ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԻ՝ ԱՅՍ ՄԻ ԱԿՆԹԱՐԹԸ/ Գրիգոր ՋԱՆԻԿՅԱՆ

Չեմ հասց­նում ան­գամ ինձ կար­գի բե­րել, սուրճս վերց­նել, հա­մա­կարգ­չի ա­ռաջ նստել: Ա­ռա­վոտ վաղ, հա­զար նե­րո­ղութ­յուն խնդրե­լով, ներս են մտնում եր­կու, ինչ­պես ի­րենք են ներ­կա­յա­նում, ե­րու­սա­ղեմ­ցի հայ զբո­սաշր­ջիկ­ներ, ինձ մեկ­նում ի­րենց տա­տի, թերևս տա­տի մոր հու­շե­րը:
Իմ այս, ե­թե թույլ տրվի ա­սել, հանձ­նա­ռութ­յու­նում, եր­ջան­կա­հի­շա­տակ Սե­­րո Խան­զադ­յա­նը «մեղք» ու­նի: «Գ­րա­կան թեր­թում» աշ­խա­տե­լուս տա­րի­նե­րին, օգտ­վե­լով այս­պես կոչ­ված ձնհա­լից ու հայ­րե­նա­դար­ձի իմ ճա­կա­տագ­րից, պար­բե­րա­բար ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նը վե­րապ­րող­նե­րի հու­շեր էի հայ­թայ­թում, հրա­տա­րա­կում: Ու ստա­նում, Սփ­յուռ­քի գրե­թե բո­լոր հայ հա­մայնք­նե­րից նո­րերն էի ստա­նում: Սե­րո Խան­զադ­յանն ա­մեն ան­գամ խմբագ­րութ­յուն այ­ցե­լե­լիս ինձ խրա­խու­սում, խոս­տա­նում էր հու­շե­րը մեկ­տե­ղե­լուս պես խմբագ­րել, հրա­տա­րա­կել:
Շա­րու­նա­կութ­յու­նը գի­տեք: Իմ ա­վագ գրչըն­կե­րը, ցա­վոք, մա­հա­ցավ, ժա­մա­նա­կի սլաք­նե­րը հա­կա­ռակ ուղ­ղութ­յամբ պտտվե­ցին, պարզ­վեց, որ ար­յուն-ար­ցուն­քով գրված՝ աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րից ա­ռաք­ված այդ հու­շե­րը ոչ ո­քի պետք չեն: Թերևս պետք էին, ե­թե իմ մի­ջոց­նե­րով հրա­տա­րա­կեի, ամ­բողջ տպա­քա­նա­կը չու­նե­ցած ձեղ­նա­հարկս փո­խադ­րեի, ցան­կա­ցող­նե­րին նվի­րեի: Ճա­րա­հատ, քա­նի որ գի­տեի, իմ կյան­քը հա­վերժ չէ, վե­րապ­րող­նե­րի հու­շե­րը մաս-մաս ցե­ղաս­պա­նութ­յան թան­գա­րա­նին հանձ­նե­ցի: Մինչև հի­մա էլ հանձ­նում եմ:
Բայց Ե­րու­սա­ղե­մից ե­կած, Լե­նին­գրադ­յա­նի իմ բազ­մա­հար­կը գտած, 9-րդ հարկ բարձ­րա­ցած ե­րի­տա­սարդ­ներն այդ ման­րա­մաս­նե­րը չգի­տեին: Պետք էլ չէր, որ ի­մա­նա­յին: Խնդ­րե­ցի հու­շե­րը թող­նել, հա­ջորդ օ­րը հան­դի­պել:
Ու­զո՞ւմ եք հար­յուր և­ ա­վե­լի տա­րի­ներ անց էլ սահմռ­կե­ցու­ցիչ նոր փաստ ի­մա­նալ: Ի­մա­ցե՛ք: Կար­դում եմ Երզն­կա­յի Փոքր Արմ­տան գյու­ղի՝ Հա­կոբ Մն­ձու­րու հա­մագ­յու­ղա­ցու, Գա­լուստ Ար­խան­յան հայ­դու­կա­պե­տի զար­մու­հու հա­յա­տառ թուր­քե­րե­նով գրված տո­ղերն ու ի­մա­նում եմ, որ բռնա­գաղ­թի օ­րը հու­շագ­րու­հին՝ այն ժա­մա­նակ տա­սը-տաս­ներ­կու տա­րե­կան աղջ­նա­կը, վա­խից ի­րենց թզե­նին է բարձ­րա­ցել, սա­ղարթ­նե­րի մեջ քո­ղարկ­վել ու տե­սել է, թե ինչ­պես տե­ղա­հա­նութ­յու­նից հե­տո Փոքր Արմ­տա­նի բո­լոր ծա­ռերն ի­րենց ճյու­ղե­րով, բան­ջա­րա­բույ­սե­րը՝ ցո­ղուն­նե­րով, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, քա­րա­վա­նի կողմն են հակ­վել, ու քա­նի որ ոչ ոք չի վե­րա­դար­ձել, ի­րենց չի ջրել, սմքել, չո­րա­ցել են: Կո­վե­րը բա­ռա­չել, շնե­րը կաղ­կան­ձել, գառ­նե­րը մա­յել՝ օ­տար տե­րե­րից կեր չեն ըն­դու­նել, սո­վա­մահ են ե­ղել:
Դե՛, դուք ա­սեք, Երզն­կա­յի Փոքր Արմ­տա­նի ծա­ռերն ու թփերն ի՞նչ են զգա­ցել, որ քա­րա­վա­նի կողմն են շրջվել, կո­վե­րը, գառ­նե­րը, շնե­րը ին­չի՞ օ­տար տե­րե­րից կեր չեն ըն­դու­նել, սո­վա­մահ են ե­ղել:
Իսկ Վար­սե­նի­կը՝ տա­սը-տաս­ներ­կու տա­րե­կան Վար­սե­նի­կը, ա­հից սա­ղարթ­նե­րում պահվ­տած, օ­րեր շա­րու­նակ խակ թուզ է կե­րել, մինչև բռի մի թուրք նրան նկա­տել, ծա­ռից ի­ջեց­րել, տա­րել է տուն, ար­բուն­քի չհա­սած աղջ­նա­կին իր հարճն է դարձ­րել:
Բա­րե­բախ­տա­բար (բա­րե­բախ­տա­բա՞ր) այդ բռի թուր­քի հո­տաղ­նե­րից մե­կը ար­տա­քուստ դա­վա­նա­փոխ հայ պա­տա­նի է ե­ղել, եր­կու­սով փա­խել, հա­սել են Ե­րուսս­ղեմ, Հա­յոց ե­կե­ղե­ցու սուրբ պսա­կով ա­մուս­նա­ցել…
Հա­ջորդ ա­ռա­վոտ­յան ինձ այ­ցի ե­կող­նե­րը այդ ա­մուս­նութ­յան թոռ­նե­րը կամ ծոռ­նե­րը պի­տի լի­նեին:
– Ա­ռայժմ ո­չինչ չեմ կա­րող խոս­տա­նալ,- ա­սա­ցի,- բայց ափ­սոս է, որ այս պատ­մութ­յունն ան­հետ կոր­չի:
– Ինչ ու­զում եք ա­րեք,- վրա տվին եր­կու եղ­բայր կամ զար­միկ,- միայն մեր ա­նուն­նե­րը չհի­շա­տա­կեք:
– Ին­չի՞,- զար­մա­ցա:
– Ո՜նց թե՝ ին­չի, մեր տա­տը ազ­գութ­յունն ու­րա­ցել, թուր­քի հարճ է դար­ձել:
– Ի՞նչ ա­ներ տաս­ներ­կու տա­րե­կան ան­պաշտ­պան աղջ­նա­կը:
– Դա­նակ թող գտներ, նախ թուր­քի փո­րը խրեր, հե­տո իր փո­րը…
Ի՜նչ ա­սեի կամ ա­նեի, հու­շե­րը վե­րա­դարձ­րի: Վերց­րին, գնա­ցին:
Դուք ա­սում եք ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նից մի դա՞ր է ան­ցել:
Ա­յո՛, մի դար ու… մի ակն­թարթ:
Ա՛յս ակն­թար­թը: