլ Փապուճչյանի «Հայերը Օսմանյան կայսրությունում մինչև 1915 թ.» կոթողային աշխատությունը: Մեծ պահանջարկ ունեցող հատորներից է: Թուրքերենով տպագրվել է պոլսահայ վիպագիր Զավեն Պիպեռյանը, որը նույնպես մեծ պահանջարկ ունի: Վերջերս թարգմանել ու տպագրել ենք Անդրանիկ Ծառուկյանի «Մանկություն չունեցող մարդիկ» հուշապատումը և այլն:
«Արաս» հրատարակչությունը նաև հայերեն գրքեր է տպագրում, ինչպես, օրինակ` նույն Զավեն Պիպեռյանի, Մկրտիչ Մարկոսյանի, ստամբուլահայ գրողներ Երվանդ Կոպելյանի, Արա Ակինյանի, Վահե Պերպերյանի գործերը: Զապել Եսայանի «Սպասման սրահին մէջ» վեպը, որ մնում էր մամուլի հավաքածուներում, առաջին անգամ տպագրել ենք առանձին գրքով: 25 տարիների ընթացքում «Արաս» հրատարակչությունը տպագրել է ավելի քան 200 անուն գիրք, որը, անշուշտ, վատ ցուցանիշ չէ մեր համեստ պայմաններում:

Շ. Ե. – Որքանո՞վ է թրքալեզու ընթերցողը հետաքրքրված հայ հեղինակով:
Ս. Դ. – Թրքալեզու հասարակությունը, թուրք ընթերցողները մեծ հետաքրքրություն ունեն հայկական մշակույթի, հայ գրականության, պատմության նկատմամբ, որովհետև Անատոլիայի պատմությունը, պատմական Հայաստանի և ոչ միայն պատմական Հայաստանի քաղաքների, այլև արևմտյան Թուրքիայում գտնվող քաղաքների պատմությունը առնչվում է Թուրքիայի պատմությանը: Իզմիրի, Եվթոկիայի, Սեբաստիայի, Տիգրանակերտի, հայկական գյուղերի մասին գրքերը, անշուշտ, մեծ հետաքրքրություն են առաջացնում և անպայման գրախոսվում են թուրքական մամուլում: Նաև մասնակցում ենք Թուրքիայում կազմակերպվող գրքի տոնավաճառ-ցուցահանդեսներին:

Շ. Ե. – Դուք նաև դասավանդում եք «Քադիր Հաս» համալսարանում:
Ս. Դ. – «Քադիր Հասը» Թուրքիայի առաջատար համալսարաններից է: Հիմնադրվել է կեսարացի մեծահարուստ գործարար Քադիր Հասի կողմից: Համալսարանում դասավանդվում են բազմաթիվ օտար լեզուներ, որոնց մեջ պաշտոնապես ընդգրկված է նաև հայերենը: Ուսանողներն ընտրում են լեզուներից որևէ մեկը և մասնակցում դասընթացներին: Հայերենը ես եմ դասավանդում:

Շ. Ե.- Իսկ հայերենն ընտրողներն ովքե՞ր են` հայե՞ր, թե՞ այլազգիներ:
Ս. Դ. – Հիմնականում այլազգիներ են: Հայերեն իմացողներին ուրիշ հանձնարարություններ եմ տալիս, մի գիրք են կարդում հայերենով և դրա շուրջ համառոտ մի բան գրում: Իսկ այլազգիներին ծանոթացնում եմ հայոց այբուբենին, հայ մշակույթին, Թուրքիայի հայ գործիչներին: Թուրքիան մեծ հասարակություն է, վիճելի պատմական անցյալ ունի, այդ երկրի պատմությունը վիճելի ձևերով, կասկածելի միջոցներով է փոխանցվում նոր սերնդին: Եվ այդ նոր սերունդը շատ անգամ անտեղյակ է, որ Թուրքիայում կա հայկական մեծ ժառանգություն: Նույնիսկ տեղյակ չեն լինում, որ այս կամ այն արվեստագետը, ճարտարապետը հայ է եղել:

Շ. Ե. – Հայերեն եք դասավանդում նաև «Հրանտ Դինք» հիմնարկում: Ի՞նչ գործունեություն է ծավալում այս հիմնարկը և արդյոք նպաստո՞ւմ է Դինքի տեսիլքների իրականացմանը:
Ս. Դ. – «Հրանտ Դինք» հիմնարկը ստեղծվել է 2008 թ., Դինքի սպանությունից հետո, ընտանիքի կողմից: Ստեղծվել է հայկական աննյութական ու նյութական մշակութային ժառանգությունը վեր հանելու, Թուրքիայում խոսքի ազատությանը, խղճի ազատությանը նպաստելու, ատելության մղող հրապարակումների առաջն առնելու, դրանց դեմ քայլեր ձեռնարկելու, քաղաքացիական հասարակությունը զարգացնելու նպատակով: Այն, ինչ անում էր Հրանտ Դինքը կենդանության օրոք, այսօր շարունակում է այդ հիմնարկը, նրա այդ տեսիլքներն իրականացնելու ճանապարհին է կանգնած: Այստեղ 2016 թվականից սկսեցինք նաև հայոց լեզվի դասընթաց անցկացնել, որովհետև հայերենի հանդեպ հետաքրքրությունը միշտ էլ կար:

Շ. Ե. – Ինչո՞վ է պայմանավորված այդ հետաքրքրությունը հայերենի նկատմամբ: Ովքե՞ր են Ձեր աշակերտները այս հիմնարկում:
Ս. Դ. – Կան մարդիկ, որոնց նախնիները եղել են հայեր: Նրանց ինքնության մաս է կազմում նաև հայկական ինքնությունը, և ուզում են որոշ չափով ծանոթանալ այս մշակույթին, ինչն իրենց համար օտար է եղել: Կան մարդիկ, ի դեպ ոչ նվազ քանակ են կազմում, որոնք Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո իրենց համար բացահայտեցին, որ երկրում կա հայ կոչված մի տարր, որին անծանոթ էին: Եվ, ի հարգանս Հրանտ Դինքի, նրա ծավալած գործունեության, նրա նահատակության, որովհետև Դինքը իր մահից հետո միայն այսքան լայն զանգվածներին ծանոթ դարձավ, սկսեցին հետաքրքրվել հայերենով: Մի քիչ էլ իր կերպարը նպաստեց, որովհետև Դինքը ոչ մի վատ բան չէր անում, համեստորեն մի թերթ էր տպագրում` «Ակոսը», և նրա սպանությունը մեծ վրդովմունք առաջացրեց, որովհետև նա հանցագործ չէր, բանտարկյալ չէր, Հայոց հարցը բարձրացնող և Հայոց հարցի լուծումը թուրքական ժողովրդավարության զարգացման ճանապարհին մի կարևոր միջոց նկատող մամլո համեստ մի աշխատող էր: Եվ խղճամիտ մարդիկ սա տեսնելով` մեծ հարգանքով լցվեցին ոչ միայն Դինքի, այլև Դինքի պատկանած հայ հասարակության հանդեպ: Եվ լեզուն սովորելը այդ հարգանքի տուրքի արտահայտություններից մեկը դարձավ: Դրանք Թուրքիայում ապրողներն են, հիմնականում այլալեզու, այլազգի, որոնց մեջ կարող են լինել նաև ծպտյալ հայեր: Ընդ որում, ծպտյալ հայերն էլ որոշ չափով Դինքի սպանությունից հետո արթնացան: Դինքի ժամանակ այդ գործընթացը սկսվել էր «Ակոսով»: Դինքի սպանությունից հետո սկսեցին է՛լ ավելի բարձրաձայնել իրենց անցյալի, իրենց ինքնության մասին:
Հայերեն են ուսանում նաև գրականության, թատրոնի, պատմության մասնագետները, որոնք շատ լավ գիտակցում են, որ օսմանյան պատմությունը միայն թուրքերենով հնարավոր չէ գրել կամ միայն թուրքերենով հնարավոր չէ կարդալ, այլ պետք է անպայման իմանալ հայերեն, ինչպես նաև հունարեն և այլ լեզուներ: Բայց հայերեն իմացող մասնագետների քանակը շատ քիչ է: Եթե անգլերեն գիտես, ոչինչ չի փոխվում, որովհետև անգլերեն բոլորը գիտեն, իսկ եթե հայերեն գիտես, արդեն քո կարիերայի մեջ միայն առավելություն կա, առաջ ես անցնում, ավելի շատ աղբյուրների ես հասու լինում: Ահա այդպիսի մասնագետները գալիս և սովորում են հայերեն, որպեսզի ուսումնասիրեն հայկական մամուլը, գրականությունը:
Ունենք ուսանողներ, ովքեր ուսումնասիրում են 19-րդ դարի Օսմանյան կայսրությունում թատերգության պատմությունը: Անշուշտ, գիտենք, որ հայերն են եղել օսմանյան թատրոնի հիմնադիրները, ուստի` առանց հայերենի իմացության ամեն ինչ պակաս կլինի: Այսինքն` այն, ինչ թուրքական իշխանությունները 90 տարի շարունակ թաքցրել են, վարագույր են քաշել, հայերեն սովորելով` նրանք այդ վարագույրը փոքր-ինչ մի կողմ են տանում և տեսնում են այն, ինչ կա վարագույրից այն կողմ: Այսինքն` նրանց աչքերը բացվում են, և տարբեր մոտեցումներով են սկսում կարդալ ամեն ինչ: Հիմնարկում ունենք երեք դասարան: Այստեղ ուսուցումն ավելի լուրջ է, քան «Քադիր Հաս» համալսարանում, որովհետև վերջինում ուսանողները մեծ մասամբ պատահականորեն են ընտրում հայերենը, իսկ «Հրանտ Դինք» հիմնարկ գալիս են գիտակցված, վճարում են դրա համար:

Շ. Ե. – Հովհաննես Թեքգյոզյանի «Փախչող քաղաքը» Դուք եք թուրքերեն թարգմանել: Արդյոք թուրք ընթերցողին հետաքրքրո՞ւմ է ժամանակակից հայ հեղինակը:
Ս. Դ. – Այդ գրքի թարգմանությունը պատվեր էր: Կա մի գրական գործակալություն` «Քալեմ», որը պայմանագիր է կնքել Առաջին հայկական գրական գործակալության հետ, որի մոտ էր գտնվում Թեքգյոզյանի հեղինակային իրավունքը: Ես թարգմանեցի այդ գիրքը` «Փախչող քաղաքը», որը տպագրեց «Այրընթը» հրատարակչությունը «Ընդհատակյա գրականություն» մատենաշարով: Հովհաննեսի գիրքը թե՛ հայի, թուրքի հարաբերության մասին է, թե՛ բաց տեսարաններ ու վերացական սյուժե ունի, և այս բոլորը նպաստել են, որ գիրքը համարվեր ընդհատակյա գրականություն: Թեև այդ խորագիրը` «Ընդհատակյա գրականություն», նաև սպառման խնդիր էր լուծում` հետաքրքրություն առաջ բերելով: Ափսոս, որ շարունակություն չունեցավ այս գործը: Շեշտեմ մի կարևոր երևույթ: Թուրքիայում թուրք ընթերցողը կարդում է հայ դասական գրականություն, այն, ինչ առնչվում է Եղեռնին, Անատոլիային, նախկին հայկական քաղաքներին, Օսմանյան կայսրության հայերին: Կարդում են Զապել Եսայան, Անդրանիկ Ծառուկյան, Թոթովենց, Մարկոսյան, որովհետև նրանց գրականությունը նաև Թուրքիայի` Օսմանյան կայսրության կյանքին է վերաբերում: Թուրքիայի կյանք ասելով` նկատի ունեմ հայկական, հունական, քրդական կյանքը, այսինքն` այն բոլոր ժողովուրդների կյանքը, որոնք ապրում են Թուրքիայում: Այսինքն` Թուրքիան միատարր հասարակություն չէ: Թեև փորձել են ստեղծել, բայց չի հաջողվել: Այսօր տեսնում ենք տարբեր մշակույթներով հարուստ մի կոլորիտ, և այդ ամենի մասին կարդալ նաև հայերի կտրվածքով, շատ ուրախալի է իրենց համար: Մինչդեռ Հայաստանի գրականությանը բնավ ծանոթ չեն: Այսինքն` Հայաստանի գրականությունը պետք է քարոզել Թուրքիայում, պետք է ճանաչեն Հրանտ Մաթևոսյանին, Չարենցին, Մահարուն, Խանջյանին և այլն: Այս առումով, կարծում եմ, հայ գրականությունը քարոզելու, տարածելու գործում մեծ պարտականություն ունի Հայաստանի Հանրապետությունը: Մշակույթի նախարարությունը կամ պատկան մարմինները պետք է հիմնադրամներ ստեղծեն, գումար տրամադրեն` խրախուսելու համար, որպեսզի հրատարակչությունները նաև հայաստանյան գրականություն տարածեն: Հայաստանում թուրք գրականություն շատ կա: Տպագրվել է Ահմետ Համդի Թանփընար, Օրհան Փամուկ, Էլիֆ Շաֆաք, Բիրգյուլ Օղուզ, այսինքն՝ Թուրքիայի ժամանակակից գրականությունը ծանոթ է Հայաստանի ընթերցողին, այնինչ նույնը չենք կարող ասել թուրք ընթերցողի մասին: Նույն հետաքրքրությունը թուրք ընթերցողը չունի: «Անտարեսը», որ տպագրում է այս թուրք հեղինակներին, այսօր Հայաստանի առաջատար հրատարակչություններից է, նույն մասշտաբով թուրքական մի մեծ հրատարակչություն եթե օտար գրողների շարքում ունենա հայ գրող, դա արդեն միջպետական խրախուսանքներով պիտի լինի, միմյանց մշակույթներին ծանոթանալու նպատակով: Օրինակ, որպես «Արաս» հրատարակչություն ծրագրել ենք թուրքերեն թարգմանել ու հրատարակել Գուրգեն Մահարու «Այրվող այգեստանները», Վարդգես Պետրոսյանի «Կրակե շապիկը», բայց, կարծում եմ, հայ իրականությունը, հայ ժողովրդի մշակույթը չի ավարտվել 1915-ին կամ միայն Թուրքիայում չէ: Հայ ժողովրդի մշակույթը տարածված է ողջ աշխարհում, սա մեր հարստությունն է: Հայաստանի մշակույթը թե՛ խորհրդային տարիներին, թե՛ անկախության տարիներին լուրջ նվաճումներ է ունեցել մանավանդ գրական ոլորտում, և դա պետք է արժևորվի, ու օտար ընթերցողներն անպայման ծանոթանան: Ըստ իս, թուրք ընթերցողներն ավելի շատ հետաքրքրություններ ունեն Հայաստանի ու Հայաստանի գրականության հանդեպ, քան կարծում ենք:

Շ. Ե. – Իսկ ի՞նչ կարող ես ասել թուրքահայ ժամանակակից գրականության մասին։ Զահրատից հետո արդյո՞ք բաց է մնացել գրական դաշտը:

Ս. Դ. – Ստամբուլահայ գրականությունը 1915-ից, 1923-ին Թուրքիայի հանրապետության ստեղծումից հետո ունեցել է մեծ նվաճումներ, քանի որ հիմնված էր արևմտահայ գրականության հսկայական ժառանգության վրա: Անշուշտ, այսօր նույն հարստությունը, հասկանալի է, որ չունի: Ունենք ավագ գրողներ, ինչպես Ռոպեր Հատտեճյանը, որ մինչ օրս ստեղծագործում է, կանոնավոր իր սյունակն է գրում, հուշատետրը և այլն: Ստամբուլահայ գրականության վետերան հեղինակներից է, դարձյալ մեծահասակ, բանաստեղծ Վարդ Շիկահերը, արդեն 70-ամյա բանաստեղծ Իգնա Սարըասլանը: Կան ավելի երիտասարդներ, որ հայերենով են ստեղծագործում՝ Վերճիհան Զիֆլիօղլուն: Կան թարգմանիչներ, օրինակ՝ Բրունո Ֆրանկի «Սերվանտես» վեպը արևմտահայերեն է թարգմանվել Արամ Քամպուրեանի կողմից: Ստվար թիվ են կազմում թրքալեզու հեղինակները՝ օտարագիր հայ հեղինակները, նրանցից է «Մեր այդ կողմերը», «Տիգրիսի ափերեն» և այլ հայերեն գրքերի հեղինակ Մկրտիչ Մարկոսյանը, ով սկսել է ստեղծագործել հայերենով, բայց վերջին տասնամյակներում արդեն ստեղծագործում է միայն թուրքերենով, և նրա հանդեպ էլ մեծ հետաքրքրություն կա: Շատ ճանաչված հեղինակ է: Նրա անունով նույնիսկ փողոց է անվանակոչվել իր ծննդավայր Տիգրանակերտում (Դիարբեքիրում),: Ունենք համեմատաբար երիտասարդ հեղինակ՝ արձակագիր և բանաստեղծ Քարին Քարաքաշլըն: Վերջինս նաև մանկական գործեր է գրում, հոդվածներով աշխատակցում է մամուլին: Ունենք նաև գրականագետներ, որոնք զբաղվում են հայ գրականությամբ, բնականաբար, ոչ հայերեն, որովհետև հայերենով կարդալը հեշտ է, բայց գրելը՝ դժվար: Հայերեն կարդում են, թուրքերեն կամ անգլերեն գրում: Օրինակ՝ Մարալ Աքթոքմաքյանը. մի երիտասարդ կին, որ հայ գրականությամբ է զբաղվում, Սրբուհի Տյուսաբի մասին է գրել իր ատենախոսությունը: Կան պարզապես թուրքեր, որոնք գրում են օսմանյան գրականության ծիրի մեջ հայ հեղինակների մասին գործեր, ինչպես, օրինակ, արդեն նշեցի՝ Մեհմետ Ֆաթիհ Ուսլուն, որի ավարտական մագիստրոսական աշխատանքը Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանի և Պետրոս Դուրյանի, նրանց թատերական գործերի մասին էր, որը հետո տպագրեց առանձին գրքով: Մեծ հետաքրքրություն կա հայ հեղինակների նկատմամբ, նրանց թարգմանում են, ո՛չ միայն «Արասը»: Օրինակ՝ Հակոբ Պարոնյանի գրեթե բոլոր կարևոր գործերն արդեն թուրքերենով կան՝ «Մեծապատիվ մուրացկանները», «Պաղտասար աղբարը», «Պտույտ մը Պոլսո թաղերուն մէջ» և այլն: «Բողազիչի» համալսարանի մշակութային ակումբի կողմից վերջերս թուրքերեն թարգմանվեց ու տպագրվեց նաև Գևորգ Պարտակչյանի մենագրությունը՝ Օքսֆորդի համալսարանում իր դոկտորական ատենախոսությունը, Հակոբ Պարոնյանի մասին: Զապել Եսայանը շատ ակտուալ հեղինակներից է: Այս օրերին նրա մասին բեմադրվում է թատերական մի ներկայացում, որը պատմում է Զապելի կյանքը՝ Սկյուտարից մինչև խորհրդային բանտերը: 2-3 տարի է՝ խաղացանկում այն կա թուրքերեն: Բեմադրվում է համանուն համալսարանի ու Մոդա թաղամասի թատերասրահներում։ Կամ՝ Հակոբ Պարոնյանի և Երվանդ Օտյանի մի քանի գործերի համադրությամբ գրվել էր մի գործ և դա էին խաղում: Կոչվում էր «Բերայում մի երեկո»: Շատ լավ էին բեմադրել, հայերեն ակնարկներ էլ կային, հայերեն էլ էին խոսում, կատարյալ էր, խաղում էին «Բողազիչի» համալսարանի երիտասարդները։ Կա մի ներկայացում ևս՝ Վահրամ Փափազյանի և թուրքական ազգային թատրոնի հիմնադիր Մուհսին Էրթուղրուլի մասին: Վահրամ Փափազյանն արդեն ճանաչված դերասան էր, որ Իտալիայից եկել էր Ստամբուլ, իսկ Մուհսին Էրթուղրուլը երիտասարդ էր, և նույնիսկ հուշերում երկուսն էլ հիշում են, որ նույն սենյակում էին մնում: Մուհսին Էրթուղրուլն ասում էր, թե Վահրամ Փափազյանն իրենց համար օրինակելի անձնավորություն էր, և իրենք նրան էին հետևում: Վահրամ Փափազյանը երբ 1918-ից հետո նորից գալիս է Ստամբուլ, 20-ականներին Մուհսին Էրթուղրուլի հետ առաջին անգամ թուրքական կինո են նկարահանում: Իր հուշերում՝ «Հետադարձ հայացքում», Վ. Փափազյանը այս ամենի մասին պատմում է: Իր կյանքի վերջին Վ. Փափազյանը (Արծվի Բախչինյանն է հայտնաբերել Գրականության և արվեստի թանգարանում) Մուհսին Էրթուղրուլին մի հեռագիր է ուղարկում, որտեղ ասում է (ֆրանսերենով է գրված), որ ինքը դարձյալ պատրաստ է որևէ դեր խաղալ Թուրքիայում: Չգիտենք՝ այդ հեռագիրը հասե՞լ է Մուհսին Էրթուղրուլին, թե՞ ոչ: Այդ օրերին էլ Վահրամ Փափազյանը մահանում է: Այդ հեռագրի հիման վրա «Մուհսին և Վահրամ» խորագրով հաջողված մի պիես բեմադրեցին: Մուհսին Էրթուղրուլը իր ծերության ժամանակ անընդհատ հիշում է Փափազյանի հետ անցկացրած իր օրերը, Փափազյանի կերպարը, հայերի կերպարը ընդհանրապես, ակնարկներ կան 1915-ի մասին և այլն: Դա էլ շատ հաջողված ներկայացումներից է և մինչև այսօր բեմադրվում է Ստամբուլի տարբեր բեմերում, ինչպես Մոդա թաղամասի թատրոնում: «Հրանտ Դինք» հիմնարկի իմ աշակերտներով միշտ ներկա ենք լինում այդ ներկայացումներին: Ստամբուլում եթե մարդիկ այդ շրջանակի մեջ չեն, հազիվ թե իմանան, որ նման ներկայացումներ կան: Այսինքն՝ մենք պիտի քարոզենք, տանենք, տեղեկացնենք: Եվ այդ գործն էլ եմ անում: Ոմանք առաջին անգամ են լսում, որ նման մեծ հայ դերասաններ են եղել, հայեր են եղել, հայկական բնակչություն է եղել և այսքան մեծ ավանդ են ներդրել Թուրքիայի մշակույթի մեջ:

Շ. Ե- Վարում եք նաև «Ժամանակ-100» մատենաշարը։ Փոքր-ինչ կխոսե՞ք այդ մասին…

Ս. Դ. – «Ժամանակ» օրաթերթում աշխատելիս (թերթը սկսել է լույս տեսնել 1908-ից) առաջարկել էի մի ծրագիր, որը նախատեսում էր այդ թերթում լույս տեսած և աշխատած գրողների, խմբագիրների, նշանավոր գործիչների գրական ու հրապարակախոսական հոդվածները հրատարակել առանձին հատորներով՝ բանասերների, ուսումնասիրողների սեղանին դնելու համար: Այսպես սկսվեց «Ժամանակ – 100» մատենաշարը: Առաջինը տպագրեցինք «Ժամանակ» օրաթերթի հիմնադիր Միսաք Քոչունյանի հոդվածների ժողովածուն՝ «Օրվան մտածումներ» վերնագրով: Նախապես Երևանում տպագրել էինք նրա «Կրակին միջեն» վեպը, որը որպես թերթոն էր հրապարակվել: Այնուհետև՝ Երուխանի «Փոքր Ասիո մեջեն» հոդվածների, ուղեգրության ու նորավեպերի ժողովածուն: Առաջին անգամ Երուխանը Ստամբուլից գնում է Խարբերդ և այդ ճանապարհն է նկարագրում այս գործում, որ մնացել էր մամուլի էջերում և ոչ ոք չէր նկատել: Այնուհետև տպագրել ենք Ռուբեն Զարդարյանի հոդվածները: Վերջինս «Ժամանակ» թերթում 32-33 հոդված է հրապարակել, նախքան «Ազատամարտի» խմբագրությունը։ Վերջերս էլ տպագրվել է Վահան Թեքեյանի Կեսարիայի օրագրությունը: 1913-1914 թթ. Վահան Թեքեյանը վեց ամսով գնացել է Կեսարիա, այստեղ եղել է սուրբ Կարապետ վանքի վարժարանի տեսուչը և գրել է մի օրագիր: Այդ օրագիրը 1921-ին նա տպագրել է «Ժամանակ-ժողովուրդի ձայնը» թերթում, որի խմբագիրն էր ինքը: Այս ժողովածուն տպագրել ենք ֆրանսաբնակ գրականագետ Գրիգոր Պըլտյանի հետ, առաջաբանն էլ է նա գրել: Բոլորովին վերջերս էլ տպագրեցինք «Ժամանակում» և Եգիպտոսի «Արև» օրաթերթում հրապարակված Վ. Թեքեյանի հոդվածների ժողովածուն՝ «Երկու դրախտները» խորագրով: Այդ հոդվածներն առնչվում են բանաստեղծի՝ Ստամբուլում ապրած կյանքին, իր քաղաքական հրապարակախոսությանը, պարունակում են գրական հուշեր Երվանդ Օտյանի, Սիամանթոյի և իր ժամանակակից այլ գրողների, դեմքերի մասին: Հոդվածները 1908-ից հետո ժամանակի քաղաքական անցուդարձի, Օսմանյան կայսրության առօրյայի, 1920-1921 թթ. Ստամբուլի վերազարթնող մշակութային կյանքի, Հայաստանում ուղղագրության փոփոխման, 1915 թ. Գերմանիայի դեսպանի հետ հանդիպման և այլ հարցերի մասին են: Այստեղ նաև իր մանկական հուշերն են՝ արդեն մեծահասակ Վ. Թեքեյանը հիշում է իր ծննդավայր քաղաքը և գրում է «Երկու դրախտները» խորագրով հուշագրական մի քանի էջ, որտեղ նկարագրում է Ստամբուլում անցկացրած իր մանկության օրերը:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։