Վարդան Հակոբյան
Համաձայն եմ նրա հետ,
ում հետ համաձայն չեմ
Երբ մեկն ինձ հետ խոսում է ոչ մայրենի
լեզվով, թվում է`
խաբում է
ինձ: Բառը: Բայց ուրիշ է, երբ…
Ես ու իմ միտքը հակադիր
բեւեռներից ենք գալիս, հանդիպում ենք
այնտեղ, ուր չեն խաչվում ուղիները: Եվ բառը
մեր միացումն է: Բառը,
որ մի ամբողջ գիշեր մնացել էր
իմ ու քո արանքում` առավոտյան արդեն
ծեծում էր դուռը Երուսաղեմի:
(Թուրքիան, գրում են թերթերը, զինվում է F-35 կործանիչներով, որ
գնում է ԱՄՆ-ից): Պատերազմական այն օրը,
երբ արեւը ծագեց Արփագետուկում ու կանգնեց
Մեծ քարի վրա, ոչ մի
վկա չուներ: Չուներ ոչ մի
բառ:
Իմ գիրքն այն գետից է, անշուշտ, որտեղից
մի օր ինձ հանել է
մայրս: Եվ ես
համաձայն եմ միայն նրա հետ, ում հետ
չեմ համաձայնում: Իսկ խոսքը հասու է, երբ
ծլունակ է
բառը: Պոեզիան: Արյունը: Ի վերջո նույնն են, սակայն
նրանք իրար հետ չեն ներկայանում, մեկը մյուսին
բացառում են: Գիտեմ,
ճշմարտություն չկա
աշխարհում, բայց անվերջ որոնիր, դու
պարտավոր ես գտնել այն, դժվարը
բառն է: Ասենք, երբ ես
քեզ հետ եմ խոսում, թվում է լեզվի ծայրով
արձակում եմ բառի պրկված
կոճակները: Եվ եթե, իրոք, դու ցանկանում ես
գնալ ամպայման, ուրեմն` մի գնա,
ուղարկիր աչքերդ, դու ճանապարհ կընկնես միայն
այնժամ, երբ նրանք տեղ հասած կլինեն:
Երբ նեղ է ճանապարհը
Բառը կիսում է արեւին հասնելու
ծաղկի ցանկությունը: Որքան էլ Գյոթեն
պատառոտի իրեն`
գեղեցիկ վայրկյանը կանգնեցնելու համար,
այնուամենայնիվ` կեցցե
ժամանակի անկասելիությունը, որն արժանի է
հարգանքի: Բառը միանում է ավերված տան
վերհառնելու կամքին, ընթացքի
սուբյեկտիվությանը: Եղանակների հաջորդման
անփոփոխությանը: Գետի աստղա-
գիտությանը: Մութը
խռովներին հաշտեցնելու լավագույն պայման է
ժողովրդական «բժշկության» մեջ, իմ բառը`
նույնպես: Մի ողբա ողբալին, որ այն
ավելի ողբալի
չլինի: Քանզի այն, ինչ չի երեւում`
աչքեր
չունի: Բառը աչք է բողբոջի: Ես ուզում եմ ինձ վրա
ծաղիկներ բուսնեն հիմա,
որ տեսնեմ դրանք` քանի դեռ չեմ մեռել: Ես
հյուսվել եմ մորս հեքիաթներից ու հորս
առասպելներից, դրա համար էլ հեքիաթն ու
առասպելը խառնում եմ իրար` իմանալով, որ
սիրո ավելցուկը ատելության նշան է: Եվ
ուղիղ չես կարող նայել, երբ չկա
բառը:
Տիեզերքը բառ – ծաղիկ է, որ մեկնել եմ
քեզ: Եվ` սեր, որն ինձ ուղարկել է աստղ
բերելու: Ուրիշ` ոչինչ: Ես
սիրում եմ լույսի անշոշափելիությունը: Ու չեմ
մոռանում Մոպասանի խորհուրդը Սարոյանին.
– Պատմիր քո պատմությունը եւ… կողմ մի բռնիր…
Ես պատմություն եմ հողի, ջրի, այգու: Բոլորը
անհանգստանում են` այգին ջրել է պետք, որ
աճի, այգին պարարտացնել է պետք,որ
դալարի: Բայց ոչ մեկը չի մտածում`
ծառերի ճյուղին կանգնող եւ ծլվլացող
հավք է հարկավոր, որ երգի`
այգին չչորանա:
Երբ նեղ է ճանապարհը` ես ընդարձակվում եմ
վայրի արահետի չափ,
որի վրա
քայլում է եղնիկը` սիրուհու աչքերով:
Առարկայի արդյունքը, կամ`
հասկը քսվում է արեւին
Սիրում եմ լույսի անշոշափելիությունը, եւ
լքվածը նա է միայն, ով հավերժորեն լքում է:
Դեմոկրատիան… բառ չէ, գործիք է
նախընտրական, հենց նոր շամբուտից կտրված
եղեգնափող, որի մեջ
սապնափրփուրի փոխարեն (երեխաները դա լավ գիտեն),
ասենք, ԱԺ պատգամավորների թեքնածուները
լցնում են հայրենի հողափոշին ու քաղցր-քաղցր
թոզ փչում հայրենակիցների աչքերին:
Եվ այսպես, բառն իմ ու աշխարհի
հարաբերությունն է. ներեցեք, որ
ձայնիս մեջ սրտի զարկեր կան արագացված,
պարզապես ես բառերին «երես չեմ տալիս», որ
նրանցից հանկարծ չկշտանամ, իսկ խոսքս
կառուցում եմ տան
հիմնաքարերով: Ուշադրությո՛ւն: Կինը բառ չէ,
պոեմ է, որքան էլ վարժ լինես ընթերցելու
արվեստում, այնուամենայնիվ, ամեն անգամ պիտի այն
կարդալ տառկապ անելով, ինչպես
առաջին անգամ, ասես ինքդ ես տառերի գյուտն անում: Ես
հիշում եմ բաներ, որ
իրենց ասվելու բառերը
վաղուց են կորցրել: Ու թեեւ արդեն
ճրագը վառել եմ, բայց նա լուսավորում է ոչ թե
շուրջը, այլ… հուշերի մեջ պահած ինչ-որ գիշեր:
Սիրում եմ լույսի անշոշափելիությունը եւ իրականը`
պայմանով, որ այն լինի ամբողջապես
անիրական, քանի որ
Մալարմեն նկատում է ոչ թե առարկան, այլ
նրա արդյունքը:
Քարն ուշադիր է:
Ինչպես երկրաշարժի ժամանակ գյումրեցի
ջահել մայրիկն է իր արյամբ սնել նորածին մանկանն
ու պահել փլատակների տակ, այդպես ես
պատերազմի ժամանակ իմ արյամբ ու
մարմնով խաչյալ (Քրիստոս. «Ահա իմ մարմինը,
վերցրեք ու կերեք»)
կերակրել եմ հողը հայրենի, բայց
հողն ինձ չի պահում: Իմ արյան մեջ
բարձրացած հասկը քսվում է արեւին, իմ
ցավատանջ դեմքից գողացված վերջին ժպիտը
վաճառքի են հանում դզող-փչող օլիգարխները, որոնց
կրծքներին «զոհվածներից» թալանված
մեդալներ կան ոսկե: Ուսուցչապետը
ուսում չունի: Չինովնիկը
գրպանահատ է: Մարմնահատ է
բժիշկը: Իշխանավորաց վրա իշխում է
անիշխանությունը: Ոսկեղենիկ,
ոսկեղենիկ, ոսկեղենիկ բառեր հայոց:
Անվերջության դինամիկան
Օրը բերում է իր բացակայությունը: Բառը իմ եւ
իմ հանդիպումն է` իմ եւ իմ բաժանումից առաջ: Ամեն
ինչ դրսից է նայվում, թեկուզ
նկարվում է ներսը: Ամեն ինչի
մեջ` իմ ներսը: Անվերջության դինամիկան: Եվ չկա
առավել անհարգալից վիճակ, քան կրակը
անտառի մեջ: Բառը… Որքան խորանում եմ նրա
ներսում` էլի տեղ կա քայլելու: Աչքերի հիշողություն
է այն ամենը, ինչ ես տեսնում եմ հիմա: Իսկ թե
մեկ-մեկ էլ ցանկանում եմ, որ ծաղկի տեղակ
սուր-սուր փշեր աճեն իմ վրա, ապա
«դա ուղղված չէ որեւէ երկրորդի դեմ», եթե
այդ երկրորդն անգամ ձյունն է, որ գուժում է
անհասկանալի ինչ-որ մի բացակայություն: Ի դեպ,
բառն է սահմանում իմ չափը, ոչ թե ես` նրա: Հաճախ
ինձ շարժման մեջ դնողը քարի
անշարժությունն է, թեեւ
վայրկյանների հաջորդականությունը` անսովոր
ժամանակների մեջ, ուզում եմ թելադրել ինքս,
այլապես կխանգարվեմ,
կդառնամ ոտուգլխից ձգված, ինչպես Նիցշեն, կամ
նրա գերմարդը` հոգու քլորաֆորով… Ես
ուզում եմ հակադրել մարդը գերմարդուն,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է գերմարդուց,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է վերմարդուց,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է լավ մարդուց,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է վատ մարդուց,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է ածականներից,
որովհետեւ մարդուն սպանում են մակդիրները,
որովհետեւ մարդուն փոքրացնում են բոլոր խոսքի մասերը,
որովհետեւ մարդն ուժեղ է… եւ,
որովհետեւ, ես ոչ թե շատ եմ սիրում, այլ պարզապես
սիրում եմ
Նիցշեին, եւ,
որովհետեւ, այս ամենը հակա…իզմ է, անտի…իզմ: Ներքին
դրաման յուրօրինակ ինքնապաշտպանություն է
դրսի աշխարհից: (Եթե այսպես կոնկրետանամ,
խոսքս կկորցնի բառի խորքը, որը ես
անչափ կարեւորում եմ, քանզի անհայտներն ինչքան
շատ` ուրեմն, այնքան բազմաթիվ են մեկնելու
ուղիները: Իսկ ես այս կարգի ճամփորդությունները
սիրում եմ): Խելագարի
ձայնը` ամբողջովին արծաթ,
չի հեռանում իմ ունկերից. «Կանաչի եմ վաճառում,
փնջերը կապկպած բանաստեղծության տողաթելերով,
մեղր` պոետական քառյակներում հախճապակյա,
յուղ ու մածուն` հմայքի մեջ պոեմի, հավի
ձվեր` գրքի ընտիր էջերի մեջ»: Այնպես որ,
ճշմարտությունը երբեք չի հնանում, եւ
տաղանդ չունենալը հոգս չէ,
դուք զգուշացեք միայն այն ունենալուց: Մեկ-մեկ էլ
ականջ կախեք, տեսեք ինչ է բարբաջում
Միլորադ Պավիչը. «Պետությունը
անկման է հասնում, եթե այնտեղ լավ են ապրում
նրանք, ովքեր քանդում են այն, վատ են ապրում
նրանք, ովքեր ստեղծում-ամրապնդում են այն»:
Այսպես է` փշի ու սրտի
արանքում միշտ մի երգ կա:
Հավանական հեծյալներ
Ես իմ ձիու համար եմ գրում: Ու գիտեմ
հաստատապես`
պոեզիան էկրաններում վարժված գեղեցկուհի չէ, հետույքի
վրա` ինչ-որ խմբավորման զինանշան ու
դաջվածք: Իսկական պոետի համար
բոլոր ժամանակներն էքստրեմալ են, քանզի
մարդ միայն այդ վիճակներում է գրիչ առնում: Եվ
անվիճելի է այն, ինչ
անվիճելի է` մեռելներն ավելի շքեղ են կազմակերպում
թաղումն ապրողների: Ես բառի ռիթմն եմ `
բացարձակապես անկախ տիեզերական ձայներից, ես
բառի սահմանը ճանաչում եմ միայն ինձանով: Ու
կասկած չունեմ` տարածությունը թռչնակ է, որի
թեւերը ամփոփված են
ժամանակի մեջ: Թռչնի բառը,
ծառի բառը, իմ բառը… Ձայնը ստեղծվում է դանդաղ`
խոտի, ջրի, վազքի, քամու, քարի, լաց ու ծիծաղի,
համբույրի, ատելության եւ այլնի շարժումներից,
ստանում մարմին, որն ավելի նուրբ է, քան տերեւի
լսողությունը:
Մտքերը սխալ են
լեզվավորվում, եւ յուրաքանչյուր գրիչ ուղղակի
շատացնում է քաոսը, որովհետեւ
փոխադրության ենթակա է ոչ թե բառը, այլ
շարժումը: Թեեւ հայրս իր մահկանացուն կնքել է Ստեփանակերտում եւ ամփոփված է այնտեղ, բայց
երբ հայրենի գյուղ եմ գնում, թվում է թե
նա ուր-որ է մեր հանդերից ելնելու է իմ դեմ ու
ինձ նախատի. « Շան տղա՜ա՜, ինչպե՞ս կարող էիր
դու հավատալ, որ ես
մեռել եմ…Ես միշտ ապրելու եմ»: Բոլորս
աճյունափոշու մեջ բուսած ծաղիկներ ենք, եւ
քամին միայն ծաղկափոշոտման համար չէ ամենեւին,
որ անվերջ պտտվում է մեր շուրջը: Մութը
հրապույրներ շատ ունի, բայց լույսը
ռազմավարություն է: Գույնը
ընդվզում է ոգու, անգունությունը` մտքի միրաժ:
Երբ թռչունը հանգավ ու փռեց իր թեւերը, ես
նոր միայն նկատեցի, որ նա
բնակվում էր իմ մեջ, եւ երկինքը կամաց-կամաց
լքեց իմ տարածքները: Մնացի հեռվում:
Ասում են, ճշմարտությունն ասողի
մի ոտքը միշտ պիտի լինի ձիու ասպանդակին, որ
ասի ու թռնի… Ձին միշտ տեսել է, թե ով`
ինչ է ասում… Հիմա ուզում եմ «Եղիցի լույս» թերթի համար
հարցազրույցի հրավիրել
ասպանդակավոր ձիուն` նույն այդ
թեմայով… Ձին սպասում է, բայց
հավանական հեծյալը
կրկին… ես եմ: Ինձ ձեռ առան ամենքը, ծանակեցին
իմ հոգին, իսկ ես երեխայի նման հավատում ու
ժպտում էի` մինչեւ
հանկարծ տեսա, որ վառվում եմ, հրդեհի
բոցերը ինձ ուտում են… Մարդիկ
հավաքված իմ շուրջը, սպասում էին, թե
երբ կփչեմ իմ շունչը: Ինձ պատել էր
սարսափը, կրակի բոցերում պարում էի եւ
կրակի մեջ ինձ էր հասնում
իմ պարով հիացողների ուրախ ծափը:
Բոցերն իրենց պարը մարդոււ՞ց են ժառանգել:
Ինչու կրակը մարդ վառելիս միշտ պարում է:
Ու՞ր է բառը: Հայրենիքը ահա, ահա
հեռանում է իմձանից` այն
նավի նման, որի մեջ ես չկամ… Ո՞վ է արձակել
կառանափոկը…
Վարդի խավարում
Ուշացումն աշնան տենդ ունի իր մեջ: Խոտը, որ
աճել է մեղքի վրա, դեմքով
շրջվում է դեպի անմեղությունը: Բառերը
հոգնել են իրենց բառարանապարտադրական
իմաստներից, նրանց պիտի դուրս հանել մտքի
նոր միջավայր: Ինձնից ավելի լավ
երգասան է այն քարը, որ միշտ ընկած է մեր
հանդում, ու երբեք չի լքել: Աստծո
առաքյալներին եկեղեցին պիտի գործուղի
տիեզերք, մանավանդ, երբ ասում են, որ
Վատիկանը պատրաստ է
քրիստոնյա մկրտել նաեւ այլմոլորակայիններին:
Պաստառներ… Թափանցիկ ընտրություններ…
քարոզչական մեքենաներ: Բառեր: Բառեր:
Լույսի վթար:
Վարդի խավարում:
Աշխարհը` ծառաբար:
Ծառը… աշխարհաբար:
Վեջը չի ոչ մեկի:
Դեպի մահը գնալով` մենք ոտք ենք դնում
եզերքում այն, ուր ծնվել ենք: Հեռուն
ստեղծում ենք այնտեղ հասնելուց առաջ: Իսկ
հաճախ` չհասնելուց առաջ:
Թերթաթափված, տերեւաթափ զգացումներ: Բոլոր
եղանակները միասին` ոչ մի եղանակ են: Եվ ես
դարձյալ սիրում եմ աշխարհը, թեեւ
Դեր Զորի անապատ ունի այն: Բայց ուրիշ է, երբ…
Երբ Սարկոզին է ճչում` ցե-ղա-սպա-նութ-ի-ուն… Ծովը
կտուցին առել` թռչում է հավքն արեւին ընդառաջ: Ինձ
հասկանալու համար (դիմում եմ թուրքին) «ձեր» տան
պատի ծեփը մի քիչ քանդիր, այնտեղից
քեզ կնայեն իմ նախնիները`
քարերին դաջված ստորագրախաչի տեսքով: Խոտը, որ
արմատ ունի քարի մեջ, լույսի խնդիրը
ըմբռնում է ավելի անսխալ: Լավ է մերկ լինի
ոչ թե միտքս, այլ ես, եւ դա չի խանգարի, որ ես ու իմ
խոսքը քայլենք հրապարակավ` ձեռք ձեռքի տված: Երբ
թռչունն է ուզում խոսել, նա
որպես բառ ընտրում է երկինքը: Երբ հորիզոնն է ուզում
հոսել, նրա շուրթերին հայտնվում է գետը: Ծովը
վերադառնում է ճայերի մոտ, եւ ես
չեմ ուզում կախում ունենալ, թեկուզ` իմ գրչից, քանզի
բանաստեղծությունը
վերջնական սահմանում չի կարող ունենալ,
ինչպես չունեն ժամանակն ու տարածությունը,
խոսքից պատկերավոր լռությունը:
Ինչ գրեց փետուրը`
գրիչ դառնալուց առաջ
Փետուրը, քանի դեռ յոթ երկինք չի չափել
տիեզերական թռիչքների մեջ,
գրիչ դառնալ չի կարող, որովհետեւ
իսկական պոետի ձեռքին,
ինչպես մատների մեջ Հոմերոսի, այն շարունակում է
սավառնել: Ամեն թռչնի համար
երկինքը նոր է ու նա չի կրկնում
իրեն ուրիշ թռիչքներում: Ուրիշ էր Բրոդսկու
պարագան, նա «ճերմակ ագռավ» էր դարձել
իր դարում, ուստի ստիպված էր
վճարել «բոզի գինը»: Վայրկյանների
դարակներում տեղավորում եմ տարիները,
հրում դեպի հեռուներ: Եվ անընդհատ ու անվերջ
սպասման մեջ եմ, հոգեխռով ու անհանգիստ,
ասես ամեն պահի պատրաստվում եմ
դիմավորել մեկին (ո՞ւմ),
ով գալու է հեռու մի տեղից եւ ինձ,
անձամբ ինձ,
ասելու բան ունի, շատ կարեւոր: Հենց որ
իմացա` ինչ, կասեմ ամենքին: Իմ ծննդով
իմ պարտքն ավելացավ աշխարհի հանդեպ: Ես
ընդունում եմ ինձ վրա Շեքսպիրի
անխոհեմությունը, նա աշխարհով մեկ քաջալերել,
խրախուսել է Համլետին սխալի մեջ`
կաղապարելով,
փոքրացնելով
մարդու հնարավորությունները, որոնք, ինչ խոսք, չեն
սահմանափակվում միայն «լինել-չլինելով»,
եւ, մանավանդ, միայն «այդ չէ խնդիրը»: Եվ
այնուամենայնիվ, անգիշեր
լուսնի լքվածությունը ոչ ոք չի նկատում: Ցտեսությո՜ւն:
Հ. Գ.
Ես իմ բառը դրել էի ծաղկի բաժակում, բայց
վերադարձիս չգտա, պարզվեց
մի թռչուն կտցել-տարել էր` որպես ծեղ, իր բույնը շինելու:
