Անքնությունը սպիտակ, անտեսանելի գազան է: Չի երևում, մոտենում է բարեկամի դիմակով ու իր փափուկ ճանկերով սեղմում է աչքերս: Սեղմում է ճակատս, սիրտս է սեղմում: Էլի քունս չի տանում, քանի որ ցերեկը պատահաբար հանդիպած ծանոթիս եմ հիշել:
Թվում էր՝ սովորական պատմություն է, մոռացվելու է շուտով, բայց ահա անքնություն դառած իրար է խառնել ներաշխարհս: Իսկ նա պատմում էր ինքն իրեն ձեռ առնելով, պատմում էր` ասես իր մասին չխոսեր. «Ո՞նց ես»,- հարցրի, ու նա պատասխանեց քթի տակ քմծիծաղելով. «Հեչ,-ասաց,- ես ինձ եմ փնտրում ու գտնել չեմ կարողանում»: «Է՜, բոլորս էլ մեզ փնտրում ու չենք գտնում»,- ասացի: «Չէ, իմն ուրիշ է,- հոգոց հանեց,- հիմա ես իմ կնոջ ամուսինը չեմ, իմ տան տերն էլ չեմ, իմ մեքենան իմը չէ»: «Այսի՞նքն»: «Չորս տարի առաջ Ռուսաստանից «դեպորտ» արեցին,- պատմեց,- շատերի նման եկա, ազգանունս փոխեցի, գնացի իմ գործին: Հո առանց գործ չէի՞ մնա: Իմ գործն արդեն քսանութ տարի էնտեղ է… Հիմա ուզում եմ իմ ազգանվանը դառնալ, բայց չեմ կարողանում: Գիտե՞ս ինչքան մարդ կա Հայաստանում, որ իմ օրին է»,- ասաց ու գնաց:
Ես տուն եկա, օրն անցավ սովորական ընթացքով, իսկ գիշերն ահա մտքերն սկսեցին խողխողել ինձ և հասկացա, որ վախենում եմ: Ինչի՞ց…
Վախենում եմ գնացողների համար: Ի՞նչ պիտի անեն օտարության մեջ: էլի որքա՞ն պիտի օտարի դռները ծեծեն, ելնեն ու իջնեն օտարի աստիճաններով, ուտեն օտարի հացը և մնան օտար: Իրենց կյանքը, կորովը տան օտարին ու մնան չհասկացված, չգնահատված, էժան բանվորական ուժ: Էլի որքա՞ն պիտի իրենք իրենց խաբեն, խաբեն մի կտոր հաց վաստակելու համար: Եվ որքա՞ն պիտի պայքարեն օտարության մեջ իրենք իրենց արմատներին չդավաճանելու համար: Մի սերունդ, երկու, երեք… քանի՞ սերունդ: Գիտեմ, որ հայն այսքան դարեր ապրել է ու էլի է ապրելու: Գիտեմ, որ կապրի, բայց ուզում եմ, որ սեփական երկրում ու իր պետության մեջ ապրի: Թե չէ… չապրի սեփական երկրում, կապրի այլ տեղ: Հայն աշխարհաքաղաքացի է: Եվ աշխարհի ցանկացած երկրում օրինապաշտ, աշխատասեր, արդար մարդ է ու լավ մասնագետ: Անպայման եկեղեցի կկառուցի, եթե եկեղեցի էլ չկառուցի, խաչքար կդնի, ամեն ապրիլի 24-ին կգնա, ծաղիկ կխոնարհի: Է՞լ… Հա, կիրակնօրյա դպրոց կբացի և կձուլվի հանգիստ, ջրի մեջ խաշվող խեցգետնի անտարբերությամբ: Ի՞նչն է կարևոր. փո՞ղը, թե՞ լեզուն, երեխայի այսօրվա ապրո՞ւստը, թե՞ հայրենի հողը…
Վախենում եմ մնացողների համար: Ախր, թունելի ծայրում լույս չի երևում: Թունելը ձգվում է երկար, մի կյանքի, մի սերնդի չափ ու ավելի երկար: Ո՞վ գիտե, գուցե Աստված մեր համբերությունն է փորձում, իսկ մենք անհամբե՞ր ենք:
Վախենում եմ անապագա երիտասարդության համար: Մարդը սովորում է դպրոցում, հետո բուհում, ավարտում ու կանգնում է գործ գտնելու դժվար հարցի առջև: Կա՛մ գործ չի գտնում, կա՛մ գտնում է, բայց… յոթանասուն կամ հարյուր հազար դրամով հազիվ իր գոյությունն է պահպանում: Հետո՞… Ընտանիք կազմելու, երեխա պահելու համար ի՞նչ պիտի անի. կամ… Կամ չկա, ուզի-չուզի՝ դուրս պիտի գնա:
Թոշակառուների համար եմ վախենում: Մի քանի տարի հետո ես էլ եմ թոշակառու դառնալու: Ասենք մի քառասուն հազար դրամ թոշակ ստացա, բա հետո՞: Ո՛չ մահվանս ժամանակն է իմ ձեռքին, ո՛չ տեղը, ո՛չ կերպը…
Վախենում եմ փոխադարձ անհանդուրժողականության համար: Մտեք սոցիալական կայքեր ու կտեսնեք, թե ինչպես բոլորս բոլորիս օձիքը բռնած խեղդում ու հաշիվ ենք պահանջում մեր չստացված կյանքի, մեր չկայացած երկրի համար: 1988 թ. փետրվարյան ցույցերի երազանքը, անկախության երազանքը, որ մեզ հարուստ, արդար ու լուսավոր հայրենիք էր խոստանում, մեր հոգիներում խամրում է ամեն օր: Կողքից նայողն այն տպավորությունն է ստանում, թե մեր երկրում ազնիվ մարդ չկա, արդար աշխատավոր չկա, սեփական քրտինքով ստեղծած հացը վայելող չկա, հայրենասեր ու մարդասեր չկա: Վախենում եմ բարության պակասից, փոխադարձ անհանդուրժողականությունից եմ վախենում: Այնինչ ասված է. «Ինքն իր մեջ բաժանված ամեն թագավորություն ավերվում է, և ինքն իր մեջ բաժանված ամեն քաղաք կամ տուն կանգուն չի մնա»:
Վախենում եմ մեր անհագուրդ ախորժակի համար: Ով մի փոքրիկ պաշտոն է ստանում, սկսում է կողոպտել ու մտրակը շաչեցնել մեր մեջքին: «Բիրդան աղաների» անսիրտ-անխղճությունից եմ վախենում: Երբ պաշտոն են ստանում, ասես կուրությունն ու խլությունն էլ հետն են ստանում: Նայում, բայց չեն տեսնում, տեսնում, բայց չնկատելու են տալիս, լսում ու չլսելու են տալիս: Բա որ նկատեն, բարևեն ու իրենց պաշտոնից մի մազ պակասի՞:
Շատ պաշտոնյաների զոքանչասիրությունից եմ վախենում: Անխիղճներն այնքան են սիրում իրենց զոքանչներին, որ մի օրվա մեջ միլիոնատեր են սարքում: Նայում ես` զոքանչը կյանքի մեջ մի օր անգամ չի աշխատել, բայց միլիոնատեր է: Ի՞նչ ասես, մարդն իր զոքանչին շատ է սիրում: Լավ է անում: Ինքը` իր զոքանչը: Բայց թող գոնե այնքան մարդ լինի, որ մի քիչ էլ ուրիշ տղամարդկանց մասին մտածի: Ախր, նրանք էլ են զոքանչի տեր, ախր, նրանք էլ կուզենային նվեր տալ: Մեծ չէ, գոնե մի փոքրիկ ծաղկեփունջ` մարտի ութին: Եթե վիճակագրություն արվի, գուցե թե հարուստ զոքանչների քանակով Հայաստանն աշխարհում ամենաառաջին պետությունը լինի:
Մտածում եմ` գողանալու, անտնտեսվարության, չխնայելու, քամուն տալու արդյունքում որքա՞ն վարկ է փոշիացվել, որքա՞ն բարիք է գողացվել և որքա՞ն ժամանակ է խլվել: Այո, սերնդի՜ ժամանակը: Ո՞վ է վերադարձնելու: Որքա՞ն պարտք կա ամեն նորածնի վրա: Մի քանի օր առաջ ընկերս կատակում էր տխուր. «Ո՞վ գիտե, լսել են, թե ինչքան պարտք են դրել իրենց վրա, դրա համար էլ չեն ծնվում: Էս աշխարհ չեն գալիս: Ո՞վ կուզի իր չառածը վերադարձնել: Հիմա առածը ետ չեն տալիս, չառածն ո՞վ կտա»: Ասում են. «Եկեք մաքուր թուղթ վերցնենք ու նորից սկսենք»,- բայց մոռանում են, որ սպիտակ թուղթը հաշիվ պահանջել գիտե, թուղթը հիշողություն ունի և ինչ էլ որ անես` կեղտոտված է անհուսալիորեն: Ես վախենում եմ այդ կեղտոտված թղթից և ոչ մի հրաշքի չեմ հավատում:
Մինչև բարոյապես չմաքրվենք, տնտեսապես կամ քաղաքականապես մաքրվել, էլ չեմ ասում` բարգավաճել չենք կարողանալու: Իսկ մեր համընդհանուր բարոյականությունը խիստ ցածր մակարդակի վրա է: Պարծենում ենք, թե աշխարհում առաջին քրիստոնյա ազգն ենք, բայց Քրիստոսից ու Նրա քարոզած բարոյականությունից հեռացել ենք` որքա՞ն: Մինչև մեզնից ամեն մեկն իր ներսը չնայի ու չմաքրի իր կեղտոտ ամանը, բարոյապես մաքրվել չի կարողանա: Մենք մեզ խելացի ազգ ենք հորջորջում, բայց հասկանալով չհասկանալու ենք տալիս մի շատ կարևոր բան՝ թշնամանքն այն կատեգորիան է, որը չի ավելանում: Սովորաբար այն բազմապատկվում է: Եվ ես վախենում եմ այդ բազմապատկվող թշնամանքի համար:
Վախենում եմ վերևների ու ներքևների միջև առաջացած խոր անդունդից, որ լիքն է արհամարհանքով ու ատելությամբ: Ներքևում չեն հավատում, թե որևէ մեկն իր հարստությունը դիզել է արդար գործարարությամբ, որ չի կողոպտել, չի խաբել, արդարության կշեռքի նժարը չի թեքել, և ատելությունը, անեծքը, թշնամանքը թանձրանում է դղյակների ու նրանց տերերի վրա: Իսկ վերևներում դժգոհում են, որ խանգարում են իրենց անդորրը և թույլ չեն տալիս հանգիստ վայելել: Հաճախ էլ ձեռք են թափ տալիս. «Ոչինչ, մի քիչ կաղմկեն, ձենները կկտրեն: Շունը հաչի, քարավանը գնա»:
Վախենում եմ իշխանավորների պարծենկոտությունից, «ջնջեմ-սրբեմի» քաջնազարական հոխորտանքից, պոետի ասածի նման պատերազմի ժամանակ երկիրը հայրենիք սարքելու ու ժողովրդին նվիրելու նրանց աճապարանքից:
Վախենում եմ նրանց` Աճուճ-Պաճուճ թագավորների առջև ծռմռվելու անճարակությունից, որ մի բան է նշանակում. «Վարվեք, ինչպես ուզում եք, ասեք, ինչ ցանկանաք, մենակ թե փող տվեք»: Փող… փող… փող…, որ աստված ենք դարձրել, բայց միշտ մոռանում ենք, որ այն սուտ աստված է:
Վախենում եմ այն զորականներից ու զորավարներից, որոնց գլխավոր միտքն ու մտահոգությունը ոչ թե սահման պահող զինվորներն են, այլ՝ սեփական բիզնեսը: Նաև նրանց համար եմ վախենում, ովքեր օրնիբուն հաստացնում են սեփական փորը և երկարացնում են գոտիները: Իրենք ինձանից լավ գիտեն, որ պատերազմ է, որ այն չի ավարտվել, որ մենք օրեցօր արյունաքամ ենք լինում մրցավազքում, բայց իրենց այսօրն ավելի կարևոր է, քան ազգի ապագան: Ազգն ու հայրենիքն՝ ի՞նչ: Այդ ամենին նայում են սեփական գրպանի միջից:
Վախենում եմ այն զինվորից, որի զենքը թշնամու փոխարեն ծառայակցի վրա է ուղղվում: Ուրեմն որքա՞ն ցավ ու վիրավորանք, ի՞նչ չափի ատելություն է կուտակվել նրա ջահել սրտի մեջ, որ հասցրել է զինակից եղբորն սպանելու հանցանքի: Վախենում եմ նաև այդքան հեշտ կրակելու, սպանելու կարողությունից:
Կաշառքի սովորած ոստիկանից ու դատավորից եմ վախենում: Նրանց համար սրբություն չկա: Կամ ավելի ճիշտ` նրանց սրբությունը կանաչ գույն ունի: Տեսնես չե՞ն հասկանում, որ իր ցավի ու վշտի համար ոտքի կանգնած խաղաղ մարդուն «դուբինկայի տակ քաշելով», արդարի դատը ծռելով իրենք իրենց են հարվածում: Այդ արարքով իրենց հետ և իրենց պես գարշելի ու կեղտոտ են դարձնում ամենքին ու ամեն ինչ, կասկածանք ու թշնամանք են սերմանում ամեն տեսակ արդարադատության նկատմամբ:
Վախենում եմ նաև եկեղեցին սեփական «դուքան» սարքած կղերականների և նրանց ընկած պատվի համար: Նրանցից ոմանք կարծում են, թե եկեղեցին ու, մեղա Աստծո, Աստված, իրենցն են: Վախենում եմ նաև ամեն օր ոչ թե ծառայության, այլ «գործի» գնացող այն քահանաների համար, որոնց խոստովանահայրն իրենց կինն է: Ծեսը ծախողների համար եմ վախենում: Նրանք Աստվածաշունչն ինձանից լավ գիտեն, բայց իրենց համար աստված են դարձնում մամոնան: Ախր, նրանց մեջ եղած մաքուրներն ու ազնիվները ինչքա՞ն պիտի աղոթեն, որ Աստված ների ու չտեսնելու տա մի «գրդոնչի տերտերի» գործած անօրինությունները, որ նորից բարձրանա եկեղեցու հեղինակությունը և վստահությունը հոգևորականների նկատմամբ: Ազգովին քննադատում ենք նրանց, քննադատում ենք ամեն բանի համար, այնինչ ազգովին պիտի ապաշխարենք, ինչպես Նինվե քաղաքի բնակիչ- ները ժամանակին:
Վախենում եմ գյուղացու համար: Մեր հողասակավ երկրում որքա՞ն հող է խոպան դարձել, քանի՞ գութան է ժանգոտվել, քանի՞ հեկտար այգի է կարկտա- հարվել ու չորացել: Իսկ Պատմահայրն Արտաշեսի մասին խոսելով հրճվում է, թե նրա ժամանակ Հայաստանում անմշակ հող չկար, ո՛չ դաշտային, ո՛չ լեռնային շրջաններում: Հիմա քանի՞ ամայացող գյուղ կա, քանի՞ գյուղական դպրոց, որ աշակերտ չունի գրեթե: Իսկ հաշվետվությունների մեջ… Թվերը շարվում են իրար կողքի, իսկ երբ դրանք համեմատում ես մթերքների օրեցօր բարձրացող գների հետ, սահմռկում ես: Ախր, մարդուն կերակրողը հողն է:
Ինչ կա որ, գյուղատնտեսական վարկ են ձևակերպում, գյուղացու անունից միլիոններ վերցնում և դրանք ծառայեցնում այլ նպատակների: Դե արի, երկիր, դիմացիր վեց միլիարդ դոլար վարկի ծանրությանը: Մեկ-մեկ մտածում եմ, եթե այդքան միլիարդը թղթադրամ դարձրած փռեին մեր փոքրիկ երկրի մակերեսին, գուցե թե հնարավոր լիներ ծածկել այն:
Վախենում եմ թվերի հետ ձեռնածություն անող պաշտոնյաների համար: Նրանց զեկուցումների մեջ Հայաստանը աճել, զարգացել ու ծաղկում է օրեցօր, իսկ մենք չենք նկատում: Մտածում եմ` կարո՞ղ է ես էլ եմ կուրացել ու չեմ տեսնում: Ո՞վ գիտե, ամեն բան հարաբերական է: Բայց մտածում եմ նաև, թե նրանք իրենց սեղանին, իրենց ապրուստին են նայում ու չեն հասկանում, որ մեր երկրի հասարակ մարդն այդպես չի ապրում, և թվերը մնում են թղթի վրա, իսկ կյանքն այլ բան է:
Վախենում եմ հույսը կորցնող մտավորականի համար, որին այնպիսի վիճակի մեջ են դրել, որ ամեն օր հիասթափվում է իր գրասեղանից ու լաբորատորիայից, այնպես են անում, որ գիրն ու գիրքն ատի և հեռանա: Ո՞ւր: Ուր աչքը կտրի և ուր իրեն մի կտոր հաց կտան միտք արարելու համար: Իսկ ի՞նչ անի, խոսում է` լսող չունի, գրում է՝ կարդացող չկա: Իսկ չստեղծագործել չի կարող… Ինչպե՞ս չգրի:
Այն գիտնականից եմ վախենում, որ Աստծո շնորհած գիտությունը բարու փոխարեն ի չարն է գործադրում և մահվան գործիք է հայտնաբերում օրնիբուն: Շատ լավ էլ հասկանում է, որ այդ զենքը մի օր անպայման իր կամ իր սերունդների դեմ է ուղղվելու, բայց ավելի բարձր է գնահատում այսրոպեական բարիքները:
Վախենում եմ այն բժիշկներից, որոնք նախ և առաջ հիվանդի գրպանն են շոշափում, հետո՝ վերքը, ովքեր չեն հասկանում, որ սպիտակ խալաթ են կրում, իսկ սպիտակի վրա նույնիսկ փոքրագույն սև բիծը հսկայական է երևում: Չեն մտածում, թե որքան արդար, տքնող, հիվանդի հետ ցավ քաշող բժիշկներ պիտի տառապեն այդ բիծը մաքրելու համար:
Սննդին թույն խառնող գործարարներից եմ վախենում: Նայում ես ապրանքի տեսքին` քեֆդ գալիս է, գիտես, որ թույն է, հայտնի ու անհայտ քիմիա, բայց ուտում ես, քանի որ ուրիշ ճար չունես: Նախ գրպանիդ պարունակությունը չի ներում, հետո էլ՝ ուրիշ ի՞նչ ուտես, եթե դա չառնես: Կախարդական յուրատեսակ շրջանակ է առաջացել. հարստանում են սեփական ժողովրդին սպանելով: Գնացեք ծննդատներ և տեսեք, թե որքան են շատացել անհաս նորածինները: Այսքան բժշկի ու դեղի պայմաններում որքա՞ն են շատացել անբուժելի հիվանդությունները: Ի՞նչ ենք ուտում, ի՞նչ ենք շնչում, ի՞նչ ենք խմում վերջապես, որ առողջ մնանք:
Չգրող գրողներից եմ վախենում: Նրանք լռում են խորհրդավոր, չլսված-չտեսնված բան իմացողի կեցվածք ընդունում, իսկ երբ որևէ հաջողված գործ են կարդում, բերանները չեն բացում գովելու համար: «Չեմ կարդացել»-ն ամենալավ արդարացումն է: «Մի՛ կարդացեք,- բանաստեղծի նման ասում եմ նրանց,- բա որ կարդաք ու հավանե՞ք: Սիրտ է, չէ՞, բա որ չդիմանա՞: Ձեր չստացած հոնորարով կկարողանա՞ք բուժվել»:
Այն բանաստեղծներից եմ վախենում, որոնց առաջին ներշնչանքն ու շնորհն իրենց ամբարտավանությունն է: Իրենց այնպես են պահում, ասես իրենք «առաջին ու վերջինն» են, «ալֆան ու օմեգան», և եթե հանկարծ իրենց գրածը ջնջվի, աշխարհում ամեն ինչ սուտ կդառնա: Չգիտեն, որ Պառնասում իրենց հոգին փառքի մեջ խորոված միլիոնավոր պոետների երազանքը բորբոսնել է Աստծո աչքի առջև: Չգիտեն նաև, որ փառասարի գագաթից այն կողմ դատարկությունն է, կամ Սողոմոն Իմաստունի ասած ունայնու- թյունը:
Վախենում եմ նաև անդեմ քննադատներից: Նրանք ո՛չ տաք են, ո՛չ սառը, այլ` գաղջ: Իսկ գաղջությունը նույնիսկ Աստծուն դուր չի գալիս, էլ ո՞ւր մնաց` գրողին ու գրականությանը:
Ոչ թե բեմի վրա, այլ կյանքում թատրոն խաղացող դերասանից եմ վախենում և այն դերուսույց-ռեժիսորից, որ կարծես Օլիմպոսի գագաթից է նայում ոչ միայն դրամատուրգին ու դերասանին, այլև ամեն մեկին ու ամեն ինչի: Բերանը չի բացում մի բան ասելու համար, ասես շուրթերը խեցիներն են և հենց բացի՝ ուրիշները գողանալու են մարգարիտները:
Անտաղանդությունը ծածկելու այլ միջոց չգտնող երաժիշտից եմ վախենում, որ Կոմիտաս է «մշակում» և իր չարածի համար միշտ մի մեղավոր գտնում է: Նրա համար ամեն ինչի և ամեն բանի համար մեղավոոր են ուրիշները, բայց ոչ՝ իր անտաղանդությունը:
Իրեն տված երկնային շնորհը կտավին հանձնելու տեղակ «ռեմոնտ անող» նկարչից եմ վախենում:
Վախենում եմ դասն աշակերտից կես ժամ առաջ անգիր անող ուսուցչից, որ իր սովորածը նաև աշակերտից ավելի շուտ է մոռանում և ձեռք է պարզում աշակերտին ու նրա ծնողին: Ցավ է, բայց իրականություն. ժամանակները փոխվեցին, իսկ ուսուցչի թշվառ և անապահով վիճակը` ոչ:
Վախենում եմ անբարո մթնոլորտից: Ի՞նչ անեմ, չվախենա՞մ: Եթե գիրքն ու գիրն օտարված են, եթե գիտելիքի ամենամեծ աղբյուրը ֆեյսբուքն է, եթե ամեն երկրորդ մարդ բարձրագույն կրթության դիպլոմ ունի, բայց գրատյացությունն այնքան շատ է, որ գիրք առնելն ու կարդալն ամոթ է համարվում: Վախենում եմ նաև, երբ գրողի բերանը փակելու համար նրան աջակցելու ծրագիրը փակում են: Պատճա՞ռ: Իհարկե, կա: Տպագրված գրքերը չեն կարդում: Եթե գիրքը ապրանք է, ուրեմն շահույթ պիտի ապահովի: Կարծես թե ամեն ինչ ճիշտ է, բայց նաև` սխալ: Չեն տպագրրի, կշահեն ճարպիկ կամ բախտավոր գրողները, նրանք, ովքեր կկարողանան իրենց գրածները տպագրել ու վաճառել: Նրանց մեջ, անշուշտ, նաև տաղանդավորներ կլինեն, բայց, իմ կարծիքով, մի բան սխալ է, ու ես վախենում եմ: Ինչպե՞ս չվախենամ, երբ արդարությունը որպես խեղճություն է ընկալվում, իսկ ճշմարտությունն ապրում է ոչ թե բաց ճակատով, այլ՝ թփերի տակ թաքնված:
Վերջապես վախենում եմ սեփական վախերի համար, բռնցքաչափ սրտիս համար: Բա որ չկարողանա այսքան ցավն ու վիշտը տանել, այսքան ու այսչափ դավաճանությունը տանել, այսպիսի նախանձին դիմանալ ու ի՞նքը դավաճանի, հետո Աստծո առջև ինչպե՞ս պատասխան տամ, որ ժամ առաջ չասացի մտածածս և հետս գերեզման տարա:
Վախենում եմ նաև երկար ձգվող գիշերվա համար, խտացող անքնության համար և ամեն ինչ ու ամեն մեկին մթի թիկնոցի մեջ տեսնելու թուլությանս համար:
Հասկանալի է, քաղաքակիրթ հորջորջված աշխարհը առաջնորդվում է ջունգլիների օրենքով: Ամեն ոք սնունդ է սննդի շղթայի մեջ: Ամեն ուժեղ ոչնչացնում է իրենից թույլին: Պայքար է ամեն տեղ ու ամեն վայրկյան: Գոյության կռիվ…
Սակայն կա նաև մի այլ օրենք` Տայգայի օրենքը: Գնում է մարդը շնասահնակ լծած, հարյուրավոր կիլոմետրեր ձգվում է ձյունը, սառնամանիքը, և ոչ ոք ու ոչինչ չկա կարծես դրանցից բացի: Հոգնել է ինքը, շներն են հոգնել, շուտով կավարտվի մերձբևեռային կարճ օրը: Եվ հանկարծ տեսնում է տնակը: Մի կերպ հասնում է, նախ շներին է հանգիստ տալիս, հետո մտնում է ներս: Տնակում տաք է, վառարանի մեջ փայտը դարսած է ըստ կարգի, դրված է դյուրավառ «կպչանը», լուցկին՝ կողքին: Վառում է վառարանը, պահարանի մեջ դրված է սնունդը… Տնակը տաքանում է: Ուտում է, պառկում հանգստա- նալու: Իսկ առավոտյան, ճանապարհ ընկնելուց առաջ, նույն կերպ է վարվում ինքը: Դռան ետևում դրված կացնով փայտ է կոտորում, շարում վառարանի մեջ, սնունդ է պատրաստում… Ո՞ւմ համար: Չգիտի: Ո՞վ կգա իրենից հետո, չգիտի, ե՞րբ կգան, չգիտի, բայց գիտի, որ իրենից հետո եկող մարդկանց համար պետք է ամեն ինչ պատրաստ պահել: Այլապես մարդն ուժ չի ունենա և չի կարողանա դիմադրել խստաշունչ կլիմային:
Գիտեմ, որ երազանք է, բայց ասում եմ` լավ կլիներ, որ մենք էլ հետևեինք Տայգայի օրենքին:
