Աշխարհի բոլոր ժողովուրդները երգել են սերը և բազմաթիվ լեզուներով հյուսել հուզիչ լեգենդներ: Դրանցից շատերը բյուրեղացել են ժամանակի մեջ, ուսուցանել են, կրթել ու ձևավորել հետագա սերունդների բարոյագիտական չափանիշները և գեղագիտական միտքը:
Այդ լեգենդներն ու ասքերն են մերձեցրել հեռավոր ժողովուրդների ու տարբեր սերունդների:
Դրանցից մեկն է «Զամբիլֆրոշ» քրդական սիրային պոեմը, որին անդրադարձել են նշանավոր քրդագետներ Պյոտր Լերխը, Ռոմեգաս Լեսկոն, Օսկար Մաննը, Ավգուստ Ժաբան, հայ ուսումնասիրողներից՝ Հովսեփ Օրբելին, Ժակլին Մուսայելյանը և այլք:
Պոեմի նախնական բանահյուսական տարբերակները գալիս են դեռևս միջնադարից: Այն գողտրիկ մի պատմություն է զամբյուղավաճառ գեղեցիկ պատանու մասին, ում տենչում է դղյակի ջահել տիրուհին՝ էմիրի կինը: Սակայն պատանին չի տրվում տիրուհու հմայքին` հավատարիմ ամուսնական երդմանը: Ողջ սիրային թնջուկը ձևավորվում է բարոյական պարտքի և կրքի հակադրության վրա: Պատանին մերժում է էմիրի կնոջ սերը և նյութից ու զգայական ցանկությունից վեր դասում իր բարոյական արժեքները՝ ողջախոհությունը, պատվախնդրությունն ու բարեպաշտությունը:
Սիրային եռանկյունին մարդկությանն ուղեկցել է տարբեր քաղաքակրթություններում, ուր խանդավառ ջանադրությամբ որդեգրում էին դժբախտ սիրո գաղափարը: Սակայն «Զամբիլֆրոշի» բանահյուսական կանոնիկ տարբերակներում, որոնցից մեկը հայերեն է թարգմանել Հաջիե Ջնդին, բացակայում է ողբերգականությունը, որով և քրդական սիրային ասքը կարծես դուրս է գալիս արևմտյան-արևելյան մշակութային աշխարհներում հայտնի «սեր-մահ» կարծրատիպից: Գեղեցիկ զամբյուղագործը չի դառնում սիրո նահատակ: Անկարող դիմադրելու տիրուհու զգայական սիրո պոռթկումներին՝ փախչում է անտառ և պատսպարվում հսկա չինարի բնում:
Բնության և մարդու առեղծվածային միասնության և իրար մեջ տարրալուծվելով՝ հավերժանալու այս խորհրդանշական պատկերը պայծառ լավատեսությամբ է համակում ընթերցողին: Պոեմի տրամաբանությունը մեզ տանում է դեպի անձի ազատության և ընտրության իրավունքի գաղափարը: Այսպիսով, չի իրականանում գեղջուկի և դղյակի տիրոջ հանդիպումը, որն արտացոլում է ավատատիրական հասարակարգի հայտնի օրինաչափություններից մեկը:
«Զամբիլֆրոշի» հետագա գրավոր մշակումները ցույց են տալիս հավերժական թեմաների ճկուն հարմարեցումը փոփոխվող ժամանակների պահանջներին, իդեալների գերակայություններին, զանգվածների արժեքների սանդղակին:
Եվ զարմանալի չէ, որ քրդական բանահյուսության այս գեղեցիկ նմուշը կարող է ներշնչանքի աղբյուր դառնալ և սնել ժամանակակից գրողների բանաստեղծական միտքը:
Ճիշտ այնպես, ինչպես նկարիչների աչքերն են «այլ կերպ» տեսնում, երաժիշտների ունկերը՝ «այլ կերպ» լսում, այնպես էլ բանաստեղծների հոգիներն են «այլ կերպ» զգում:
Բանաստեղծ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու Արտակ Վարդանյանը, ում նախասիրությունների ծիրում միշտ առանձնացել և հոգեհարազատ է եղել արևելյանը՝ իրանականը, հայ ընթերցողի գնահատականին է ներկայացնում քրդական «Զամբիլֆրոշ» սիրավեպի իր գրական մշակումը, որտեղ հեղինակի պատկերավոր հայերենը լիովին արտահայտել է քրդական լեզվամտածողական և գեղագիտական ողջ կոլորիտը:
Մեզ՝ ընթերցողներիս մնում է ողջունել մեր դրացի ժողովրդի բանահյուսության ամենասիրված նմուշներից մեկի նոր՝ հայալեզու ծնունդը:
Արմանուշ ԿՈԶՄՈՅԱՆ
Բանասիրական գիտությունների դոկտոր
