ցի նշանագիտական հմայիլը / ՄԱՆԱՍԵ

ՀմայագիրՀամառությունս որևէ գրի մասին գիր անելուց գրախոսության մակարդակի չիջնելն է, ոչ այնքան հեղինակին վիրավորած չլինելու համար,- քննելիք գրականությունն ինքն է ինձ ընտրում, ոչ ես՝ նրան,- որքան որ ինքս չվերածվեմ գրախոսության: Որովհետև նույն համառությունը գրի մեջ է՝ ինչպիսին ինքն է, քեզ դարձնում է իր նման- այն, որ չես էլ մտածել, թե այդքան կարող են նմանվել թողածդ գրին:
Չնայած ինքնին հասկացված է, հասկանալի էլ բացատրվում է, որ անտեղի կրկնություն չլինի՝ գրախոսությունը ո՞րն է, գրախոսությունից բարձրը ո՞րն է, բայց իրեն բարձր գրականությունից հասկացողի տեղ դնող ամեն ոք այսքան հասկանալին մի անգամ էլ պատիվ կաներ բացատրելու, որովհետև այսօր ամեն մի «սրտանց խոսք» իրեն էսսեիստկա է կարծում: Խոսքը՝ մի որևէ գրի մասին ասված, եթե ինքնին արժան չէ իր մասին էլ գրվի,
գրախոսություն է: Ու եթե Կարինե Աշուղյանի բանաստեղծական կերպարի շուրջ այս մտորումներին էլ է նույնը վիճակված, մեղքը իմն է, ոչ Կ. Աշուղյանի (միաժամանակ, սա հղում է նրա «Reus erit- Մեղավոր եմ» բանաստեղծությանը՝ Կ. Բալմոնտից մի տողով՝ Հիշում եմ ես՝ թիթեռնիկը զարնվում էր լուսամուտի):

«Նշանագիտական հմայիլը»
«Նշանագիտական հմայիլը», ակունքից որ մտաբերեմ, երկրորդաբար հիշատակված կլինի այստեղ՝ «Հմայագրերը» նեղըմբռնումներից դուրս ու որոշարկված դիտարկելու համար, քանի որ դա Կ. Աշուղյանի հետ մեր երբևէ զրույցներից մեկում արդեն շոշափվել է այն ժամանակ, երբ նրա «Հմայիլներն» էր հրատարակվել (2006թ.), բնականաբար, բանաստեղծական «հմայանքի» այս գրերը չէին կարող լինել անգամ որպես հղացում:
Գուցե կոնտեքստային հիշողության բերումով է («Հմայիլներ» հմմտ. «Հմայագրեր»), որ «նշանագիտական հմայիլը» մտաբերվեց այստեղ: Ահա թե ինչ է ասվում այդ զրույցում. « …այս բանաստեղծությունը («Հմայիլներ» գրքից «Անուններ» բանաստեղծության մասին է խոսքը) կարելի է մեկնել իբրև նշանագիտական մի հմայիլ, որ, ասես, ուզում է երկրային իրերը եղծանումներից անխաթար պահել, անեղծ: Մեր ժամանակների մեծագույն խզումներից մեկը իրերի ու նրանց անունների փոխօտարումն է, խորթացումը. մեր ներաշխարհային հայելիացումները («իրերը» գիտակցության մեջ), պարզվեց ոչ թե դաշնությամբ են գոյել մեզ հետ, այլ չարաբաստ տեսիլքվել են՝ մեզ հասցնելով բնազանցական վիհեզրերի…»:
Բառերը նրա համար չեն, որ նրանց պարտադրենք «նշանակություններ», այլ նրանք «նշանակում են…», հետևաբար՝ Բառ են: Կ. Աշուղյանի պոետիկայում նրանք, հետևաբար, «հմայանքի միջոց» են, այսինքն՝ մերկ չեն, «մերկությամբ» չեն հայտնվում ինչ-որ տեղից, որ իր ձեռքի տակ «նշանակյալ» դառնան: Բայց և… խաչելությունը, երբ բառերի հետ է գալիս, վատ է: Հեղինակի կեցության «խաչելությունից» է, որ բառերը «խաչ» են կրում: Գիտենք՝ «ծափ ու ծիծաղի» մեջ ապրած պոետեսաների, որ ոչ «գամ» են տեսել, ոչ էլ՝ «պայտ», բայց ի՜նչ «տառապյալ» պոեզիա ունեն… ու մենք էլ անիմաց ցնցվո՜ւմ ենք:
Եթե ասեմ՝ Կ.Աշուղյանը չէ, որ պետք է «իշխի» նշաններին, նա ինքը «նշանների» մեջ է, այն համոզվածությունս պիտի անփոփոխ գործադրված տեսնեք այստեղ, որ կիրառելի կլիներ նաև, եթե խոսքը վերաբերեր մի դասականի, ասենք, Ցվետաևային, այսինքն՝ անտեղի զեղումներից զերծ մնալով, թե ինչպիսի պարզունակություն եմ տեսնում, երբ ասում են՝ ահա բանաստեղծը իշխում է «նշաններին», ես չեմ խուսափի պնդել՝ ի խորք քննարկված է դառնում քննության արժան գրողը այն դեպքում, երբ նշանագիտական բնազդը վերագրում ես իրերին, որ «իշխելով» գրողական բնազդի վրա՝ նշանառվում են ու մեկնաբանվում վերջինիս կողմից ինքնաբեր (սպոնտան): Ապացույցը այս «ինքնաբերի» կգտնեք Կ.Աշուղյանի «Հմայիլներից» «Ուրիշ ես»-ի ու «Հմայագրերից» «Ուրիշ կյանք»-ի համաբանությամբ:
«Ուրիշ ես»-ի և «Ուրիշ կյանք»-ի ոգեկոչման (չխառնեք սպիրիտուալիստականին) խորհրդանիշներում, ուր «…մեր պատկերն ենք փնտրում ամենուր», ինչն էլ փորձում եմ համապատասխան տեսնել հեղինակի բանաստեղծական կառույցներում, պատկերավոր որոնումներում, ինձ հիշեցնում են կամ «աղոթք», կամ «նամակ», ոչ միայն այն հիմնավորմամբ, որ ինքը՝ բանաստեղծուհին է սա ընդգծում «Հմայիլներում». «…ես՝ ամբողջովին քեզ հղված նամակ» եմ, կամ՝ «Հմայագրերում». «…ես նամակներ եմ գրում,//ընդամենը՝ նամակներ… սիրո նամակներ՝ //ուղարկված բոլորին…», այլև որ դրանք բխում են «հմայախոսելու» իր կերպից, դիմելու իր ձևից, չէ՞ որ և՛ աղոթքը, և՛ նամակը մենախոսական անձկությունից են, «հմայիլ» հոգեվիճակից, խիստ տիպական «Երկնքից երկիր տարագրվածներին»:
Բառիմաստի «անուղղակին» տարընթերցումների գայթակղում է թողնում՝ ինքն էլ չկասկածելով, որ այլասացումի այդ հանդուրժումը մեկնաբանողների մեջ դաստիարակում է «ոչ պաշտոնական» ընթերցումներ, ինչպես «Փիլիսոփայական և գեղագիտական միտքը 13-14-րդ դարերի քերականության հայ մեկնություններում» (Կ. Աշուղյանի գիտական մենագրությունն է, 2015 թ.) աստվածաշնչյան տարընթերցմամբ իրենց սաների մեջ ակամա սնում էին սուրբ տեքստերը ըստ «չընդունվածի» հասկանալու:
Առանց սա հիշատակելու էլ՝ որևէ հեղինակի հետ իմ առնչումներում, սկզբից էլ հիմնված եմ եղել «ուղղակի»-ից դուրս այլասացումների վրա ու, հավանաբար, չհամակերպվեմ այն բանաստեղծների վարժողական արվեստին, որ շարժվում են ուղղակի իմաստի հեշտընթացով:
Իսկ եթե ուղղակին անխուսափելի է, ասեմ՝ լեզուն (անմիջապես կտարակուսեք՝ հնարավո՞ր է այդպիսի լեզու), ուր բառերն ու խորհրդանիշները զուրկ են իմաստային բազմադիմությունից և մեկնաբանվում են միակերպորեն՝ առանց նրանց նշանակությունների ծավալմամբ-տարակերպմամբ… հանուն բանաստեղծության ես պատրաստ եմ վրիպել այդ լեզվի մեջ:
Կ. Աշուղյանը «հանուն բանաստեղծության» է երբեմն վրիպում… դեպի միմաստություն, ինչպես նրա «քաղաքականացված» գործերում են, բացառությամբ, երևի, «Եվրոպայի առևանգման» և «Հեկատեի»:
«Հեկատե»
Իմ հապաղումները դյուրապատում գրվածքների ընձեռած նույնքան դյուրին դատողություններից են, որոնցից խուսափել եմ, ու դրա համար էլ դժվար է ստացվում խոսքս ու, այս դեպքում էլ, այնպես չէ՝ դյուրին հեղինակի հետ գործ ունեմ- ու հեշտ չի տրվում ընթացքը: Մի քանի ընթերցումներից հետո կարողացա «Հեկատեի» թաքնված «նշանառությունից» վերականգնել ազդակ հանդիսացած «աղբյուրները»:
Նրա «հմայության» և «մոգանքի» գրերից ամենատարբերներն ընտրելով՝ միայն թողած տպավորության զուգակցումը չէր ինձ հետաքրքրում, ասենք, ո՞ր բանաստեղծություններն են հատկապես ինձ գրավել («Հեկատեն» դրանց մեջ առաջիններից է), որո՞նք են, որ համընկնում ու նպաստում են ասելիքիս ամբողջացմանը, այլև այդ տպավորությունները, որ կարծում եմ՝ չափազանցված չեն, ինչքանո՞վ նաև պասիվ չեն, որ չդադարեմ որոնել՝ ի՞նչ «աղբյուրներից» են:
«Հեկատեում» Շեքսպիրի «Ձմեռային հեքիաթից» հետքեր տեսա, որ, հեղինակի հավաստմամբ, շեքսպիրյան մի այլ «հեքիաթախաղի» ՝ «Միջամառային գիշերվա երազի»՝ Սամվել Մկրտչյանի թարգմանության ուսումնասիրման արդյունք է: Նախատեսքստ-ազդակը որտեղ էլ փնտրենք՝ «Հեկատեում» բուսախոտերի ու ծաղկանց անունների թվարկումները (ինչպես «Ձմեռային հեքիաթում» Պերդիտան է թվարկում) մեկնաբանվում են երկու պիեսներում էլ թվացյալի և իրականի հակադրության լուծմամբ՝ այն անընդմիջելին, որ ռեալ աշխարհի ու «երազների» միջև մի դեպքում կարելի է սահման չճանաչել, եթե այն հմայում է իր թողած արվեստի գեղեցկությամբ, ու չես ուզում հարցնել՝ իմաստը ո՞րն է…այսպես ես էլ չեմ ուզում հարցնել՝ «Հեկատեում» այդքան խոտ ու ծաղկի անուններ տալու իմաստը ո՞րն է, թեև հասկանում եմ Կ. Աշուղյանի «քաղաքացիական» մտահոգությունը- եթե վերանան մեղուները (ենթադրում եմ՝ «աշխարհը Բանաստեղծողներին» նկատի ունի նա՝ Էնշտեյնին «վերագրվող ասույթը» մեջբերելով), «փոշոտում չի կատարվի, կվերանան բույսերը, կենդանիները և մարդը»:
Չի լինի դա, որովհետև «բանաստեղծությունները մահ չունեն»՝ մեղուներն անմեռ են, որ «Բանավոր հմայիլներ են»՝ ընդդեմ սև մոգանքի Հեկատե խտոնիկ աստվածության, ում զոհաբերումների մեջ նաև մեղրն էր:
Այս ամենով հանդերձ, Կ.Աշուղյանի «Հեկատեն» հակառակ իմաստավորմամբ է, մի բան ունի «գաղտնի արվեստից», ինչպես «Ձմեռային հեքիաթում» է ասվում, որ մոգական թվարկումների հետ է կապված, քանզի… էականը մոգության օրենքներով մտածելն է՝ չթաքնվելն է բառերի թվացյալ (ու իրական) կայունության ետևում: Իսկ բառերի թվացյալ ու իրական կայունության ետևում չթաքնվել հնարավոր է
թվարկումներով (յուրատեսակ կրկնություններով), ինչն էլ թողնում է կախարդանքի տպավորություն:
Երբ Հեկատեն եռակերպար նորից ժպտաց,//ձեռքին՝ դաշույն և բանալու խարդախ տրցակ,//նաև կանթեղ՝ մի օձախուրձ խավարացան//գլխապտույտ բույր էր ելնում նրա ծոցից-//ասպուզանուկը՝ ամբարտավան ու գովգովիկ,//փունջ էր կազմել շիկատակի, կցմնցուկի,//մոլեխինդի, թմրախոտի, ընձախոտի//կարմարածառի, տզկանեփի ճյուղերի հետ://»Բողոքում ենք» ՝ ճչում էին ըմբոստ-ըմբոստ,//»Էլ չենք թողնի, որ մեղուները օրնիբուն//անտառներն ու հովիտները զուր չափչփեն՝//հավաքելով հատիկ-հատիկ ծաղկափոշին//խոնարհ ու հեզ արյունակից մեր քույրերի» ….

«Եվրոպայի առևանգումը»
Հեթանոսական «սիրո և հմայքներից» մշակութային («թրքաբար») լլկում, որ ինքնության,- Ագենորի դստեր Եվրոպեի ինքնության,- ըմբոստացմամբ է բանաստեղծուհուն մղում դեպի բառի նախիմաստը: Քրոնոսից հետո «անտիկ առևանգումը» ոչ միայն «սիրո առևանգում» էր, այլև Եվրոպային ինքնություն տվող – հունական քաղաքակրթության արմատավորումը քրիստոնեական Եվրոպայի հոգեհիմքում, այնինչ այսօր այդ առևանգման «թրքաբար» կրկնությունը՝ կորստի ըմբոստացում է նախանշում, ու «դաս տալու» համար չէ, թե՝ Եվրոպա, տե՛ս, քեզ ի՜նչ է սպառնում, չէ՞ որ հայ բանաստեղծուհին նույն եվրոպական մշակույթից է, ու այդ կորուստը նաև իրեն է վերաբերում:
«Անստույգ ստուգաբանությունը» («Եվրոպայի առևանգումը» բանաստեղծության նախորդ գործը, «Հմայագրեր») այստեղ է երևութանում՝ «հոգու անապատը ստուգաբանվում է միայն հայերեն», իսկ «դաս տալու» «թրքաբարը» մի ուրիշ հաշվարկ է՝ գերազանցության հոխորտանք, հաճախ ինչպես լսում ենք թուրք պաշտոնակատարներից, թե ժողովրդավարության ու ազատության գիտակցման ի՜նչ «դասեր» կարող են տալ միայն Եվրոպային չէ, աշխարհին ընդհանրապես…:
Անապատացումը սպառնում է «ոչ քրիստոնեական» ներխուժմամբ, ու բանաստեղծուհու տագնապը անվերապահ անձնավորվում է՝ իր համաձայնությամբ չէ՞, իր ընտրությամբ չէ՞ նաև «լլկողի» ներխուժում հանդուրժվում (հիշեցի արևմտաեվրոպական «մուլտիմշակութային» ինքնակործանում-»կոնցեպցիան»):

«Տարագրվածը»
Մի մասը այն ոգեշնչվածության, որ ապրեցրել է բանաստեղծուհուն ու ապրեցրածը չի տրորել հիասթափությամբ, տարակուսանքի չի՞ շեղում երբեմն, որ բանաստեղծորեն տոկալու պարտավորման մեջ ինքը, կարող է, չէ՞, զոհասեղանին մոտեցողի հպարտությամբ թիկունքին հասցված ցավ-նենգությունը «ներել», բայց նույն նենգությունը, եթե հոգու դեմ է… էլի ներելի՞ է, նույն՝ բանաստեղծորեն տոկալը չի՞ դառնում շատ ավելի ցավագին, չէ՞ որ զոհաբերորեն կարող ես հանձնառնել բնությամբ ճակատագրվածը, բայց երբ քո տեսակն է քեզ խոցում… չեմ ուզում կասկածել՝ այս դեպքում էլ բանաստեղծորեն տոկալը Կարինեի ինքնիշխանությունից չէ, միառժամանակ, չերաշխավորենք, թե նա այդքան փորձության կարիք ունի՝ հավաստելու համար, որ Ինքն է՝ ազատ, որևէ պայմանականության անենթակա, էության և երևութականի միջև, եթե նույնիսկ վարանելով, ապա հաստատապես չմոռացած՝ ինքը ցվետաևական «Տարագրվածի» երկմտությամբ է:
Ցուցվելու, պատեհականորեն երևալու ու այդ անցողիկ կախյալությունը,- թե ինչպիսի՞ն ես դու ի ցույց դրվելուց, այլ ոչ թե՝ ո՞վ ես դու քո մենության մեջ,- ոչ մի վայրկյան՝ լինելու իր փիլիսոփայության հետ սակարկումի չտանող բանաստեղծուհին միայն պետք է ասեր…//մի կին ասաց՝ ինչո՞ւ մատանիներ, օղեր, ապարանջաններ,//շղթաներ չես կրում ու չես հարդարվում://Նա չի տեսել ինձ անձուկ գիշերներիս,//երբ բաց եմ անում զարդատուփս//և պճնվում շքեղաշուք հուշանվերներով.//առաջին համբույրի հուշը ամենատենչալի շրթներկս է,//արբեցնող հայացքի հուշը՝ աչքերիս լավագույն ներկն է,//առաջին ակնարկի հուշը՝ այտերիս բնական կարմրաներկն է,//առաջին գրկախառնության դողի հուշը՝ ադամանդից շողուն ապարանջանս,//առաջին սիրո հպումներն ու խեղահեղ առավելագույնը՝//մարմնիս բոլորեքյան երջանկացնող զարդերն են,//և երբևէ ասված քո բոլոր բառերը անուշայուղերի նման//օծում են մարմինս, շոյում, շոյում սիրտս…//(«Թե իմանաք՝ ի՞նչ պճնամոլն եմ»):
Ու եթե քաղաքականացված էլ որակենք Կ. Աշուղյանի որոշ բանաստեղծություններ, ընդունված «քաղաքականացվածին» դեմ են՝ մենանալու բնազանցումին հաղորդակցվելու պահանջմունքով են, «աստծո մենակի» հմայուն կեցությամբ իմաստավորելն է, որովհետև «բիրտ այլալեզու խառնաղմուկը//որոտով հատելու» («Վանակարոտ») ճանապարհ չունենք, քան մենության որոտն է, ու չի կարող աշխարհում ոչինչ կատարելության հույս ունենալ (քաղաքականությունից մինչև պոեզիա), եթե չգիտի՝ ի՞նչ բան է մենակ լինելը:
Ստեղծագործական Տեսանումը չի փրկի, ինչքան էլ նույնիսկ կանխատեսումի մագարեությամբ օժտված լինի, եթե չի տեսում այն, ինչը պետք է տեսած լինի «Տարագրվածի» իր առանձնության մեջ հմայիլների ու հմայագրերի պատկերներով, որ մենանալով ես վերծանում, իսկ վերադարձով դեպի իրականություն այս-երկրայինը ապրում ես որպես Հուշ, դրանք բացահայտվում են որպես Հուշ-հմայանք:
Կ.Աշուղյանը խոսում է այդ Հուշից՝ ոչ սոսկ իբրև կատարվածը, այլև որ՝ կատարվում է ու դեռ կատարվելու է, քանզի «հմայանքը» ժամանակային փուլերից դուրս է, ու ինքդ դրանով մի ամբողջական Նշան ես, Հուշ-հմայանքի Նշան («Դու ասում էիր, որ ես նման եմ մեր այբուբենին» «Հմայագրեր»), ու այդ ժամանակ է՝ պատկերելու արվեստը արդեն քո կամքով չէ, ինչպես ընթերցողի կամքով չէ, որ հմայվում է մի որևէ բանաստեղծությամբ, բայց մեկ ուրիշը ամենևին էլ չի հուզում նրան:
Այդ ժամանակ է, որ կանխատեսելի չէ (ինքդ «նշանների» մեջ ես ու չես կարող իշխել «նշաններին»), թե պատկերելու արվեստը ի՞նչ ընթացք կունենա, թեև մարգարեներից եկող կանխատեսությամբ է: Համենայնդեպս, Մարինա Ցվետաևայի բանաստեղծական «փորձը» սա է ասում, ու այսպիսի «փորձերի» խոհաքննությամբ է ընթացել մեր բանաստեղծուհու ճակատագիրը (Կ. Աշուղյանի «Փորձեր» արձակը՝ 2007 թ., մեր ասածի անդրադարձումներից է):
«Ուրիշը» լինելու հակվածության առանցքը կարող է լինել նմանողական երկրպագության արդյունք, ուզում ես նմանվել քո կուռքին՝ դիմազուրկ այլությամբ: Կարող է լինել էքզիստենցիալ «Ուրիշը» (հայդեգերյան «ոմնը»): Բնազանցական-կրոնական «Ուրիշը» առավելապես հինդուիստական ակունքներ ունի:
Եվ կարող է լինել «Ուրիշի» այն տարբերակումը, որ նկատի ունի Ցվետաևան (հետևորեն Կ. Աշուղյանի «Ուրիշ ես»-ն է, «Ուրիշ կյանք»-ը): Դա իր Տեսակի տարօտարումն է՝ Տեսակի խոցելիությունը, մեկդի վտարված լինելը «յուրայինների» մեջ, «բիրտ այլալեզուների» մեջ (նաև իմ ցեղի «այլալեզուներից» եմ խոսում ես… ահա, ինչո՞ւ էի ասում՝ բանաստեղծորեն տոկալը չի՞ դառնում շատ ավելի ցավագին… երբ քո տեսակն է քեզ խոցում…):

«Կանացի» պոեզիա՞, թե՞…..
Պոեզիան սեռային պատկանելիություից վեր դասող ցվետաևական վեհամտությամբ բանաստեղծուհին միայն կարող էր իր «Հմայիլներից» մինչև «Հմայագրերը» հանդուրժել նույն այդ սեռայնությունը պաշտպանողների չար աչքը: Կ.Աշուղյանը չի տարբերակում իգական ու արական պոեզիա, համաձայն ենք, միայն ոչ «Հմայիլներից» մինչև «Հմայագրեր»: Սրանց միջև միջանկյալը միայն կին գրողը կարող էր համարձակվել անցնել. առանց չափազանցումի ընդգծելով ամենասովորականը կնոջ համար՝ լինելու և թվացումի միջև տղամարդկանց մանիպուլյացիաները կանացի բարեհոգությամբ ներող, որովհետև Արարիչը հենց կանանց է բացառությամբ «արտոնել» երևալու-թվալու, ինչից նրանք, նկատե՛ք, ամենաքիչն են օգտվում, քան տղամարդիկ (…մի կին ասաց՝ ինչո՞ւ մատանիներ, օղեր, ապարանջաններ,//շղթաներ չես կրում ու չես հարդարվում…):

«Սրբազան սուտը»
Ստելը քաղաքականության մեջ մտցրել են տղամարդիկ, որ հեշտ լինի այդ ստի մեջ ներգրավել նաև կանանց: Բայց ոչ մի տղամարդ գրող, ստելով գրականության մեջ, դեռ չի կարողացել կին գրողի գայթակղել իր ստությամբ: Կինը եթե անգամ ստում է, ասենք, պոեզիայում, արդեն ասված «սրբազան» սուտն է («Սրբազան սուտ», «Հմայագրեր»), առանց որի պոեզիա չի կարող լինել:
Նաբոկովը (Կ.Աշուղյանը Նաբոկով թարգմանել է, լրացուցիչ ծանոթագրման կարիք չունի) սպանում էր թիթեռներին (գուցե՞ Բալմոնտի «թիթեռը»), գամում իր գրասեղանին ու գեղեցիկ ոճով վեպեր գրում՝ մի սպանեք գեղեցկությունը:
Ոչ մի կին գրող այս փարիսեցիությունը չի ունեցել…//Իր «Performanse»-ին «Անմահն ու սինը»,//հրավիրել էր քաղաքի կեսին://»Չսպանել թիթեռ» նոր պոեմ ուներ//տասը հազար բառ.//գնել էր այդքան քնած թիթեռներ,//որ մեկիկ-մեկիկ իր բառերի հետ//պիտի զարթնեին ու թևածեին://Եվ թիթեռները արթնանում էին//սփռելով թե փայլ, թե փառք, թե ծափեր,//բայց վայրկենաբար թափվում էին ցած…//»Անմահն ու սինը» զիլ «Performanse»-ից//քաղաքի ընտրյալ-բոհեմիկ կեսը//»Չսպանել թիթեռ» գրքի հետ տարավ//թիթեռների դին://Հիմա սերուցքը հույժ առաջադեմ//սպասում է ցնցող մյուս «Performanse»-ին՝//»Չսպանել մարդուն» («Հմայագրեր»):
Սա մեզանում գրական կոնցեպտուալիզմի (եթե այդպիսին՝ իբրև ուղղություն, կա հայ արդի գրականության մեջ) տեսությունից կյանք հասունացում ապրած բանաստեղծական խիզախում է:
Ճաշակի իր «խնամքը», իր պատրաստվածությունը, որ դա պարտքի պես դարձնի գեղեցիկի ընկալման առօրյա տուրքով, հայ միջնադարյան գեղագիտական մտքին իր երբևէ առնչումներում, և Տեսունակ, և Տեսաբանող,- մի բանում հաստատապես լիակատար է գիտակցումը՝ արվեստների դասական դաստիարակությամբ է պատվաստվում համոզմունքը «գրված-չգրված բանաստեղծության» արմատին, «խոսքի մասերի արարումը, աշխարհի Բանաստեղծումը» պետք է լինի «հոգեզվարճ», զմայլությամբ զվարճանք, «համաժամանակյա» «համաձույլ անցյալ-ներկաապառնի», մեր միջնադարյան պլատոնականության «Միակով» («Ի ծնե և ցկյանս», «Հմայագրեր»): Գռեհկությունը, ցինիզմը, կեղծ մոդեռնականությունը տեղ չունեն այստեղ (հանկարծ Նաբոկովին էլ չկտրեք «կոնտեքստից» ու ներառեք): Կ. Աշուղյանին «տիպականը», այս ամենով հանդերձ, «Տարագրի կարոտն» է:
Եթե համարձակվեմ նրա շրջանառած «Տարագրվածից» (իր զրույցներում արծարծվող) փոխառել մեր կյանքի մեջ միստիկան,- ասում եմ՝ համարձակվեմ, քանի որ «Տարագրվածը» այլ կերպ հասկանալը, ասենք, քաղաքական վտարանդի, նույնը կլիներ, եթե «սրբազան սուտը» շփոթեինք քաղաքականության մեջ ստի հետ,- դիպուկ հոմանիշը բնազանցական «Ստվերն» է, այն «վիհեզրի» ստվերը, ինչի մասին խոսում էինք, ու խոսում է նաև հեղինակը «Հմայիլներում» «Խա՞նդ» բանաստեղծությամբ և «Հմայագրերում» ՝ «Բառերը ստվերներ են»- իսկ ենթատեքստում՝ դարձյալ «նշանագիտական հմայիլն» է, որովհետև բառերի ու իրերի միջև «խզումը» մոգությամբ կարող է միայն վերականգնվել:
Հակասո՞ւմ է սա «գիտական» իմացությամբ սնված բանաստեղծուհու կերպարին: Իսկ հակասումը ինչո՞ւ պիտի բացառենք, եթե այն օգնում է ամբողջացնելու կերպարը, թեկուզև այն «հակասող» առումով, որ Հիպատիա-Կ. Աշուղյան մեր համադրության մեջ Հիպատիան մի խտացում է, որ խոսում է հենց մերձավորից խոցված լինելու ողբերգությունից ու նաև հենց մերձավորից փրկված լինելու բարեբախտությունից: Սա էլ է հակասություն- ու ի՞նչ, չպե՞տք է ապրված լինի, չպե՞տք է դառնա բանաստեղծություն՝ «սրբազան սուտ»:

«Ամփոփում»
Ուրեմն և սկզբնապես ինչ խոսեցինք՝ «նշանագիտական հմայիլ», «հմայանքի միջոց», «նամակ», «աղոթք», «Տարագրված» և այլն, շարունակում եմ ձեռագրիս սովորությամբ վարվել՝ չլինել կանոնավորապես «խելոք» շարադրանքի օրինակ նաև վերջաբանելու մեջ – մեր մի քանի գծապատկերները՝ ի լրումն Կ. Աշուղյանի կերպարի ամբողջացման (եթե նախկինում նրան թերի էր թվում), ամբողջականը չընկալողներին հայտնի դարձնենք այսպես. «… ես իմ այբուբենը, կամ նշանների մի այլ համակարգ հաստատ հորինած կլինեի, եթե ծնված լինեի անհուշ ժամանակներում: Երևի կարոտներիս ժայռերի վրա նշանագրված թափառիկ-վերաբնակ ոգի եմ (հարցնում էիք՝ իսկ որտե՞ղ է ինքը՝ իր «Տարագրյալի» խոստովանությամբ, Մ.), որ հիմա էլ, ահա, հմայիլներ է նվիրում ձեզ»:
Ընդունեք «Հմայիլներից» այս քաղվածքը միով Բանիվ-պատում, որ թույլ տվեցի ինձ վերապատմել, փորձեցի տարապատկեր մեկնումներով լուսաբանել նրա «հմայանքի գրերը», ով մնալով մի Բանի սահմաններում՝ խոսում է բազմադիմի, ինչպես ինքս փորձեցի խոսել իր հետ:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.