ԼԱՎ ԵՄ, ՓԱՌՔ ԱՍՏԾՈ / ՆԱՆԵ

Խշխշան, դողդոջուն տերևները քամին բակով մեկ շաղ էր տալիս, ասես հիացած, մի քանի պահ ըմբոշխնում իր արածի արդյունքը, մտմտում պատկերի կատարյալ, թե թերի լինելու վրա, հետո նորից ջնջում էր, ողջը իրարու բերում, որ կրկին սկսի նույնն անել…
Աննան աղոթքի հետ էր, աչքը մեկ` երկնքին, մեկ` քամու խաղին:
– Մորքուր, ես եկա: Մորքո՛ւր…
Ձայնը նրան կտրեց քամուց էլ, երկնքից էլ: Բարձրացավ նստած տեղից, թափ տվեց փեշերն ու ընդառաջ գնաց դարպասից ներս մտնողին: Քրոջ աղջիկն էր` Շաղիկը, իր սիրելին, ում գալը միշտ տոն էր միայնության մեջ օրերը գլորող կնոջ համար:
– Վայ, բալես, էս ոնց ուրախացրիր,- ասաց ու լայն գրկի մեջ ամփոփեց բարալիկ աղջկան,- էս ոնց ուրախացրիր:
Երկու տղա ուներ: Բայց նրանք վաղուց էին իրենց կյանքը քաղաքի հետ կապել: Հաճախ չէին գալիս: Հասկանում էր` իրենց գործ ու հոգսին են, օրերի չարքաշ ու հանգուցավոր գլխապտույտում: Դեռ մի բան էլ ինքն էր փորձում օգնել` քաղաք գնացողների հետ երբեմն գյուղի բար ու բարիքից բաժին էր ուղարկում, արձակուրդներին գյուղ եկած թոռներին պահում:
– Շաղիկ ջան, մեռնեմ քեզ, էս ոնց ես սիրունացել, իսկական հուրի-փերի ես դարձել:
– «Մեռնեմ քեզ» մի՛ ասա, մորքուր,- դժգոհեց աղջիկը:
– Ինչի՞, աղջիկ ջան:
– Լավ, թողնենք: Ո՞նց ես, մի երեք օրով կընդունե՞ս ինձ:
Ներս մտան: Աննան գոհ, ժպտուն, հուզված իրար էր խառնվել:
Իր այծերի սրսուռ պանիրը, նոր մերած մածունը դրեց սեղանին, նոփ-նոր, թարմից էլ թարմ ձվերը կրակից վերցրեց, պահեց սառը ջրի տակ, որ հեշտ կեղևահանվեն, մարգերից արագ-արագ մի քանի լոլիկ ու վարունգ պոկեց, մեղրն էլ ծորացնելով մեղրահացի կտորներով տեղավորեց հարմար պնակի մեջ ու ծանր շնչելով նստեց:
– Հա՛, մի րոպե,- բան հիշեց: Նորից բարձրացավ, դուրս եկավ սենյակից, քիչ հետո հետ եկավ` նռնագույն գինու շիշը ձեռքին,- իմ սարքածն ա` մաքուր, առողջարար, ախորժակդ կբացի: Թե չէ, էս ինչ լղարել ես լղարել:
– Մորքուր, գիտես, չէ՞, ոնց եմ սիրում էս գյուղական ուտելիքները: Քաղաքում մաքուր բան չես գտնի, ինչ հիմարություն ասես ուտում ենք:
– Հա՛, աղջիկ ջան, դեռ իմ ձեռքն էլ կպել ա, հենց իմը, դրանից էլ ա համովացել:
– Հա՛, մորքուր, հա՛,- Շաղիկը կարմիր պղպջակավոր լավաշի բրդուջ սարքելուն էր անցել:
– Մեռնեմ քեզ, բալես…
– Վայ, մորքուր, ասացի՞ «մեռնեմ քեզ» մի՛ ասա:
– Այ աղջի ջան, ինչի՞ չասեմ,- Աննան բան չհասկացած` թոթվեց ուսերը:
Ախորժակով ուտում էին….
– Ցավդ տանեմ, բալես, քուրս, տանեցիները, դասերդ… սաղ կարգի՞ն ա:
– Լավ են, լավ: Ամեն բան լավ է: Դասերս էլ, դե, իրենց ընթացքին են: Բայց մի՛ ասա, էլի, «ցավդ տանեմ», «մեռնեմ քեզ» մի՛ ասա: Դրանք իմաստ ունեն, էներգիա ունեն, հասկանո՞ւմ ես: Օդի մեջ կրակել չի: Դրանց իմաստը քո վրա ես բերում: Դիմացինին չես օգնում. նա իր ճակատագիրն ունի, բայց էսքան «ցավդ տանեմը», «մեռնեմը»` սրան-նրան, կուտակվում է: Վա՛խ, էս ինչ լավն է,- աղջիկը մեղրահացի կտորը կուլ տվել ու շուրթերն էր երանությամբ լպստում,- հրա՛շք: Հա, հասկանո՞ւմ ես: Բառը ուժ ունի, հենց այնպես ասել չի կարելի: Կտակարանում էլ է գրված, չէ՞. «Ի սկզբանէ էր Բանը»: Այսինքն` խոսքը, բառը…
– Հա՛, էդ գիտեմ,- հազիվ մի բան հասկացած, վրա տվեց Աննան,- էդ գիտեմ… Մեռնեմ Աստծո զորությանը:
– Մորքո՛ւր,- ձայնի հանդիմանական երանգով ընդհատեց Շաղիկը,- ասացի՞` չասես:
– Ո՞նց, Աստծո՞ւն էլ չասեմ: Էդ արդեն քո բանը չի, մի՛ խառնվի իմ ու իմ Աստծո գործերին: Էդ արդեն լրիվ ուրիշ հարց ա,- բորբոքված ու դժգոհ գլուխը տարուբերեց Աննան…
Գնաց սուրճ դնելու` դեռ հեռվից հեռու էլ խոսքն առաջ տանելով.
– Իբր Աստծուն էդ ինչ ենք տվել, որ մի խոսքն էլ շատ համարենք: Հա, հենց թող առնի` իր տվածը չի՞: Երբ կուզի` թող կյանքս առնի: Դրանից չեմ վախենում, դրանից էն կողմից եմ վախենում:
– Օգնե՞մ, մորքուր,- Շաղիկը մոտեցել ու սրճեփության անցուդարձին էր փորձում խառնվել,- էս բաժակնե՞րը հանեմ. ինչ սիրուն են: Ծաղիկներով նախշեր չեմ սիրում, բայց սրանք շատ նուրբ են:
– Մորդ նվիրածն են, չե՞ս հիշում: Անցյալ տարի հենց քեզ հետ էլ ուղարկել էր,- բայց Աննան դեռ քիչ առաջվա մտքերի հետ էր ու.- ախր, ամբողջ մի կյանք ապրում, բայց Աստծո համար բան չենք հասցնում անել, ու դու ասում ես` մի՛ ասա,- քրթմնջում էր ավելի շատ ինքն իրեն:
Աղջիկը մոտեցավ ու ետևից գրկեց ուսերը.
– Է, մորքուր ջան, համաձայն եմ` էդ մեկը սխալ ասացի: Բայց մենակ` էդ մեկը:
Խելացի և նոր բացահայտումներով տարված աղջիկը ձեռք քաշելու միտք չուներ ու անպայման և համառորեն սիրելի մորաքրոջը իր հասկացած ճշմարտությանն էր ուզում մինչև վերջ հասու դարձնել:
– Պարզ բացատրեմ,- հարմարավետ թիկն էին տվել բազմոցի կատվի փափկության բարձերին, ու քամին ասես հենց նրանց համար պատուհանի ապակիներին դեղնած տերևներով աբստրակտ էր «նկարում»:
– Ասա, ասա տեսնեմ` ինչ ես ասում,- ժպտաց Աննան:
– Հիմա գիտնականները գիտե՞ս ինչեր են պարզել: Մեր շուրջ, ամեն տեղ էներգոինֆորմացիոն դաշտ կա. ամեն բան` քարը, խոտը, մարդը, սերը, ատելությունը, բառերը, գույնը իրենց հատուկ ալիքային տատանումներն ունեն: Դրա համար էլ խոսքը կարող է իրականանալ: Եվ դեռ երբեմն էլ, եթե տատանումները նման են իրար, կարող են ինդուկցվել, ռեզոնանսի բերել և… դե, արդեն իրար ուժեղացնելով, Աստված գիտի` ինչեր անել: Ո՞նց քեզ բացատրեմ:
Իր հողին, հավ ու ճվին, ոչխար-այծի հանդ գնալ-գալուն օր, օրեր, կյանք նվիրած գյուղացի կնոջ` Աննայի աչքերը կլորացան, չռվեցին. ինդուկցիա, ռեզոնանս, էներգոինֆորմացիա անհասկանալի բառերի շփոթը` ջարդուփշուր, մասնատված` բակի խաշամի պես, ուղեղում պատեպատ էր:
– Ո՞նց բացատրեմ,- աղջիկը մի փոքր դադար տվեց, ասես մտքում խրթին իմաստները հնարավորինս հասկանալի ձևակերպելու համար:- Տես, թե մենք ինչ ենք անում. մեր կյանքը նման բառերով դարձնում ենք ծանր, նեգատիվ, «կապ» ենք գցում ու հետո դժգոհում, թե սա էսպես, նա` էնպես: Նայի, մորքուր, ամբողջ ազգով «Ո՞նց ես» հարցին ինչ ենք պատասխանում. «Ոչինչ»: Հեշտ պրծացնում ենք գլուխներս. «Ոչինչ» ու… վերջ: Բայց էդ «Ոչինչը» մեզ կպնում, մեր կյանքն է դառնում: Դրա համար է, որ հենց ոչնչի նման էլ ապրում ենք:
– Հա, ոնց որ ճիշտ ես ասում,- Աննան կարծես սկսել էր ասվածից տեղ առ տեղ, փշուր-փշուր հասկանալ,- իրոք որ. «ոչինչս» ո՞րն է: Ոնց չէի նկատել: Ես, դու ո՞նց կարանք ոչինչ լինել: Առանց հասկանալու, մեխանիկորեն, մեկս մյուսին նայելով ասում ենք:
– Ըհըըը՛,- իրենից, թե մորաքրոջից գոհ` ծոր տվեց Շաղիկը,- ասածս հենց դա է:
– Հա, բայց ի՞նչ ասենք դրա տեղը:
– Լավ եմ, կամ` նորմալ, կարևորը` լավ իմաստներով բառեր:
– Ասենք հենց` Փառք Աստծո,- Աննան կյանք ապրած, մարդ-Երկնավոր հարաբերություններից քիչ թե շատ հասկացած մարդ էր, ճիշտ ձևը գտավ:
– Հա, էդ էլ… Կարելի է նաև ասել` գոհ եմ, ապրում եմ… ու նման բաներ, իսկ «ցավդ տանեմի», «մեռնեմ քեզի» փոխարեն էլ ասենք` «արևս», «անուշս». Դե, մի խոսքով…
– Բայց, բալես, էս հոգնած, կատաղած մարդկանց որ ամեն օր ասեմ` լավ եմ, ինձ գժի տեղ կդնեն: Թնկթնկոցը, բողոքը լավ հասկանում են, դժգոհությունը` տեղը տեղին ընդունում: Բայց էդ «լավը» ուզածդ մարդու ներվերը կսղոցի:
– Ոչինչ, մորքուր, մեկ-երկու, քիչ-քիչ կսովորեն:
Դարպասի դռան ճռնչոցը երկուսի հայացքներն էլ դեպի պատուհանը դարձրեց:
– Աննա, Աննաա՛, տա՞նն ես:
Բակով օրոր-շորոր, լնգլնգալով առաջ էր գալիս տասը տուն աջ ապրող հարևան անմարդ, զավակով, բայց անզավակի հաշիվ Հայկանուշը:
Դուռն առանց բախելու բացեց ու կանգնեց հենց շեմին.
– Բարլուս, էս ինչ լավ հյուր ունես,- և անմիջապես էլ անցավ իր գալու նպատակին,- Աննա ջան, մի երկու ձու կարա՞ս տաս:
– Ներս արի, Հայկուշ մայրիկ, արի նստի, հեսա կոֆե կդնեմ:
– Չէ, վռազ եմ: Համ էլ` չխանգարեմ ձեզ:
Աննան արդեն խոհանոցում էր` ոչ միայն ձու, հաց, պանիր էլ դրեց, նոր հողից հանած կարտոֆիլ: Ետ եկավ.
– Ո՞նց ես, Հայկուշ մայրիկ,- բերած տոպրակի ծայրը նրա ափը խցկեց:
– Էէհ, ոնց պըտի` շան պես,- մրթմրթաց ծեր կինը: – Ապրես, շեն մնաս: Ես գնամ,- ասաց, ձեռքը թափ տվեց ու տնքտնքալով դուրս եկավ:
Շաղիկին թվաց, որ այդ տնքտնքոցի, գունդուկծիկ լինելու պատճառը ոչ թե ծերությունն էր, այլ ներքին ինչ-որ թաքցրած ցավ, ամոթի, անհարմար զգալու լռեցրած ճիչը:
– Մորքուր, սա էլ հենց իմ խոսքի հաստատումն էր, լսեցի՞ր` ինչ ասաց. «Շան պես», ու վստահ եմ` հենց էդպես էլ ապրում է:
– Շաղիկ ջան, աղջիկս, ոնց ապրում ա, ընենց էլ պատասխան ա տալի: Խեղճը մարդու էրեսն էլ կարգին չի տեսել: Մի տարի ամուսնանալուց հետո մարդը մեռել ա թոքաբորբից թե ինչից, չեն էլ հասկացել: Մինուճար տղան էլ ռուսաստաններում կորածի հաշիվ ա, անհամբեր սպասում ա, թե երբ մերը էն աշխարհ կգնա, որ էդ միակ քարուքանդ տունը գա ծախի: Ոչ փող ա ուղարկում, ոչ տեսնել ա ուզում մորը: Հարևաններով խիղճներս կորցնենք` բան չտանք. սովից կմեռնի խեղճը: Էհ, էդ ռուսաստաններում ոնց են կուլ տալի մեր տղամարդկանց, գնացողը ետ գալու ճամփան մոռանում ա: Ընտանիք ա, որ քանդվում ա ռուս կնիկների էրեսից: Հո մերոնցից լավը չե՞ն. թուղթուգիր են անում, աղջիկ ջան, սատանի հետ պայմանի մեջ են մտնում, մենակ թե կյանքները իրենց ուզածով ապրեն: Բա, էս էլ մեր Հայկուշը: Հիմա դու ուզում ես, որ էս խեղճ կնիկն ասի` լա՞վ եմ:
– Հա, հենց պիտի ասի, թեկուզ հենց ձեր նման հարևաններ ունենալու համար:
– Էդ մեկը ճիշտ ես ասում. հեչ էլ անտեր չի` հարազատի պես նայում ենք:
Շաղիկը թռվռաց մի քանի օր գյուղի հանդ ու դաշտերում, անտառ բարձրացավ, մաքուր օդը ագահ-ագահ ներս քաշեց, գինովցավ մի քիչ սոճուտի բույրերից ու աշնանացած կածանների կախարդանքից, մորաքրոջ սիրո թրթիռների մեջ հալվեց, տարրալուծվեց, ասես բնության մաս դարձավ… խոտ ու ծաղկի պես իրեն քամուն հանձնած պտույտ էր տալիս, ճախրում էր: Հետո ստիպված էր ինքն իրեն ասես պոկել այդ հող ու ջրից ու… վերադառնալ…
Աննան ճանապարհեց քրոջ աղջկան ու` աչքերի մեջ խորամանկ կայծեր, հայացքը գցեց աջ ու ձախ, ողջ գյուղի վրա ոլորեց ու որոշեց գործի անցնել:
– Լույս բարի, Աննա, ո՞նց ես:
– Լավ եմ, փառք Աստծո, շատ լավ եմ,- պատասխանում էր սրան ու նրան, բոլորին:
– Յաա՛, էդ ո՞նց: Գաղտնիքը մեզ էլ ասա` իմանանք:
Քնքուշ տատը փռթկացրեց. «Լաա՛վ եմ».- քրթմնջաց հեգնանքով. «Տղան վարկերի տակ խեղդվում ա, մյուսը վիրահատված ու մի ոտքը` հիվանդանոցներում, ինքը բուի պես մենակ գյուղում վեր ընկած ու հիմա թե` լաավ ե՞մ»:
– Ո՞նց ես, Աննա:
Հիմա նույն օրվա մեջ յուրաքանչյուրը մի քանի անգամ էր նույն հարցը տալիս` ամեն հանդիպելիս, որ այդ արտառոց պատասխանը մեկ էլ լսի ու ծիծաղի քթի տակ: Տրամադրություն բարձրացնելու դեղ էր Աննայի պատասխանը: Աննան էլ առանց հոգնելու, ամեն անգամ խորամանկ ժպիտով նույնն էր պատասխանում:
– Ո՞նց ես, Աննա,- հարցնում էին օրը տասն անգամ, վաթսուն անգամ, հարյուր ու ավելի անգամ:
– էհ, փառք Աստծո, շատ լավ,- օրը տասն անգամ, վաթսուն անգամ, հարյուր ու ավելի անգամ պատասխանում էր Աննան:
Ծիծաղում էին, գլուխներն օրորում, իրար մեջ տալիս առնում. թե` տարիքն իրենն անում է, խեղճ կինը խելքը գցել է դարդերից: Գյուղը իր խաղ-հումորն էր ստացել: Ամեն ոք, լույսը բացվելուն պես, անհամբեր սպասում էր, թե երբ ու քանի անգամ է հանդիպելու Աննային ու քանի անգամ է ուրախանալու առիթ ունենալու: Հետո սկսեցին միմյանց էլ կատակով Աննայի պատասխանը տալ, դեռ մի բան էլ ավելի. «Հրաշալի եմ», «Լավից լավ» ու ավելի ճոխացրած պատասխաններ էին գտնում: Ասում էին, ծիծաղում և ուրախ-ուրախ անցնում իրենց գործին: Կամաց կամաց «ոչինչը» դուրս էր մղվում: Եվ կյանքն էլ ասես իսկապես այդ «ոչնչի» անգունությունից ու գորշությունից տարբերվել էր սկսել: Բան էլ չլիներ, Աննայի «լավ եմ, փառք Աստծո» արդեն գրեթե կախարդական խոսքն ասելուց կամ լսելուց հոգիներին թեթևություն էր իջնում, ու ժպիտ ծաղկում ժպիտին խորթացած շուրթերին: Գյուղն արևով էր ասես լցվել, անուշացել, քաղցրացել:
Արդեն ոմանց բացատրել էր նաև բառերի էներգիայի մասին, մի քիչ հասկացել, մի քիչ չէին հասկացել, բայց սկսել էին զգուշանալ բառերից: Աննայի տղաներն ու հարսները ամենաանհասկացողները դուրս եկան: Գրգռված, լարված զանգահարում էին, խոսում իրենց խնդիրներից, կենցաղի անելքությունից` էս հիվանդից, էն փողի պակասից, չփակված պարտքերից ու երբ ձևի համար տալիս էին ընդունված հարցը, «Լավ եմ» պատասխանից հետո ջղային անջատում էին հեռախոսը: Բայց դրանից հետո սկսեցին ավելի հաճախ գյուղ գալ, ինչ-որ բարի բան մագնիսի պես ձգում էր ասես:
Ապրում էին…
Շուտով արդեն միայն Աննան էր, որ մեկ-մեկ շփոթվում էր ու. «Ոնց պիտի լինեմ, ոչինչ, էլի» էր ասում, բայց դա էլ նոր խնդմնդոցի առիթ էր դառնում:
Բայց, այ, «Մեռնեմ Աստծունը» Աննայի շուրթերից այդպես էլ չիջավ. խաչակնքում էր, աչքերը հառում երկնքին ու. «Մեռնեմ Աստծուն»…
Բայց դա արդեն լրիվ ուրիշ բան էր. իր և իր Աստծո գործը: Ոչ մի կապանք ու նեգատիվ չէր կարող ու չէր մնում, հաստատ: Այստեղ ասում էր, այնտեղ հանձնում ծառ ու թփին, քար ու ջրին և անսահման, անվերջանալի մաքրությանը կապույտ…